Nederland 'dichtst bekoorde' land ter wereld
Leidse 'kerkcollectanten 175 jaar
ZATERDAG 29 DECEMBER 1984
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Honderd van de bekendste koren in beeld
Naar schatting is één op de vijftig Nederlanders lid van een koor.
Ons land telt tussen de 5000 en 6000 koren en zang-ensembles,
variërend van vier tot driehonderd stemmen. Het gaat daarbij om
ongeveer 300.000 mensen, die actief bezig zijn met de (hoofdzake
lijk) amateuristische zang. Nederland is het 'dichtst bekoorde'
land ter wereld.
Een andere schatting gebaseerd op kijk- en luisteronderzoe
ken - is, dat zo'n twee miljoen mensen waardering hebben voor
koormuziek.
Een buitenlands filosoof zei het eens treffend: "Eén Nederlan
der: een mening; twee Nederlanders: verschil van mening; drie
Nederlanders: een coalitie; vier Nederlanders: een koor.
De man die deze toch wel opmer
kelijke gegevens verstrekt is Jaap
van den Hurk, programma-maker
bij de NCRV-tv. Hij heeft in de af
gelopen twintig jaar een groot aan
tal koorprogramma's op het
scherm gebracht en is de samen
steller/schrijver van het 'Groot Ne
derlands Korenboek', dat deze
maand bij de uitgeversmaatschap
pij J. H. Kok in Kampen is versche
nen (146 bladzijden, 100 foto's van
koren, f 19,90).
Er zijn in de vaderlandse koren-
wereld ook heel grote verschillen.
Velen houden van de bekende
geestelijke liederen. Anderen luis
teren liever naar gospelmuziek. De
gregoriaanse zang lijkt te herleven
en cantorijen en kamerkoren
groeien in het korenbos als pad
destoelen. De oratoriumkoren zijn
populairder dan ooit, hoewel zij de
economische teruggang het sterkst
in de koorkas terugvinden. En dan
zijn er nog de operette- en operako-
Van den Hurk zet dit alles in zijn
boek een beetje op een rij. Zijn se
lectie geeft een goede indruk van
het Nederlandse korenbestand, al
geeft hij toe, dat in zijn overzicht
de operette- en operakoren en go
spelgroepen een ruimere plaats
hadden verdiend. Hij had een dui
delijke voorkeur voor de 'traditio
nele en vaak monumentale koren',
Samenstelling
van deze pagina
S. J. de Groot
"die zijn ontstaan vanuit de
christelijke kerk en liederen zin
gen ter ere van God
Maar zelfs bij die beperking
vond hij zijn keuze nog moeilijk,
want heel veel goede en bekende
koren konden niet voor plaatsing
in dit boek in aanmerking komen.
Zo worden van de koren in de
Leidse regio alleen genoemd het
Katwijkse mannenkoor 'Jubilate',
het Rijnlands mannenkoor (Lei
den) en het Bachkoor Holland (Lei
den), het eerste en tweede onder
leiding van Sander van Marion, het
laatste met Charles de Wolff als di
rigent.
Weinig beweging
Jaap van den Hurk begint met
een beknopte schets van de ge
schiedenis en de ontwikkeling van
de koormuziek.
Over het repertoire zegt hij, dat
dit bij de meeste koren niet gron
dig is veranderd. Werken die ver
vóór de Tweede Wereldoorlog al op
het repertoire stonden, worden
nog steeds fris en monter gezon
gen. "Het repertoire van veel koren
Het Katwijkse mannenkoor 'Jubilate'.
is zeker niet zo exclusief als veel
dirigenten willen doen geloven"
Toch vindt Van den Hurk dat ook
wel gelukkig, "want als de koor
zang hetzelfde beeld te zien zou ge
ven als de hitparade van Hilver
sum 3, zou veel moois verloren
De mannenkoren zijn wel het
meest stabiel in hun keuze. Veel
materiaal is oorspronkelijk be
doeld voor gemengd koor. Man
nenkoren zijn zeer populair, maar
er zit in het totale beeld weinig be
weging. Er worden haast geen
nieuwe koren opgericht en de be
staande hebben sterk te maken
met vergrijzing. Dat kan een reden
zijn dat het repertoire nogal vast
blijft zitten.
