Predikanten moeten de duivel overtroeven
'Werkverruiming' redt kerk Hoogmade
Heropening na restauratie op zondag 3 maart
Bisdomblad wil vrij blijven
Exalto (Benthuizen): studeren in pastorie vorm van 'kruisdragen'
ZATERDAG 23 FEBRUARI 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
HOOGMADE - De restauratie van
het zo schilderachtig gelegen kerk
je aan de Does in Hoogmade is ten
einde. Op zondag 3 maart om 2 uur
wordt het officieel heropend. Later
op een zaterdag die nog wordt
bekendgemaakt - kan iedereen
het komen bezichtigen.
De kleine hervormde gemeente
- bestaande uit veertig betalende
gezinnen - had een geluk. Toen
restauratie van het kerkje hard no
dig bleek, was men niet afhanke
lijk van de toestemming en medefi
nanciering van Monumentenzorg
die waarschijnlijk nog wel een
poosje op zich hadden laten wach
ten maar greep het ministerie
van welzijn, volksgezondheid en
cultuur het karwei aan in het kader
van zijn 'werkverruimende maatre
gelen'. En dat betekende een snelle
uitvoering en een subsidie van 80
procent. De restauratie was be
groot op rond f. 300.000.
Maar nauwelijks was het werk
begonnen, of daar kwam de strop:
het torentje (voornamelijk van
hout) bleek zo verrot, dat het ge-
redactionele formule die voor een
hedendaags communicatiemiddel
geldt". Het bestuur van het bisdom
- onder bisschop Bluyssen - heeft
dat tien jaar geleden vastgelegd.
De redactie zou niet willen werken
in een verhouding van onderge
schikte tegenover baas.
Het blad is het enige bisdomblad
in dit land dat wekelijks verschijnt.
Er werken zes mensen aan en een
tiental redactionele medewerkers
(sters).
Het blad van het bisdom Den
Bosch wil zijn zelfstandigheid en
opinievrijheid ook onder de nieu
we bisschop behouden.
In een hoofdartikel antwoordt het
blad (19.000 exemplaren) deze
week op vragen van lezers, waar
het onder de huidige omstandighe-
den staat. "Dit blad is van het hele
bisdom en probeert alle meningen
en stromingen binnen dit bisdom
aan het woord te laten, onder een
heel moest worden vervangen. En
dat was een kostenverhoging van
maar liefst f. 80.000. Over de beta
ling daarvan wordt op het ogenblik
druk onderhandeld. De provincie
heeft al min of meer een bijdrage
toegezegd, maar hoe groot die zal
zijn is nog de vraag. In elk geval
moest de kerkelijke gemeente hier
voor een lening sluiten.
De burgerlijke gemeente Wou-
brugge - waartoe Hoogmade be
hoort - neemt alleen de kosten van
verlichting van het herstelde uur
werk voor haar rekening. Normaal
draagt een gemeente financieel bij
in de totale restauratie, maar dat is
in dit geval anders, omdat het een
werkverruimingsprojekt was. De
restauratie gebeurde overigens wel
onder toezicht van Monumenten
zorg. De kerk dateert van 1729 en
staat op de monumentenlijst.
Last
Zwakke punten van het kerkje
waren het dak, uit- en inwendig,
het plafond en de muren. Daar is
dus later de toren bij gekomen.
"Juist wat van buitenaf onzicht
baar is, bleek slecht te zijn", vertel
de de predikant H. L. Boonstra.
"Zoals de kapbalken".
Hij kon niet zeggen hoeveel dit
alles de kerkelijke gemeente pre
cies gaat kosten, omdat de defini
tieve rekening nog moet worden
opgemaakt en het aandeel van de
provincie nog niet bekend is.
"Maar de last die op de gemeente
drukt zal voorlopig niet gering
zijn". Hetgeen de tevredenheid
over het nu voltooide karwei toch
niet kan wegnemen.
Hervormd Hoogmade onder
vindt ook meeleven van buiten de
eigen kring. Zo hield de rooms-ka-
tholieke parochie een kerkcollecte
voor haar protestantse zuster.
