'Geen noten en geen ritme, louter geluid' Kylian laat zich meesleuren Uit in de Randstad Balletgala in Carré Warner van Es, componist van theatermuziek Bonte mythen van Jörg Remé expositie in 'De Burcht' VRIJDAG 22 FEBRUARI 1985 KUNST Warner van Es in zijn studio: "Elektronische apparatuur is voor mij nooit een bron van geluid, maar dient uitsluitend om mee te bewerken...." <foto Holvast) Het Nederlands Dans Theater in 'Heart's Labyrinth II'. (foto Sven Uh 'Hearts's Labyrinth II' bij NDT LEIDEN - Stel u voor, de componist aan het werk: lange haren, de vingers aar zelend gekromd boven de pianotoetsen, in gedachten de tonen prevelend die aan het klavier moeten worden ontlokt. Als de melodie de toets der kritiek kan door staan, gaat de hand snel naar het papier om de mu ziek te noteren. Voor Warner van Es is dat al lang verleden tijd. De ruimte waarin hij componeert heeft meer weg van de cockpit van een intercontinentaal vliegtuig: een kleine ruimte vol ap paratuur. ("Alles op afbetaling hoor, van het componeren kan ik niet eens eten"). Een groot meng paneel omschrijft hij als "zenuw centrum", de acht sporen recorder is "het werkpaard". Verder staat er een masterrecorder en randappara tuur: ruisonderdrukking, delay, equalizer, een galmpijp, synthesi zers om de vorm van het geluid te beïnvloeden, een replay en een mi crofoon. De kenners weten dan ge noeg; voor niet-kenners is het pure magie wat met al die schuif- en draaiknopjes, metertjes, lampjes bereikt kan worden. Een paar tik ken met een schroevedraaier tegen een wijnglas of bureaulamp kan als geluidsbron de basis zijn voor een hele compositie. Warner van Es (32) is een jonge Leidenaar, die bezig is snel naam te maken als componist van mu ziek bij theaterprodukties. Hij maakte onder andere muziek bij 'Zandhazen' van Sater, bij de tv- fïlm 'De huilende baby' van Hans Sloos, bij 'Stoeprand', de nieuwste, zeer geprezen produktie van studio Hinderik en bij 'Light' en 'Forgo' van de dansgroep van Krisztina de Chatel. 'Forgo', een produktie uit 1982, is vanavond en morgenavond in het LAK te zien, èn te horen. Tien jaar Meer dan tien jaar is hij al met theater bezig. Hij was de grote man achter de produkties 'Rainbow' en 'Antithese', twee reuzenklussen uit het midden van de jaren zeventig. Grootscheeps muziektheater uit Leiden met een koor, een band, dans en toneel. Vele tientallen mensen werkten er aan mee. War ner van Es bedacht en schreef die stukken en deed de muziek. Inhou delijk waren het beiden zwaar ro mantische draken ("draai je maar om m'n kind, ik wil je ogen zien lachen in dé wind"), maar de mu ziek verraadde het talent van de maker. door Ariejan Korteweg "Wat ik toen maakte, dat was al lemaal in het stramien van akkoor den en helemaal op de gitaar geënt, veel in E mineur. Dat ligt mijlenver achter me. Ik had gevoel voor mu ziek, maar wist niets van de theo rie. Je kunt jezelf veel aanleren, maar uiteindelijk is dat een dood lopende weg. Op het conservato rium heb ik nadien geleerd dat al les aan noten achter elkaar gezet kan worden. Daar is het theore tisch denken op gang gezet. Mijn muziek is nu duidelijk bedachter". Triplex Wie nog de vriendelijke pop van Rainbow of Antithese in de oren heeft, zal bij de muziek die Warner van Es nu maakt niet weten wat hij hoort. Repetitieve muziek la Phi lip Glass zoals in 'Forgo', of louter geluidscomposities, zoals die bij 