Verwondering houdt
me in leven
Lezers Schrijven
'The Blood Knot': aangrijpend apartheidsdrama
Honderd tekeningen van Armando in Rotterdam
Grieks festival bij K&O
Pools theater
vat vlam
Liszt-recital
Film over
Christus
uitgesteld
MAANDAG 11 MAART 1985
KUNST
PAGINA 11
Thekwini Theater in Leidse Schouwburg
Exposities
LAK-galerie - tentoonstelling van
Bragdon en Isik, tot eind maart.
Galerie De Bange Duivel - Rijndijk-
straat 4, werken van Lydia Luyten en
Dave van Rijk. t/m 31/3; do 20-22 uur,
za en zo 13-17 uur.
Rosenburgh - Vijf Meilaan, Jan van
Zonneveld, schilderijen, t/m 14/3;
dag. 10-20 uur.
Openbare Bibliotheek - Nieuwstraat,
fototentoonstelling van Paul Babe-
liowsky, t/m 9/3.
Piggelmee - Janvossensteeg, werk
van Paul Franzen, tot eind maart.
Bistro Malle Jan - pasteltekeningen
'strandstoelen' van Marian Visser, t/m
31/3.
Odessa - Hogewoerd 18, foto's van
Willem Neuteboom, t/m 30/3.
Leidse Beleg - Hooigracht 4a, foto's
Frits Gierstberg, tot 15/3; ma t/m za
van 9-18 uur.
Warmond
Galerie de Pomp - Dorpsstraat, Hans
Buining met kleuretsen, Piet Won-
dergem met aardewerk, t/m 21/3; The
ma groen, 'n 27 tal exposanten, t/m 31/
5; woe 10-12 uur, do, za, zo 14-16 uur,
di 19-21 uur.
Het Oude Raadhuis - Dorpsstraat,
Popco Bakkers, schilderijen, Albert
Labordus, aquarellen, tot 22/3; woe,
do en zo van 14-16 uur, za van 11-16
Leiderdorp
Leythenrode - Ries Kleijnen, kleuret
sen/kleuretsen met zeefdruk, dag. van
10-20 uur.
Muzenhof - wandkleden van Maijan
Schutler en zeefdrukken op textiel
van Wintsje Verwey, tot 11/3.
Noordwljkerhout
Bibliotheek - tentoonstelling Tiny
van der Sar en Marianne Koster-Har-
temink, t/m 22/3; ma, di, vr van 14-17
en.19-21 uur. do van 10-12 uur.
Voorschoten
Ambachts- en Baljuwhuis - combina
tie tentoonstelling, t/m 24/3; di t/m zo
14-17 uur, vr van 11-17 uur.
Wassenaar
Huize Willibrord - Paul Lamers,
houtsculptures; Béla Madai, schilde
rijen, tot 30/3; dag. 14-22 uur.
Zoeterwoude
Art Gallery JVC - Piet Middelhoek,
aquarellen, t/m 2/4; ma t/m vr van 9-16
uur.
The Blood Knot van Athol Fugard
door Thekwini Theater. Regie: An
thony Akerman. Spelers: Ian Bruce
en Joseph Mosikili. Gezien op 9
maart in de Leidse schouwburg.
LEIDEN - De opvoering van
'The Blood Knot' bloedver
wantschap) had plaats in het ka
der van het 15-jarig bestaan van
de BOA, de Boycot Outspan Ak-
tie.
Thema van het stuk vormt de
rassendiscriminatie in Zuid-Afri-
ka. De apartheidspolitiek in dat
land verdeelt de bevolking in een
aantal verschillende rassencate-
gorieën, waarvan de voornaam
ste zijn: zwart, blank, kleurling
en Aziatisch. Deze categorieën
komen echter niet altijd duide
lijk van elkaar te ouderscheiden
tot uitdrukking in het uiterlijk,
zoals de huidskleur; zo zijn er bij
voorbeeld donkere en blanke
kleurlingen. Het komt dan ook
voor, dat op grond van de apart-
heidswetten sommige Zuidafri
kanen bij een "andere" bevol
kingsgroep worden ingedeeld.