Een groep vrijwilligers heeft de
consistorie achter de kerk, de hal
en het toilet aangepakt. Dat onder
deel viel buiten het subsidiabele
restauratieplan. Daaraan wordt nu
de laatste hand gelegd.
Het antieke kabinetorgel kan
nog niet spelen als de kerk straks
weer open gaat. Het wordt nu
ook met een subsidie van 80 pro
cent van het ministerie van WVC -
opgeknapt bij de orgelbouwer Van
Vulpen in Utrecht. Ds. Boonstra
verwacht, dat het rond 1 juli van
dit jaar weer op z'n plaats komt.
Hervormde Kerk: aangenomen
naar Vianen (buitengewone wijk-
gemeente) als bijstand in het pasto
raat B. Haverkamp Kesteren, naar
Heusden C. Huisman Houten; be
dankt voor Oud-Beijerland G. Hen
driks 's Grevelduin-Capelle, voor
Chaam kandidaat R. J. Favier Pa-
pendrecht; toegelaten tot de evan
geliebediening mevrouw J. Nak-
Visser Amsterdam; beroepbaar J.
van Meerveld Voorthuizen, J.
Moens B ree zand, mevrouw P. J.
van der Plas Amsterdam en P. Ver
meer Apeldoorn.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: bedankt voor Dronten en
voor Meppel B. Luiten De Lier.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Hoogvliet R. Boogaard
Leiden; bedankt voor Nijkerk P.
Blok Capelle aan de IJssel, voor
Enkhuizen J. Mol Elspeet.
Baptistengemeenten: beroepen
te Amsterdan-West-Haarlem A. H.
Agtereek Westerhaar.
BENTHUIZEN - De ernstigste
aanslag op de tijd van geestelijke
werkers is tijdens een huisbezoek
het koffie- of theezetten door de
vrouw des huizes.
"Als uw gastvrouw - goed be
doeld naar de keuken verdwijnt,
is uw morgen of middag voor een
groot deel foetsie. Wees daar dus op
bedacht. Veel koffie is bovendien
een verslaving. Het doet uw ge
zondheid alleen maar kwaad. En
een dienaar van het evangelie moet
juist matig zijn. Hoe matiger hij
leeft, des te helderder is zijn hoofd".
Dat kregen jongere predikanten
- voor onderling contact in confe
rentie bijeen - te horen van de
Benthuizer dominee K. Exalto, een
hervormd man van rechts-orthodo-
xe signatuur (Gereformeerde
Bond), die er in zijn toespraken en
geschriften niet voor terugschrikt
bepaalde dingen opvallend pikant
te zeggen. Wat te denken bijvoor
beeld van zijn uitspraak dat predi
kanten in hun tijdsbesteding naar
stig moeten proberen de duivel te
overtroeven. Van de duivel staat
immers (in de bijbel) geschreven,
dat hij 'weinig tijd' heeft. Hij gaat
rond als een briesende leeuw, zoe
kende wie hij zou kunnen verslin
den.
De dominee van Benthuizen was
al 37 jaar toen hij predikant werd.
Niet dat het hem zoveel moeite
kostte om de titel theologisch doc
torandus te halen, nee, het was ge
woon een kwestie van 'late roe
ping'.
Na Brakel, Melissant, Noorde
loos en Hasselt - waar de Gerefor
meerde Bond stevig in het zadel zit
- kwam hij in Benthuizen (rond
3000 inwoners) terecht, dat hem
naast het dagelijkse gemeentepas
toraat voldoende ruimte biedt om
de kerk en het christelijke leven
nog in wijder verband te dienen.
Zijn vlotte, vaak originele pen stelt
hem in staat zijn brede historische
en theologische kennis in boek en
blad op bevattelijke wijze door te
geven, waarbij hij mag rekenen op
belangstelling ook buiten de enge
re kring van de gereformeerde ge
zindte.
