Een jaar Tsjernenko
Mogelijk uitstel
overleg in Genève
Tsjernenko bleef in schaduw Brezjnjev
I .fl
5 JKH
KJSyH
Snelle benoeming opvolger verwacht
Onderhandelaars blijven op post
Dollarkoers
fors gedaald
MAANDAG11 MAART 1985
MOSKOU (AFP) - Belangrijke data
in de regeringsperiode van de
overleden partij- en regeringslei
der Konstantin Tsjernenko:
- 13 februari 1984: Tsjernenko ge
kozen tot secretaris-generaal van
de CPSU (Communistische partij
van de Sowjet-Unie) als opvolger
van Joeri Andropov.
- 14 februari 1984: begrafenis van
Andropov. Tsjernenko ontmoet
onder andere de Amerikaanse vi
ce-president George Bush en de
Westduitse Bondskanselier Hel
mut Kohl.
- 23 februari 1984: Handhaving van
de door Andropov gestelde voor
waarden voor een hervatting van
de onderhandelingen in Genève
over de Eurostrategische raketten:
ontmanteling van de Amerikaanse
raketinstallaties in de Duitse
Bondsrepubliek, Groot-Brittannië
en Italië.
-11 april 1984: Tsjernenko gekozen
tot regeringsleider.
- 21 april 1984: Sowjet-offensief in
de Panjshir-vallei in Afghanistan.
- 2 mei 1984: Andrei Sacharov be
gint een hongerstaking om voor
zijn echtgenote Elena Bonner toe
stemming te krijgen de Sovjetunie
om medische redenen te verlaten.
- 8 mei 1984: De Sowjet-Unie be
sluit niet deel te nemen aan de
Olympische Spelen in Los Ange-
10 mei 1984: Bezoek van de
Spaanse koning Juan Carlos.
-12 mei 1984: Elena Bonner begint
op haar beurt een hongerstaking.
- 20/23 juni 1984: Bezoek aan Mos
kou van de Franse president Fran
cois Mitterrand.
- 29 juni 1984: De Sowjet-Unie
stelt Washington voor onderhande
lingen te beginnen om een militari
sering van de ruimte te voorko
men, alsmede een moratorium op
proefnemingen met en plaatsing
van ruimtewapens.
-1 juli 1984: De Sowjet-Unie vindt
het antwoord van Washington op
haar voorstellen van 29 juni „on
voldoende".
- 7 juli 1984: Normalisering van
de diplomatieke betrekkingen tus
sen de Sowjet-Unie en Egypte.
aan de Verenigde Staten voor een
gemeenschappelijke verklaring uit
te geven waarin beide landen de
wil bevestigen om onderhandelin
gen te beginnen over de demilitari
sering van de ruimte. Tevens
wordt voorgesteld tot aan de ope
ning van de gesprekken een mora
torium op het gebied van de anti-
satellietwapens in acht te nemen.
- 1 augustus 1984: De Sowjet-Unie
beschouwt het antwoord van Was
hington op de voorstellen als nega
tief.
- 6 augustus 1984: Bronnen in de
nabijheid van de familie Sacharov
bevestigen dat de geleerde ge
dwongen is opgenomen in een zie
kenhuis in Gorki.
- 28 augustus 1984: Veroordeling
van Elena Bonner tot vijfjaar bin
nenlandse verbanning naar Gorki,
wegens het maken van „inbreuk"
op de Sowjet-wetten.
ke afwezigheid van 54 dagen ver
schijnt Tsjernenko weer op de tele
visie om onderscheidingen uit te
reiken aan kosmonauten.
- 6 september 1984: Ontslag van de
opperbevelhebber van de Sowjet-
strijdkrachten en eerste ondermi
nister van defensie, maarschalk Ni
kolai Ogarkov. Hij wordt vervan
gen door zijn plaatsvervanger,
maarschalk Sergei Achromejev.
