'Mathesis': al 200 jaar
wiskunde in het vaandel
Dagje uit naar
de kantonrechter
MAG HET IN 1985
NOG IETS MEER ZIJN?
Eigen eiland
voor bus
reizigers op
Stationsweg
WOENSDAG 2 JANUARI 1985
LEIDEN
Genootschap van weldoeners werd technische school
LEIDEN - 'Mathesis Scienta-
rium Genitrix': wiskunde is de
moeder der wetenschappen.
Een gevleugelde naam voor
een genootschap dat tegen
woordig in de wandeling ge
woon middelbare technische
school 'MSG' wordt genoemd,
maar bij oudere Leidenaars
nog steeds te boek staat als
'Mathesis'. Deze school, die het
predikaat 'koninklijk' mag
voeren, zal in september 1985
tweehonderd jaar bestaan.
door
Annemiek Ruygrok
In 1785 verenigde zich in Leiden
een aantal heren van aanzien, met
het doel een school op te richten,
waar onderwijs zou worden gege
ven in de 'wis-, natuur- en werk
tuigkunde, het teekenen en de zee
vaart- en vestingbouwkunde'.
De eerste lessen werden gegeven
ten huize van één van de oprich
ters, Pieter Rijk, aan de Heeren
gracht. Wezen en kinderen van
'minvermogende lieden' zouden
hier worden opgeleid, om te voor
komen dat zij voor galg en rad zou
den opgroeien. De school was de
eerste in Nederland, die er zich op
toelegde jongelui, naast de dage
lijkse uitoefening van hun am
bacht, een hoeveelheid nuttige
kennis bij te brengen. De 's avonds
geleerde theorie konden zij zo
overdag in praktijk brengen.
Dat er ook een opleiding was
voor zeevaart- en vestingbouwkun
de komt voort uit het feit dat de
militairen van die tijd niet gehin
derd werden door al te veel techni
sche kennis. Om bij de bescher
ming van huis en vaderland niet af
hankelijk te zijn van kostbare -
technisch wèl kundige - buiten
landse huurtroepen, achtte men
het noodzakelijk een deel van de
eigen jeugd een en ander van de
zeevaart- en vestingbouwkunde bij
te brengen.
Het initiatief werd alom gewaar
deerd en zo werd al spoedig het be
schermheerschap aanvaard door
de Graaf van Bentinck, Schout en
Ingegrepen
biJ
houtstapels
LEIDEN - Nog voor
jaar was begonnen, werd de politie
al te hulp geroepen bij enkele uit
de hand gelopen houtopstapelin
gen in de Tomatenstraat en de
Tsjaikowskikade. Volgens de poli
tie had ze de zaak snel onder con
trole. In beide gevallen was er nog
geen sprake van brand, maar was
er alleen hout opgestapeld. De
houtstapels zijn opgehaald door de
reinigingsdienst.
Bij de Tsjaikowskikade, waar al
les was verzameld onder een lan
taarnpaal, lukte dit echter niet in
een keer. Omdat mensen daar ook
het restje wat er nog lag met vuur
pijlen probeerden aan te steken, is
deze troep tijdelijk gedumpt in een
nabijgelegen sloot. "De situatie
was te gevaarlijk om te laten be
staan", aldus de politie.
Baljuw van 's-Gravenhage. Korte
tiid later (in 1788) werd dit overge
nomen door de Erfprins van Oran
je, de latere koning Willem I, die
zich jaarlijks persoonlijk van de
ontwikkelingen van de school op
de hoogte kwam stellen. Later was
ook de toenmalige koningin Julia
na beschermvrouwe van het ge
nootschap.
In 1935 werd MSG, ter gelegen
heid van de honderdvijftigste ver
jaardag, het predikaat 'koninklijk'
verleend.
Vanaf het begin van het genoot
schap is een deel van het onderwijs
duidelijk bestemd geweest voor
jongens die in industrie en am
bacht werkzaam waren. In 1802 is
het oorspronkelijke programma
enigszins gewijzigd. Het accent
werd meer gelegd op wis- en na
tuurkunde, werktuig-, bouw- en te-
kenkunde. Zeevaart- en vesting
bouwkunde komen dan niet meer
voor. Even later (in 1839) wordt de
kiem voor de industriële revolutie
gelegd: de stoommachine is in op
komst.
In het midden van de negentien
de eeuw wordt de school 'moder
ner': er komt een toelatingsexa
men en een bijna volledig leerplan.