In het toneelstuk van Athol
Fugard heeft van de beide broers
Pietersen Morris een blankere
huid dan Zachariah. In een op ra
ciale tegenstellingen toegespit
ste samenleving is dat een heel
bepalend gegeven voor hun bei
der leven. Uiteindelijk overwint
- zoals de titel van het stuk al
aangeeft - het gevoel van bloedr
verwantschap, maar pas nadat
het in een soort rollenspel tot een
harde confrontatie is gekomen.
Regisseur Anthony Akerman
(die in 1981 bij Sater de regie van
Fugards 'een les van de Aloës'
heeft gevoerd) koos voor dit stuk
een uiterst sobere vormgeving,
waarin spel en decor aan de ge
sproken dialoog van beide ac
teurs volledig ondergeschikt zijn
gemaakt. Het komt de zeggings
kracht van dit door Zuidafri-
kaanse acteurs gespeelde stuk
ten goede.
Vooral na de pauze komt het
dramatisch conflict in een
stroomversnelling terecht. Aan
leiding daartoe is het aangekon
digde bezoek van de blanke cor
respondentievriendin van Zach;
een correspondentie, die overi
gens door Morris gevoerd moet
worden, omdat alleen hij een
'blanke' opvoeding met lezen en
schrijven heeft kunnen krijgen.
Dat bezoek gaat weliswaar niet
door, maar wel is daardoor het
idee ontstaan, dat Morris in een
speciaal daarvoor aangeschaft
kostuum voor 'Blanke' zal spe
len. Dat rollenspel dreigt kata-
strofaal uit de hand te lopen. Uit
eindelijk gebeurt dat niet, maar
het §pel biedt de beide broers
wel meer zicht in een samenle
ving, die hen in wederzijdse af
hankelijkheid tot een randbe-
staan dwingt.
Hoewel het stuk al grondig be
werkt schijnt te zijn, is het ge
deelte voor de pauze (dat onge
veer anderhalf uur duurt) toch
nog te lang uitgevallen. Door het
aangrijpende spel van beide ac
teurs en de dramatische span
ningsboog van het tweede deel
blijft dit echter detailkritiek.
WIJNAND ZEILSTA
Armando (Amsterdam, 1929)
begint In 1951 met schilderen.
Richt in 1959 samen met Bohe-
men, Peelers, Hendrikse en
Schoonhoven de Informele
Groep op die later zal over
gaan in de Nul-groep.
Begint ook te dichten. Is
tijdlang journalist bij de
Haagse Post. Publiceert in
1964 'Verzamelde gedichten',
in 1967 samen met Sleutelaar
'De SS-ers'. Daarna verschij
ning van dagboeken en ander
proza.
In 1976 maakt hij met ande
ren voor de VPRO het televi
sieprogramma 'Herenleed'.
Exposeert in die tijd onder
meer in Amsterdam, Utrecht
en Eindhoven. Vertrekt in
1979 op verzoek van Deutsche
Akademische Austausch
Dienst naar Berlijn.
Schrijft vanaf1980 onder de
kop 'Armando uit Berlijn'
stukken in NRC-Handelsbiad.
Exposeerde ook op de Docu
ments 7 te Kassei. Vorig jaar
vertegenwoordigde hij Neder
land op de Biënnale in Vene
tië.
LEIDEN - 'Schijnwerpers op Kre
ta en Griekenland'. Onder dit mot
to wordt in de periode van 13 maart
tot en met 17 april in het gebouw
van K&0 een Grieks festival ge
houden. Dit evenement bestaat uit
concerten, dia-lezingen, films, so
lo-toneel, dans, een tentoonstelling
en een Griekse maaltijd. De expo
sitie omvat voorwerpen uit Grie
kenland (zilver, sieraden, borduur
sels, weefstukken en kleding) en is
dagelijks te bezichtigen.
Het festival wordt op woensdag
avond 13 maart geopend met een
concert door de Griekse pianiste
Maria Kanatsouli. Ze zal naast
composities van Liszt en Schu
mann werken van Griekse compo
nisten ten gehore brengen. De flui
tiste Regina van Suchtelen zal deze
avond eveneens Griekse muziek
uitvoeren.
Op donderdagavond 14 maart is
er een lezing met vertoning van
dia's door mevrouw drs. B. Hus-
tinx. De lezing heeft als titel 'Rond
reis over Kreta van koning Minos'.