'Stoeprand' te horen is. "Als een reactie op de vrijheid op het conservatorium ben ik me eerst tot twee, drie noten gaan be perken. Later, in 'Zandhazen', zijn de noten helemaal de deur uitge gaan en ging het enkel nog om rit me. Tegenwoordig is ook dat ritme minder van belang. De muziek bij 'Stoeprand' is gewoon geluid. Wat dat betreft zit er een logische lijn in". Voor 'Zandhazen' ontwierp hij samen met de Leidse straatmuzi kant Lambert Wouda een instru ment, 'Psi 4' geheten omdat het de vierde fase van het plank-snaar-in- strument is. Een meer dan mans hoog houten frame, waarin triplex platen zijn gespannen aan touwen die over kammen lopen. Dat in strument werd tijdens de voorstel lingen live bespeeld. Triplex en touwen werden met stokken be werkt. Toonhoogte en intensiteit wisselen afhankelijk van de span ning van het materiaal.' Krekels "De laatste tijd gebruik ik alleen nog akoestische materialen. In dit geval hout, en bij 'Stoeprand' zijn dat de menselijke stem en glas. Die Het programma van de voorstellingen van de dansgroep Krisztina de Chatel, vanavond en morgenavond in het LAK, is gewijzigd. 'Ritornel' en Solo's' kunnen door ziekte van één van de danseressen niet worden uitgevoerd. In plaats daarvan op beide avonden 'Forgo', een choreografie van De Cha tel op muziek van Warner van Es, en 'Variaties op een thema'. Voorstellin gen van 'Thron' werden twee jaar gele den in het oude LAK aan het Leven daal afgelast omdat het podium enkele centimeters te laag was. geluiden worden met elektroni sche apparatuur bewerkt, maar die apparatuur is nooit zelf de bron van het geluid". Het is de moeite waard om het wordingsproces van de muziek bij 'Stoeprand' te volgen. De enige voorwaarde van Hinderik was dat aan het eind van de voorstelling een lied van Weill en Brecht zou worden gezongen. Met de toon hoogten daarvan is Van Es gaan componeren. Het basismateriaal was de stem van de twaalfjarige jongen', die ook het lied van Brecht zou zingen. Om die stem zonder 'las' als doorlopend geluid op de band te krijgen, is deze 128 maal over elkaar opgenomen en ingrij pend bewerkt. In het resultaat is de menselijke stem niet meer te her kennen; een ruimtelijk, monumen taal geluid, dat soms aan cello of dwarsfluit doet denken en dan weer als een boom vol krekels klinkt. Volgens Van Es wordt het door de meesten voor een synthesi zer gehouden. Glas Ook geluid van glas is in de mu ziek verwerkt. Gewoon een tik van een schroevedraaier tegen een wijn- en cognacglas. Bij zeer ver sneld afdraaien is de bron van het geluid nog te herkennen, op nor male snelheid doet het nog het meest aan een gong denken. De to nen worden door de vertraging soms zo laag dat de boxen ervan gonzen. "Mijn muziek wordt steeds ab stracter. Ik haal geluiden uit hun dagelijkse context, vervreemdt ze van zichzelf. Dat beangstigt me ook. Zo gauw je toonhoogten ge bruikt wordt je ingedeeld: denk je in akkoorden dan is dat terug naar de negentiende eeuw; interesseert het je niet, dan ben je modern. Ik schuif het probleem van de toon hoogte voor me uit door me puur op geluid te richten. De piano heeft een evolutie van driehonderd jaar achter de rug. Bij bandmuziek is de componist tegelijk ook uitvoer der. Je kunt opnieuw helemaal je eigen geluiden uitvinden". Noodgreep "Ik wil uiteindelijk muziek ma ken die ook los van de voorstelling beluisterbaar blijft. Het is nu nog op een