De school was nog steeds een
avondschool, die ambachtsschool
werd genoemd.
Daarin kwam verandering toen
door de invoering van een aantal
nieuwe vakken het lesprogramma
te overladen werd. De leerlingen
waren niet in staat om na hun dag
taak al deze stof in de avonduren
nog eens in zich op te nemen. In
1870 werd het programma herzien
en bracht men de algemeen vor
mende vakken samen in een twee
jarige voorbereidende cursus.
Daarna stapten de leerlingen over
in de vierjarige ambachtelijke op
leiding van het vroegere systeem.
In 1901 werd in Leiden een
nieuw instituut opgericht: 'de Ver-
eeniging tot bevordering van de
opleiding tot instrumentmaker'. In
de werkplaatsen van het natuur
kundig laboratorium van de Leid-
se Universiteit werden jongens op
geleid tot werktuigkundig, elektro
technisch, natuurkundig, chirur
gisch en orthopaedisch instru
mentmaker en glasblazer. In het
reglement stond de bepaling dat de
leerlingen verplicht waren de
avondschool van 'Mathesis' te vol
gen.
Tijd vooruit
Dat 'Mathesis' goed aansloot bij
de maatschappelijke ontwikkelin
gen, ja zelfs de tijd een stuk vooruit
was, blijkt wel uit het feit dat al in
1895 de toenmalige voorzitter van
MSG in een rede een bespiegeling
hield over dé ontwikkelingen in de
elektriciteit: "De toepassingen der
elektriciteit worden steeds talrij
ker en omvangrijker, elektrische
installaties verrijzen in onze labo-
ratoriën en fabrieken. Er rijst be
hoefte aan werklieden, die met dy
namo's ea booglampen en accu
mulatoren weten om te gaan, die
weten wat ze op den voltmeter en
den ampèremeter aflezen". v
Het bestuur besloot een proef te
nemen met lessen in de elektro
techniek aan leerlingen die de vijf
jarige cursus hadden voltooid. Be
halve dit initiatief stelde de 'Neder-
landsche Vereeniging voor electro-
techniek' in datzelfde jaar een
commissie in, waarin onder ande
ren de vermaarde professor Ka-
merlingh Onnes zitting had. Deze
commissie moest vaststellen welke
bekwaamheden de 'elektrotechni
sche werklieden' moesten bezitten
en hoe ze die moesten
Tegenslag
De geschiedenis van 'Mathesis'
kent niet alleen maar voorspoed.
Het genootschap is ook wel door
tegenvallers getroffen. Voor de ge
plande reorganisatie zo rond 1913
was wel geld, maar omdat de huis
vesting miserabel was, moest de
uitvoering daarvan worden uitge
steld.
Uiteindelijk kwam die reorgani
satie in 1922 tot stand: op beperkte
schaal werd met een dagcursus be
gonnen. Maar het aantal leerlingen
bleef steeds, beneden de verwach
ting en op 1 april 1928 moest de
dagcursus weer worden opgehe-
Inmiddels was bij wet sinds 1923
niet meer toegestaan, dat leerlin
gen van een dag-ambachtsschool
bovendien avondonderwijs volg
den. Ook hierdoor was het aantal
leerlingen teruggelopen. In de
reorganisatie werd daarop gerea
geerd met een wijziging, waardoor
leerlingen die de ambachtsschool
hadden doorlopen in de vierde klas
van MSG konden worden ge
plaatst.
Tussen de twee wereldoorlogen
in verloopt het eveneens minder
voorspoedig met Mathesis. De al
gemene economische recessie is
ook hier voelbaar. Een eigen ge
bouw - men deelde een gebouw
aan de Pieterskerkgracht met de
gemeentelijke hbs - is nog steeds
een utopie. Als gevolg daarvan
moet de cursusduur bekort wor
den van twaalf naar tien maanden
per jaar. Een bittere pil voor een
genootschap dat erop stond het ge
hele jaar door onderwijs te geven.
Vlak na de Tweede Wereldoorlog
zette de algemene behoefte aan we
deropbouw en herstel zich ook in
Mathesis voort. De belangrijkste
ontwikkeling was de opzet van een
dagschool. In de na-oorlogse perio
de beleefde ook de avondschool in
eerste instantie een nieuwe bloei
periode. Maar door oorzaken van
buitenaf, zoals de verlenging van
de leerplicht tot 16 jaar en de mili
taire dienstplicht, daalde geleide
lijk de belangstelling voor het
avondonderwijs.
