Geld maakt niet gelukkig in Brunei
Schatrijk ministaatje viert een jaar onafhankelijkheid
15Sr
ZATERDAG 16 FEBRUARI 1985
EXTRA
PAGINA 19
'LUZON'-
thailand
icambodja)
Pnom-Penh JviETNAM:
BROENEI
iitjGAPOER:
BORNEO
KalimantanM
|o n e s i eg
Sulawesi
Sultan Sir Muda Hassanal Bolkiah
Mu'izzaddin Waddaulah (38) is de
negentwintigste monarch van Bru
nei. Terwijl het koningschap in de
meeste landen van de wereld weinig
feitelijke macht meer heeft, heeft
het huis Bolkiah de touwtjes al eeu
wenlang stevig in handen.
De familie behoort tot de rijkste ter
wereld. Zijn koopziekte lijkt geen gren
zen te hebben. Hij voegde onlangs het
fameuze Dorchester-hotel in Londen
aan zijn buitenlandse hotelketen toe. Tij
dens een bezoek aan het Parijse Ritz-ho-
tel werd hij gestrikt om geld te geven
voor de instelling van de literaire Ritz
Paris Hemingway Award.
Sultan Bolkiah stortte honderd vijftig
duizend dollar in het fonds. Schrijvers
die in de geest van Ernest Hemingway
een roman hebben gepubliceerd maken
kans op 50.000 dollar. De rest gaat naar
organisaties of instellingen die zich bui
tengewoon verdienstelijk hebben ge
maakt door onderzoek naar het leven en
werken van Hemingway. De royale sul
tan ziet in de instelling van de prijs een
goede manier om bekendheid te geven
aan zijn nog jonge land.
Een publiek geheim is dat de sultan
twee vrouwen heeft. Zijn eerste
vrouw staat bekend als een heuse
'choco-prinses'. In het overdadige paleis
heeft zij een kamer vol met chocolade
uit alle delen van de wereld. Aan haar
omvang is te zien dat het niet by kijken
naar de verzameling zoetigheid blijft.
N oodtoestand mm—itmmmm
Het klinkt allemaal leuk, maar er is
ook veel mis in dit mini-land waar sinds
1962 de noodtoestand van kracht is. Chi
nezen drijven tachtig procent van de
handel, maar krijgen toch geen pas
poort. De jeugd rijdt in dure Japanse au
to's, maar gebruikt overvloedig drugs en
alcohol om de verveling te verdrijven.
Persvrijheid is er niet, de enige krant
wordt door het ministerie van informa
tie gemaakt. Buitenlandse bladen waar
in negatief over het land wordt geschre
ven komen 'gewoon' niet in de kiosken
te liggen. De editie van 12 maart 1982
van het gezaghebbende weekblad Far
Eastern Economie Review werd verbo
den omdat er kritische kanttekeningen
werden geplaatst bij de Chinese 'non-ci--
tizens' ('niet-burgers') van Brunei. Van
een Nederlandse Shell-werknemer kre
gen wij kopieën van dit verboden num
mer. In de kantlijn waarschuwde zij:
"N.B. Dit artikel is verboden in Brunei.
Neem het dus maar niet mee in je kof
fer". Het tekent; de controle die de staat
heeft over de inwoners.
De (politieke) onvrijheid is groot in
Brunei. Armoede echter is er vrywel
niet. De tegenstellingen met de omrin
gende landen zijn groot. In Indonesië en
Thailand ligt de armoede letterlijk op
straat. Bedelaars, straatventers, prosti-
tuées en andere zelfstandigen zijn hier in
Bandar echter niet te bekennen. Ook
zijn er geen vrouwen in strakke spijker
broeken zoals in het westerse Singapore.
In islamitisch Brunei dragen de vrou
wen hun jurken hoog gesloten.
De meters van de gammele taxi's in de
Indonesische hoofdstad Jakarta werken
nooit. Op de splinternieuwe luchthaven
van Brunei echter staan glimmende zes-
cilinders klaar met een meter die de -
driedubbele - tarieven tot op de dollar
cent nauwkeurig aangeeft.
Eén op de vier inwoners heeft een au
to. Dure Europese en Japanse voertui
gen bepalen het straatbeeld. Als lifter
hoef je nooit langer dan een minuut te
wachten. Wie zyn duim opsteekt voor
een lift wordt meewarig bekeken, maar
te allen tijde meegenomen.