Op maandagavond 18 maart is
prof.H.W. Pleket aan de beurt om
een lezing met lichtbeelden te hou
den. Zyn onderwerp: 'De Olympi
sche Spelen, vroeger en nu'.
Op donderdagavond 21 maart zal
prof. F.L. Bastet spreken over
Griekse keramiek. Ook deze lezing
zal met dia's worden geillustreerd.
Voor vrijdagavond 29 maart is de
Griekse pianiste Aleka Simeoni-
dou uitgenodigd een recital in de
Kapelzaal te geven. Haar program
ma vermeldt werken van Bach en
Hadjidakis.
Op woensdagavond 3 april
spreekt prof. H. Hennephof over
'Byzantium is dichterbij dan u
denkt'. Dia's zullen zijn lezing toe
lichten.
Op donderdagavond 4 april ko
men de Griekse ikonen aan bod.
Mevrouw E.C. Engelenberg zal er
over spreken aan de hand van
dia's, die een beeld geven van iko
nen in Griekse kerken en kloos
ters.
Voor donderdagavond 11 april
staat een aantal aan Griekenland
en Kreta gewijde films op het pro
gramma. Er zullen deze avond niet
minder dan zes films worden ver
toond.
Op maandagavond 15 april komt
de acteur Reinier Heidemann met
een solo-programma, gewijd aan
Griekse poëzie en proza, naar het
K&O-gebouw.
Op woensdagavond 17 april geeft
de Griekse dansgroep Artemis een
voorstelling in de Leidse Schouw
burg. Na de voorstelling is er gele
genheid om Griekse hapjes te nut
tigen in de foyer van K&0.
Het festival moet zijn bekroning
vinden in een veertiendaagse vlieg
reis naar Athene en Kreta. De ver
trekdatum van deze geheel ver
zorgde reis onder leiding van me
vrouw H. Hoek-Apostolopoulou is
25 april.dnlichtingen telefoon
273606). Een passe-partout voor al
le manifestaties (exclusief de vlieg
reis) kost f80; K&O-inschrijvers be
talen f 60.
Sterrenshow
levert
14 miljoen op
HILVERSUM/RHENEN (GPD)
- De aan het VARA-Sterren-
show-project gekoppelde lief
dadigheidsloterij ten behoeve
van Humanltas heeft veertien
miljoen gulden opgebracht.
Het globale eindbedrag werd
zaterdagavond tijdens de elf
de en laatste aflevering van
het wekelijkse amusements
programma in Rhenen bekend
gemaakt.
Vertegenwoordigers van
Humanitas toonden zich ui
terst tevreden met het resul
taat. De ondersteuning door
dit televisieproject betekende
dat bijna zeven maal zoveel
geld bijeen Is gebracht dan
normaal in dezelfde collecte
periode het geval is. De veer
tien miljoen gulden zal wor
den aangewend voor verschil
lende projecten.
ROTTERDAM (GPD) - In de grote, vierkante expositie
zaal van museum Boymans-Van Beuningen staan twee
enorme, houten panelen opgesteld. Ze vormen samen een
perfecte cirkel. Een stukje van elkaar geplaatst kan ook de
binnenkant van de twee halve cirkels dienst doen als ten
toonstellingsruimte. Overal op de vloer liggen tekeningen,
onder vloeipapier en stukken plastic verborgen.
omdraaien. Als ik sta te schilderen,
kan ik het penseel wegleggen en zo
beginnen met schrijven. Het gaat
vaak samen. Soms overheerst het
ene, dan weer het andere".
- In hoeverre is het verblijf in
Berlijn van invloed geweest op Uw
werk?
„Berlyn is erg inspirerend ge
weest. Ik zou haast zeggen: het is
mijn beste tijd geweest. Ik heb er
goed aan gedaan naar Berlijn te
gaan, ik ben er ook goed ontvan
gen. Of niet ontvangen: ik heb ze
veroverd. Niemand zit tenslotte op
je te wachten".
door
Rob Schoonen
„Ik heb het er zo naar m'n zin dat
ik er weer weg wil. Op dit moment
ben ik teveel 'wohlbehutet': veel
vrienden, kennissen. Ik heb eigen
lijk wel weer het verlangen naar
een stad te gaan waar je niet wel
kom bent. Zoals ik ook in Berlijn
kwam. Je bent een indringer in fei
te. En daar hou ik van: een soort
vijandigheid tegenover je. Die
weerstand, dat heb ik graag".
