Parallellen met het verleden
Bestrijding jeugdwerkloosheid
heeft voorrang in beleidsplan
De toenemende armoede en werkloosheid in Alphen
'Geen warm
eten, noem
dat maar
armoede'
ZATERDAG 29 DECEMBER 1984
OUDEJAARSBIJLAGE
PAGINA 11
"Als een vader, omdat hij er
geen gat meer in ziet, naar de
buren loopt, omdat zijn kinde
ren al drie dagen geen warm
eten hebben gehad, dan kun je
dat armoede noemen. Of een
moeder die bij ons komt en ver
telt dat ze haar kinderen in de
hele zomervakantie één keer
geld heeft kunnen geven voor
een bezoekje aan het zwembad".
De bijstandsmaatschappelijk
werkers van de sociale dienst
komen als eerste in aanraking
met de mensen die financieel
helemaal aan de grond zitten.
"En daarmee lopen de spannin
gen in een gezin op. Soms
schaamt men zich er voor om
bij ons te komen", vertelt Rien
Oltvoort van de Alphense socia
le dienst.
De situatie verslechtert, weet
hij. Als voorbeeld noemt hij de
huurverhoging van 4 procent en
de verlaging van de huursubsi
die van 10 tot 50 gulden per
maand. Banken geven bij
standstrekkers geen krediet
meer, het energiebedrijf sluit
bij achterstand rigoreus af, de
huurschulden nemen toe, de be
lastingdienst geeft geen kwijt
schelding van onroerend goed-
belasting meer, als iemand
schulden heeft en zo kan hij nog
wel even door gaan.
Oltvoort geeft toe, dat de so
ciale dienst weinig mogelijkhe
den heeft. Van enige solidariteit
bij het gemeentebestuur voor
de minstdraagkrachtigen en
voor het moeilijke werk van de
bijstandsmaatschappelijk
werkers merkt hij niet veel.
Op de houding van de kerken
heeft Oltvoort - zelf kerklid -
ook kritiek. "De kerken zijn op
dit punt weinig actief. Het spijt
me dat ik het zeggen moet, maar
de kerk van vandaag is er een.
voor de middenstand, niet voor
de underdog".
De geschiedenis herhaalt
zich. Deze uitspraak heeft
zich door de tijd heen als een
ijzeren wet doen gelden.
Zoals een couturier zich bij
zijn scheppend werk laat
inspireren door uit het
verleden te putten, waardoor
de op- en neergaande
beweging van de roklijn
slechts een kwestie van tijd
is, zo lijken in de
geschiedenis bijzondere
gebeurtenissen zich in de
loop van decennia, soms
eeuwen te herhalen.
Zonder de dwingende hand van
de modeontwerper, schijnbaar
als vanzelf, zijn er markante
overeenkomsten te
onderscheiden. Bijvoorbeeld de
economische crisis van de
dertiger jaren en de
werkloosheid en armoede van
nu. Balancerend op de drempel
'van 1985 zal menigeen zich
afvragen of hij zieh in het nieuwe
jaar kan staande houden.
Vadertje Tijd heeft helaas geen
macht over het spookbeeld van
de werkloosheid, nóch over de
harde realiteit waarin de armen
verkeren, tegenwoordig echte
minima geheten.
Als werldozen op het terrein van
de zwakzinnigeninrichting
'Hooge Burch' in Zwammerdam
het perevuur in het
bomenbestand te lijf gaan en
andere werklozen
onderhoudswerk verrichten aan
de rietkragen van de
Nieuwkoopse Plassen, dan
dwalen in Alphen de blikken
onwillekeurig af naar het
Bospark, een project van de
werkverschaffing in '35. En zo is
er weinig nieuws onder de zon.
Vijftig jaar later ligt de
geschiedenis inderdaad op
herhaling te wachten. De
frappante overeenkomst tussen
1935 en nu zal in dit artikel over
de toenemende armoede en
werkloosheid aan de hand van
gebeurtenissen in Alphen aan
den Rijn met enkele voorbeelden
worden onderstreept.
Uitkering
Dit jaar hebben ongeveer 2250
Alphe.naren de eenmalige
uitkering voor de echte minima
aangevraagd. Ervaringen sedert
1981, toen de van rijkswege
verstrekte aalmoes voor het eerst
werd gegeven, leren dat
waarschijnlijk ongeveer 1500
mensen voor dit extraatje in
aanmerking komen. Het leger
der armen groeit snel, ook in
Alphen aan den Rijn. In 1981
kregen 648 mensen de eenmalige
uitkering. Driejaar later is dit
aantal dus al meer dan
verdubbeld.
Eenzelfde somber beeld geeft
het toenemend aantal werklozen
in Alphen te zien, waaruit - met
de gebroken huwelijken als
goede tweede - de 'echte
minima' worden gerecruteerd.