Voor de wereldreiziger die met een
kleine portemonnee zolang mogelijk
weg wil blijven is een bezoek aan Brunei
af te raden. De enige goedkope slaap-
ruimte in het land is een sportcomplex.
Hier kan je voor vijfendertig gulden per
persoon een nacht in een stapelbed op
de slaapzaal terecht. Als er tenminste ie
mand is die zin heeft om je in te schrij-
OfcTrl»',
«WH
De hoofdstad Bandar Seri Begawan wordt gedomineerd door de contouren van de Sultan
Omar Ali Saifuddin-moskee. De bladgouden koepel schittert op kilometers afstand
Naast de moskee is het ministerie van godsdienst.
Het land is zo groot als Drente en telt iets minder dan
tweehonderduizend inwoners. Negara Brunei Darussalam is
een schatrijk sultanaat in de kop van het voormalige eiland
Borneo waar de olie rijkelijk uit de grond spuit. Het land stond
tot vorig jaar onder Brits protectoraat. Op 23 februari wordt op
grootse wijze de éénjarige onafhankelijkheid gevierd. Brunei,
een land waar de islam staatsgodsdienst is, maar waar
gemakkelijk een vergelijkend warenonderzoek van tien
verschillende soorten bier kan worden gehouden. De helft van
alle bodemschatten is in handen van de Brits-Nederlandse
multinational Shell, reden waarom het land in de buitenlandse
pers ook wel de 'Shell-fare state' wordt genoemd. Onze
verslaggever Dirk Jan Roeleven en freelance journalist Bart
Reterink reisden door dit schatrijke oliesultanaat. In bijgaand
artikel hun bevindingen.
door Dirk-Jan Roeleven en Bart Reterink
Protectoraat
Brunei is nooit een echte kolonie ge
weest zoals de omringende landen Indo
nesië, Maleisië en Singapore. In de der
tiende eeuw werd de eerste sultan geïn
stalleerd, vlak na de komst van de islam.
Een voorvader van de huidige sultan
veroverde een gebied dat zich over heel
Borneo uitstrekte en in het noorden
zelfs tot de huidige Filippijnse hoofd
stad Manilla reikte. In de negentiende
eeuw knabbelde de Engelse avonturier
James Brooke aan het grondgebied van
de sultan. De Engelse regering nam Bru
nei als protectoraat op in hun koloniale
imperium.
Tot die tijd was Brunei voor niemand
interessant. Pas in 1929 veranderde dit
met de ontdekking van een groot olie
veld door Shell. In de Tweede Wereld
oorlog bezetten de Japanners Brunei en
gebruikten de olie voor hun oorlogsbe
hoeften. De Engelsen trokken pas in
1959 hun handen gedeeltelijk af van het
ministaatje. In het begin van de jaren
zestig liep een aansluiting bij de Maleisi
sche federatie mis door een weigering
van de vader van de huidige sultan Bol
kiah. De pas opgerichte Volksparty van
Brunei PRB had bij de eerste algemene
verkiezingen een stembusoverwinning
behaald en eiste aansluiting bij de fede
ratie. De sultan antwoordde hierop door
vanuit de Britse kolonie Singapore een
regiment Gurkha's in te vliegen om de
uitgebroken rebellie met harde hand te
onderdrukken. De politieke leiding
werd gearresteerd of vluchtte het land
uit.
Op de lyst van politieke gevangenen
van Amnesty International komt
'sprookjesachtig Brunei' nog steeds
voor. Negen mensen zitten in de Jeru-
dong staatsgevangenis waar de sultan
dagelijks langs rijdt op weg naar zijn po
loclub.
Politieke partijen zijn verboden. De
sultan neemt alle beslissingen zelf, bij
gestaan door zijn vader( de huidige mi
nister van defensie), zijn broer Moham
med (minister van buitenlandse zaken)
en zijn broer Jefri (minister van cultuur,
jeugd en sport).
deze ogenschijnlijk armoedige omge
ving staat 's avonds de kleurentelevisie
aan. Wat de Bruneiers zien? Islam, sul
tan, sport en Dallas. Gondels met bui
tenboordmotor brengen de kampongbe
woners naar hun aan de overzijde van de
Sungai Brunei-rivier geparkeerde auto.