„Ik probeer naar Parijs te gaan.
Parijs is bij uitstek vijandig tegen
over indringers. Ik beheers de taal
niet goed, dat is ook nog een voor
deel èn het is een prachtige stad".
- Niet terug naar Nederland?
„Nee: de sfeer in Nederland is te
relativerend, te verlammend. Die
sfeer welke in de jaren zeventig
hier heerste, zo van 'waar ben je ei
genlijk mee bezig' en 'wat is kunst
eigenlijk', dat soort dingen. Het
weerhoud je ervan grote dingen
aan te pakken, dat je dingen durft
in je werk. Dat je grote beslissin
gen durft te nemen. In Berlijn is
dat allemaal weggevallen. Nee, als
in Nederland terugkom, dan is het
met hangende pootjes".
- Herinneringen, geschiedenis
zijn bepalend voor uw werk. Blijft
dat altijd zo nadrukkelijk aanwe
zig?
„Ja, je bent tenslotte verleden. Je
bent opgebouwd uit herinnerin
gen, of dat nou gisteren of veertig
jaar geleden was. In elke straat
waar je loopt en dat is het mooie
van die oude steden - kom je ge
schiedenis tegen. In elke straat
hebben zich dingen afgespeeld, je
bent omringd door herinneringen,
gebeurtenissen. Hoe was het bij
voorbeeld hier op deze plaats, twee
dagen na het bombardement op
Rotterdam? Dat weten we niet,
misschien hebben hier wel mensen
gelegen. Die onwetendheid, maar
die spanning van: 'het feit dat...'.
„De verbazing en verwondering
laat bij mij dan ook niet na. Ik ver
baas me graag en veel. Ik heb eens
geschreven 'Slechts in verwonde
ren ben ik een meester'. Verwon
deren is toch een van de belang
rijkste grondbeginselen van kunst.
Verwondering, verbazing is een
van de dingen die je in leven
houdt. Als dat weg zou vallen, dan
kan ik me beter ophangen."
- De laatste jaren werkt u vooral
in zwart-wit. Denkt U dat een mo
gelijke verhuizing naar Parijs
daarin iets zal veranderen?
„Dat denk ik niet. Ik zal er de
zelfde dingen terugvinden als in
Berlijn. De Franse geschiedenis
liegt er ook niet om. Wat me even
tueel zou kunnen veranderen, dat
is wanneer ik me vestig in het Me
diterrane gebied. Ik zie me daar
geen zwart-wit schilderijen maken.
Dat gebied, dat is Bonnard en Ma
tisse, die ik zeer bewonder maar
het zijn wel 'gegenwelten' (uiter
sten - red.) van my. Ik ben zeer
benieuwd wanneer ik het aandurf
om daar naar toe te gaan. Ik ben
namelijk toch meer een Noordelijk
schilder. Parijs past dan ook wel in
mijn straatje. Die stad is immers
ook zwart-wit. Herinneringen zijn
tenslotte meestal ook zwart-wit".
Armando: '100 tekeningen, 1952-
1984'. Museum Boymans- Van
Beuningen, Mathenesserlaan 18-
20, Rotterdam. Open: dinsdag-za
terdag 10.00-17.00 uur, zondag van
11.00-17.00 uur. Tot en met 8 april.
Een voor een haalt de 56-jarige
kunstenaar Armando ze onder het
omhulsel vandaan. Trefzeker
plaatst hij ze ergens in de immense
ruimte tegen een wand. En lang
zaam maar zeker worden de teke
ningen zichtbaar: krijgen ze de
kans hun verhaal te vertellen.
Geabstraheerde stukjes werkelijk
heid. Alledaagse voorwerpen, uit
die werkelijkheid geplukt, gaan
opnieuw de strijd aan met het
verleden, op een manier waarop de
houten cirkel een gevecht aangaat
met het betonnen vierkant.
Het is moeilijk je voor te stellen
dat één en dezelfde kunstenaar dit
werk vervaardigde, nadat hij in de
jaren vijftig abstract-expressionis-
tische werken maakte en weer wat
later reliëfs het licht deed zien. Re
liëfs, waarin bouten en prikkel
draad vaak dominerende elemen
ten waren.
