Bevrijdingsdag als
levenslang trauma
PODIUMBUK
Mindere goden op de vulkaan
Brederode herdacht met 17de eeuwse 'kijkdoos'
DINSDAG 29 JANUARI 1985
Première van 'Esther' bij Leidse groep GTD
Toneelgroep F Act uit Rotter
dam komt woensdag en donder
dag (een week na de landelijke
première) naar het LAK met
'Roof, geschreven door de jong
gestorven Engelse auteur Joe Or-
ton. Mevrouw Mulder heeft het
tijdelijke voor het eeuwige ver
wisseld en ligt opgebaard, gereed
om ten grave gedragen te wor
den. Zover komt het echter niet:
een bankoverval, een afghaanse
windhond, een glazen oog, een
corrupte inspecteur van de wa
terleiding en vader en zoon Mul
der zijn enkele van de sta-in-de-
wegs van een voorspoedige ter
aardebestelling. Willem Jan Ot-
ten vertaalde deze roetzwarte ko
medie, Lidwien Roothaan deed
de regie en Peer Mascini, Cor
Witschge en Marijke Beversluis
spelen de voornaamste rollen.
Aanvang 20.30 uur.
'Piano Festijn' is de titel van
het programma, waarmee Pim
Jacobs en Louis van Dijk woens
dag de Leidse schouwburg aan
doen. Pianospel van Bach tot
Beatles, door beide heren van
tekst en uitleg voorzien. Aan
vang 20.15 uur
Gruppo Trutto Dramatico is
een in 1976 in Leiden opgerichte
theatergroep, die deze week in
Microtheater Imperium de eerste
voorstellingen brengt van 'Es
ther'. Een op een krantebericht
gebaseerd drama over een
vrouw, die na de bevrijding in
1945 als moffenhoer wordt kaal
geschoren en zich daarna uit
schaamte veertig jaar lang niet
buitenshuis vertoont. Het stuk is
geschreven vanuit haar perspec
tief. Meer over 'Esther' elders op
deze pagina. Bij Imperium te
zien op 31 januari en 1 en 2 fe
bruari. Aanvang 20.30 uur.
Mini en Maxi worden sinds
'Sprakeloos' beschouwd als se
rieuze clowns. In het buitenland
werden ze al lang op hun waarde
geschat, maar in eigen land heb
ben ze hard moeten werken om
het onterechte etiket van goed
koop amusement van zich los te
weken. 'Sprakeloos' is een subtiel
programma van de muzikale
clowns Karei de Rooy en Peter de
Jong, die niet alleen de humor,
maar ook allerlei instrumenten
beheersen. Tijdens het optreden
worden ze bijgestaan door de
danseres Ans Bosvelt en een com
bo van drie muzikanten. Donder
dag 31 januari om 20.15 uur in
de Leidse schouwburg.
Jozef van den Bërg geeft vrij
dag en zaterdag in het LAK op
nieuw twee proefvoorstelling en
van 'De Geliefden'. Solotheater
over een verteller, die zich in
scheept op een schip in de hoop
daar de rust te vinden om verha
len te schrijven. In een hutkoffer
smokkelt hij zijn 'familie' aan
boord. Van den Berg zet de omge
ving naar zijn hand: de hutkof
fer wordt schip en het publiek is
eenwnatrouwig ingesteld woes
tijnvolk. Het spel is naief, maar
dan in de betekenis van 'onge
kunsteld', 'natuurlijk'. Twee
laatste kansen voor wie de eerde
re voorstellingen in het LAK
heeft gemist. Aanvang 20.30 uur.
De door het LAK voor deze da
ta aangekondigde voorstellingen
van 'Freule Julie' door theater
Persona gaan niet door. De voor
stelling bleek niet geschikt om te
Jules Croiset komt zaterdag naar
de Leidse schouwburg met 'Jo
nas'. Croiset is een acteur met
een uitgebreid theaterverleden
bij onder andere de Haagse Co-
medie, de Nederlandse Comedie,
Publiekstheater en het Amster
dams Volkstoneel. Sinds 1981
trektr hij in zijn eentje met voor
stellingen de schouwburgen
langs. 'Jonas' is een hedendaagse
variant van het bijbelse Jonas-
verhaal, waarbij de walvis een
atoomonderzeëer is geworden.
