Medea bij vlagen boeiend
Genit Achterberg
sfeervol verbeeld
Haagse Comedie speelt Euripides
Paola Tuin
in bewogen
show
Vindingrijke
humor in
'Beef Squad'
Zuivere
koorzang
Sempre
Exultate Deo' overtuigt
met Telemanns Matthaus
DONDERDAG 21 MAART 1985
KUNST
PAGINA 25
'Medea' van Euripides door de Haag
se Comedie. Vertaling: Gerard Kool
schijn. Toneelbeeld: Mirjam Groote
Gansey en Pamela Homoet. Regie:
Peter te NuyI. Titelrol: Marjon
Brandsma. Gezien in de Kon.
Schouwburg op 20 maart.
DEN HAAG - Door haar niets
en niemand ontziende wraak
zucht spreekt Medea mogelijk
meer tot de verbeelding dan enig
ander personage uit de Griekse
tragedies, maar die fascinerende
titelrol kan niet verhelen, dat Eu
ripides' stuk dramaturgisch en
kele uiterst zwakke plekken ver
toont. Essentieel voor een ge
slaagde voorstelling is daarom
niet alleen een actrice met een
sterke persoonlijkheid, maar ook
een regisseur met zo'n greep op
het geheel, dat deze zwakheden
in de opbouw van de voorstelling
geïntegreerd worden. Als het
doek opgaat, moet er een motor
gaan draaien die onvermijdelijk
en onstuitbaar naar de slotscène
toewerkt, zonder dat de toe
schouwer zich door haperingen
bewust wordt van mogelijke
mankementen in het mechanis
me. Op beide punten liet de voor
stellingen van de Haagse Come
die echter wensen onvervuld
door een tamelijk abstracte be
nadering van Peter te Nuyl, die
in zijn regie de grote emoties
trachtte te vermijden, maar daar
mee ook de opbouw van een
alomvattende spanningsboog
verhinderde. De wraakzücht van
Medea is immers alleen maar ac
ceptabel vanuit haar emoties.
Daarvan losgemaakt wordt haar
handelwijze nog verwerpelijker
dan die van Jason en verwordt
deze tragedie tot een weinig inte
ressante aaneenschakeling van
egoïstische excessen. Na een
hoopvol begin met meteen een
aangrijpend moment als achter
de schermen de klaagzangen van
Medea weerklinken, liep het re
gieconcept spaak op de eerste
confrontatie Medea-Jason en op
de beruchte scène met Aegeus.
De Jason van Lou Landré was in
de opvattingen van Te Nuyl im
mers niet meer de berekenende
schurk die Medea's woede be
grijpelijk maakt, maar gewoon
een aardige kerel met toevallig
een andere levensvisie dan zijn
ex-echtgenote. Alle personages
hadden hier trouwens hun meer-
dan-levensgrote tragediekarak
ter moeten inruilen voor de
schijn van redelijk normale men
sen, een ontwikkeling die nog
eens extra in de hand werd ge
werkt door de weliswaar heldere,
maar ook heel erg vrije en popu
lariserende vertaling van Gerard
Koolschijn. Tot een echte inzin
king leidde dat in de scène met
Aegeus, de humane Athener die
toevallig even 'langskwam' en bij
wie Medea tussen alle wraak
plannen door heel slim haar toe
komst veilig stelt. Door deze scè
ne buiten het geheel te plaatsen
en de toon van het gesprek iets
vrijblijvends te geven, onder
brak Te Nuyl de tot dat moment
opgebouwde spanning en zette
Paola Tuin (zang) en Ton Stauttener
(piano) in de Kapelzaal van K&O.
Recital met liederen van o.a. Weill,
Eisler en Satie. Woensdagavond, 20
maart.
LEIDEN - Aan vaart, lef en ijver
ontbreekt het Paola Tuin niet.
Zij is ook niet bang om (ook let
terlijk) in haar hemd te gaan
staan. Haar optreden is een zeld
zaam mengsel van professionali
teit en amateurisme: nergens
aarzelt zij, zij kent haar teksten,
op een enkele vergissing na,
foutloos uit het hoofd, elk ge
baar, elke beweging is kennelijk
bedacht en grondig geoefend, en
tegelijkertijd mist haar optreden
het vanzelfsprekende, het na
tuurlijk overtuigende dat de toe
schouwer alle schoonheids
foutjes doet vergeten.