- 27/28 september 1984: De Sowjet-
minister van buitenlandse zaken,
Andrei Gromyko, voert in Was
hington besprekingen met zijn
Amerikaanse ambtgenoot George
Shultz en president Ronald Rea
gan.
-13 oktober 1984: De Sowjet-Unie
kondigt aan te zijn begonnen met
de plaatsing van kruisraketten
voor de lange afstand aan boord
van strategische bommenwerpers
en onderzeeboten.
- 23 juli 1984: De Sowjet-Unie stelt - 5 september 1984: Na een publie- - 2 november 1984: Terugkeer in de
Sowjet-Unie van de dochter van
Stalin, Svetlana Alliloejeva, na een
verblijf van 18 jaar in het Westen.
- 20 december 1984: Overlijden van
de minister van defensie, maar
schalk Dmitri Oestinov. Maar
schalk Sergei Sokolov, ondermi
nister van defensie, volgt hem op.
- 24 december 1984: Tsjernenko
niet aanwezig op de begrafenis van
maarschalk Oestinov.
- 27 december 1984: Tsjernenko
verschijnt op de televisie tijdens de
uitreiking van onderscheidingen.
- 7/8 januari 1985: Na een onderbre
king van 14 maanden besluiten de
ministers van buitenlandse zaken
van de Sowjetunie en de VS, Gro
myko en Shultz, de onderhandelin
gen tussen beide landen over ont
wapening te hervatten.
-13 januari 1985: Het doorgaan met
de plaatsing van Amerikaanse Eu
roraketten doet twijfel rijzen over
de komende onderhandelingen.
Bij deze onderhandelingen moeten
ook de nucleaire strijdkrachten
van Frankrijk en Groot-Brittannië
worden betrokken. Tevens moeten
de onderhandelingen verbonden
worden met de besprekingen over
ruimtewapens, zo verklaart Gro
myko.
-14 januari 1985: Uitstel voor 6n-
bepaalde tijd van het topoverleg
van het Warschaupact, dat op 15 en
16 januari zou plaats hebben in de
Bulgaarse hoofdstad Sofia.
- 24 en 28 februari 1985: Korte ver
schijningen van Tsjernenko op de
televisie.
GENÈVE (AFP/UPI/Rtr.) - De Russische delegatie naar de ontwapeningsonderhandelin
gen met de Verenigde Staten is gisteren in Genève gearriveerd. Het overleg zou morgen
beginnen, maar dat kan in verband met de dood van Tsjernenko wellicht worden uitge
steld.
De leider van de delegaüe, Viktor over de inhoud van hun besprekin-
Karpov, verklaarde tegenover jour- gen*
Bij het voorlezen van zijn aan
komstverklaring werd Karpov ge
flankeerd door zijn mede-onder
handelaars Joeli Kwitsinski en
Aleksei Oboechov. De laatste leidt
de Sowjet-afvaardiging in de werk
groep raketten voor de middellan
ge afstand (INF), Kwitsinsky is
voorzitter van de Russische ploeg
in de werkgroep ruimtewapens.
Karpov is leider van de overkoepe-
nalisten dat de afvaardiging van de
Sowjet-leiding de opdracht heeft
gekregen op een „zakelijke en op
bouwende" manier te onderhande
len. De onderhandelingen moeten
een wapenwedloop in de ruimte
voorkomen en die op aarde beëin
digen. Een overeenkomst zou een
„belangrijke stap zijn op weg naar
het bereiken van een echt histo
risch doel: het volledig uitbannen
van de kernwapens overal ter we
reld", aldus de 57-jarige Karpov.
In zijn aankomstverklaring be
nadrukte de Russische onderhan
delaar het verband tussen de ruim
tewapens en de kernbewapening.