elementair niveau. Er zou best nog een laag overheen kun nen. Daar moet het op den duur heen, maar daar neem ik de tijd Ook bij 'Solo', de nieuwe pro duktie van Krisztina de Chatel, maakte Van Es de muziek. "Dat was eigenlijk een noodgreep: "Die dateert van de begintijd van het conservatorium. Vandaar de titel: 'Tracé 77'. Toen De ChStel in pa niek opbelde met de vraag of ik nog wat had liggen, heb ik dit weer voor haar opgenomen. Het is niet representatief voor de manier waarop ik tegenwoordig werk. In dat stuk gebruik ik de synthesizer nog als zelfstandig instrument, als klankbron: 'Warner goes pop'. Dat is eigenlijk tegen m'n principe, de klank ervan heeft altijd iets kils. Synthesizers zijn voor mij een mid del om geluiden mee te bewerken. Luister bijvoorbeeld eens naar dat roffeltje. Dat is gewoon gedaan door met een potlood tegen dit lampekapje te tikken, en dat geluid via replay en synthesizer te bewer ken". "Wat ik maak is eigenlijk zomaar muziek die ik mooi vind. In de we reld van de moderne gecompo neerde muziek voel ik me niet zo thuis. Daarbij heb ik vaak het ge voel dat makers en uitvoerders el- kaars publiek zijn. Ik begrijp er ook niet veel van, ben na twee mi nuten de draad al kwijt. Ik streef ernaar dat wat zich in de muziek afspeelt voor de luisteraar herken baar is. Het contact met andere dis ciplines is belangrijk". Bekaaid Bij theatervoorstellingen komt de muziek er vaak maar bekaaid vanaf. De compositie is vaak sfeer bepalend, zonder als zodanig her kend te worden. Publiek en critici zijn geneigd meer aandacht te be steden aan wat hun ogen zien, dan wat hun oren horen. Dat terwijl bij dans, en in mindere mate ook bij toneel, vaak juist voor vernieuwen de, belangwekkende muziek wordt gekozen. Volgend jaar jaunuari wordt in Shaffy, Amsterdam een festival van theatercomponisten gehouden, los van de voorstellin gen waarbij die muziek is gebruikt. Ook van Van Es zijn daar composi ties aanwezig. Nederlands Dans Theater met de première van 'Heart's Labyrinth II' (J. Kylian/A. Schönberg, A. Webern, VV. Lutoslawski), en herhalingen van 'Svadebka' (Kylian/Strawinsky) en 'Sinfonietta' (Kylian/Janacek). M.m.v. Ned. Balletorkest o.l.v. Jules van Hessen. Gezien op 21 februari in het Circustheater, Scheveningen. Aldaar ook op 22 en 23 februari en 2 en 3 maart. Op 12 en 13 maart in de Stadsschouwburg, Amsterdam. SCHEVENINGEN - 'Heart's La byrinth II' is in opbouw, sfeer en muziekkeuze nauw verwant aan 'Heart's Labyrinth', dat in sep tember in première ging en naar nu blijkt het eerste deel was van wat een serie kortere balletten voor kleine bezetting moet wor den. 'Heart's Labyrinth II' bestaat uit drie delen, waarin steeds ver schillende dansers aantreden. Het podium is een zwarte ruimte, met een vertekenende spiegel als enig rekwisiet. Die spiegel lijkt net als het zwarte gat in 'Heart's Labyrinth' de overgang tussen leven en dood te symboliseren. Met nu als extra lading, dat de Mythologische schilderijen, tekenin gen en objecten van Jörg Remé in ga lerie De Burcht, Burgsteeg 14. Tot en met 10 maart. Geopend: wo. fm zo. van 12-17 uur. LEIDEN - Wat moeten wij in onze tijd nog met mythen uit de klassieke oudheid? Wij hebben die fantastisch-religieuze ver dichtingen, bedoeld om leven en wereld te verklaren, toch inmid dels vervangen door de zekere weg van de empirische waten schap? In plaats van te denken in tegenstellingen