nmm
HEB&
99
B»
Ut vocht tegen windmolens'
Hans van Dam en zijn afscheid van de Leidse Schouwburg
PAGINA 17
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Vijftien jaar was hij directeur van de Leidse
Schouwburg, en eigenlijk heeft het in al die vijftien
jaren niet geboterd tussen Hans van Dam en
degenen die hem omringden. Zijn ontslag is thans
een feit, en dat geeft hem een gevoel van opluchting.
Een vraaggesprek met een verliezer.
ZATERDAG 2 MAART 1985
Hans van Dam: een leven vol emoties.
(foto Holvast)
door Pieter C. Rosier
'Noem me maar gerust a born, lo-
ser, een geboren verliezer'. Hans
van Dam heeft zijn gevoel voor hu
mor niet verloren. Dit soort wran
ge humor houdt de per 1 maart
ontslagen directeur van de Leidse
Schouwburg op de been. Hans van
Dam is zijn baan kwijt en de poli
tieke partij waar hij zich de laatste
tijd verdienstelijk voor maakt
straks haar enige kamerzetel. De
Evangelische Volkspartij, die vol
gens de jongste opiniepeilingen na
de komende ophoudt te bestaan,
verschaft hem niettemin nog
hoop. Hoop op een samenleving
waarin geen ruimte is voor nood
lotstragedies.
Hans van Dam: ruim vijftien jaar ge
leden de jongste schouwburgdirecteur
van ons land. Een vlotte, wat opper
vlakkige prater, goedlachs, joviaal en
snel te amicaal. Van meet af aan in me
nig memo omschreven als een lastig
(theater)baasje, wiens eigenzinnig op
treden een doom in het oog van velen
Toen een van dadendrang vervulde
jongeman van 28 die niet schroomde
om met de plaatselijke brandweer op
de vuist te gaan tijdens een als 'vuurge-
vaarlijk' gebrandmerkte voorstelling
van de musical 'Stomp' in de Stadsge
hoorzaal, nu een op grond van blijven
de arbeidsongeschiktheid 'eervol' ont
slagen gemeente-ambtenaar van 44.
Tussen toen en nu ligt een periode tij
dens welke er voortdurend 'gedonder
in de glazen' rond de in 1969 door de
gemeente overgenomen schouwburg
was. Krantekoppen uit die tijd doen er
ruimschoots aan herinneren: Ernstige
crisis rond directeur schouwburg, Di
recteur mag niet over eigen schouw
burg praten, Schouwburg Leiden ver
dient een beter beleid, Stel orde op za
ken in schouwburg, Onduidelijkheid
troef rond schouwburgprogramme
ring, Schouwburg is toe aan vernieu
wing.
De moeilijkheden in het theater aan
de Oude Vest bereikten een hoogte
punt in 1976, in welk jaar de herope
ning van de fraai en alom geprezen res
tauratie van de schouwburg werd over
schaduwd door heftig gekrakeel over
het vermeende eigenmachtige optre
den van de directeur, waarbij zelfs het
vertrouwen in hem werd opgezegd.
Eerder was hem al verboden buiten de
dagelijkse routinezaken om vragen van
de pers over het schouwburgbeleid in
het algemeen te beantwoorden.
Tussen Hans van Dam en de al vlak
na de overneming van de schouwburg
door de gemeente in het leven geroe
pen schouwburgcommissie, bedoeld
als gemeentelijk adviesorgaan, heeft
het dus nooit geboterd. Evenmin is het
ook maar één moment koek en ei ge
weest tussen de voormalige schouw
burgdirecteur en de bedrijfsleider van
het theater aan de Oude Vest. Met aller
hande nota's sloeg men elkaar om de
oren en zelfs zat de één de ander met
voorwerpen van aanzienlijk zwaarder
materiaal dan alleen papier achterna.