Maar de tekeningen zoals die nu
in Rotterdam te zien zijn, de wat
oudere objecten en ook Armando's
literair werk hebben alles met el
kaar van doen. De thematiek is in
al die jaren hetzelfde gebleven.
Macht, strijd, vijandigheid, mense
lijke drijfveren en situaties, qua
tijd gebonden aan de Tweede We
reldoorlog: daar gaat in zijn.werk
Armando: „Ik heb bezwaar tegen
het feit dat mensen teveel nadruk
leggen op mijn ervaringen, herin
neringen of belevenissen die met
de Tweede Wereldoorlog te maken
hebben. Ik ben geen oorlogsschil
der. Toevalligerwijze heb ik ge
leefd in een tijd waarin ik dat heb
meegemaakt. Een tijd, waarin alles
was toegespitst op bepaalde din
gen. Daaruit kan ik putten. Maar in
wezen zijn het menselijke drama's.
Geen politiek, want dat is tijdge
bonden. Ik wil dat soort zaken juist
brengen naar het algemeen mense
lijk vlak. Ik beoog in feite ook
niets. Ik wil goede kunstwerken
maken".
Zijn er raakvlakken tussen uw
recent werk en dat uit de jaren vijf
tig, zestig?
Armando: „Het seriële: het gege
ven dat ik graag series maak, dat
heb ik eraan overgehouden. Ook
de verfhuid, vermengd met zand,
dat heb ik ook al die tijd vastge
houden. Het was in de jaren zestig
echter allemaal veel terughouden
der, objectiever. Zo bezagen wij de
maatschappij ook: alles was prima.
Je was in die tijd in wezen be
schouwer, een koel oog. Dat kan ik
nu helaas niet meer opbrengen".
- Helaas...?
„Ja, dat leeft toch veel makkelij
ker; hoef je je niet meer te erge-
Hoe gaat het schilderen, teke
nen en schrijven samen?
Armando: „Die twee dingen vor
men bij mij een eenheid. Ik kan me
alg. ik bezig ben, zonder problemen
WARSCHAU (AP) - Het Nationale
Theater in Warschau is zaterdag
zwaar beschadigd door brand. Het
belendende Grand Theater kon
voor de vlammen worden behoed.
Beide theaters zijn gevestigd in
een historisch gebouw, dat in de
Tweede Wereldoorlog door de
Duitsers werd verwoest. Het Natio
nale Theater werd in 1949 her
bouwd, maar de restauratie van het
gehele complex duurde tot in 1969.
De brand ontstond rond het mid
daguur onder het toneel tijdens
een repetitie. Over de oorzaak was
niets bekend.
TROPENMUSEUM - Henk Jan
Gortzak is per 1 maart 1985 be
noemd tot directeur van het Tro
penmuseum in Amsterdam, zo
heeft het Koninklijk Instituut voor
de Tropen zaterdag bekendge
maakt. Gortzak was sedert 1978
hoofd van het Kindermuseum TM
Junior, dat evenals het Tropenmu
seum deel uitmaakt van het Ko
ninklijk Instituut voor de Tropen.
De recensie van 7-3 over het Liszt-
pianorecital van Toos Onderden-
wijngaard was niet in overeen
stemming met de appreciatie van
het aanwezige publiek, dat zelfs
niet heeft gekucht tijdens het vir
tuoze pianospel.
Klaarblijkelijk prefereert uw re
censente pianomuziek met weinig
noten en veel zacht pedaal, is zij
ongevoelig voor de bravoera die
het mogelijk maakt gedurende an
derhalf uur een reeks razend moei
lijke en mede daardoor boeiende
pianowerken met groot éclat tot le
ven te roepen! Allemaal huzaren
stukjes, na de pauze, en allemaal
uit het hoofd!
Ik vermoed, dat haar daardoor
de inhoud van de muziek ontgaat.
Immers, zij herkent de overbeken
de Campanella van Paganini niet,
en mist de muzikale fantasie om
kloKjes te horen, waar die zo ele
gant en onafhoudelijk doorklin
ken. Zij schrijft, dat de octaven-
etude een open doekje kreeg; neen,
dat was de Campanella.
Graag volgend maal een recen
sent zonder vooroordelen!