kan men echter ook de niet-onplausibele opvat ting huldigen, dat fantasie, reli gie en kunst (die vaak samen hangen) gewoon andere wegen zijn dan de wetenschappelijke, die kunnen leiden naar hetzelfde doel. Wie een bezoek brengt aan de Burcht-tentoonstelling met re- LEIDEN Schouwburg za 23, Aidjamal, dansensemble, zo 24, 15 uur, kindertheater Ploef speelt 'De droomreis van Klingeling Foe'. woe 27, 20.15 uur, De Mounties met 'Er is er één jarig'. LAK-theater vr 22, za 23, 20.30 uur, Dansgroep Krisztina de Chatel: 'Ritornel' en So lo's. woe 27, 20.30 uur, Toneelgroep Het Volk: 'Dwaallicht', do 28, 20.30 uur, Het Leids Theater: 'Lady Aoi' en 'De verruilde waaiers'. K&Ó-gebouw vr 22. kapelzaal, 20.15 uur, Imogen Cooper speelt Schubert, woe 27, kapelzaal, 20.15 uur, Baroke- nensemble 'Les echos' bestaande uit: Paul van der Linden, blokfluit en ba- rokhobo, Peter Frankenberg, barok- hobo, Hendrike ter Brugge, cello, Ma- riken Palmboom, clavecimbel. DEN HAAG Koninklijke Schouwburg vr 22, 20.15 uur, Haagse Comedie met 'Emily' van William Luce, vr 22, za 23, woe 27. do 28, 20.15 uur. zo 24, 14 uur, Haagse Comedie met 'Krapp's laatste band' van Samuel Beckett. za 23, 20.15 uur, zo 24,14 uur. Publiek- stheater met 'Schijn bedriegt' van Bo- tho Strauss. Appeltheater vr 22. za 23. 20.15 uur, zo 24, 14 uur. 'Oom Wanja' van Tsjechov gespeeld door Theatergroep De Appel. Circustheater vr 22. za 23. 20.15 uur, Nederlands Dans Theater met o.a. wereldpremiè re van 'Heart's Labyrinth 11', m.m.v. Het Nederlands Balletorkest o.l.v. Ju les van Hessen. Nederlands Congresgebouw za 23, 20.15 uur, Residentie-Orkest o.l.v. Hans Vonk, promenadeconcert. Diligentia vr 22, za 23. zo 24. 20.15 uur, nieuwe theatershow van Robert Paul 'Zo ge piept'. zo 24, 14.30 uur, piano-recital Bob Versteegh. dood een spiegel is van het leven. Het eerste deel, op smartelijke muziek van Schönberg, is een korte pas de deux met een vloeiend en traag tempo. De man en vrouw zoeken telkens steun bij elkaar, maar verlaten uitein delijk aan tegenovergestelde zij den het podium. Deel twee, op '5 Stücke, Opus 10' van Webern, is veel explicie ter. Drie mannen manipuleren een vrouw. Zij lijken kwade ge- niussen, die bij de spiegel bezwe ringsrituelen uitvoeren. Vaak rekt de vrouw zich, als om zich van hen te bevrijden, maar tel kens houden de mannen haar te gen. Aan het eind blijkt voor de mannen de spiegel ook de poort naar het niets te zijn. Ze stappen erdoor en lossen op. Het theatrale vuurwerk heeft Kylian voor het laatste en meest uitgebreide deel bewaard. Daar in wordt de vrouwelijke hoofd persoon belaagd door figuren die op onverwachte plaatsen opdui ken: de mannen hoog in de lucht, als postzegels tegen de achter cent werk van Jörg Remé (geb. 1941, docent aan de Bossche Kunstacademie) kan kennisma ken met een moderne kunstzin nige vertolking van die oude my then. Een vertolking overigens van een duidelijk subjectieve aard. De onderwerpen voor zijn werken - voornamelijk kolossale doeken - koos Remé met name uit de verhalen over Odysseus,, Narcissus, Bacchus, Adonis en Venus. Eén van de werken toont de 'geboorte van Adam', ook een mythe zo men wil. Een póór van de schilderijen zijn minder of niet mythologisch te noemen, waaronder 'In de tuin van de Vil la Romana' en 'Watersnood van Florence'. Niettemin beschouwt de kunstenaar zelf èlle werken als mythologisch. Verblijven in Italië zouden hem tot dit genre hebben geïnspireerd. HOT-theater do 28, vr 1, za 2, 20.30 uur, eerste voor stellingen van de Haagse Comedie met 'Terra Incognita' van David Ma- AMSTERDAM Carré fm za 2, beh. zo/ma, 20.15 uur, nieuwe show Paul van Vliet, zo 24, ma 25. 