Een rabbijn wordt door God ge
roepen de bevolking van het zon
dige Babynivé (een samentrek
king van Babyion en Ninivé)
weer op het rechte pad te bren
gen. Aanvang 20.15 uur.
Theater uit Arnhem noemt
zich sinds Helmert Woudenberg
en Gees Linnebank er de artistie
ke touwtjes in handen hebben
'Het nieuwe gezelschap Theater'.
De artistiek leiders tekenden ook
voor de regie van 'De koning en
de koningin van Napels', een
spektakelstuk dat is gebaseerd op
door de schrijver Italo Calvino
verzamelde Italiaanse sprookjes.
De magische effecten zijn ver
zorgd door theatergroep Per-
spekt. die faam op dit gebied
heeft. De voorstelling is geschikt
voor kinderen en volwassenen en
komt zondag 3 februari naar de
Leidse schouwburg. Aanvang
19.00 uur.
Amsteltoneel verzorgt zon
dagmiddag de kindervoorstel
ling in het LAK. 'Miloe' is een
door Jan Staal geschreven musi
cal met muziek van Joop Stokker-
mans. Een mooi aangeklede pro-
duktie over een meisje dat vaak
in zichzelf praat, tot zij op zekere
dag antwoord krijgt. Dan opent
zich een wondere wereld. Voor
kinderen van acht tot twaalf
jaar. Aanvang 15.00 uur.
Het duo Frisse Jongens komt
zondagavond 2 februari naar het
Leids Vrijetijdscentrum. Twee
jonge artiesten, die samen met De
Duo's en Dubbel en Dwars de
hoop van cabaretesk Nederland
vormen. Bavo Galama en Titus
Tiel Groenestege brengen het pro
gramma 'Anton Huyg komt nooit
meer thuis', fantasierijke scènes
rond het thema 'generatiecon
flict'. Beiden spelen daarin zowel
twee bevriende vaders als hun al
even bevriende zonen. Een voor
proefje is vanavond om 22.03 uur
op Hilversum 1 te horen bij de
VPRO in het programma Pande
monium. Aanvang in het Leids
Vrijetijdscentrum 21.00 uur.
Vijf mei 1945, de dag van de be
vrijding. De ouderen zullen het
zich zeker nog levendig kunnen
herinneren. Zoiets vergeet je
niet. De jongeren trouwens ook
niet, al is dat te danken aan een
onafzienbare rij van films en tv-
documentaires. Juichende me
nigtes, wapperend rood-wit-
blauw en oranje, handen vol
Amerikaanse kauwgom en siga
retten en dansen op straat tot
diep in de nacht op de muziek
van de Glenn Miller Band.
De komende meimaand zal
voor de veertigste maal de reden
voor deze uitbarsting van feest
vreugde worden herdacht. Maar
het is pas sinds een paar jaar dat
de keerzijde van de toenmalige
bevrijdingsroes wordt belicht.
De represailles tegen hen die
hadden 'geheuld met den vijand'
hepen nogal eens uit op blinde
wraakacties, kinderen van
NSB'ers zijn tot in lengte van ja
ren met de vinger nagewezen. En
tegenover Trees met haar Cana
dees' stond het 'moffenhoertje',
wier lot het was kaalgeschoren
en besmeurd te worden. Of er
ger.
Iets anders is het volgende: Te
genwoordig tref je steeds vaker
berichten aan in de krant over
sterk verwaarloosde of weken
lang dood in huis liggende men
sen. Sociale controle kon vroeger
vaak benauwende vormen aan
nemen, maar de tegenwoordige
vrijheid-blijheid gedachte lijkt
ook gebruikt te worden als ex
cuus om niet te hoeven ingrijpen
in andermans situatie. Mensen
kunnen blijkbaar in onze moder
ne samenleving zo anoniem wor
den, dat niemand ze meer op
merkt. Ook dat zou je de keerzij
de van een vrijheidsroes kunnen
De Leidse theatergroep GTD
heeft beide keerzijdes samenge
bracht en beklemmend vormge
geven in haar nieuwste produk-
tie 'Esther'. Komende donderdag
vindt de première plaats in het
Imperium-theater aan de Oude
Vest. Ook op vrijdag en zaterdag
wordt daar gespeeld.