Zijn Amerikaanse tegenhanger,
Max Kampeiman, verwees bij aan
komst alleen naar de kernwapens
en maakte geen gewag van het
Amerikaanse „Starwars"-onder-
zoek naar een anti-raketsysteem in
de ruimte. De Amerikaanse delega
tie kwam zaterdag in Genève aan.
Net als Kampeiman zaterdag
weigerde Karpov vragen te beant
woorden. Dat duidt erop dat de
twee partijen, net als bij vroegere
onderhandelingen, zo weinig mo
gelijk naar buiten willen brengen
het lukken de militarisering van de
ruimte af te wenden en de wapen
wedloop op aarde te beteugelen".
Dat is de „kardinale vraag van oor
log en vrede aan het einde van de
20e eeuw", aldus het blad.
Op de twee supermogendheden
rust de bijzondere veranwtoorde-
lijkheid dit probleem te regelen.
Maar hooggeplaatste functionaris
sen in Washington hebben zich aan
de vooravond van de nieuwe on-
.O derhandeüngen uitgeleefd in anti
lende delegatie en is verder belast Sowjet-retonek Ook is Washing-
met de besprekingen in de werk
groep strategische wapens.
De Russische media waarschuw
den de bevolking gisteren nog eens
dat de onderhandelingen in Genè
ve moeilijk zullen worden en dat
grote meningsverschillen de twee
partijen scheiden. Alle media be
kritiseerden de manier waarop de
Verenigde Staten het overleg bena
deren door erop te wijzen dat de
Amerikanen de ontwikkeling van
ruimtewapens willen voortzetten
ten koste van de onderhandelingen
over de kernwapens.
Het partijblad Prawda schreef
dat de besprekingen verbonden
zijn met het „brandendste pro
bleem van de huidige tijd". „Zal
ton voor de Geneefse besprekin
gen begonnen met een „campagne
voor een verdere opvoering van de
offensieve strategische bewape
ning", aldus de Prawda in een ver
wijzing naar de druk die president
Reagan uitoefent op het Congres
om akkoord te gaan met de bouw
van 21 intercontinentale MX-raket-
ten.
De Prawda: „Er werd openlijk
verklaard dat de aanschaf van een
nieuwe serie strategische first-stri-
ke-wapens (wapens waarmee een
verrassingsaanval zou kunnen
worden uitgevoerd) een belangrijk
bestanddeel vormt van de diplo
matieke bagage die de Amerikaan
se delegatie meebrengt naar Genè-
AMSTERDAM (ANP) - De koers
van de Amerikaanse dollar is van
ochtend met 5,5 cent gedaald ten
opzichte van de koers van vrijdag
middag. Bij opening van de Am
sterdamse markt deed de dollar
vanochtend nog 3,82 gulden, maar
omstreeks half elf verwisselde de
munt voor 3,8075 gulden van eige
naar. In New York was vrijdagmid
dag al enige achteruitgang zicht
baar geworden.
Valutahandelaren zien geen dui
delijke reden voor de koersdaling.
Meestal betekent onrust in de we
reld juist een vlucht in de dollar, en
dus een hogere waardering van de
Amerikaanse munt. Kennelijk
heeft de dood van Tsjernenko de
valutahandel tot vanmiddag wei
nig geschokt.
In Frankfort onderging de mark
vanochtend vrijwel geen verande
ring ten opzichte van vrijdag.
Gromyko en Shultz tijdens hun gesprek in Genève.
(Vervolg van pagina 1)
MOSKOU (Rtr/AFP/UPI/TASS)
- Het officiële Sowjet-persbureau
bevestigde de dood van partijlei
der en president Konstantin Tsjer
nenko vanmorgen om twee uur
plaatselijke, twaalf uur onze tijd.
Tsjernenko. aluds TASS overleed
gisteravond om 19.20 uur (Moskou-
se tijd) na een zware ziekte.