De dagschool zou de avondoplei
ding op den duur overvleugelen. In
1979 is het zover: dan wordt de
avond-mts opgeheven.
Inmiddels zit men dan - sinds
1966 - in een eigen, nieuw gebouw:
aan de Dieperpoellaan. De samen
werking met de Leidse Instru
mentmakers School is dan beëin
digd.
Uitbreiding
Uiteindelijk belanden we zo
zoetjes aan in de jaren tachtig: de
school is danig aan uitbreiding toe.
Vanwege het grote aantal leerlin
gen worden lange cursusdagen van
elf uur gemaakt. En hoewel de
commissie-Wagner in een rapport
ooit heeft gezegd dat de aanslui
ting van het beroepsonderwijs met
het bedrijfsleven slecht is, heeft
het middelbaar technisch onder
Het gebouw aan de Pieterskerkgracht, dat Mathesis met de hbs moest delen.
gemeen te-archjeft
wijs daar geen last van. De huidige
directeur van de school, zelf 'oud-
Mathesianer', durft zelfs te bewe
ren dat bijna elke afgestudeerde
Mathesianer in het bedrijfsleven
een baan vindt. "Wij hebben een
pre, omdat onze school zo oud is.
Veel oud-leerlingen brengen het
dan ook tot chef of directeur van
een bedrijf. Ik krijg zelfs telefoon
tjes uit het bedrijfsleven of er bin
nenkort niet een paar leerlingen 'te
leveren' zijn", zegt directeur Her
mans glunderend van trots.
Het ministerie van onderwijs
sluit goed bij de vlucht van het
middelbaar technisch onderwijs
aan: MSG heeft een behoorlijke
subsidie gekregen om het gebouw
uit te breiden. Achter de school ko
men in totaal 8 extra lokalen. Ook
de inrichting daarvan wordt gro
tendeels door het ministerie gesub
sidieerd.
Dit en het feit dat MSG 200 jaar
bestaat, is reden genoeg om danig
feest te vieren. In oktober zullen de
oud-leerlingen worden opgetrom
meld om een tweetal reunieën te
vieren (inlichtingen hierover op
een speciaal telefoonnummer: 071-
177513). De dagschoolleerlingen
LEIDEN - De oudejaarsdag
bleek bij uitstek geschikt om fa
milieleden, vrienden en kenissen
mee te tronen naar het kantonge
recht. Zo werd het toch nog
druk, ondanks dat de helft van
de verdachten lekker achter de
oliebollen thuis was blijven zit
ten. Maar of het ook leerzaam
was voor de toehoorders, dat
blijft een vraag. De verdachten
die wel de moeite hadden geno
men om te komen, bekenden
eerlijk, hadden nauwelijks smoe
zen en troffen een uiterst coulan
te rechter. En zo gaat het er bij
het kantongrecht heus niet altijd
aan toe.
Een bekeuring niet betalen
zoiets kost de overtreders geld,
maar ook de rechtelijke macht.
"Drie rechtelijke ambtenaren die
zich bezig moeten houden met
een niet brandend voorlicht of
het ontbreken van een reflector",
dat vond rechter Van de Broek
een beetje te veel van het goede.
En dat louter en alleen omdat de
overtreders de acceptgirokaart
even terzijde hadden geschoven
en daarna hoopten dat ze voor de
eeuwigheid zouden worden ver
geten.
Een misvatting. Er gaat inder
daad veel mis in het logge admi
nistratieve apparaat, maar als het
op betalen aankomt weten ze je
hoe dan ook te vinden. Al was
het maar op Schiphol waar je,
voordat je in uitgelaten stem
ming de douane passeert, nog
even in de kraag wordt gegrepen
voor een niet betaalde bekeu
ring. En of je het maar gelijk wilt
voldoen.
Toch hoefden de drie verdach
ten die deze fout hadden ge
maakt niet extra diep in de bui
del te tasten. We constateerden
het al: de rechter was goed ge
stemd. De boetes die hij oplegde,
kwamen overeen met de bedra
gen van de bekeuring. Om pre
cies te zijn: voor de koplamp. 35
gulden en de reflector 20 gulden.
De overtreders die het snelst
de balie verlaten zijn zij die wel
door
Saskia Stoelinga
schuldig worden bevonden,
maar geen straf krijgen. Deze
veroordeelden hebben zoiets van
'laat ik me maar gauw uit de voe
ten maken' voordat die 'pinguin'
zich bedenkt.