GTD is de afkorting van Grup
po Trutto Dramatico, een wat
vreemde maar in Leiden zeker
niet onbekende naam die al
sinds 1977 een flink aantal Leid
se theater-enthousiasten heeft
geïnspireerd tot een reeks van
produkties. Met zo'n twintig
mensen begonnen als werkgroep
van het LAK-theater, is de groep
nu als het ware 'teruggebracht
tot haar kern': Liesbeth Hui-
berts, Kees van Leeuwen en Ni-
ko Huiberts. Zy hebben ook be
sloten voortaan slechts de gro
teske, absurdistische straatpro-
dukties, zoals het meest recente
'De Trein' uit te brengen onder
de volledige naam. De afkorting
GTD zal gebruikt worden voor
de meer serieuze stukken. En
daartoe moet zeker 'Esther' gere
kend worden.
Uitgangspunt vormde een
krantebericht dat vorig jaar ook
in deze krant is verschenen. In
een huis in een Frans dorp bleek,
toen de politie daar vorig jaar een
inval deed, een man al veertig
jaar lang zijn zuster Esther opge
sloten te houden. In de oorlog
had zij een verhouding met een
Duitse soldaat gehad. Op de dag
van de bevrijding was zij door de
dorpelingen haar ouderlijk huis
uitgesleurd, kaalgeknipt, be
smeurd en mishandeld. Uit
schaamte hebben haar ouders en
haar twee broers haar sinds die
dag voor de buitenwereld ver
borgen gehouden. Nu was
slechts één van haar broers nog
in leven en het huis was sterk
vervuild.
Puinhoop
Van Leeuwen: "Wat ons in eer
ste instantie trof was de beschrij
ving van de situatie die ze aan
troffen. De enorme puinhoop en
de broer en de zus samen in het
ouderlijke bed. Alles was vies.
aangevreten en half vergaan. Dat
beeld vormde ons startpunt. We
hebben de kamer van Esther en
haar broer heel realistisch willen
weergeven". Huiberts: "Maar
ook heel essentieel. Er staat niets
teveel. Alles in die kamer heeft
zijn functie. We hebben haar si
tuatie tot het essentiële willen te
rugbrengen".
Na de constructie van het ver
loop van het verhaal hebben de
twee spelers zich proberen in te
leven in deze twee vreemde, ge
doemde mensen. Van Leeuwen:
"Het isolement waarin die twee
leven is enorm. Ook wij ontdek
ten als we uren bij elkaar waren
in die kamer, uren die voor hen
jaren waren, jaren waarin niets te
doen was en ieder slechts bezig
was met het vermalen en herkau
wen van die traumatische erva
ringen op die bevrijdingsdag, we
ontdekten dat die mensen hele
maal niets meer zeiden. Ze wa
ren uitgecommuniceerd". Hui
berts: "Esthers leven lijkt nog
slechts te bestaan uit een paar
emotionele pieken: de haat van
haar broer, die opgescheept zit
met die familieschande. het ge
nieten van een klein streepje
zonlicht, de hallucinaties die ze
krijgt over haar Duitse soldaat.
Ze drijft slechts op de golven van
een paar heel primaire gevoe
lens".
Het spel van Kees van Leeu
wen als de broer en Liesbeth
Huiberts als Esther, getweeën
continu in de kamer, zal worden
ingeleid en afgesloten met een
aantal door Bas van Leeuwen
kunstig 'authentiek' gemaakte
filmfragmenten van wat er op de
dag van de bevrijding veertig
jaar eerder is gebeurd. Daarnaast
zal een serie geluidsbanden, tij
dens de voorstelling live gemi-
xed door Kees van der Knaap,
het zwijgzame spel van broer en
Esther begeleiden en tenslotte
beïnvloeden. De sfeer van een
menselijke situatie doorgevoerd
tot een extreem.
MARC VAN DER VELDEN
Zeventien weken 'performing poets' in Leiden
LEIDEN Zeventien weken fenomeen
achtereen zullen in café Scarabee
zogenaamde performing poets op
treden. Ton Lebbink is vanavond
(aanvang 21.00 uur) de eerste die
achter de microfoon plaatsneemt.
oud als de wereld.