Net als zijn 19de-eeuwse door
luchtige voorganger in Benthui-
Drs. Exalto
geen 'gevestigd' man...
zen, de tegen het landelijke kerk
bestuur van die tijd rebellerende
dominee Ledeboer, beschikt drs.
Exalto over een zeer uitgebreide
bibliotheek.
Van Ledeboer is bekend dat hij,
tegelijk met het begraven van de
verfoeide gezangenbundel en de
kerkelijke reglementen, resoluut
een deel van zijn boekenbezit weg
deed, toen hem van Boven duide
lijk was gemaakt dat de onderwij
zing des Heeren voldoende was.
(Hoewel bij Ledeboers dood zijn
boekenbestand toch nog zo'n 2300
titels bleek te bevatten). Hij werd
zelfs opzettelijk slordig in het
schrijven van stukjes en brieven.
Maar Exalto ervaart zijn gedruk
te bezit niet als een obstakel op de
weg des heils. "Onkunde en slor
digheid zijn geen kenmerk van
godzaligheid", schrijft hij ergens.
Leeshonger en schrijfdrift maken
hem tot een geïnspireerd theoloog.
"Met zijn kennis van zaken heeft
hij zich altijd hartstochtelijk inge
zet voor een goed en zuiver zicht
op de Schrift en de belijdenis der
kerk", zo prees het blad 'De Waar
heidsvriend' hem bij zijn zilveren
jubileum als predikant.
Hap en snap
De confererende predikanten
kregen van de Benthuizer pastor
geen gezellig, vrijblijvend praatje
opgediend. Reeds de aanhef klonk
als een klaroenstoot: "Dominees
moeten vechten voor hun tijd". Ge
brek aan kennis is er de oorzaak
van, dat "een aantal predikanten
onder ons waggelend door de ge
meente gaat". "Ze kunnen hun
koers niet vinden".
"Studie kost de predikant zijn
gemak, het luieren in de tuin, het
veelvuldig uitgaan met de vrouw,
het langgerekt zitten op een recep
tie, het drentelen in de studeerka
mer of in de keuken (wij zijn geen
'hulp in de huishouding'). Het is
een vorm van kruisdragen, eist
zelftucht, een harmonisch huwe
lijksleven, orde in het gezin".
Het niet-studeren in de pastorie
- wat meer voorkomt dan men
denkt - is, naar Exalto's vaste
overtuiging, niet in de eerste plaats
een kwestie van tijd, al heeft men
nóg zo'n drukke gemeente. Het is
zo goed als altijd te wijten aan -
wat hij noemt - de 'verstrooiing'.
"De geest is te veel in beslag ge
nomen door allerlei. Men leeft van
een hap en een snap. Ook al begint
men aan een boek, men kan het
niet meer uit krijgen, zeker niet als
het een pittig boek is. De geest
raakt verslapt. Men is eigenlijk oud
vóórdat men oud is. Wie niet tot
studie komt, slaapt in, verbeuzelt
ettelijke uren, wordt met het jaar
trager. Hij wordt een 'gevestigd'
man. Alle frisheid is eraf. Hij be
helpt zich met cliché's".
Exalto raadde zijn jonge colle-
ga's aan, vooral de vroege morgen- Veel gepUI
uren voor studie te gebruiken.
"Dan zit nog niemand op ons te
wachten".
besproken. Dat bespaart u ten min
ste een uur. Vertel wat u kwijt wilt
de volgende morgen aan het ont
bijt. En met mate".
Gehandicapte en bejaarde kerk
leden zouden allemaal kerktele
foon moeten hebben. "Dan kun
nen zij, als ze dat willen, naar de
kerkdiensten en bijbellezingen
luisteren". Als er dan ook nog re
gelmatig een bejaardenmiddag
wordt georganiseerd, kan het per
soonlijke bezoek beperkt blijven
tot het werkelijk nodige. "Huisbe
zoek moet natuurlijk wel rustig ge
beuren, mag niet vluchtig zijn,
maar lange bezoeken dienen alleen
maar de gezelligheid, en daarvoor
komt u niet".