20.15 uur, zo ook 14 uur, Nooy's Volkstheater met 'Hadjeme- Concertgebouw vr 22, 20.15 uur, Ruud v.d. Meer, bari ton en Rudolf Jansen, piano, za 23, 20.15 uur, Het Nederlands Ka merorkest m.m.v. Han de Vries, hobo. di 26, 20.15 uur, Schönberg Ensemble m.m.v. John Bröchelef, bas/bariton woe 27, 20.15 uur, Melos Quartett speelt Dvorók. zo 24, gr. zaal, 14.15 uur, Nieuwe Slag werkgroep Amsterdam, m.m.v. Bill Bruford, slagwerk, Het Nederlands Kamerkoor. Nieuwe De La Mar Theater dagelijks beh. ma, 20.15 uur. zo alleen 14 uur, Mini Maxi in 'Sprakeloos'. Stadsschouwburg vr 22, za 23,20.15 uur, Publiekstheater met 'Maskerade' van Lermontov. zo 24, 14 uur, ma 25, woe 27, 20 uur. De Nederlandse Operastichting met 'The rake's progress' van Igor Stra vinsky. di 26, 20.15 uur, Toneelgroep Theater speelt 'Egmond' van Goethe do 28, 20.15 uur, Publiekstheater met 'Maskerade' van Lermontov. Meervaart di 26, 20.15 uur, Linda van Dijck en wand geplakt, de vrouwen van achter gekleurde rechthoeken, die plotseling op het podium ver schijnen. Hun gezichten zijn door witte schmink uitdruk kingsloos. Ze tasten naar de vrouw, die kronkelt als in agonie. Die figuren blijken de poort des doods langs beide kanten te kun nen passeren. Aan het eind slui ten ze de vrouw in tussen drie doeken in de kleuren van de rechthoeken. Vertwijfeld zoekt ze naar een houvast. De muziek bij dit deel, 'Jeux Vénitiens' van Lutoslawski, is hectisch en ban deloos. In interviews heeft Kylian la ten doorschemeren dat hij tot de ze serie balletten is geïnspireerd door de dood van danseres Ka ren Tims, in de zomer van het vo rig jaar toen de groep op tournee was in Reggio Emilia in Italië. Zoals de hoofdpersonen in de drie delen van dit ballet verstrikt lijken te zijn, zo lijkt ook Kylian in zijn choreografie vast te zitten. Uit veel van zijn balletten spreekt een voorliefde voor een voudige symboliek. Als boven- Jörgen Remé staat wat de keu ze van onderwerp betreft in een zeer lange traditie. In het bijzon der vanaf de vroeg-renaissance is er vrijwel onafgebroken door kunstenaars geput uit de mytho logische verhalenschat, tot aan onze eeuw toe (Picasso, Dali, Delvaux en vele anderen). Wat de vormging betreft mag René een zekere originaliteit worden toegeschreven: het wilde expres sionisme waarvan hij zich be dient wordt zelden aangetroffen in combinatie met deze klassieke onderwerpen. De titel 'Oerwoud' die één der werken draagt, ka rakteriseert deze vormgeving ei genlijk wel goed: de talloze woeste verfstreken vullen de doeken als slingerende lianen, waarvan de beschouwer geacht wordt zich heeneen weer te slin geren als hij met zijn ogen de op- Ann Hasekamp in 'Nacht, Moeder' van Marsha Norman. ROTTERDAM De Doelen vr 22, gr. zaal, 20.15 uur, zo 24, 14.15 uur, Residentie Orkest o.l.v. Hans Vonk, Eugene Sarbu, viool. vr 22, kl. zaal. 20.15 uur. Het Neder lands Kamerorkest o.l.v. Mare And- reae, Han de Vries, hobo. zo 24, gr. zaal, 20.15 uur, Noh - dansen van Kita Kai (Japan). ma 25, gr. zaal, 20.15 uur, Arie Keijzer, orgel. di 26, kl. zaal, 20.15 uur, Melos Quar tett m.m.v. Franz Beyer, altviool, woe 27, kl. zaal. 20.15 