De overheid zorgt goed voor haar bur
gers. Medische zorg is gratis, en als ie
mand ernstig ziek is en niet in het lokale
ziekenhuis kan worden behandeld,
wordt hij op staatskosten overgevlogen
naar Singapore. Ook de scholen zijn gra
tis en iedere Bruneier kan naar een En
gelse of Amerikaanse universiteit op een
overheidsbeurs. De bedevaarten naar
het heilige mekka worden door de over
heid gesubsidieerd, evenals de wonin
gen, elektriciteit, water, benzine en
voedsel. Er is geen inkomstenbelasting
en ook luxe-artikelen zoals auto's en vi
deo's komen zonder invoerrechten het
land binnen.
Waterdorp"
De hoofdstad Bandar Seri Begawan
wordt gedomineerd door de omtrekken
van de Sultan Omar Ali Saifuddin-mos
kee met zijn bladgouden koepeldak. De
islamitische invloed is duidelijk, maar
de straten doen 'westers' aan. Parkeer
terreinen vol dure auto's, moderne geas
falteerde wegen en strakke flatgebou
wen.
Toch leeft de helft van de inwoners in
Kampong Ayer, een 'waterdorp' met
houten paalwoningen en steigers die een
ingewikkeld netwerk vormen. Ook in
De troonzaal in het 'Istana Baru', het nieuwe paleis van sultan Bolkiah. De Vene-
tiaanse kristallen luchters wegen anderhalve ton per stuk. De muren zijn met een
laagje 22-karaats goud bedekt. Het paleis heeft bijna twee miljard gulden gekost. Het
telt tweeduizend kamers.
Chinezen"""""^
Meer dan een kwart van
van Brunei is van Chinese afkomst. Zo
als overal elders in de wereld zijn de Chi
nezen hoofdzakelijk actief in de handel
en in de dienstverlenende sector. Som
mige families wonen al generaties lang
in Bandar, maar toch zijn velen sinds de
onafhankelijkheid statenloos geworden.
Maar zesduirtsnd Chinezen hebben het
staatsburgerschap gekregen.
Een wet uit 1961 maakt het weliswaar
mogelijk om staatsburger van Brunei te
worden, maar er zijn twee voorwaarden
aan verbonden. Ten eerste moet men
aantonen dat de familie al minstens
twintig jaar in Brunei woont. Dit is
meestal geen punt, maar de tweede
voorwaarde is het eigenlijke vangnet: ie
dere Chinees wordt getest op zijn kennis
van het Maleis.
De Chinese Kamer van Koophandel in
de hoofdstad Bandar klaagt al jaren dat
de testen onwaarschijnlijk streng zijn
zodat bijna niemand de voordelen van
het staatsburgerschap kan genieten.
Voor degenen die zakken is er dus géén
gratis medische zorg en onderwijs, ter
wijl het heel moeilijk is om land te ko
pen of een firma te bezitten.
Vaak wordt de officieel verboden 'Ali
Baba'-constructie gebruikt om geld te
verdienen. Dit betekent dat een onder
neming op papier van een 'volbloed'
Bruneier is, terwijl een Chinees het be
drijf leidt.
Gurkha's
Brunei heeft een goed getraind leger
tje van vierduizend man. Vanwege de
opleiding van de sultan aan de Britse mi
litaire academie Sandhurst en door het
geld dat bijkans niet op kan, hebben ze
de beschikking over moderne wapens.
Een derde van de overheidsuitgaven
gaat naar defensie. Veel modern Brits en
Duits wapentuig heeft de sultan aange
kocht. De patrouilleboten van de marine
zyn uitgerust met Franse Exocet-raket-
ten.
Behalve het door de Engelsen getrain
de leger beschikt de sultan over een regi
ment Gurkha's die onder bevel van Lon
den staan. Deze vechtjassen van het En
gelse leger hebben wereldfaam verwor
ven met hun optreden tijdens de Falk-
land-oorlog. Toen werden zij in de barre
poolkoude als eerste aan land gezet om
Argentijnse wachtposten te verrassen en
vervolgens uit te schakelen. In Brunei
bewaken de uit de hooglanden van Ne
pal gerecruteerde Gurkha's de oliein
stallaties in Seria.
Tijdens de onderhandelingen over de
onafhankelijkheid van Brunei stond de
sultan er op dat de Gurkha's zouden blij
ven. Londen zat eerst danig met dit ver
zoek in de maag. Men had weinig zin om
ook na de onafhankelijkheid als 'politie
agent' te blijven optreden. Toen in de
Britse en Singaporese pers werd gespe
culeerd dat Brunei plannen had om
Shell uit het land te zetten als de Gurk
ha's moesten vertrekken, ging de Engel
se regering snel overstag. De Gurkha's
mochten blijven. En zo zit het Sixth
Queen Elizabeth's Own Gurkha Rifles
nu nog steeds in Seria.