De officiële bekendmaking luid
de:
'Het centraal comité van de com
munistische partij van de Sowjet-
Unie, het presidium van de opper
ste sovjet van de USSR en de mi
nisterraad van de USSR maken
met grote droefheid aan de partij
en het gehele volk bekend dat
Konstantin Ustinowitsj Tsjernen
ko, algemeen secretaris van het
Centrale Comité van de CPSU en
president van het presidium van
de Opperste Sowjet van de USSR,
op 10 maart 1985 om 19.20 uur na
een ernstige ziekte is overleden.'
'De naam van Konstantin Usti
nowitsj Tsjernenko, een vooraan
staand leider van de communisti
sche partij en de Sowjetstaat en
een voorvechter van de idealen van
het communisme en de vrede, zal
voor eeuwig voortleven in de har
ten van het Sowjet-volk en de ge
hele progressieve mensheid.'
De tekst van het overlijdensbe
richt is identiek aan de tekst van
het communiqué dat werd uitgege
ven naar aanleiding van het overlij
den van Joeri Andropov vorig jaar
februari. Het bericht van de dood
van Tsjernenko werd voor de tele
visie voorgelezen door een in zwart
geklede Igor Kirilov, de belangrijk
ste nieuwslezer van de tv. Lang
zaam, en met een rouwstem, las hij
de tekst in zijn geheel tweemaal
Over de doodsoorzaak is tot nu
toe niets bekendgemaakt, terwijl
ook nog niet is meegedeeld wan
neer de begrafenisplechtigheid zal
plaats hebben. Politieke waarne
mers in Moskou zeiden te verwach
ten dat het Centralel Comité nog
voor de begrafenisceremonie een
besluit over de opvolging van
Tsjernenko zal nemen.
Met het overlijden van Konstantin fpl pvi p
Tsjernenko staat het Kremlin voor A V1Ö1C
de derde keer in drie jaar tijd voor
de keuze van een nieuwe leider.
Tsjernenko werd 13 februari vorig
jaar benoemd tot de zesde en oud
ste leider van de partij en korte tijd
later ook tot president en voorzit
ter van de Defensieraad. Twee
Eind vorige maand was hij bin
nen enkele dagen twee keer een
paar minuten op de televisie te
zien. Eén keer om te stemmen en
één keer om onderscheidingen uit
te reiken. Hij sprak nauwelijks, be
woog vrijwel niet en was zichtbaar
ziek.
door
Ton van Brussel
voorheen gescheiden functies, die
echter door Leonid Brezjnjev, met
het partijleiderschap werden ge
combineerd.
De meeste voorspellingen over
de koers van Tsjernenko zijn uitge
komen. Hij is nauwelijks in staat
gebleken de schaduwen van zijn il
lustere voorganger en leermeester
Brezjnjev van zich af te schudden.
Hij bleef de partij-ideoloog die met
een middenkoers de tegenstellin
gen in het sterk vergrijsde Politbu
reau probeerde te overbruggen.
Twaalf maanden was hij aan het
bewind; een groot deel daarvan
verdween hij wegens ziekte en/of
vakantie van het toneel. Op 24 de
cember vorig jaar ontbrak hij bij de
begrafenis van minister Oestinov
(defensie). Drie dagen later ver
scheen hij nog een keer in het
openbaar tijdens een bijeenkomst
met schrijvers. Daarna volgde een
lange periode, waarin hij volledig
van het toneel verdween.
Begin januari moest op het laat
ste moment de bijeenkomst van
het Raadgevende Politieke Comi
té, het hoogste orgaan van het War-
schau-pact, worden afgelast omdat
Tsjernenko het bed moest houden.
Twee Britse zondagsbladen brach
ten kort daarop het bericht van een
voortijdig aftreden. Zowel The
Sunday Times als The Sunday Mir
ror meldden dat hij eind februari
tijdens een bijeenkomst van het
Centrale Comité zou worden opge
volgd door de vermeende tweede
man in de hiërarchie, de twintig
jaar jongere Mikhail Gorbatsjov.