En dan de vergaderingen. "De
vergaderitis is een van de ergste
kwalen van onze tijd". Advies van
Exalto: de avonden niet rekken.
"Blijft men bijvoorbeeld in een
kerkeraadsvergadering te lang zeu
ren over één onderwerp, maak er
dan een eind aan. Zorg voor een
agenda en houd u daaraan. De
rondvraag niet aan het eind maar
aan het begin van de vergadering.
Ziet ge een ouderling of diaken
geeuwen, weet dan dat het hoog
tijd is om op te houden. De man
moet morgen alweer vroeg op.
Wees dus niet onbarmhartig".
Exalto gaf zijn jongere collega's
de raad, ook zelf niet te laat naar
bed te gaan. "Dan kunt ge weer
vroeg beginnen". "Thuisgekomen
behoeft ge uw vrouw niet alles te
vertellen wat op een vergadering is
Er zijn predikanten die van hun
kerkeraad één dag per week vrij
krijgen voor studie. Daar ziet drs.
Exalto weinig of geen heil in.
"Negen van de tien keer wordt
het een 'uitgaansdag'. Bovendien
is men na een week de draad goed
kwijt. Het boek op het bureau
moet ópen blijven. De pen moet
nat blijven. Elk verloren uurtje
moet worden benut. Elke dag wót
is beter dan één dag ólles. En dan
vooral aanpakken. Niet treuzelen".
Exalto kent predikanten die, wat
hun studie betreft, lijken op de ou
de stoomtreinen uit zijn jeugd: veel
gepuf, veel lawaai en pas na een
heel lange aanloop kwam er de
gang in, en dan ging het nóg met
horten en stoten. "Studeren moet
een gewenning worden. Maar we
moeten daar wel wat voor doen.
Net zoals sportmensen, die steeds
in conditie proberen te blijven. Be
denk toch dat wij niet tien levens
hebben, maar slechts één".
Overigens hoeft studeren thuis
niet ongezellig te zijn, zo verzacht
te de - niet ver meer van zijn eme
ritaat verwijderde dominee van
Benthuizen zijn onderrichting.
"Wees niet de 'meneer' die door
'mevrouw' nooit gestoord mag
worden".
Hij vertelde van zijn geestelijke
vriend Maarten Luther, die bij zijn
studie zijn vrouw Kathe vaak pal
tegenover zich had. Exalto kon dat
uit eigen waarneming in het Lu-
therhuis in de Oostduitse stad Wit
tenberg opmaken. "De knieën van
Maarten en Kathe moeten elkaar
wel geraakt hebben. En Hansje en
Leentje kropen over de vloer zon
der dat Luther er ook maar één
ogenblik over klaagde. Integen
deel, hij genoot ervan".
In de Benthuizer pastorie wordt
studie niet als hobby maar als roe
ping beleefd, ja als bevel. "In geen
wetenschap kan men het zich ver
oorloven niet 'bij' te blijven. Zou
de dominee het dan moeten doen
met wat hij eens hoorde? Alle ach
ting voor leermeesters als Van Ru
ler, Van Rhijn of Severijn, maar er
is méér".
Exalto kan schrikken bij het le
zen van meditaties in kerkbladen,
hoe slordig daar met de bijbel
verklaring wordt omgesprongen.
"Binnen de kortste keren zit men
op oude stokpaardjes. De veelkleu
rige wijsheid Gods wordt verduis
terd door dat ene punt waarop men
zich blind staart. De tekst wordt
omgebogen naar wat de predikant
pas echt voor 'geestelijk' of 'bevin
delijk' houdt. En dat heet dan
schriftuurlijk-bevindelijke predi
king".
Verplichte scholing
Om elke gedachte aan 'water in
de reformatorische wijn' uit te slui
ten, liet drs. Exalto zijn toehoor
ders niet heengaan vóór de oude
belijdenisgeschriften en kerkelijke
formulieren te hebben aangepre
zen. "Die hebben we hard nodig.