Deze maand staan 3732
door Henk Houtman
NU: Werkervaringsprojecten, 'Ander Werk',
werkverruimende maatregelen, werkverenigin-
gen, sport voor degenen die overdag tijd hebben,
hobbyclub voor werklozen, loonsubsidie. De re
gelingen en activiteiten buitelen over elkaar
heen. Alleen de kerken laten het in dit bonte pa
let van werklozenzorg nog afweten, vindt Rien
Oltvoort van de sociale dienst.
Na werkverschaffingsprojecten als de omlegging van de Kromme Aar en de aanleg van de begraafplaats kreeg Alphen
aan den Rijn subsidie om met behulp van werkloze jongeren en ouderen aan de aanleg van het Bospark te beginnen. Het
park werd aangelegd in de jaren 1935-1937. De toenmalige arbeiders hebben eer van hun werk. (foto's wim Dijkman)
Alphenaren als werkloos
genoteerd, van wie de helft
langer dan een jaar.
In de jaren 1977-1979 blijft de
werkloosheid onder de Alphense
beroepsbevolking nog binnen de
perken, 712,795,791. Vanaf 1980
gaat het hard bergafwaarts: 1324,
1799,2587,3538 en in 1984 dus
3732. In de afgelopen vier jaar
zijn in Alphen ongeveer 65
bedrijven failliet gegaan, meldt
de Kamer van Koophandel voor
Rijnland. Een onbekend aantal
bedrijven en instellingen,
waaronder de gemeente Alphen
als een goede bekende, heeft een
vacaturestop ingesteld, wat een
verder verlies aan
arbeidsplaatsen betekent.
Het landelijk
werkloosheidscijfer ligt op de
800.000. Bij 14 miljoen
Nederlanders ligt dat
verhoudingsgewijs ongeveer
gelijk met vijftig jaar geleden. In
1935, toen ons land 8 miljoen
inwoners telde, waren er 430.000
werklozen. In '36 bereikte het
werkloosheidscijfer in de
'crisistijd' het hoogste niveau,
480.000. Daarna zakte het cijfer
in driejaar tijd naar 300.000.
Depressie
1 januari 1935. 'In New York
wordt het nieuwe jaar ingehaald
met een opgewektheid en
feeststemming als sedert den
aanvang van de depressie niet
meer was voorgekomen', schrijft
de krant op 2 januari. De
stemming in Europa is minder
himmeljauchzend. Hitier zit
stevig in het zadel. In een
proclamatie tot de NSDAP pocht
de dictator op de nieuwjaarsdag
van 1935: "Duitsland en het
Duitse volk zijn in de afgelopen
twaalf maanden op alle gebieden
van het nationaal bestaan en
zelfbehoud sterker geworden".
Het dagelijks leven in ons land
wordt vijftig jaar geleden
beheerst door de crisis en de
NSB. In het Nutsgebouw in
Alphen en in al die andere
verenigingsgebouwen in steden
en dorpen houden de NSB'ers
hun propaganda-avonden. De
werkloosheid en de armoede
vormen de voedingsstoffen voor
het gif van Mussert en de zijnen.
Op 24 januari 1935 houdt
NSB'er Vlekke van Overveen
voor de Alphense afdeling 'onder
groote belangstelling' een
toespraak. Volgens hem hebben
de Oranje's het fascisme al in
1579 ons land binnengebracht.
De strijd gaat tegen het
liberalisme, het communisme en
het socialisme. "Alleen door
kameraadschappelijke
samenwerking, die vooral in
deze sombere tijd nodig is,
kunnen we wat bereiken".
Daverend applaus en onder
'Hou-zee'-geroep gaat men
uiteen.
Crisiswetten
Op 5 maart 1935 volgt in
hetzelfde Alphense Nutsgebouw
een bijeenkomst met ir. A.A.
Mussert zelf. Zelden heeft het
gebouw zoveel bezoekers gehad,
meldt de krant. Gelukkig is het
ook druk als prof.dr. K. Schilder
uit Kampen twee weken later
zijn referaat 'Is de NSB
christelijk?' houdt. De
belangstelling is zo groot dat
men moet uitwijken naar de
gereformeerde kerk in de
Raadhuisstraat.
Vijftig jaar geleden. Op
nieuwjaarsdag worden drie
uitgehongerde jongetjes uit
Rotterdam naar de politiepost
van Bodegraven gebracht. Ze
waren op eigen houtje gaan
zwerven. Ze worden gevoed en
op transport naar Rotterdam
gesteld. De Woubrugse politie
heeft in het voorgaande jaar
maar liefst 272 processen-verbaal
uitgeschreven. Dat hoge aantal is
vanwege het handhaven van de
crisiswetten. De rechtbank van
Utrecht veroordeelt een man tot
50 cents boete 'wegens het in het
openbaar dragen van een roode
tulp'.