Er komen regelmatig kinderko
ren en jeugdkoren bij, maar door
het ontbreken van een vaste kern
verdwijnen ze ook weer gemakke
lijk. Veel dirigenten maken zelf
liedjes. Die worden meestal niet in
druk uitgegeven, zodat ze alleen
voor eigen gebruik blijven.
De traditionele koren, die meest
al het bekende geestelijke repertoi
re zingen, hebben weinig behoefte
om het scala te verrijken. Overal
kom je de 'Ambrosiaanse Lofzang'
tegen en het 'Geprezen zij de Heer'
van Arne. Die melodieen liggen
prettig in het gehoor.
Toch is het repertoire in deze ca
tegorie meer veranderd dan bij de
mannenkoren. Er is een grote
waardering voor de Engelse koor
muziek. Veel Nederlandse compo
nisten worden geïnspireerd om
iets dergelijks te maken. De voor
keur van dirigenten voor buiten
lands werk is opvallend. Daardoor
kon oud materiaal, zoals van Jo
hannes de Heer, worden afgesto
ten.
Troetelkinderen
De kamerkoren zijn de troetel
kinderen van de muziekuitgeverij
en. Ze zingen alles wat voor deze
bezetting geschikt is, en dat is alle
meerstemmige a cappella-muziek.
Omdat het stemmenmateriaal
goed geschoold is, kunnen ze zich
ook sneller een werk eigen maken.
Deze kamerkoren zijn heel flexibel
in het vertolken van zowel heel ou
de kerkmuziek en de barok als van
laat-romantische en moderne voca
le werken. Het zijn vooral jonge
mensen die de uitdaging aanne
men om nieuw en ook moeilijk re
pertoire in te studeren.
Over de gospelgroepen zegt Van
den Hurk, dat deze precies weten
waar ze hun nummers vandaan
moeten halen: uit de Verenigde
Staten. "De gospelindustrie heeft
een multinationale omvang, die
onoverzichtelijk groot aan het wor
den is. Toch weten de honderden
groepen aardig de weg in deze
overstroming".
De oratoriumkoren hebben het 't
moeilijkst. Zij zitten op hoge kos
ten, want uitvoeringen met orkest
en solisten zijn duur. "Veel waar
dering moeten wij hebben voor die
koren, die ondanks de hoge gages
toch in staat zijn om ambitieuze
werken uit te voeren".
Geen beroeps
Er zijn heel wat goede dirigen
ten, is een conclusie van Jaap van
den Hurk. "De problemen komen
pas als de dirigent verder wil slaan
dan zijn dirigeerstok lang is".
Vooral bij radio- en tv-optredens
wordt nogal eens te hoog gegre
pen. "Dan komen allerlei tekortko
mingen aan het licht". Een goede
dirigent hoeft geen beroeps te zijn.
Van den Hurk kent amateur-diri
genten die hun beperkingen ken
nen, maar met een uitstekende mo
tivatie zeker tot professionele
hoogte kunnen komen.
Over de koorbegeleiding-met-or-
gel merkt Van den Hurk op. dat er
heel vaak te hard wordt geregi
streerd. "Veel organisten horen lie
ver zichzelf, en de koren geven dan
de moed maar op om nog harder te
schreeuwen".
De onvoldoende muzikale vor
ming van de schoolgaande jeugd is
volgens de samensteller/auteur
van het korenboek de sterkste fac
tor die het zingen in ons land on
gunstig beïnvloedt. Dirigenten van
kinder-, jeugd- en jongerenkoren
moeten eigenlijk zelf de basis leg
gen. Ze hebben dan wel een gemo
tiveerde groep, maar het betekent
toch een achterstand vergeleken
met landen als Engeland. Duits
land en Zweden. "De wisselwer
king tussen motivatie en ontwik
keling van de zangtechniek is dé
basis voor vernieuwing van het re
pertoire".