Zeventien weken poëzie is een
mooi streven; desalniettemin en
kele kanttekeningen bij het ver
schijnsel performing poet.
door
Wim Brands
Dichters die optreden, dat is een
Het is dan ook onzin om te bewe
ren dat de performing poetry iets
van de laatste tijd is. Immers: heel
vroeger werden teksten vooral
voorgedragen op marktpleinen. In
sommige delen van de wereld be
staat deze traditie nog steeds: in
Marokko bijvoorbeeld, waar je ver
tellers hebt die vele uren achtereen
mensen in hun ban kunnen hou
den met oeroude verhalen.
Wel nieuw is de enorme belang
stelling voor performing poetry.
Nog niet zo lang geleden waren er
in Nederland maar een paar dich-
Bibliotheek - Nieuwstraat, wandk
leden van Anneke van Overloop, tot
11/2; tijdens openingsuren biblio
theek te bezichtigen.
Leidse Beleg - Hooigracht 4a, foto
expositie van Frits Gierstberg, tot 15/
3; ma t/m za van 9-18 uur.
Charousko - Oude Rijn la, goua
ches van Paula van der Weerdt-
Schmit, t/m 15/2; dag. van 12-22 uur.
Lakenhal - Oude Singel, Maas
trichts aardewerk, tot 3/3; di t/m za
van 10-17 uur, zo van 13-17 uur.
Demmenie - Haarlemmerstraat,
olieverfschilderijen van Gerard v.d.
Berg, t/m 9/2.
De Oude Rijn - Stille Mare 4, Johan
nes Schimmer, olieverf, gouache, tot
18/2; di t/m za 10-18 uur, do tot 21 uur,
zo 11-18 uur, ma van 12-18 uur.
Stichting Burcht - expositie van
grafisch werk en advertenties van
Hans Koetsier, tot 10/2; woe t/m zo
van 12-17 uur.
Galerie Denise StephanBakker-
steeg 18-20, schilderijen en prenten
van Frans de Haas, tot 24/2; vr, za en
zo van 13.30 tot 17.30 uur.
Piggelmee - Jan Vossensteeg. ex
positie pasteltekeningen Marian Vis
ser, tot 1/2; ma 13-18 uur. di. woe, vr
9-18 uur, do 9-21 uur, za 9-17 uur.
Holiday Inn - expositie Paul Fran-
Ann^ke Kok en beeldend werk
van Jozefien Verbiest, tot 9/3; za en zo
van 12-16 uur.
Pijpenkabinet - Oude Vest, ten
toonstelling kleipijpen uit landen bui
ten Europa, t/m 21/4; zo van 13-17 uur.
Oegstgeest
Jacques van Bellen - Lange Voort,
pasteltekeningen van honden en kat
ten door Marcelle Frijling, t/m 15/2; di
Galerie de Pomp - Dorpsstraat, A.
van den Ouweelen, winterobjecten, V
m 31/1; di 17-21 uur, woe 10-12 en 14-
16 uur, do, za, zo 14-16 uur.
Mariënhaven - expositie brood
deegfiguren Carla Pont thema 'Cir
cus', tot eind febr.
Leiderdorp
Muzenhof - gouaches en etsen van
Margot de Jager, tot 6/2; ma t/m vr 14-
18 uur, za 9.30-12.30 uur
keningen en aquarellen van Addi
Kubbinga-Kwakkelstein, tot 14/2;
dag. beh. ma, 9-12 en 15-19 uur.
Noordwijkerhout
Bibliotheek - beelden, aquarellen
en olieverfschilderijen van Margreet
Polanen, tot 15/2; tijdens opemngsu-
ters die nadrukkelijk aanwezig wa
ren op de podia: Simon Vinke
noog, Jules Deelder en Johnny van
Doorn. Maar zie: plotsklaps ver
schenen er meer performing poets,
voornoemde wegbereiders hadden
een rage ontketend. Terug naar de
oorsprong, werd een veelgehoorde
kreet. Poëzie moet vooral worden
voorgedragen.