Paola Tuin heeft een bijzonder
lage stem, die in principe een
mooi breed timbre heeft, bij uit
stek geschikt voor het zingen
van chansons en 'entertainment-
songs'. Haar techniek is echter
ontoereikend, waardoor zij, om
te bereiken wat zij muzikaal en
theatraal in haar hoofd heeft,
haar toevlucht neemt tot nood
sprongen: de kaak wordt naar
voren geduwd, de lippen worden
naar binnen getrokken, het
hoofd wordt in nek gelegd. Al
deze bewegingen leiden tot on
plezierige scherpte in het stem
geluid en geven de indruk van
geforceerdheid.
Overigens ben ik van mening
dat de overtuigingskracht van
Paola Tuin - waar zij zo nu en
dan proeven van liet horen en
zien (Ballade vom Soldaten, het
eerste wiegeliedje en in de 'Mo
noloog') zou kunnen groeien
wanneer zij haar bewegingen be
perkte. Het publiek de rug toeke
ren is een prima effect, maar na
de achtste keer wordt het iets te
voorspelbaar; hetzelfde geldt
voor gebaren als hoofd in de nek
gooien, haren optillen, of zijde
lings gewend naar het publiek
staan. Misschien is het mogelijk
een aantal van deze bewegingen
te vervangen door reëel contact
met de toeschouwers: door de
mensen aan te kijken. Dat wekt
betrokkenheid en aandacht op,
terwijl het publiek nu in een pas
sieve, wat voyeur-achtige rol
wordt gedwongen.
Ondanks al deze kritiek is de
inzet en de moed van de actrice/
zangeres Paola Tuin evident. Bo
vendien heeft zij in Ton Stautte
ner een begeleider getroffen die
met het air van een doorgewin
terde barpianist vlekkeloos blijft
volgen. Samen maken zij een be
wogen show die op rolletjes
loopt.
ELLEN LOOYESTIJN
hij tevens zo'n rem op de emotio
nele motoriek van Medea, dat het
daarna voor Marjon Brandsma
onmogelijk bleek de draad weer
op te vatten. Vanaf dat moment
steeg haar Medea nog slechts bij
vlagen tot grote hoogte, zoals de
hele voorstelling bij vlagen
boeiend was. Het idee om het
koor te splitsen in zes individue
le vrouwenrollen, werkte ook in
de fraaie, revue-achtige aankle
ding van Pamela Homoet bijzon
der goed, maar het effect werd
verzwakt door het ontbreken van
een goede muzikale ondersteu
ning. In een kennelijke vlaag van
inzicht had de voor deze voor
stelling aangetrokken componist
de door hem vervaardigde, on
zingbare notenfrutsels namelijk
niet meer op zijn verantwoor
ding kunnen nemen, zodat er nu
nog slechts flarden van waren
overgebleven. De keuze van de
corontwerpster Miijam Groote
Gansey leidde gelukkig tot bete
re resultaten.
PAUL KORENHOF
Marjon Brandsma en Wim de Haas
'Beef Squad' door technische thea
tergroep Perspekt. Spel: Mark
Kingsford en Michael Helmerhorst.
Gezien op 20 maart in het LAK.
LEIDEN Iemand met pak en
al in het water gooien, de val over
de bananenschil of de beroemde
taart in het gezicht; als humor al
wetmatigheden kent, dan beho
ren deze situaties daar beslist
toe. In hun programma 'Beef
Squad' maken Mark Kingsford
(Limited Company) en Michael
Helmerhorst (Perspekt) ook van
dit soort ijzeren standaardreper
toire volop gebruik. Tegen de
achtergrond van knap gemixte
geluidseffecten zijn het pure
slapstickeffecten, waarbij een
frapperende vormgeving er van
bij deze technische theatergroep
als doel voorop staat.
Het gedeelte voor de pauze
toont een groot aantal visuele
grappen, die met behulp van tal
loze rekwisieten worden gereali
seerd. Het doorgeven van een
boodschap is het uitgangspunt,
dat aanleiding geeft tot een bon
te rij absurde gebeurtenissen.
Zo wordt deze boodschap per
boot, per vliegtuig en op tal van
andere manieren doorgegeven.
Eén van de acteurs speelt bij
voorbeeld een postduif, die alvo
rens te vertrekken even naar de
weersverwachting luistert. Deze
duif wordt doodgeschoten door
een jager, die zijn hond (ook
weer een verklede acteur) er op
af stuurt. Wie van stripverhalen
houdt, zal ook zeker van dit soort
cartoontheater houden.