Kortom, het was of complete oorlog of
gewapende vrede in het kleine Leidse
theater. Onverenigbaarheid van beide
karakters gold als de belangrijkste oor
zaak van alle spanningen in de
schouwburg. Spanningen die uiteinde
lijk hebben geleid tot het vertrek van
Van Dam.
Hans van Dam, grijzend, glad ge
schoren en redelijk opgeruimd, heeft
niet veel tijd nodig om de tien vragen,
die hem voor het afscheidsinterview
ter lezing worden voorgelegd, te beant
woorden. Hij noemt ze 'agressief maar
ontwijkt er niet één. Vraag en ant
woord dus
.Gezicht
- Van verschillende kanten is u ver
weten de schouwburg geen 'gezicht' te
hebben gegeven, geen duidelijk beleid
te hebben gevoerd en geen publiek te
hebben gekweekt. De programmering
zou bij gebrek aan visie en vernieu
wingsdrang tot een dieptepunt zijn ge
zakt, waardoor de schouwburg steeds
meer een theater van de lach dan een
theater van het serieuze toneel werd ge
noemd. Wat is er naar uw mening in de
afgelopen jaren mis gegaan in de
schouwburg?
'Popularisering is het trefwoord ge
weest van de wethouder, met wie ik te
maken had (P.H. Schoute, red.). Dat
woord is herhaalde malen in zijn ka
mer op het stadhuis gevallen. Het was
in de tijd van de bezuinigingen en door
de zaak te populariseren zouden de
schouwburginkomsten groeien. Ik heb
duidelijk gesteld dat niet juist te vin
den, liever te willen uitgaan van het ge
subsidieerde, serieuze toneel. Ik heb
geprobeerd dat laatste tot basis van
mijn programmering te maken. Toen
het nieuwe LAK-theater gereed kwam,
bleek dat de toneelaccommodatie daar
een stuk beter was dan die van de
schouwburg. Een groot aantal zoge
naamde klassieke voorstellingen kon
niet in de schouwburg worden gege
ven en in het overleg met het LAK heb
ik moeten zeggen dat in dat theater
voorstellingen beter tot hun recht zou
den komen. Voor een stadsschouw
burg is de toneelaccommodatie te ge
ring om er een behoorlijk theaterbeleid
op te kunnen baseren. Kleine produk-
ties vragen over het algemeen niet die
entourage die een lijsttheater als de
Leidse Schouwburg biedt. Voor zover
mogelijk heb ik wel kleine produkties
naar de Oude Vest gehaald. Bijzondere
balletvoorstellingen uit het buitenland
bijvoorbeeld, die niet in een ander
theater in ons land te zien waren. Ge
zicht heeft de schouwburg dus wel ge
had.
Nu is er het gegeven dat de kosten
van deze schouwburg worden opge
hoest door de Leidse bevolking. Dus
dient de bevolking te worden warm ge
maakt voor de voorstellingen die er
worden gegeven. Op welke wijze? Ja,
daar komen we het probleem dus te
gen. Tien jaar geleden al wilde ik bij
nieuwe bewoners van Leiden, zoals dat
bijvoorbeeld ook in Venlo gebeurde,
een uitgebreid informatiepakket doen
bezorgen. Het mocht niet omdat het
oneerlijke concurrentie voor K&O zou
betekenen. Publicitaire samenwerking
tussen de Leidse Schouwburg en het
LAK is destijds door de verantwoorde
lijke wethouder afgewezen, omdat de
Leidse Volksuniversiteit dan onvol
doende aan haar trekken zou komen.
In tegenstelling tot de Leidse Schouw
burg is het LAK niet aan K&O gebon
den en daar heeft men dus meer speel
ruimte. Met een Leidse organisatie als
K&O bestaat een historische binding
en daar valt niet aan te tornen.