uur, Robert Holl, bas en Konrad Richter, piano spelen Schubert. Theater Zuidplein vr 22, gr. zaal, 20.15 uur, Penta Thea ter met 'Stil Gezang', za 23, gr. zaal, 20.15 uur, 'Bij gebrek aan bewijs' van Willima Mastrosimo- ne met Jasperina de Jong in de hoofd rol. ma 25. gr. zaal, 20.15 uur, 'Het dag boek van Anne Frank' met Jip van Wijngaarden en Jerroen Krabbé. Hofpleintheater vr 22, za 23, 20.15 uur, Martine Bijl, muzikal begeleiding kwartet o.l.v. van Henk van der Molen, vanaf di 26, 20.15 uur, 'De Sprong', tragi-komedie van Larry Fineberg, met o.a. Ramses Shaffy en Mary Dres- selhuys. Luxor Theater fm za 2, 20,15 uur, André van Duin Jubileum Revue. staande opvatting van 'Heart's Labyrinth II' juist is, heeft hij naar mijn smaak de symboliek dit keer te ver doorgevoerd. Dat heeft zijn weerslag op de dans, die niet de zich in het geheugen kervende kracht heeft van veel pervlakken wil verkennen. De wild ogende penseelvoering geeft tezamen met het uiterst bonte palet de doeken veel dyna misch leven. De kunstenaar is daarmee losgekomen van zijn vroegere meer orphistische (dichterlijk-kubistische) werk. Hoe bruisend en bont de werken ook zijn, in verscheidene er van zijn onduidelijkheid en al te simpele, nietszeggende vorm geving storende elementen. Zo zijn de hoofdrolspelers op 'Ado nis en Venus in Toscana' onvind baar, en moeten de vleeskleurige 'worstjes' die Bacchus op het werk 'Bacchanaal' rondzwaait, vrouwen voorstellen (zo verze kerde mij de kunstenaar). De 'Geboorte van Adam' laat zien hoe de eerste mens uit de klei wordt getrokken door een klein, AMSTERDAM (ANP) - Op het Balletgala, 5 maart in het Amster damse theater Carré, gaan twee werken van Nederlandse choreo grafen in première. Het zijn 'strings' van Niels Christe en 'Met, Zonder En Met' van Jan Linkens. Strings is gezet op muziek van Bar- tok en wordt gedanst door Ale xandra Radius en Han Ebbelaar van Het Nationaal Ballet. Met, Zonder En Met, op Strawinsky- muziek, wordt gebracht door dan sers van Scapino. Gezelschappen als het New York City Ballet, het Royal Ballet uit Londen, het Ballet van de XXe Eeuw uit Brussel, het London Fes tival Ballet en het Ballet van de Berliner Staatsoper sturen dansers naar Amsterdam. Van Nederlandse bodem zijn verder vertegenwoordigd de Arn hemse groep Introdans en de Nel Roosacademie. Dit jaarlijkse gala is georgani seerd door het Danserfonds '79, een stichting die Nederlands dan stalent financieel steunt. ander werk van hem. Alsof hij dit keer een thema heeft aangepakt, dat hem te diep heeft meege sleurd, zodat hij het in zijn cho reografie niet heeft kunnen over stijgen. ARIEJAN KORTEWEG uitdrukkingsloos geschetst en geltje (God?). De twaalf geëxpo seerde tekeningen op slordig af gescheurde schetsblokvelletjes (prijs: 850 gulden per stuk) ko men merendeels werkelijk niet uit boven het niveau van uiterst simplistische, onbeduidende kindertekeningen. Tot de meest interessante creaties behoort het gigantische schilderij 'Paradijs in Sri Lanka' (een groep naakten in een landschap), alhoewel de overeenkomsten met werken van Matisse en Picasso wat èrg opvallend zijn. Hoe dit alles ook zij: het geëx poseerde maakt zeker nieuws gierig naar de verdere ontwikke ling van deze nog jonge kunste naar. U kunt een en ander tot en met 10 maart gaan bekijken. ANTOON ERFTEMEIJER ADVERTENTIE

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 29