Na de pauze brengt men nog
een korte huiskamerscène, waar
in de allesbeheersende macht
van een televisietoestel met af
standsbediening op de hak
wordt genomen. Daarin zaten
een paar aardige momenten, hoe
wel deze vorm van theater zich
meer voor een snelle aaneen
schakeling van korte absurde
scènes leent.
De timing van de acteurs en de
vindingrijkheid van de techni
sche hulpmiddelen verdienen al
le respect. Daaraan ontleent de
dik aangezette en in wezen heel
simpele humor zijn kracht. Op
zichzelf is hun humor dus alles
behalve uniek. De vakkundige
uitwerking door deze technische
theatergroep uit Haarlem garan
deert ook aan niet-liefhebbers
van dit genre in elk geval een on
derhoudende avond.
WIJNAND ZEILSTRA.
LEIDEN - Wellicht lering trek
kende uit vroegere concerten
presenteerde Sempre Crescendo
in de Waag een programma dat
wat lengte en inhoud betreft op
maat gesneden was: twee
werken voor strijkorkest, en een
keuze uit verschillende koorwer
ken van de 15e eeuw tot nu. Had
men vroeger nog wel eens de nei
ging in de keuze van composities
te hoog te grijpen, nu was men
binnen de grenzen van de muzi
kale en technische capaciteiten
van koor en orkest gebleven, zo
dat inzet en enthousiasme tot
een goed klinkend resultaat kon
den leiden.
In het koor zijn de stemmen in
principe goed verdeeld; in de
praktijk vallen de mannenstem
men nogal fors uit waardoor de
sopranen weggedrukt worden en
vooral in de hoogte wat gefor
ceerd klinken. De strakke
koorklank paste uitstekend bij
een werk als de Hymne In adven-
tus Domini. De moeilijke poly-
phonie in het Kyrie uit Josquin's
Missa de beate Virgine bleek een
struikelblok. Vooral ritmisch
moet men daarvoor rotsvast in
zijn schoenen staan.
Er wordt zeer zuiver gezongen,
en de uitstekende articulatie,
waar duidelijk veel aandacht aan
besteed is, kwam de madrigalen
van Lasso, Dowland, Morley en
Stolter zeer ten goede. De strak
ke koorklank had in deze stuk
ken trouwens best plaats mogen
maken voor wat meer expressie.
Dat men daartoe in staat is werd
in de veel genuanceerder gezon
gen werken van Distier en
Brahms hoorbaar. Ook het or
kest had dit keer gelukkig niet te
hoog gegrepen. De snelle delen
van het Concerto grosso op. 6 no.
2 klonken pittig en gedecideerd,
met prima gespeelde solopartij
en, een volle strijkersklank
maakte de langzame delen het
aanhoren meer dan waard.
Verrassend goed uit de verf
kwam de Serenade voor strijkor
kest van Elgar, met een zeer vol
wassen klinkende verzadigde
strijkersklank en goed genuan
ceerd gespeeld, hoewel niet al
tijd even gelijk. Dat laatste is ge
makkelijk te verhelpen door toe
passing van de gulden regel voor
orkestleden: "één oog in de mu
ziek, één oog op de dirigent" -
tenslotte is diens ornamentale,
waarde maar zeer gering.
MIES ALBARDA
LEIDEN - Achterberg. Zijn van
roestig betonijzer gebogen handte
kening hangt aan een paar ijle dra
den in de expositieruimte van de
Burcht. Strak, maar toch grillig,
evenals zyn dichterschap - iets dat
gisteravond weer eens werd beves
tigd. Achterberg-kenners als And-
ries Middeldorp en Redbad Fokke-
ma discussieerden daarover. Ove
rigens, een echte aanleiding voor
de tentoonstelling en de literaire
avond in de Burcht was er niet, of
ja, in het kader van de boekenweek
kun je met zo'n man natuurlijk
heel wat doen.
Immers, Genit Achterberg
(1905-1962) is al tientallen jaren de
meest gelezen en geprezen dichter
van Nederland. Van zijn 'Verza
melde Gedichten' zijn er meer dan
twintigduizend verkocht, terwijl
de bloemlezingen uit zijn werk de
honderduizend exemplaren bena
deren. En zoals Anton Korteweg,
directeur van het Nederlands let
terkundig Museum, opmerkte:
"Hij is een van de weinige Neder
landse dichters, van wie een bun
del in catalogus van de Nederland
se boekenclub prijkt".