Er wordt overigens wel eens gesug
gereerd dat tussen wethouder Schoute
(sinds gisteren burgemeester van Was
senaar, red) en mij geen goede relatie
bestond. Niets is minder waar. De on
macht van elkaar hebben we wel kun
nen aanvoelen. Hij achtte zich beperkt
in zijn politieke visie, ik in mijn artis
tieke visie. We hebben veelvuldig naar
een gemeenschappelijk spoor gezocht,
maar niet gevonden'.
Geen geld l"'""r
- In het begin van de jaren zeventig
heeft u in een interview verklaard een
groot tegenstander te zijn van een
schouwburg, waar mensen passief
naar een voorstelling zitten te kijken
om er dan weer zo snel mogelijk uit te
lopen. U gaf toen als uw mening te ken
nen, dat een schouwburg een gebouw
moet zijn met een maatschappelijke
functie, vooral in een arme stad als Lei
den. U pleitte voor een open theater,
waar maatschappelijk engagement
verwoord moet kunnen worden. Een
kopje koffie 's morgens zou evenzeer
mogelijk moeten zijn als het genieten
van een theaterstuk 's avonds. Waarom
is er van deze plannen niets terecht ge
komen?
'Omdat mij daar geen geld voor werd
gegeven. Ik wilde niets liever dan de
schouwburg de hele dag opengooien,
de mensen op alle mogelijke manieren
naar binnen lokken. Maar dat lukt ge-
woon niet, wanneer je een schouwburg
laat draaien met één directeur, een hal
ve secretaresse en twee toneeltechnici.
Toen enkele jaren geleden mensen 's
nachts op de Oude Vest bivakkeerden
om zich tijdig van een kaartje voor
André van Duin te verzekeren, gooide
ik de deuren van de schouwburg open
om ze in de gelegenheid te stellen naar
het toilet te gaan en ging ik de rij langs
met koffie en koek. Dacht je dat mij dat
in dank is afgenomen? De schouw
burgcommissie kwam er aan te pas om
mij ter verantwoording te roepen. Zo
werkte dat. Ook gezellig met de acteurs
wat napraten aan de bar om tussen het
publiek en het theater een band te
kweken bleek niet mogelijk. Toen ik
een paar keer, na overeenkomst met en
toestemming van de pachter van de
buffetten, er zelf achter stond, werd ik
er bijkans weggekeken'.
- Bekend is dat u immer met de deel-
commissie voor schouwburgzaken over
hoop heeft gelegen. Deze commissie zegt
al jarenlang tevergeefs om een doelstel
lingennota als basis voor een beleid te
hebben gevraagd. Suggesties vanuit de
zogenaamde kleine commissie, die o.m.
tot taak kreeg de kwaliteit van de jaar
programmering te bewaken, zouden
vrijwel nooit zijn gehonoreerd. De di
recteur maakt ons te weinig deelgenoot
van zijn plannen, zo luidcLe doorgaans
de klacht. Heeft u voldoende pogingen
in het werk gesteld om uit de neer
waartse spiraal van routine-aanbod te
komen?
'De programmering van de Leidse
Schouwburg deed over het algemeen
niet onder voor die van andere regiona
le schouwburgen in ons land. Integen
deel, stak daar zelfs boven uit. Ik heb
elk jaar de programmering van al die
andere schouwburgen in de gaten ge
houden. En wanneer ik die vergeleek
met die van de Leidse Schouwburg
dan trof ik daarin weliswaar een geza
menlijk routine-aanbod aan, maar be
speurde in die van ons toch veel meer
originaliteit. Ik haalde menige Belgi
sche groep in huis die elders in Neder
land niet of nauwelijks op de planken
verscheen. In Vlaanderen kent men
mij als de progressieve man van de
theaterprogrammering. Ik heb trou
wens aan de wieg gestaan van 'Pak 'm
Stanzi', een geruchtmakende Vlaamse
produktie die als schouwburgvoorstel
ling in het LAK heeft gestaan. En er
zijn in de schouwburg toch ook hele
interessante balletvoorstellingen ge
weest, zelfs enkele exclusieve zoals die
van Dennis Wayne. Ook de rockmis
van Thijs van Leer, die vrijwel alleen in
kerken ging, stond op het toneel van de
schouwburg".