Albarta de Groot
Floris Versterlaan 31
Oegstgeest
Omroepen staken
overleg Mediawet
HILVERSUM (ANP) - Het NOS-
bestuur, waarin de omroepen,
maatschappelijke organisaties en
kroonleden zitting hebben, heeft
besloten voorlopig te bedanken
voor het werk in de speciale stuur
groep uitvoering medianota
(SUM), die minister Brinkman van
WVC adviseert over de nieuwe Me
diawet Hiermee wordt het besluit
van de raad van beheer, het dage
lijks bestuur van de NOS, van me
dio februari bekrachtigd. Verder
overleg heeft pas weer zin wanneer
de minister zijn voorstellen voor de
nieuwe wet ingrijpend wijzigt, al
dus het NOS-bestuur.
De omroepen en andere organi
saties in het NOS-bestuur vinden
dat de door minister Brinkman
voorgestelde Mediawet op belang
rijke punten zodanig afwijkt van
de adviezen van de stuurgroep, dat
verder werken in dit verband wei
nig zin meer heeft. Volgende week
gaat er een brief naar de minister,
waarin de bezwaren van het NOS-
bestuur nog eens uiteen worden
gezet, zo heeft de NOS laten weten.
De omroepen blijven ondanks de
opschorting van de werkzaamhe
den in de SUM wel contact houden
met WVC over de ontwikkelingen
rond de nieuwe Mediawet.
PARIJS (AP) - Het Franse minis
terie van cultuur heeft vrijdag ver
klaard dat filmregisseur Martin
Scorcese zijn filmplannen over de
controversiële roman 'De laatste
verleiding van Christus' uitgesteld
heeft tot eind 1986. Het ministerie
heeft ook gezegd dat de film geen
speciale regeringssteun zou krij
gen.
De beslissing tot uitstel is geno
men door Scorcese zelf en zijn pro
ducer Humbert Balsan en zou niets
te maken hebben met alle kritiek
op het ministerie dat volgens be
richten van plan was de film te hel
pen financieren.
Het boek van Nikos Kazantzakis,
waarop de film gebaseerd zou wor
den, laat een menselijke Christus
zien die een affaire heeft met een
vrouw en uiteindelijk aan de krui
siging ontkomt. Regisseur Scorce
se had het Franse ministerie van
cultuur benaderd nadat Ameri
kaanse producers hadden gewei
gerd de film te financieren.
Vroege opera
geschenk
voor Italië
DEN HAAG (ANP) - Koningin
Beatrix biedt tijdens haar staatsbe
zoek aan Italië op 27 maart in Ro
me als culturele contrapresatie de
Nederlandse voorstelling aan van
het eerste Italiaanse muziekthea
terstuk 'Rappresentatione di Ani
ma e di Corpo' dat Emilio de' Cava-
lieri in 1600 componeerde op tekst
van Agostino Manni. Behalve de
galavoorstelling zijn er openbare
uitvoeringen de volgende dag voor
liefhebbers in Rome en vervolgens
in Rimini, Modena en L'Aquila.
Proefvoorstellingen zijn er op 18
en 19 maart in de Kees van Baaren-
zaal in het Koninklijk Conservato
rium in Den Haag.
Het project is tevens de festival-
prooduktie van het Holland Festi
val Oude Muziek Utrecht, waar het
werk van 30 augustus tot 8 septem
ber is te zien en te horen. De voor
stelling is een gezamenlijke pro-
duktie van dit festival en vijf afde
lingen van genoemd conservato
rium. De uitvoerenden zijn allen
leerlingen en enige oud-leerlingen
van de onderscheiden muziekvak
opleidingen.
Het stuk, dat ook als een van de
eerste opera's wordt beschouwd,
werd voor het eerst uitgevoerd in
februari 1600 in het Oratoio delle
Vallicella in Rome.
'L4 GRANDE PARADE': 200.000 BEZOEKERS
Tekening van Armando uit 1954.
AMSTERDAM - Mevrouw M.C. van Wijck uit Den Haag was vrijdag de 200.000ste bezoeker van 'La Grande
Parade', de afscheidstentoonstelling van scheidend directeur De Wilde in het Stedelijk Museum van Amsterdam.
Namens de directie kreeg ze enkele boekwerken aangeboden. (foto anpj