Ze bewaren ons voor dwaling en
ketterij. Men moet ze bestuderen
tegen de achtergrond van de theo
logie der reformatoren".
Sommigen zijn doodsbenauwd
voor een herhaling van wat vroeger
geleerd is. "Ze zijn als vakantie
gangers die wel naar China zouden
willen maar de paadjes in hun ei
gen dorp nog niet eens kennen".
Exalto waarschuwde de jongere
theologen, zich niet onmiddellijk
te werpen op godgeleerden als
Barth, Brunner, Miskotte, Noord
mans of Van Ruler. Als het in zijn
macht lag, zou hij elke predikant
dwingen om eerst een scholing te
ondergaan in de 'oude reformatori
sche theologie'.
'Omdat die ondergrond ont
breekt, komt menig jong predikant
in onze tijd óf bij het Gekrookte
Riet terecht óf bij de barthianen,
zodat hij op z'n best een half-gere-
formeerd man wordt". (Het 'Ge
krookte Riet' is een nog jonge
groep oud-reformatorische, ultra
rechtse predikanten in de Her
vormde Kerk; 'barthianen' zitten
op de lijn van de 20ste-eeuwse
theoloog Karl Barth).
Voor Exalto is een diepe duik in
de theologie van de reformatoren
een 'levensbelang van de kerk'.
"Dan krijg je in de duivel wel een
geduchte tegenstander. Je wordt
dan extra belangrijk voor hem. Het
kan zelfs zo ver komen, dat hij je
uit de weg wil ruimen".
Een kras docent, die 65-jarige do
minee van Benthuizen. De jongere
herders hebben nog eens gehoord,
dat ze ook nog leraar moeten zijn.
En dat wórd je meer dan dat je het
bént.
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Kramer, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. De Jong;
Maranathak. (L. Mors weg) 10 ds. Kool-
Oecumenische geloofsgeméenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 en 11.15
pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) zie Petrakerk;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10
(mmv jongerenkoor) en 5 ds. Rietveld;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 mevr. ds. De
Mey, ha;
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6)
10.30 ds. Ribs;
jeugdkapel Vredeskerk 10 dr. v.d.
Zwaan;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10 hr. A. de
Jonge.
Stevenshof: zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15
mevr. ds. Terlouw;
Diakonessenhuis 10.30 d6. v. 't Hof;
Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Panne-
koek, gez. dienst;
Oude Vest 10 ds. Hortensius, mmv Pe
tra-gospelkoor;
Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. zie herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Hem-
Merenwijk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. H. P. de Roest.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds.
Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn) 10 leesdienst, 7 ds.
De Gier.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 pastor Delemarre.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Koek, gezins-
dienst
Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds. Bos
veld, jeugddienst.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
10 br. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe
te rw.singel 21) 5 hr. De Leeuw.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2) zo. 10
en wo. 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 5.
Nieuw-Apost Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8.
Zevendedag-adventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap -(Steensch. 6)
10.30.
Leidse Soefi-stichting (Pieterskerk) 11
mevr. A J. Maurer-Molt over 'tegenslag
en teleurstelling'.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, ha, 7 ds. Vlasblom, Bos
koop.
Geref. Kerk 10 ds. Stolk, 6.30 ds. Fern-
hout.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesd., 2.30 ds.
Roos, Utrecht.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, ha, 5 ds. v.d.
Heiden;
Kruiskerk 10 ds. De Jonge;
Opstandingskerk 10 ds. v.d. Heiden,
6.30 ds. Bogers;
G. Herderkerk 10 ds. Taselaar, 6.30 ds.
Moll;
De Bron 9.30 ds. Verheul, 10.15 ds. Moll,
6.30 ds. Verheul, zangdienst;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder; Drie-
hoome 7 nam. ds. Hanemaaijer;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 en 6.30
ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Wilschut,
6.30 ds. Wattel, Hoofddorp;
Salv.kerk 10 ds. Femhout, 6.30 ds.
Stolk.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school)
9.30 en 6.30 leesdienst.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesd., 2.30 ds.