Hoewel literatuur niet om naar te
kijken is, kan zo'n goed ingerichte
tentoonstelling als in de Burcht
waar gedichten in een fraai hand
schrift aan muren prijken en vitri
nes vol eerste drukken en persoon
lijke notities zitten, een extra char
me toevoegen aan het werk van
Achterberg. Korteweg die deze
tentoonstelling mocht openen,
plaatste daarbij wel de kantteke
ning: "Dat niet-kenners nu via de
achterdeur naar binnen konden".
Wat bedoelde hij daarmee? Wel,
bezoekers ga eerst Achterberg le
zen, want pas dan heeft u het recht
om mee te genieten van de intimi
teiten van de dichter.
In deze sfeervolle ambiance
werd ook gediscussieerd. Fokke-
ma en Middeldorp, beiden neerlan
dici, gesteund door Korteweg, de
den dat voortreffelijk. Het publiek
(zo'n vijftig man) met een zestal ge
dichten op schoot luisterde naar de
analyses van de heren en stelde als
het al te 'dol' werd kritische vra
gen. Kijk, dat is wat ik al jaren ver
wacht van een literaire avond, die
in dit land zelfs in Leiden zoveel
worden georganiseerd, maar zel
den een behoorlijk niveau halen.
Wat zowel Fokkema als Middel
dorp kon overbrengen was gedre
venheid en liefde voor het dichter
schap. De stelling dat Achterberg
met zijn gedichten het contact
heeft proberen te onderhouden
met zijn gestorven geliefde, de
door hem in een vlaag van ver
standsverbijstering vermoorde
hospita, was voor beide heren veel
te eng. Zo moesten we het niet al
leen zien. Achterberg was veeleer
iemand die brug probeerde te
slaan tussen het hier (het leven) en
het daar (de dood). Een dichter die
de breuk in de mens ongedaan wil
de maken, die - een verlangen dat
hij in een van zijn gedichten al uit
spreekt - bij God op tafel wilde kij
ken.
Meer daarover is vast en zeker te
lezen in de nog dit jaar te verschij
nen boeken 'Varianten bij Achter
berg' van R. Fokkema en 'De we
reld van Gerrit Achterberg' door A.
Middeldorp.
SASKIA STOELINGA.
Mime Centrum wil snel groeien
AMSTERDAM (ANP) - Het Nederlands Mime Centrum aan de Heren
gracht in Amsterdam wil zich - te beginnen op 1 mei aanstaande - binnen
één tot anderhalf jaar uitbouwen tot een „krachtige en op de praktijk
gerichte" instelling. Dat blijkt uit een donderdag gepresenteerd beleids-
plan. Ons land telt ruim 100 professionele mimespelers.
Nieuwe taken, meer personeel, nieuwe werkgroepen en een nieuw be
stuur zijn de belangrijkste elementen van dit plan. Het centrum heeft
daarvoor wel meer subsidie nodig. De begroting voor dit jaar bedraagt
ruim 538.000 gulden. Het ministerie van WVC betaalt dit geheel.
Het centrum denkt in 1986 ongeveer 662.000 gulden nodig te hebben.
WVC zal om meer subsidie worden gevraagd. Daarnaast zal worden aan
geklopt bij de gemeente Amsterdam en enkele fondsen.
de solisten Elka Witteveen,
sopraan, Henk van den Brink en
Fons Orie, bas, Chris van Woerkom,
tenor, Addie de Jong, orgel en Tijn
van Eyk, clavecimbel. Begeleiding
door het Randstedelijk Orkest
R.S.O. Algehele leiding Sander
LEIDEN - Het Voorschotense
Exultate Deo zorgde gisteravond
met medewerking van het Rand
stedelijk Orkest en solisten on
der leiding van Sander van Ma
rion voor een overtuigende Mat
thaus Passion van Georg Philipp
Telemann op het Leidse grond
gebied van de Pieterskerk.
De Mattheüs Passie 173 van
Telemann is één van de zesen
veertig passies die hij geschre
ven heeft en dat is meer dan van
Handel en Bach bij elkaar. Men
mag hem een belangrijke over
gangsfiguur noemen tussen Ba
rok en Rococo en tevens een der
eersten die het 'gevoel' functio
neel in zijn muziek tot uitdruk
king wist te brengen. Hij was
daarbij zijn tijd ver vooruit en
werd een zeer grote beroemd
heid die later door die van Johan.