Wat me aan het nieuwe ver
schijnsel vooral heeft gestoord, is
de enorme belangstelling waarvan
opeens sprake was. Kijk, het is
leuk om Jules Deelder zo nu en
dan eens in levenden lijve te zien
optreden, maar hoe vaak die man
al niet in Leiden is geweest! Dat is
niet leuk meer. Ik bedoel: toen wij
naar Rotterdam gingen, gingen wij
naar Rotterdam, dat kun je toch
ook maar eens in de zoveel tijd aan
horen.
En dan hebben we het nog niet
eens over al die mindere goden ge
had. Je kunt geen café meer bin
nenkomen of op het in allerijl ver
vaardigde podium staat weer een
jongeling die meent dat poëzie
vooral wordt gekenmerkt door het
slaken van onheilsterminologie,
waarmee dan weer ondubbelzinnig
moet worden aangetoond dat we
op de vulkaan dansen. Of zoiets.
Natuurlijk, er zijn performing
poets die over veel talent beschik
ken. Tom Lanoye, een Vlaming, is
zo iemand, maar hij zegt dan ook:
"Optreden verschaft je poëzie een
extra dimensie, maar het blijft na
tuurlijk belangrijk datje gedichten
ook op papier 'overeind' blijven".
Hanteren we dit criterium - en
waarom niet? - dan kunnen we
stellen dat er van het werk van veel
performing poets niet veel over
blijft.
Grootheden
Gaan we terug naar de avonden
in Scarabee. Er treden interessante
mensen op: Weemoedt, Buddingh,
Van Doorn, om er maar eens een
paar te noemen. Maar er zijn ook
lieden uitgenodigd waarvan ik me
afvraag wat in godsnaam hun band
met poëzie is. Herman Brood staat
bijvoorbeeld op het lijstje. O, je
krijgt je café gegarandeerd vol als
je hem uitnodigt, maar die meneer
heeft nog nooit één regel poëzie ge
schreven en bovendien ook nog
nooit een dichtbundel helemaal
uitgelezen, als je het mij vraagt.
Johnny van Doorn, één
Maar goed, het streven om aan
dacht aan poëzie te besteden - al is
er soms helemaal geen sprake van
dichtkunst - blijft nobel. Alleen
zouden de organisatoren in het ver
volg misschien eens beter kunnen
nadenken voordat ze dichters uit
nodigen. Waarom moeten al die lui
bijvoorbeeld zo nodig uit het per
formerscircuit worden gerecru-
teerd? Er zijn namelijk genoeg
dichters die niet het begrip perfor
ming aan hun naam hebben ge
plakt en desalniettemin prachtig
kunnen voordragen.
Niet zo lang geleden hoorde ik
een voordracht van de dichteres
Harmsen van der Beek op de radio
en ik kan u verzekeren: voor één
van haar gedichten krijgt u van mij
het complete werk van Leidse
grootheden als Rik van Boekei,
J.P. Abrahams en Jan Bouts ca
deau. Ook zij treden op in Scara
bee, zoals u misschien al had be
grepen.
Veronica maakt van alle optredens
radio-opnamen, die steeds op zon
dagavond worden uitgezonden.
Reactie kunstenaars op H F-advies
'Hef Raad voor de Kunst op'
AMSTERDAM (ANP) - Een groep kunstenaars wil dat de Raad voor de
Kunst wordt opgeheven ten gunste van het Holland Festival. De groep,
waarvan de musicus Reinbert de Leeuw en de schrijver Harry Mulisch
deel uitmaken, is verbolgen over een recent advies dat de raad over het
Holland Festival heeft uitgebracht.
Volgens de kunstenaars komt het „volstrekt ondermaatse advies" van
de Raad voor de Kunst aan minister Brinkman neer op de ontmanteling
voor het Nederlandse kunstleven. „Een belediging voor het Nederlandse
kunstleven", aldus heeft de groep onder anderen minister Brinkman gis
teren laten weten.
De raad moet daarom maar worden opgeheven, mede omdat hij niet in
staat is gebleken met adviezen over toneel en muziek enig effect te sorte
ren. „De beperkte functie, die de raad in de praktijk heeft, zou in feite
veel efficiënter en voor veel minder geld kunnen worden verricht door
het ad hoe inschakelen van deskundigen".
Het geld dat door het opheffen van de raad vrijkomt, moet naar het
Holland Festival. Zo worden twee vliegen in een klap geslagen: het festi
val kan eindelijk worden wat het zou moeten zijn en het Nederlandse
kunstleven blijft verder verschoond van dit soort adviezen, aldus de kun
stenaars.