Blom.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds.
Koekkoek, 6.30 zend. Sj. Verkerk.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 stud. C. Stavleu, 6.30 hr. v. Geme-
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. P. Waljaard.
Pinkstergem. (school Batenstein 16) 10.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Exalto, 6 kand. 't Lam, Houten.
Geref.-Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
10 ds. Klijnsma, Z.meer.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Venema, Mid
delburg.
Wieman;
Salv.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Roet-
man. Wadd.veen;
Bethl.kerk 10 ds. Richter, 6.30 kand.
Middelkoop, Dordrecht.
Geref. Kerk 10 ds. Elderman, 6.30 ds.
v.d. Berg.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 ds.
Mouissie, 4.30 ds. v.d. Scheer.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30
ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem. 9 ds. v. Beek.
De Stek 9.30 prof. dr. Graafland, Gouda.
Geref. Kerk 9.30 dienst, 5 ds. Hooger-
werf, Reeuwijk.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Brands-
ma, Ermelo.
Geref. Gem. 9.30 leesd., 7.15 ds. Hakken
berg.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 kand. De Reuver, Nieu-
werkerk a.d. IJssel.
Geref. Kerk 10 ds. v. 't Hoff, Boskoop, 5
ds. Wilschut, Alphen, jeugddienst.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, 5 ds. Krispijn.
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Wal.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 hr. Goed-
hart, Nieuwkoop.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
Rk Kerk zat. 7,
10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Gebraad, 6 dr. v.d.
Bank, Ede, jeugddienst;
Ontm.kerk 10 drs. A. Spaans, 6.30 ds. v.
Niel.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee.
Geref. Kerk 10 ds. Kersten, 5 ds. v. Bree-
voort.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. H. Visser,
afscheid;
O. Kerk 10 ds. Visser, 5 ds. Driebergen;
Ichthusk. 10 ds. De Jong, 5 ds. Schuur-
Pniè'lk. 9.30 ds. v. Roon, 5 kand. Den
Besten;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
v. Sliedregt;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college) 10 ds. v.d. Lage-
maat, Den Haag.
Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. Baas, S.heim,
5 ds. Koster;
Leiden - Maranathakerk
Triumfatork. 10 ds. Koster, 5 ds. Ribbe-
rink, Rijnsburg.
Geref. K. Vrijg. 10.15 leesd., 3.30 ds. Hei-
da.
Ned. Geref. K. 8.45 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Tanis.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia') 9.45.
Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16) 10
ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. De Boo, Uitwijk, 7 hr. P. C.
v.d. Bos, Katwijk.
Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 zie herv. gem.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth;
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Leythenrode 10 ds. De Leeuw.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. De
Vries.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk, Zevenbergen, 7 ds. Wilschut,
Alphen, jeugddienst
Geref. Kerk 9.30 hr. Koenes, A.dam, 7
zie herv. gem.
Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. 't Hooft, 7 hr. Drijver,
Voorschoten, jeugddienst.
Geref. Kerk 10 ds. Boswijk, 7 zie herv.
gem.
Geref. K. Vrijg. 8.45 en 4.30 ds. De Put-
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 5 ds.
v. Veelen, Soest.
Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds. v. Dijken.
Geref. Gem. 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30, 10.30 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Haitsma, Boskoop, 6.30 ds. G. v. Doorn,
Hilversum.
Geref. Kerk 9.30 ds. Nooteboom, 5 ds.
De Goede, Waarder.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesd., 7 ds. Beek
huis, R.dam.
Remonstr. Gem. 10 dr. Meijering.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. Heikoop, Nieuwegein.
Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema, Valken
burg, 7 hr. v. Wallinga, L.dorp.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds..
Bergsma, 7 hr. Hoffenaar, Voorhout.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Rang.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Visser,
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Velden, 7 ds. Geluk, beiden Woerden.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 en 7 ds.