B. Samson is in Alphen de
voorzitter van het plaatselijke
crisiscomité. Door inzamelingen
probeert men de ergste nood
onder de armen te lenigen. Er
wordt een comité van actie
opgericht dat zich speciaal wil
bezighouden met de 'moreele
zorg voor de werklooze jeugd'.
Burgemeester Colijn, twee
predikanten en een aantal
vooraanstaande burgers nemen
zitting in het comité. Bij de
provinciale staten-verkiezingen
van maart '35 behalen de
NSB'ers 300.000 stemmen, in
Alphen blijken 622 inwoners een
voorkeur voor deze beweging te
hebben.
Lijdzaam
Terug naar nu. De
bijstandsmaatschappelijk
werkers van de Alphense sociale
dienst: "Wij staan er zelf ook van
te kijken dat er nog zoveel
Het arbeidsbureau in Alphen
heeft voor 1985 1,2 miljoen gul
den in kas voor scholing, studie
kostenregelingen en loonsubsi
dies. Voor het eerst is voor het
nieuwe jaar een beleidsplan ge
maakt. Prioriteit nummer een:
bestrijding van de jeugwerk-
loosheid.
Het arbeidsbureau zal probe-
•ren in 1985 1500 vacatures bin
nen te halen en er 40 procent
van te slijten. Via bemiddeling
van het arbeidsbureau kwamen
in 1984 540 mensen aan de slag.
Een ander ambitieus voorne
men is om de jeugdwerkloos
heid onder de jongeren tot 23
jaar met 10 procent terug te
dringen.
"Hoewel het werkloosheids
cijfer in Alphen in vergelijking
met elders laag is te noemen, be
tekent dat niet dat onze aan
dacht voor de arbeidsbemidde-
ling verslapt", vertelt directeur
H. van Smaalen van het Alphen
se arbeidsbureau. Met name tij
delijk werk komt bij het be
drijfsleven volgens hem steeds
meer beschikbaar. Men heeft
voor kortere of langere tijd
mensen nodig, maar de bedrij
ven zijn nog wat huiverig vast
personeel aan te trekken. Met
spanning wordt op de arbeids
bureaus op het moment ge
wacht, dat zich een ommekeer
gaat voltrekken en bedrijven
weer vertrouwen in de toe
komst hebben. Niettemin ziet
men in de belangstelling voor
tijdelijk krachten al een voor
bode van betere tijden.
Het arbeidsbureau propa
geert ook herverdeling van
werk, al kan het bureau er zelf
weinig aan doen. Alleen als de
werkgelegenheidsverruimende
maatregel wordt toegepast (100
procent subsidie op het salaris
gedurende maximaal een jaar)
kan het arbeidsbureau eventu
eel deeltijdbanen (tweelingba-
nen) 'afdwingen'.
Het aantal regelingen en pro
beersels bij het arbeidsbureau
is legio. Onbetaald werk is er
een van, het zogeheten 'derde
arbeidscircuit', tevens de goed
koopste. De Sociaal-Economi
sche Raad heeft onlangs uitge
sproken dat werken met behoud
van uitkering in beginsel niet
moet worden toegestaan. Het
beleid van het arbeidsbureau
gaat van een andere filosofie
uit. Wie bijvoorbeeld in het
'derde circuit' werkt en geen
uitdrukkelijke wens uit om een
betaalde baan te krijgenj wordt
door het bureau met rust gela
ten. De arbeidsbemiddeling
wordt meer gericht op inge
schrevenen, die alles op alles
zetten om een baan te bemachti
gen.
Werklozen die een bedrijfje
willen opzetten, kunnen tot ma
ximaal 12 maanden hun uitke
ring houden om te proberen in
die tijd in eigen onderhoud te
voorzien. Als een bedrijf ie
mand aanneemt, die moeilijk
plaatsbaar is, dan kan een forse
aanloopsubsidie op het loon
worden verkregen.
werkervaringsprojecten bij het
bedrijfsleven werkt het ar
beidsbureau ook mee. Het 'so
ciale' denken heeft bij de ar
beidsbureaus meer en meer
plaatsgemaakt voor het 'econo
misch' denken.
mensen hun mond dichthouden.
Bijstandsmoeders, oudere
werklozen, die lijdzaam hun lot
dragen en zich vertwijfeld
afvragen hoe zij het hoofd boven
water moeten houden".
Bij sommigen is het station
van de lijdzaamheid gepasseerd.