Honderd
Het boek geeft ook een beeld van
de tien organisaties waarin de vele
koren zich hebben verenigd. Zo
zijn bij de Koninklijke Christelijke
Zangersbond niet minder dan 1800
koren met meer dan 78.000 leden
aangesloten. En bij de Bond van
Arbeiders-zangverenigingen in Ne
derland ruim 80 koren.
Het hoofdbestanddeel van het
boek is een overzicht van 'honderd
van de bekendste koren' met een
groepsfoto van elk koor.
Het is verleidelijk, dit tekstueel
en fotografisch goed verzorgde ko
renboek nu eens niet aan het begin
maar pas bij pagina 47 te gaan le
zen, want daar komen de koren,
met hun geschiedenis en tegen
woordige positie, zelf in beeld.
Toch kan men dat beter niet doen.
De karakteristiek van elk koor
wordt alleen maar scherper met
het landelijke verhaal als achter
grond.
En dat is een goed verhaal. Ge
schreven met liefde voor onze
zangcultuur en -traditie, met ken
nis van zaken én met oog voor de
zwakke plekken.
LEIDEN - Als érgens in protes
tants Leiden het gevoel voor tradi
tie teder en met overtuiging wordt
gekoesterd, dan is het wel in de
beide hervormde diaconie- en
kerkcollectanten-colleges. Dat
laatste kerkelijke 'gilde' bestaat nu
175 jaar, en het gaat dat vieren op
zaterdag 5 januari met een receptie
in de hal van de Vredeskerk aan de
Burggravenlaan.
Niet alleen onderscheiden de ju
bilerende kerkcollectanten bij de
uitoefening van hun zondagse
diensten zich door hun - nog
steeds voorgeschreven - zwarte
pak, zwarte handschoenen en grij
ze of zwarte stropdas, ook op hun
doordeweekse vergaderingen in
het Hooglandse Huis houden zij,
bij alle gezelligheid, de oude regels
zorgvuldig in ere.
Zo hebben de ereleden, voor-
zove. aanwezig, hun plaats ter
rechterzijde van het bestuur, ge
volgd door het oudste lid in dienst
tijd. De kring wordt dan ter linker
zijde van het bestuur gesloten door
de laatst toegetredene.
Ook houden de heren kerkcol
lectanten nog steeds vast aan de
boetebepalingen van vroeger, met
dien verstande dat die enigszins
zijn aangepast aan de levensstan
daard. Voorzichtige pogingen om
de boetes te schrappen, als zijnde
'uit de tijd', bleven zonder succes.
Wel was het soms nodig, eraan te
herinneren dat boetes ook
werkelijk worden betaald.
Een erfenis uit de Napoleontische tijd
Een lid dat onnodig na half 9 ter
vergadering komt is de pot f 1 ver
schuldigd, evenals het lid dat zon
der reden te vroeg weggaat. Ver
zuimt iemand zonder voorkennis
de vergadering, dan kost 'm dat
f 1,50, maar verzuimt hij onaange
kondigd zijn zondagse dienst, dan
wordt hem dat zwaarder aangere
kend en moet hij f2,50 betalen. En
de collectant die tijdens de dienst
het kledingvoorschrift overtreedt
moet die zonde bekopen met een
boete van f 1,50.
Het verhaal gaat, dat een overi
gens correct, dus zwart geklede
collectant - van welk van de twee
colleges doet hier niet ter zake -
eens met een knalrode das ter ker
ke verscheen. Nog afgezien van de
smaak is zo'n ontduiking van de
mores onduldbaar.
Wijn
De kerkcollectanten staan eigen
lijk in dienst van de kerkvoogdij
(vroeger 'gemeentecommissie' ge
heten). Die doet op haar beurt be
reidwillig mee met het eerbiedigen
van de historie.