Schouten, Baambrugge, ha.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v. Dok,
R.dam, 5 hr. J. van Doorn, Oud-Beijer-
ha;
De Rank (Golfbaan) 10 hr. v. Doom.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds. Kuiper;
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma, 7 ds.
Keuning;
Stichtingskerk 11 drs. P. Wamelink.
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
mevr. ds. v.d. Mey.
Rk Kerk Victork. zat 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman;
Pauluskerk 10 ds. P. Sierat;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Sterringa, 7 ds. De Haan, afscheid.
Geref. Kerk 10 ds. Bovenberg.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 10.30 ds. De Putter, 4.30 dienst.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
ds. Biewenga, Z.meer, 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth 4 dr. D. Bakker.
Endegeest 10 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Kielder, Vianen.
Geref. K. 9.30 en 5 ds. Jaspers Focks.
Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. Went,
Bloemendaal.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. Stelwagen, Den
Haag.
Chr. Geref. K. 9.30 leesd., 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Wagter;
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter.
Geref. Kerk Petrak. 9.30 ds. Snel, 5 ds.
Baayen;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Ribberink, 5 ds.
Cziria;
Mar.kerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Snel.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter.
Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10 br.
Geref. Kerk 10 ds. Baas. Zie ook herv.
gem.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Aarnoudse.
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30 ds.
Luikinga, Beverwijk.
Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 kand. Stam,
Barendrecht 2.30 ds. Klem Kranen
burg. afscheid.
Geref. Kerk 9.30 ds. Damsma, Rijns
burg, 6.30 ds. Taselaar, Alphen.
Rk Kerk Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Teygeler, Scheveningen, 6.30 hr. Goed
hart, Nieuwkoop, jeugddienst.
Geref. Kerk 9.30 ds. Veenstra, Leiden,
6.30 ds. Oegema.
Geref. K. Vrijg- 9.30 en 5 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 hr. W. de Boer, Valkenburg,
jeugddienst 7 ds. v.d. Schoot;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
college, Beeth.laan) 9.30 ds. Heikoop,
Vreeswijk-Nieuwegein, 7 ds. Schaap,
Arnemuiden.
Geref. Kerk 10 ds. De Zeeuw.
Geref. K. Vryg. (Bachlaan) 9.30 ds. v.d.
Haar, 2.30 ds. Knjtenburg.
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
informele dienst.
Rk Kerk Laur.kerk zat 7, zo. 11.30;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15
anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN. Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Maasland. 5 ds. Roet man,
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 3 ds. Goos-
sen, aangepaste dienst, 6.30 ds. Ver
boom, Hierden;
Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 kand. Breg-
man, 's Gravendeel;
Imm.kerk 10 ds. v. Veen, Wassenaar, 5
Gilhuis, Adam;
Ontm.kerk 10 prof. mr. Reugebrink,
L.dorp, 5 ds. Gilhuis.
Remonstr. Gem. 10 ds. v. Gelder, Den
Haag.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Magré, 5
ds. Meijering, Voorschoten.
Rk Kerk zat 7, zo. 8.30. 10 en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Blenk, A.dam, 7
zo. 9 muziekdienst;
Kievietk. 10 dr. Vlijm;
Messiask. 10 ds. Hartzheim, Schevenin-
10.30 gen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. Kerk ZijUaan 10 en 5 ds. v.d.
Woude;
Zuid (Bloemcamplaan) zie herv. gem.
Werner.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Koelewijn.
Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 zie
herv. gem.
Rk Kerk zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Geuze. Noorden, 7 ds. Rang, Nieuw-
Vennep.
Geref. Kerk 9.30 ds. Davidse, Zevenhui
zen, 7 zie herv. gem.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk St. Jan zo. 9.30 en 11;
Chr. Dienaark. zat. 7. zo. 10;
Meerburgkerk H. Rijndijk zat 7, zo. 10
en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds.
Eysenga. 6.30 kand. H. v. Dalen. A.foort.
Geref. Kerk 10 kand. v. Wallinga.
L.dorp, 6.30 ds. v. 't Hoff, Boskoop.
Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. Thieme-
Tiesing.