Nipt, gnpri
"Wat betreft de doelstellingennota, ik
heb tot vijfmaal toe een beleidsnota ge
schreven. Ik heb er één gemaakt aan de
hand van de beleidsnota's van andere
regionale schouwburgen, maar dan
wel aangepast aan de Leidse situatie.
In die veertig pagina's tellende nota
werd herhaaldelijk K&O genoemd. Ik
moest dus herschrijven zonder K&O te
noemen. Er kwam eenzelfde soort ver
haal met allerlei omschrijvingen uit de
bus, maar men was in het stadhuis nog
niet tevreden. De nota mocht maar vier
of vijf velletjes groot zijn. Ik ben op
vakantie naar Portugal gegaan en heb
de zaak daar gecomprimeerd tot enke
le blaadjes. Bij inlevering bleek het
weer niet goed te zijn. Een ambtenaar
van het stadhuis heeft het geheel om
gewerkt en mij vervolgens voorge
schreven hoe ik het moest doen. Toen
was daar het moment waarop het me
goed de strot uitkwam met als gevolg
dat ik dat omgewerkte verhaal zo heb
overgenomen. Dat werd geheel terecht
door de wethouder afgekeurd. Ik heb
het daarna nog een keer geprobeerd en
getracht iedereen in het stuk te vriend
te houden. Want essentiële zaken zoals
de verhouding met K&O en de beperk
te toneelaccommodatie van de
schouwburg mocht ik niet aanroeren.
Alles is ten slotte vastgelopen op de
verhouding tussen K&O en de
schouwburg, een onoplosbare zaak'.
- De schouwburgcommssie heeft u
meer dan eens gebrek aan visie en aan
loyaliteit verweten. Men zag in u veelal
een dwarsligger, die eigenzinnig naar
buiten trad. In hoeverre betekende deze
commissie voor u een blok aan het been
en in hoeverre is er van beide kanten
geprobeerd om tot een vruchtbare sa
menwerking te komen?
'De taak van de deelcommissie voor
schouwburgzaken is het adviseren van
de wethouder van cultuur ten aanzien
van de schouwburg. De bevoegdheid
van deze commissie is dus: niets. Een
jaar of drie geleden werd de zogeheten
kleine commissie geformeerd om in sa
menwerking met de directeur van de
schouwburg tot een verantwoorde pro
grammering te komen. De adviescom-
misie van een adviescommisie derhal
ve. Daarvan maakten behalve een be
roepsdramaturg een amateurtoneel
speler, een impresario en een dagbla
dredacteur deel uit. Je zag ze zelden of
nooit bij een voorstelling. Ik heb de he
ren op een gegeven ogenblik overstelpt
met alle mogelijke informatie over wat
er zoal op de markt was. Maar het af
sluiten van een voorstelling is nu een
maal een kwestie van loven en bieden,
van alert reageren, van snel een beslis
sing nemen. En dat is de taak van een
directeur. Men vergeet maar al te gauw
dat ik soms zelfs voorstellingen voor
niks heb gehad. De commissie had in
de praktijk dus eigenlijk een repressie
ve taak. Ik heb de heren eens een plan
voorgelegd om zes door Hugo Claus
geschreven stukken gedurende een
week door verschillende theatergroe
pen in de schouwburg te laten opvoe
ren. Dat voorstel werd meteen afge
ketst: te zware belasting voor het per
soneel en zo'.