Behalve dit regiment onder comman
do van de Britse kolonel Tim Whitehead
(die zo uit de tv-serie 'Moeder, wat is het
heet!' lijkt te zijn weggelopen) heeft de
sultan ook nog een soort 'pretoriaanse
garde' opgericht van gepensioneerde
Gurkha's. Deze zeshonderd man sterke
Gurkha Reserve Unit bewaakt de lucht
haven en de twee paleizen van de sultan.
Ze staan onder bevel van gepensioneer
de Britse officieren die hier een flinke
duit verdienen.
heen zou lopen. Een rij van vijfentwintig
Rolls Royces blinkt in het tl-licht. Een
Shell-werknemer zegt later met stellig
heid dat niemand behalve de sultan in
een Rolls Royce rijdt. "De sultan geeft
gewoon geen importvergunning af, zo
simpel werkt dat hier".
De weelde die de sultan zich kan ver
oorloven is onverbrekelijk verbonden
met het geluk dat er grote olievoorraden
in de bodem zitten. Door de olieinkom
sten is Brunei het rijkste land in Zuid-
Oost Azië met een gemiddeld jaarinko
men van 22.000 dollar per hoofd van de
bevolking. Met dit oliegeld financiert de
sultan zijn verzorgingsstaat 'van de wieg
tot het graf.
Het sultanaat is één van 's werelds
grootste exporteurs van vloeibaar gas
(LNG). Vorig jaar werd vijf miljoen ton
gas verscheept naar de enige afnemer,
Japan. De Brunei LNG Ltd. is een doch
termaatschappij van Shell die in gelijke
delen in handen is van Brunei, Shell en
het Japanse concern Mitsubishi.
In 1983 leverden de olie-inkomsten de
staat drie miljard dollar op, terwijl de
uitgaven slechts 1,2 miljard dollar belie
pen. Met een deviezenvoorraad van 12
miljard dollar kan dit sultanaatje reke
nen op een toekomst zonder geldzorgen.
De olie wordt gewonnen door Brunei
Shell Petroleum Limited (BSP), een
'joint-venture' onderneming waarin de
overheid en Royal Dutch Shell een ge
lijk aandeel hebben. De toekomst ziet er
ook voor Shell niet slecht uit De bewe
zen olievoorraden zullen in ieder geval
niet opdrogen vóór de éénentwintigste
Tot 1973 was de oliewinning volledig
in handen van Shell, maar de directie
zag aankomen dat het met een naderen
de onafhankelijkheid beter was om de
sultan een aandeel in de onderneming
aan te bieden. Nationalisering was im
mers niet denkbeeldig.
Het oliecentrum Seria, waar in 1929
het eerste veld werd ontdekt, wordt van
wege het grote aantal 'expatriates' (bui
tenlanders, voornamelijk Engelsen en
Nederlanders) ook wel 'little England'
genoemd. Het stadje zelf telt maar een
paar straten. Het eigenlijke centrum ligt
een paar kilometer verderop temidden
van de olievelden: het Shell-dorp waar
alle werknemers en hun gezinnen een
riante bungalow met tuin bewonen.
Langs rechte straten met keurig onder
houden tuinen liggen de bungalows ver
scholen in het groen. Hier en daar doemt
een 'donkey' Ga-knikker) tussen de hui
zen op.
Aangenaam
Voor de Shell-werknemers zijn allerlei
voorzieningen getroffen. Zo is er voor
het hoger personeel de Panaga-club.
Een zwembad, tennisbanen, golf-course,
zeilboten, bibliotheek en theater moeten
het leven zo aangenaam mogelijk ma
ken. Voor de 'drillers' van de booreilan
den voor de kust en de lokale werkne
mers is er de Shell Recreation Club, een
goedkopere en minder luxe variant van
de Panaga-club.
In de supermarkt van het Shell-dorp
zijn alle produkten verkrijgbaar die ook
in Nederland en Engeland te koop zyn.
Potten pindakaas, hagelslag, marmela
de, Edammertjes en echte roomboter
liggen uitgestald in de vitrines. De pry-
zen zijn fors, maar aan Brunei-dollars
(een US-dollar is twee Brunei dollar)
hebben de klanten geen gebrek.