Zo ook de Noordwijker. Waar
schuwen voor een snelheidscon
trole door de lichten even snel
aan en uit te doen, dit vriendelij
ke gebaar aan de medewegge
bruikers is ten strengste verbo
den. De aardige chauffeur werd
er door een woeste agent voor
bekeurd. Gelukkig had de man
daarna het recht aan zijn zijde. Er
was een fout gemaakt in de dag
vaarding. Zijn naam stond hele
maal fout gespeld. De rechter
kan dan niet veel meer uitrichten
dan schuldig verklaren zonder
straf.
Iets anders verliep het voor de
Voorschotenaar. Hij moest eerst
een heel pleidooi houden alvo
rens de rechter ervan overtuigd
was dat hij naar zijn beste weten
had gehandeld. Wat was er ge
beurd? Eind vorig wilde de ver
dachte na enige omleidingen op
de Koningin Julianalaan die
voor een gedeelte was opgebro
ken, invoegen. Dat lukte hem
echter niet omdat er een hele lan
ge file stond. De automobilist be
sloot niet te wachten op dit ge
vaarlijke punt, maar trok met
een knipperlicht, aangevend dat
hij er tussen wilde, langs de stil
staande auto's. Dat werd door
een langskomende agent niet
goedgekeurd. Omdat ook de
rechter niet precies wist wat nu
het beste zou zijn geweest, restte
hem niets anders dan 'schuldig
zonder straf.
Nog voordat de gedaagde de
balie had bereikt, moesten zijn
meegekomen vrienden al lachen.
Dat beloofde wat. Inderdaad, na
enige minuten kon ook de rest
van de zaal meelachen. De Leide-
naar was namelijk uit de broek
geweest. Na een kroegbezoek
had hij gemeend om twee uur 's
nachts wel tegen een blinde
muur aan de Beestenmarkt een
plasje te kunnen plegen. Zijn
verweer: een urinoir was op dit
moment niet te vinden; hij had
die dingen trouwens nog nooit in
Leiden gezien. "Waren ze er
wel?" De officier van justitie
nam het ernstig op. Hij vond het
een ongemeen smerige zaak en
eiste een boete van 45 gulden. De
rechter wilde er ook geen woor
den meer aan vuil maken en kon
zich voor deze keer helemaal vin
den in die eis van de officier. De
eerst zo onbeschaamde overtre
der verliet met de staart tussen
zijn benen het pand. Misschien
dat de boete ertoe bijdraagt dat
hy die staart daar voorlopig ook
maar laat, althans op de openba
re weg.
ADVERTENTIE
Honderden mensen hebben zich in de laatste maanden van 1984
aangemeld als donor bij de Leidse Bloedbank. Daar zijn wij
uiteraard bijzonder verheugd over. Maar we zijn er natuurlijk nog
lang niet. Want het tekort aan donoren is nog steeds erg groot
Daarom vragen wij u aan het begin van het nieuwe jaar: 'Mag
het in 1985 nog iets meer zijn?'.
Donor worden is heel simpel. Vul de onderstaande bon in en
stuur deze in een gesloten enveloppe (zonder postzegel) naar:
Stichting Rode Kruis Bloedbank Leiden en omstreken.
Antwoordnummer 10375, 2300 WB Leiden. -
prod
•bute
0vet
van nel
r dan
orn^1
avï
iLornaW
J Naam:
Adres:
J Postcode en plaats:
Deze advertentie is aangeboden door de Leidse Spaarbank
LEIDEN - De ongeveer achtdui
zend busreizigers die elke dag op
de Stationsweg in- en uitstappen
kunnen dit tegenwoordig veel vei
liger doen. Een groot deel van de
bussen stopt sinds kort bij een zo
genaamd buseiland dat midden in
de straat is gekomen. Om over te
stappen hoeven de reizigers niet
meer dan enkele meters te lopen
naar de andere kant van het eiland.
Het oversteken over de door voor
bij jakkerende auto's onveilig ge
maakte rijbanen is daarmee voor
een groot gedeelte verleden tijd.
Op het eiland staan acht bushal
tes. Twee uitstaphaltes, voor de
bussen die hun eindpunt op het
Stationsplein hebben, staan nog
voor de deur van de supermarkt.
De buslijnen uit de Merenwijk
hebben een halte op de midden
berm van het Stationsplein gekre
gen zodat de reizigers vlak bij het
station kunnen uitstappen.