Bedrijfsleider
-Het is een publiek geheim dat het
van het begin af aan tussen de direc
teur en de bedrijfsleider van de Leidse
Schouwburg niet heeft geboterd. Acht
jaar geleden reeds heeft u in een brief
aan de toenmalige schouwburgcom
missie geschreven dat de bedrijfsleider
enerzijds het vermogen mist om leiding
te geven anderzijds om leiding te ac
cepteren en er bovendien over geklaagd
dat hij bij voortduring pogingen in het
werk stelde zijn positie te versterken
door de uwe te ondergraven. De be
drijfsleider zou naar uw mening met
zijn klachten bij de schouwburgcom
missie maar al te vaak een willig oor
hebben gevonden. Heeft de onverenig
baarheid van karakters tussen uende
bedrijfsleider mede tot de malaise in de
schouwburg geleid?
'Ja! In 1969 had de bedrijfsleider de
hoop en de verwachting om directeur
te worden, van de schouwburg aan de
Oude Vest. Er werd echter een direc
teur aangetrokken voor een nieuw te
bouwen schouwburg aan het Schut
tersveld. Aangezien reeds generaties
van en vóór de bedrijfsleider in de ou
de schouwburg hadden gewerkt bete
kende dit voor hem een zware klap, die
hij nooit te boven is gekomen. Hij heeft
daarom voortdurend getracht - mede
omdat hy wat karakter betreft anders
is ingesteld dan ik - zijn positie als re
presentant van de schouwburg waar te
maken. Dat heeft geleid tot wederzijd
se strubbelingen en moeilijkheden, tot
maatregelen tot plaatsbepaling door de
schouwburgcommissie -ik voor en hy
achter het toneel- en tot beïnvloeding
van de wethouder bij het overleg tus
sen hem en de directeur. In deze situa
tie was het duidelijk dat ten aanzien
van de directeur het zwakke punt ge
vonden kon worden in het formeel, dus
als ambtenaar, functioneren van deze
directeur. Waar het formele zaken be
trof kon ik dus gepakt worden'.
- U heeft de schouwburgcommissie er
destijds aan herinnerd dat u tot een
van de laagst betaalde schouwburgdi
recteuren van Nederland behoorde, die
met een minimale staf moest werken.
Uw gezinsleven zou er zelfs door zijn
bedreigd. Heeft die situatie mede tot
frustraties van uw kant geleid?
'Dat mag je zo wel zeggen. Mijn
scheiding enkele jaren geleden was er
bijvoorbeeld een gevolg van. Niet dat
er elke avond in de schouwburg voor
stellingen waren, maar behalve het
normale bureauwerk overdag behoor
de het ook tot mijn taak om voorstellin
gen elders te gaan zien. Ik moest per
slot van rekening verantwoord kunnen
inkopen. Wat betreft mijn salariëring,
om in aanmerking te komen voor een
hogere rang, daarover moest volgens
ambtelijk gebruik een commissie uit
het bedrijf positief adviseren. Dat wa
ren dus de bedrijfsleider en de belich
ter, want meer personeel was er eigen
lijk niet. Ik kon het dus wel schudden.
Maar toen het aankwam op positiever
betering van de anderen, heb ik wel po-
sitifif gfarivifipprti',
-De spanningen van de laatste jaren
rond de schouwburg moeten u onge
twijfeld onder psychische druk hebben
gezet. Daarin hebben benw naar mag
worden aangenomen een 'vluchtweg'
gevonden om een 'lastpost' te lozen.
V/elke alternatieven zijn er behalve ont
slag op grond van blijvende arbeidson
geschiktheid ter tafel gekomen?
'Geen. Ik heb mij op 22 mei van het
vorig jaar ziek gemeld, want de span
ningen werden me inderdaad teveel.
En als uitvloeisel daarvan ben ik nu
dan blijvend arbeidsongeschikt ver
klaard'.