De groep bestaat verder uit Willem Breuker, Frans Bruggen, Jiri Ky-
lian, Theo Loevendie, Ton Lutz, Hans van Manen en Gerardjan Rijnders.
'Tineke' komt terug
HILVERSUM (GPD) Het Veronica-middagprogramma 'Tineke' wordt
donderdag, na vier weken pauze, weer uitgezonden. Hiertoe heeft de Ver-
onica-directie in het weekeinde besloten, na ontvangst van de brief van
de minister van WVC, waarin deze schrijft de boetes voor sluikreclame
met ongeveer een kwart te willen verlagen.
Het rechtstreekse tv-programma van Tineke de Nooy werd een maand
geleden stopgezet, omdat de directie het niet langer verantwoord vond
hoge boetes voor een overtreding van de sluikreclameregels te riskeren.
Vlak voor Kerstmis werd bekend dat Tineke gestraft zou worden met een
recordboete van 750.000 gulden. Als reactie daarop zei De Nooy toen:
„Nog twee zulke boetes en Veronica is failliet".
De Veronica-directie heeft de programmamakers van Tineke' maan
dag op de hoogte gesteld van haar beslissing dat het programma weer
mag worden uitgezonden.
Het beleid van de minister getuigt van zoveel inconsequentie en wille
keur, dat wij ons beleid daar niet meer op kunnen afstemmen. Wij zijn
niet langer bereid de kijkers en programmamakers hiervan de dupe te
laten worden", aldus een Veronica-woordvoerder.
TENTOONSTELLING - Voor de vijfde achtereenvolgende maal houdt de
Leidse Kunstuitleen haar jaarlijkse tentoonstelling van nieuw verworven
kunstwerken. In het Waaggebouw aan de Aalmarkt hangen werken van o.a.
Carel Visser, Ger van Elk. Henk Visch, René Daniels, Ben Overdevest. Ha-
rald van Vlugt, Aldert Mantje en Kars Persoon. Van dinsdag tot vrijdag
dagelijks geopend van 10.00 tot 18.00 uur, op zaterdag van 10.00 tot 17.00
AMSTERDAM (ANP) Een kijkdoos van
enorm formaat. Een kijkdoos die de Oudezijds
Voorburgwal en de Oudezijds Achterburgwal
in Amsterdam zal omvatten met alle daartus
sen gelegen straten en straatjes. Een kijkdoos
waar het publiek om het kwartier via een cen
trale ingang naar binnen mag om wandelend
langs zestien volksscènes uit het werk van de
dichter Brederode te worden geleid.
Dat is de kern van het herdenkingsweckein-
de (16 en 17 maart), zoals het Comité 400 jaar
Brederode zich dat voorstelt. Het comité ver
wacht tussen de 50.000 en 100.000 bezoekers
Aan het weekend wordt meegewerkt door on
geveer 700 mensen, onder wie 200 amateur-to
neelspelers uit Amsterdam en Vlaanderen als
mede honderd als bedelaartjes verklede kin
deren.
Gerbrand Adriaensz. Brederode werd op 16
maart 1585 in Amsterdam geboren. Het kijk
doos-gebied is volgens het herdenkingscomité
de „plek, de sfeer en het volk", waar de volks
dichter heeft gewoond en gewerkt.
De zestien scènes van Brederode op histori
sche locatie worden geregisseerd door onder
anderen Cox Habbema. Gelijn Molier, Bart
Deuss, Klaas Hofstra, Dick van den Heuvel,
Evert de Vries en Ben Aerden.
In het kijkdoos-gebied worden daarnaast
speciale spektakels geënsceneerd, die een
tijdsbeeld geven. Zo zal er een terechtstelling
plaatsvinden, geënsceneerd door de cineast
Jos Stelling. Het publiek kan zich verder „ver
lustigen" aan een massale vechtscène, een
volksoproer, een bruiloft en een processie.
De kinderen trekken zoals gezegd als bede
laartjes rond. Vele figuranten lopen er verder
rond in middeleeuwse kledij. Koeien, scha
pen, geiten, kippen en varkens lopen los rond
in dit deel van Amsterdam.