Vroeger kregen de collectanten
ter beloning van hun getrouwe
diensten van de heren kerkvoog
den jaarlijks een anker wijn (38,8
liter). Bedoeld als hartversterking
op hun vergaderingen. Later werd
dat omgezet in een geldelijke bij
drage van f. 55 per jaar, ter bestrij
ding van de kosten. En dat 'symbo
lische' bedrag krijgt het collectan
tencollege nog steeds.
Daar koop je natuurlijk geen
veertig liter wijn voor, maar de col
lectanten drinken tegenwoordig
dan ook niet meer, zoals vroeger,
uitsluitend wijn als ze in vergade
ring bijeen zijn, hoewel de twee
jongsten in dienstjaren officieel
nog altijd als 'schenker' fungeren.
Voor de zelf meegebrachte drank
jes na de koffie.
Het college bestaat op dit ogen
blik uit achttien werkende leden.
De anderen zijn 'ereleden', nu ze
ven in getal. Stuk voor stuk heb
ben zij de kerk vele jaren al 'henge
lend' toegewijd gediend. Deze ere
leden zijn: F. van Leeuwen, A. Lin-
schoten, J. Chaudron, H. Tijster
man, F. Reyneveld, B. Hoogstraten
en F. Knotter.
Van de werkende leden traden
de laatsten nog toe in februari vo
rig jaar en april van dit jaar. Ook
van hen wordt verwacht, dat ze
zich zonder morren voegen naar
wat binnen het college gebruike
lijk is. Trouwens, nieuwelingen
kunnen pas toetreden als alle leden
ermee instemmen. Is er maar één
tegen een mogelijke kandidaat,
dan gaat de benoeming niet door.
En dus is de kans dat een lid nog
eens het breekijzer zet in de colle
ge-traditie vrijwel uitgesloten.
Over het plechtig 'zwart' zei een
bestuurslid mij: "Dat handhaven
wij niet in de eerste plaats uit lou
ter traditionele oogmerken. Het wil
uitdrukken, dat de collectant in de
kerkdiensten niet als particulier
fungeert. Hij is dienaar van de
Hengelstokken
Toch houden de collectanten
niet koste wat het kost aan hun ge
bruiken vast.
Zo hebben zij in het begin van de
jaren 60, naar het voorbeeld van de
heren kerkvoogden zelf, de hoge
hoed laten vervallen. Die werd al
tijd gebruikt bij de uitgangscollec
ten.
Ook de 'drilmeester' bestaat niet
meer. Hij was, toen er nog met de
'lange middelen' (de bekende 'hen
gelstokken') werd gewerkt, nodig
om nieuwe leden in te leiden in de
geheimen van het collecteren. Met
zware sleutelbossen in de collecte-
zak leerden zij, hoe ze de lange stok
tussen de rijen door moesten han
teren. Dat vereiste niet alleen
spierkracht maar ook behendig
heid.
En de 'bode' van het college is al
geschiedenis geworden.
Tegen een jaarlijkse vergoeding
bezorgde hij alle convocaties bij de
leden. Sinds januari 1967 doet de
PTT dat.
De 'bezwaarmeester' is er nog
wel. Die moet in geval van ziekte
voor plaatsvervangers zorgen. De
collectanten die net een paar vrije
zondagen hebben genoten worden
dan het eerst 'bezwaard'.
Bij het 150-jarig bestaan waren
de kerkcollectanten nog met 27.
Men had er toen ook meer nodig,
omdat er meer preekplaatsen wa
ren en nog met de trage 'lange mid
delen' werd gewerkt. Bovendien
hebben de kerkcollectanten tegen
woordig samen met die van de dia
conie één rooster. Gemiddeld doet
een kerkcollectant per jaar iets
minder dan de helft van het aantal
zondagen dienst.