Seria is een kweekvijver van jonge ge
zinnen. "Je struikelt hier over de baby's
en zwangere vrouwen. Het sociale leven
speelt zich 's avonds af tijdens feestjes in
de bungalows. Een noemenswaardig uit
gaansleven is hier niet, je bent aangewe
zen op het groepje kennissen waarmee
je optrekt. Gelukkig zijn er veel sportfa
ciliteiten waarin je je kunt uitleven". De
Hollandse 'expats' Joost en Moniek de
Groot leggen kernachtig uit hoe het le
ven in dit tropische oord er aan toegaat.
Na het behalen van zijn ingenieurstitel
in Delft wilde Joost 'iets van de wereld
zien' en solliciteerde daarom bij Shell.
Na een paar jaar werken in Oman werd
hij overgeplaatst naar Brunei. Hij heeft
het goed naar zijn zin in Brunei, dat by
Shell-personeel bekend staat als één van
de betere plaatsen om te werken.
De vrouwen van de Shell-werknemers
zyn vaak gedwongen om hun tyd door te
brengen op de tennisbaan, in de club of
bij een vriendin op de koffie. MogeUjk-
heden voor zelfontplooiing zyn er byna
niet. Moniek: "Sommige echtgenotes
voelen zich happy met de koffieochten
den en de tennispartijen. Ik voel me hier
vaak nutteloos. Ik sport, doe wat vry wil-
ligerswerk bij de knutselclub en volg
een cursus Maleis, maar ik mis veel din
gen. Uitgaan, een goed concert, wat
meer aan jezelf werken, dat zijn dingen
die je opzij moet zetten als je voor zo'n
leven in het buitenland kiest".
Shell beschikt
"Als je goed en wel vrienden hebt ge
maakt, wordt je alweer overgeplaatst:
'De mens wikt, maar Shell beschikt' is
hier dan ook een gevleugelde uitdruk
king. Natuurlijk verdien je erg goed, de
huisvesting, het jaarlijkse reisje naar
Holland, al dat soort dingen vergoeden
veel. Toch verveel ik me hier".
Zoals in veel plaatsen in de tropen
waar buitenlanders werken, doen verha
len de ronde over regenjassenclubs en
sleutelclubs. Joost: "Je kent dat wel, alle
huissleutels in een potje en het lot be
slist met wie je die avond doorbrengt.
Wij hebben dat nog niet meegemaakt".
De Nederlandse honorair-consul in
Brunei, H.Joubert, maakt naar zijn zeg
gen weinig gevallen van heimwee mee.
"We proberen het voor de Hollanders
hier zo plezierig mogelijk te maken. We
organiseren allerlei culturele activeiten
zoals toneelstukken en cabaret. Zo heb
ben we Peter Faber en de toneelgroep
Appel hierheen gehaald. Ook hebben we
een actief Oranje-comité dat Koningin
nedag altijd op feestelijke wijze viert. De
Nederlanders trekken veel met elkaar
op. Contact met de Engelsen buiten
werktijd is er bijna niet, laat staan met
de lokale bevolking. Al met al moetje er
hier maar het beste van zien te maken.
Maar je hoort ons niet klagen".
Paleis
Ter gelegenheid van de onafhankelijk
heid heeft sultan Hassanal Bolkiah een
paleis laten bouwen waarbij Bucking
ham Palace in het niet valt. Het 'istana
baru' (nieuwe paleis) telt maar liefst
tweeduizend kamers en heeft ruim zes
honderd miljoen dollar gekost. Vijf kilo
meter buiten de hoofdstad Bandar is een
eindeloos complex van lange gangen, gi
gantische troonzalen en overdadige luxe
gebouwd dat de belichaming van Bru
nei's welvaart moet zijn.
Behalve de privévertrekken van de
sultan en zijn familie heeft het paleis een
moskee waarvan de enorme koepel is
bekleed met 22 karaats goud. Ook de
troonzaal heeft met goud ingelegde mu
ren en Venetiaanse kristallen luchters
die anderhalve ton per stuk wegen. De
oprijlaan naar het paleis is ongeveer een
kilometer lang. Verder heeft het paleis
in de hal vier vijvers met fonteinen, een
helikopterveld en een ondergrondse ga
rage waar het gemotoriseerde speelgoed
van de sultan staat.
Bij hoge uitzondering mogen wij een
kijkje nemen in deze autosalon waar me
nig liefhebber kwijlend van genot door-
Gurkha's flankeren kolonel Tim Whitehead. Op het behoud van de Gurkha's was de
onafhankelijkheid van het voormalige Britse protectoraat bijna afgeketst.