Het buseiland is een idee van de
ENFB, die vorig jaar een uitge
breid verbeteringsplan lanceerde
voor het Stationsplein. Behalve het
buseiland willen de busonderne
mingen en de gemeente ook nog
een andere suggestie van de fiet
sersbond overnemen, zoals een
royale, overdekte wachtruimte
(met telefoon en koffieautomaat)
De gewijzigde 'bus-situatie' op de Stationsweg. Rijbanen oversteken hoeft niet i
en gebundelde informatievoorzie
ning in de vorm van een rolfilm-
kast (zoals op het station).
De gemeente zelf denkt, als top
punt van gemak voor de busreizi
ger, aan een systeem waarbij op
een bord is af te lezen dat een be
paalde bus over enkele momenten
aankomt. Men kan dan rustig bin
nen blijven zitten tot de bus er is.
Het is echter nog de vraag wie dit
moet gaan betalen. Subsidie wil
het rijk er (nog) niet voor geven.
Deze service aan de buspassa
giers maakt deel uit van de herin
richting van de Stationsweg. Per
dag komen er ongeveer 17.000
voetgangers en 15.000 fietsers over
deze weg. Zij en het openbaar ver
voer krijgen van de gemeente, me
de op basis van het verkeerscircu
latieplan, voorrang. Dit is ook
merkbaar aan de trottoirs, waarin
reliëftegels zijn opgenomen voor
blinden en slechtzienden.
krijgen van 7 tot en met 11 oktober
een hele feestweek voorgescho
teld. Ook het bestuur en personeel
komen aan hun trekken op een
feestelijke slotavond. En voor de
Leidenaars, die in de geschiedenis
van 'Mathesis' zijn geïnteresseerd
zal een tentoonstelling in De La
kenhal worden georganiseerd. Te
vens zal een jubileumboek over de
geschiedenis van het genootschap
worden uitgegeven. Want dat het
tweede eeuwfeest van de 'moeder
der wetenschappen' ongemerkt zal
passeren, hoeft niemand te vrezen.
(Oud-)Mathesianer of niet.
Dronken man
maakt brokken
LEIDEN - De Leidse politie heeft
vannacht een dronken chauffeur in
de kraag gevat die, na twee aanrij
dingen te hebben veroorzaakt, nog
steeds in staat meende te zijn een
auto te besturen. Deze twintigjari
ge Leidenaar zag omstreeks kwart
voor twee een stilstaande auto op
de Calandstraat over het hoofd en
botste daar achterop. Daarop reed
de man onverdroten verder, nam
op de Lage Morsweg een bocht te
ruim en reed achterop een gepar
keerde auto. De politie kon de
dronken brokkenpiloot even later
op de Reigerhorst aanhouden.
Grote menigte
bekogelt
automobilisten
LEIDEN - Een aantal automobilis
ten heeft tijdens oudejaarsnacht
flinke schade aan hun wagen opge
lopen toen zij op de Willem de
Zwijgerlaan reden en door stenen
werden bekogeld. Ook een politie
bus onderging hetzelfde lot.
Nadat de pijlen de lucht in wa
ren, had zich om half twee in de
Marmxstraat zo'n twee- tot drie
honderd man verzameld om brand
te stichten en auto's te bekogelen.
Tien agenten die de menigte tot
bedaren wilden brengen, kregen
flessen met daarin vuurwerk naar
hun hoofd geslingerd. "Op dat mo
ment zijn er twee honden ingezet
om de menigte uit elkaar te krij
gen", aldus een politiewoordvoer
der. "Dat lukte daarna vrij snel".
Hoewel er over en weer klappen
zijn gevallen, is er niemand ge
wond. Er zijn ook geen arrestaties
verricht. Wel is de brandweer enige
tijd bezig geweest om de op ver
schillende plaatsen opgelaaide vu
ren te doven.
VOETBAL - De voetbalvereni
ging Leiden organiseert morgen in
de Vijf Meihal een toernooi voor F-
junioren. Vanaf 8.45 uur zullen de
jongste voetballers van veertien
verenigingen met elkaar in het
strijdperk treden. In de pauze,
rond 11.45 uur, voetballen de Leid
se pers en de Leidse gemeenteraad
tegen elkaar.
BREEHUYS - In het Breehuys
aan de Breestraat is morgenmid
dag een break/boogie-middag (aan
vang 15.00 uur), 's Avonds is aldaar
het scholierencafé, vrijdagmiddag
een disco-café en zaterdagavond
treedt de Utrechtse hard-rock-
groep Martyr in het Breehuys op.