Dat is niet gebeurd en hoewel de
Russische media vorige maand
voor het eerst meldden dat Tsjer
nenko ziek was, leken zijn korte
optredens bedoeld om de wereld te
laten dat in het Kremlin nog alles
bij het oude was.
Boerenzoon
Konstantin Tsjernenko werd in
1911, nog onder het Tsaristische
bewind, geboren als zoon van een
arme Siberische boer. Hij werd op
20-jarige leeftijd partijlid, verricht
te werkzaamheden in de jongeren
beweging Komsomol en legde de
basis voor zijn latere carrière in
Moldavië, waar hij van 1948 tot
,1956 als partijfunctionaris belast
was met 'agitatie en propaganda'.
In die functie ontmoette hij Brezjn
jev die in 1950 tot partijleider van
de republiek Moldavië was be-
i Toen Brezjnjev zes jaar later par
tijsecretaris werd, haalde hij Tsjer
nenko naar Moskou. Hij werd lid
van het Centrale Comité van de
partij en bekleedde vanaf 1961 vijf
jaar lang het secretariaat van het
parlement. Na de benoeming van
Brezjnjev tot partijleider, werd
Tsjernenko bij het Centrale Comité
belast met algemene zaken. Vanaf
die dag zouden de wegen van
Brezjnjev en Tsjernenko zich niet
meer scheiden.
Het tweetal was samen bij de Eu
ropese Veiligheidsconferentie in
Helsinki en Tsjernenko vergezelde
Brezjnejv in '79 ook op zijn reis
naar Wenen, waar het Salt-II-ak-
koord werd ondertekend. Jaren
lang stond hij te boek als kroon
prins, een positie waarop hij zich in
de herfst van het leiderschap van
Brezjnjev ook in het openbaar be
riep. Hoewel hij een grote kennis
had van de partij-organisatie en
zich door de jaren heen zeker van
voldoende vertrouwelingen wist te
verzekeren, bleef Tsjernenko's po
sitie bescheiden.
mmw rjF'Mmm
.<5r
(foto: ap) Gorbatsjov (foto ap»
Ideologie
Na de dood van Soeslov in '82
werd hij officieel belast met de por
tefeuille ideologie, maar zijn ken
nis van economie, defensie en bui
tenlandse politiek werd altijd ge
ring verondersteld. Hij volgde in
zijn jonge jaren een lerarenoplei
ding en een aantal partijcursussen,
deed veel propagandawerk, maar
bewoog zich nimmer pp specifieke
beleidsterreinen.
De dood van Brezjnjev bracht
kroonprins Tsjernenko niet de ver
wachte leidende positie. Gekozen
werd voor Andropov en onder zijn,
eveneens korte regime, verbleekte
met de ster van Brezjnjev, ook die
van Tsjernenko. Van hem werd
lang niets vernomen, hij zou ziek
zijn, maar niet uitgesloten werd dat
ook hij het slachtoffer was gewor
den van Andropovs afrekening
met de kwalen van de Brezjnjev-
periode. Ruim twintig ministers en
een vijfde van de provinciale par
tijleiders verloren tijdens de vijf
tien maanden van Andropovs rege
ring hun baan in diens strijd tegen
corruptie en baantjesjagerij.
Tsjernenko trad nog éénmaal op
de voorgrond met een rede waarin
schrijvers werd gelast zich meer re
kenschap te geven van ideologi
sche waarden, maar tot een week
voor de dood van Andropov bleef
hij bijna onzichtbaar op de achter
grond.
Benoeming
Vlak voor Andropovs verschei
den kwam zijn naam echter weer
voor in partijkranten en werden
ook zijn redevoeringen opnieuw
uitgegeven. Het was het signaal dat
Tsjernenko nog steeds een machti-
;e positie bekleedde en temperde
speculaties over de opkomst
van de jongere leden van het Polit
bureau, Romanov en Gorbatsjov.