Het hedendaagse jargon kent
inmiddels termen als
proletarisch winkelen. De
grootwinkelbedrijven hebben
eigen cellen aangeschaft om er in
de kraag gegrepen winkeldieven
op de politie te laten wachten
Zwartwerkers, steunfraude,
sociaal rechercheurs. In drie
maanden brengt Alphens sociaal
rechercheur P.M. A. Gerritsen
voor 220.000 gulden aan
steunfraude aan het licht. De
'oprotpremie' voor buitenlandse
arbeiders doet opgeld. De
Centrumpartij verwerft vooral in
de grote steden een
angstwekkend grote aanhang. In
Alphen wordt in navolging van
andere steden gewerkt aan het
instellen van een centraal punt
waar uitwassen van
discriminatie kunnen worden
gemeld.
Klimkooien
De parallellen met vijftig jaar
geleden zijn op tal van gebieden
te trekken. De regering gaat in
'35 het vergunningstelsel voor
buitenlandse arbeidskrachten
verscherpen. Voortaan zullen
ook metaalbewerkers, kappers,
meubelmakers, arbeiders in
schoenfabrieken en handels- en
kantoorbedienden een
werkvergunning nodig hebben.
Met een scheel oog wordt
gekeken naar de 25.000 tot 30.000
Duitse dienstbodes, die in
Nederlandse gezinnen het
huishouden doen 'omdat de
Hollandse meisjes dit werk niet
willen doen'.
Als in de Stadsgehoorzaal in
Leiden een ontspanningsavond
voor werklozen wordt gehouden,
dan is aan de soosmiddagen voor
werklozen van nu te denken, of
aan het initiatief'Sport Overdag'.
Meer en meer wint de
opvatting terrein dat de
werklozen best kunnen werken
voor hun uitkering. Werk wat er
niet is, althans niet in
bedrijfseconomische zin, maar
dat wordt gecreëerd in de vorm
van werkverschaffingsprojecten.
Zo doen duizenden zwaar
grondwerk in de Peel en in
Groningen. In Alphen wordt de
Kromme Aar verlegd door
werklozen, wordt een nieuwe
begraafplaats aangelegd en
wordt aan de aanleg van het
Bospark begonnen. Voor de
werkloze jongeren worden
speciale onderdelen uitgezocht.
Zo maken ze klimkooien voor de
rozen en het hertenhuis. Als
herinnering aan de vakcursus
voor jeugdige werkloze
arbeiders staat op het grasgazon
aan het Burg. Visserpark in
Alphen nog steeds de
smeedijzeren zonnewijzer.
Ervaring
De werkverschaffing niêuwe-
stijl heet in Alphen
'Ander Werk', een
project dat op i april 1982 is
begonnen. Met behoud van
uitkering kunnen met name
jonge werklozen bij tientallen
instellingen terecht. In de regel
gaat het om overheids- en
semi-overheidsinstellingen.
Naar mate de regering de
bezuinigingen in de
welzijnssector opschroeft, gaan
daar meer jongeren aan de slag.
Op dit moment zijn in Alphen
meer dan 200 werklozen
werkzaam in verpleeg- en
ziekenhuis, bibliotheek, scholen,
kinderdagverblijf,
peutergroepen,
sportverenigingen, gemeente,
etc. De vraag naar vrijwilligers
overtreft het aanbod ver. Het
bureau van 'Ander Werk' heeft
van 161 instellingen 356
verzoeken om een vrijwilliger in
portefeuille.
'Ander Werk' heeft meer
pretenties dan de 'moreele en
zedelijke zorg voor de jeugd'. De
jongeren krijgen de broodnodige
ervaring, ze kunnen bij
sollicitaties referentieadressen
overleggen, waardoor de kans op
een echte baan toeneemt. 'Ander
Werk' meldt met gepaste trots
dat een veertigtal jongelui sinds
het begin van het experiment
een baan hebben gekregen.
Een punt van kritiek vormt
wel, dat de te werk gestelde
vrijwilligers nauwelijks een
.vorm van rechtsbescherming
genieten. Ze mogen al blij zijn,
als de werkgever hen tegen
ongevalrisico's verzekert. Iri het
hele land zijn volgens het
ministerie van sociale zaken
waarschijnlijk zo'n 47.000
werklozen op vrijwillige basis
aan het werk. De
Sociaal-Economische Raad
noemt dat cijfer overigens een
onderschatting van de
werkelijkheid. Er is een wet in de
maak, de wet onbeloonde arbeid
door uitkeringsgerechtigden, die
een en ander moet regelen.
Regionale commissies zullen
moeten bekijken of zich geen
concurrentie- of
budgetvervalsing voordoet. De
mensen blijven nu eenmaal
vindingrijk, niet alleen om het
hoofd boven water te houden
maar ook om er op een onfrisse
manier beter van te worden.