Seb. Bach volkomen werd over
schaduwd. Vijftien jaar geleden
herontdekte dirigent Sander van
Marion in een Berlijnse biblio
theek de partituur van Tele
manns Matthaus Passion en is
sindsdien de jaarlijkse uitvoe
ring van dit werk in Zoetermeer
al een traditie geworden.
Als we appels met peren mo
gen vergelijken dan klinkt de
Mattheüs Passie van Telemann
veel eenvoudiger en volkser dan
die van Bach. Hij mist duidelijk
de dramatische zeggingskracht
die Bach's Mattheüs zo ken
merkt, maar is daardoor ook veel
lichter, haast menselijker en
minder theatraal. Het lijdensver
haal blijft in de muziek van Tele
mann dominerend, aria's en ko
ren duren niet langer dan drie
minuten en zijn kenmerkend
voor het licht achter het kruis.
Dat Sander van Marion deze
compositie al jaren dicht aan het
muzikale hart draagt bleek gis
teravond tijdens de prachtig uit
gebalanceerde uitvoering van dit
omvangrijke werk. Bijna te veel
om op te noemen. Van de schitte
rende dialoog tussen de evange
list en het koor dat op 'volkse'
wijze om Barabas schreeuwt. De
sterke en ontroerende vertolking
van de Christuspartij door de bas
Henk van den Brink. En de over
tuigende Judas door Fons Orie
met daarna de schitterende aria
'Las dich bittre Tranen netzen"
door Elka Witteveen tot en met
de prachtige doorzichtige en ade
mende muzikale omlijsting van
het orkest, orgel en clavecimbe-
1Eigenlijk betekenden ze lou
ter hoogtepunten. Het zou mij
dan ook niets verbazen als er bin
nenkort ook een 'Leidse'jaarlijk
se traditie ontstaat.
ANNEKE VAN VLIET
Haitink blijft in Concertgebouw
AMSTERDAM (ANP) - Bernhard Haitink zal ook na september 1988, als
zijn werkzaamheden als muzikaal directeur van de Covent Garden Opera
in Londen in volle omgang zullen beginnen, geregeld het Concertgebouw
in Amsterdam blijven dirigeren. Dit is overeengekomen tussen de schei
dende chef-dirigent en het bestuur van de Stichting het Concertgebouw
orkest.
Haitink, die in oktober van het vorig jaar bekend maakte dat hij naar
Londen ging, zal minder vaak in de hoofdstad te zien zijn dan nu het
geval is. Afspraken over het aantal weken en de perioden van het jaar
waarin hij voor het Concertgebouw beschikbaar is, kunnen pas gemaakt
worden als hij meer inzicht heeft in zijn werk in Londen.
Het bestuur heeft nog geen beslissing genomen over de opvolging van
Haitink. De besprekingen daarover lopen nog en men hoopt dat er voor
het eind van het seizoen een beslissing genomen kan worden. Eerder is
bekend geworden dat de Italiaan Ricardo Chailly en zijn landgenoot
Claudio Abbado, de vaste dirigent van de Weense Staatsopera, op de lijst
met namen voorkomen.
CUIVC1C JU11UBCU LEIPZIG - Het is vandaag precies driehonderd jaar geleden dat Johann Sebastiaan Bach werd geboren. Ter
Het Nederlands Mime Centrum, een geesteskind van mimepionier Jan gelegenheid van dit feit werd gisteravondin de St. Thomaskerk in Leipzig, waar zich het graf van de beroemde
nog slechts een comPomst bevindt, een herdenkingsplechtigheid gehouden. Onder de 1600 belangstellende muziekliefhebbers
Bronk, begon zijn werkzaamheden in 1972. Het .«/S b ri
centrum voor informatie en documentatie. Met een naar buiten gericht was ook prins ciaus.
beleid hield het centrum zich niet bezig. Daartoe ontbraken de middelen.
Bach in Burcht
LEIDEN - De Stichting Burcht
wil een bijdrage leveren aan de tal
rijke herdenkingen rond de ge
boortedag van Bach driehonderd
jaar geleden. In dat kader wordt
vanavond in de Tuinzaal van De
Burcht een lezing gehouden over
'Bach en het getal'. Bovendien is er
morgenavond een optreden van de
Westduitse celliste Susanne Bu-
sching, die zelden uitgevoerde sui
tes van Bach zal vertolken.