Tsjernenko's benoeming, begin
februari vorig jaar, betekende het
begin van een periode waarin bij
voortduring over zijn opvolging
werd gespeculeerd. Zijn leeftijd en
zwakke gezondheid maakte hem
tot een tussenpaus. Nog geen dag
na Brezjnjevs begrafenis vroeg
diens lijfarts dr. Tsjazov bij een
medische databank in Genève al
inlichtingen over longkwalen.
Tsjernenko leed aan longemfy
seem, had veel last van ademha
lingsmoeilijkheden en moest her
haaldelijk verstek laten gaan.
Over zijn optreden doet een tref
fende anecdote de ronde. "Tsjer
nenko droeg altijd de bagage van
Brezjnjev om te verhullen dat hij
zelf niets had". In de onlangs ver
schenen memoires van de naar de
VS overgelopen Russische VN-
functionaris Shevchenko werd
Tsjernenko beschreven als een "ar
rogante tweederangs opportunist".
Tsjernenko's benoeming tot par
tijleider gaf vorig jaar een beschei
den impuls aan de persoonsver
heerlijking die ook de nadagen van
Brezjnjev kenmerkten. In kranten
werd bijvoorbeeld opvallend vaak
over zijn familie verhaald. Zoon
Vladimir werkt bij het staatsfilm-
bedrijf en dochter Jelena is filoso
fe. Zij delen de culturele belang
stelling van vader Konstantin en
moeder Anna. Hoewel hij zelf geen
noemenswaardige verzetsdaden
op zijn naam heeft, werden her
haaldelijk pogingen ondernomen
om hem als een dappere oorlogs
held af te schilderen.
Geen stempel
Zoals verwacht is Andropovs
campagne tegen de luiheid door
Tsjernenko nauwelijks voortgezet.
Wel werd vastgehouden aan de al
begonnen experimenten in de
landbouw cn in de industrie, waar
een bonusstelsel de prestaties
moet verhogen. Op het buiten
lands beleid heeft Tsjernenko geen
waarneembaar stempel gedrukt.
Op dat gebied hield minister Gro
myko, aanvankelijk met de inmid
dels overleden minister Oestinov,
het voortouw.
Als het Kremlin ditmaal dezelfde
voortvarenheid aan de dag legt als
bij het verscheiden van Brezjnjev
en Andropov, valt binnen enkele
dagen de benoeming van een op
volger te verwachten. Tsjernenko's
komst werd vorig jaar gezien als
een signaal dat menig senior-lid
van het Politbureau bevreesd was
voor de komst van een 'jonge' lei
der. Onduidelijk is of die vrees nu
nog van invloed kan zijn. Zowel
Romanov als Gorbatsjov beschik
ken met hun gecombineerde lid
maatschap van het Politbureau en
het partysecretariaat over een uit
k Tsjernenko: geen 'stempel
gelezen machtsbasis. Na het be
zoek dat Gorbatsjov vorig jaar aan
Londen bracht is in het westen
voetstoots aangenomen dat hij de
nieuwe leider wordt. Het zal echter
niet de eerste keer zijn als voor
spellingen rond het personeelsbe
leid van het Kremlin voorbarig
blijken.
In Moskou valt de laatste maan
den ook steeds de naam van Viktor
Grisjin, partijchef van de hoofd
stad en oud-voorzitter van de vak
bonden. Deze zeventiger is wel lid
van het Politbureau, maar niet van
het partij secretariaat. Een keuze
voor hem zou een voortzetting van
de overgangsperiode betekenen.
Grisjin heeft zich op belangrijke
beleidsterreinen nauwelijks gepro
fileerd. Hij behoort met Tsjernen
ko tot de Brezjpjev-school, en staat
te boek als een kleurloze partijman
met een gezondheid, die na een
hartaanval in de jaren zestig te
wensen overlaat.