- De kaartverkoop van de schouw
burg loopt al geruime tijd via K&O,
welke instelling als belangrijkste pu-
blieksleverancier van de schouwburg
wordt beschouwd. Men zag u in die
kring niet bepaald als een vriend, voor
al niet sinds uw uitspraak dat 'in Lei
den dezelfde musici dezelfde deuntjes
voor dezelfde mensen spelen'. Het plan
is wel eens geopperd om de schouwburg
bij K&O onder te brengen, privatise
ring van de schouwburg dus via K&O.
Hebben K&O en de schouwburg vol
gens u voldoende gemeenschappelijke
belangen of overheersen juist de tegen
gestelde belangen?
'Op die vraag kon nooit een ant
woord worden gegeven. Noch de wet
houder van cultuur noch de directeur
van de schouwburg konden uit het
probleem van dit historisch gegroeide
wanprodukt komen. In het begin van
de jaren zeventig was de verkoop van
kaartjes gescheiden: in de schouwburg
kocht men schouwburgplaatsen en vijf
meter verderop kocht men K&O-plaat-
Deze plaatsen werden werden inge
deeld via het zogenaamde sparrentak-
systeem. In de praktijk bleek dat onge
veer 66 procent in de 'vrije' verkoop
werd verkocht en eenderde middels
K&O-inschrljvingen. Om economische
redenen is de verkoop later gecentrali
seerd in het bureau van K&O en uit
financiële noodzaak is het publiciteits-
budget voornamelijk gericht op K&O-
inschrijvers. Naar mijn stellige overtui
ging wordt nu een publiekspotentieel
van tweemaal het huidige niet bereikt.
Wat de privatisering betreft, de belan
gen zijn tegengesteld. Het gaat K&O
om een zo groot mogelijk inschrijvers
aantal, terwijl het aanbieden van een zo
groot mogelijk cultureel pakket een
overheidszorg is'.
- Het bezoek aan de Leidse schouw
burg loopt al geruime tijd dramatisch
terug, dat aan het LAK neemt aanzien
lijk toe. De publiciteit van de schouw
burg is gebrekkig en aan kritiek onder
hevig. Waar is naar uw mening de
leegloop voornamelijk aan te wijten?
'Het is een feit dat de schouwburg
publicitair niet in staat is zich die
plaats in te nemen die noodzakelijk is.
Het bedrag voor publiciteit is ruim ze
sentwintigduizend gulden, waarvan
tienduizend gulden naar K&O-publici-
teit gaat. De rest wordt betaald aan we
kelijkse advertenties. En dan is er nog
een heel klein bedrag over voor recla
meborden. Wanneer de schouwburg
een centrale positie in de Leidse sa
menleving wil innemen is daar een be
duidend hoger bedrag voor nodig, dat
zich door de verhoging van inkomsten
gemakkelijk kan terugverdienen. Los
koppeling van K&O is daarbij wel een
verwaarde'.
Opluchting
- Hans van Dam, gedurende meer
dan vijftien jaar een veelbesproken
Leidenaar, is nu 44, te jong waar
schijnlijk om stil thuis te zitten. Een
roerige periode in zijn leven is nu afge
sloten. Voelt u zich opgelucht of mist u
de dagelijkse gang naar de Oude Vest,
waar het doek straks wellicht voor een
ander op zal gaan?
'Ik ben vijftien jaar directeur van de
schouwburg geweest, heb ruim twaalf
jaar in het bestuur van de Vereniging
van Schouwburg- en Concertgebouw
directies gezeten en was tien jaar voor
zitter van het Overleg van Schouwbur
gen in Zuid-Holland, Utrecht en Zee
land. Het was een leven vol emoties,
maar nu de strijd gestreden is, een
strijd tegen windmolens zoals ook Don
Quichote die heeft gevoerd, voel ik een
zekere opluchting. En ik heb gelukkig
genoeg om handen, zowel op kerkelijk,
politiek als maatschappelijk terrein.
Logisch geredeneerd had ik als
schouwburgdirecteur misschien eer
der moeten stoppen. Maar ja, ik wilde
nu eenmaal graag iets klaarmaken'.