Langste tijd
"...geboren in donkere dagen, toen
niemand 'Oranje' mocht noemen
of dragen", zo vertellen de oude an
nalen - past niet de wens dat het
nóg eens 175 jaar aan zijn bestaan
zal mogen toevoegen. Gezien de in
grijpende veranderingen binnen
de kerk - denk alleen maar aan de
toekomstige samenvoeging van
hervormden en gereformeerden
mag men gerust zeggen, dat de his
torische collectanten hun langste
tijd hebben gehad.
Maar dat is nog geen reden om
dit 175-jarig bestaan niet te vieren.
Alleen al de stipte trouw waarmee
de collectant zijn plaats in de kerk
altijd heeft waargemaakt
rechtvaardigt zo'n feestje.
Wat dat betreft is de huidige
voorzitter van de kerkcollectanten,
G. G. Brinks, een levend voorbeeld
van de geest die het college door de
jaren heen heeft gekenmerkt. Hij is
het oudste werkende lid in dienst
jaren. Dertig jaar! En zo zijn er nog
wel een paar die daar vlak onder
zitten.
Die 175 jaar zeggen eigenlijk niet
zoveel. Dat gaat vanzelf, van ge
slacht tot geslacht.
Dit jubileum ontleent zijn zin
vooral aan de betekenis van het be
langeloze, veelvormige vrijwilli
gerswerk in de kerk. Want dat is
het, dat het kerkelijke leven, mate
rieel gesproken, op de been houdt.
De komende viering is een goede
gelegenheid om dit nog eens te ac
centueren.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Kramer, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. De Graaf,
H.woude;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool-
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 en 11.15
pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.)' 10 ds. Panne-
koek;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Sterringa, 5 ds. Koolstra:
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Schou-
Waalse kerk (tijdel. Rapenburg 6): 10.30
Bevrijdingskerk 10.30.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
v. Beinum;
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. Achter
berg, elke zat. 10.30 rk. dienst;
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Vredeskerk 10 ds. Schou
ten;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Horten-
Oude Vest 10 dr. v.d. Zwaan;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 dr. Lo
cher;
Merenwijk: zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk): 10 kand. A. Verweij.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 ds. Heida.
5 ds. Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 ds. Af-
fourtit, 5 ds. Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.V
10.15 ds. Maasdorp, Den Haag.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10.30 ds. Friederich.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3):
10 evang. Dikkes (onderwerp: 'Een bij
bels standaard voor gelovigen').
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. Roos.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): 10 hr.
Zijlstra.
Evang. gem. Merenwijk: geen bijeen
komst in 'De Lelie', wel huissamenkom-
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 evang.
testraat): 10 heiligingssamenk., 5 gezins-
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6):
10.30.
Leidse Soefi-stichting: 11 mevr. Y. Jel-
ten-de Groot over 'Open handen' (in zaal
Pieterskerk).
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk: zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel.Geref. Kerk: 10 ds. Stoi'k,
6.30 kand. Karreman, Diemen.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4 ds. Den Har-
tog, Veenendaal.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. De Jonge, 5 ds. v.d.
Heiden; Kruiskerk 10 dr. Zwanenburg,
Ede; Opst.kerk 10 ds. v.d. Heiden, ha,
6.30 ds. De Jonge; Nabij 10 jeugdkapel;
G. Herderkerk 10 ds. Moll, 6.30 ds. Tase-
laar; De Bron 9.30 ds. Verheul, 10.15 en
6.30 ds. Nieuwenhuis; Ashram (Mars
diep) 10 ds. Mulder; Oudshoornse kerk
10 ds. Hooykaas, Den Haag; Sionskerk
(Planetensingel) 9.30 ds. v.d. Pol, Bos
koop, 6.30 ds. v.d. Heuvel, Harmeien.
Geref. Kerk: Mar.kerk 10 kand. mevr.
Karreman, Diemen, 6.30 ds. Stolk; Salv-
.kerk 10 ds. Modderaar, 6.30 ds. Wattel,
Hoofddorp. Zie ook herv. gem.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school):
9.30 en 6.30 student Boersma.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 (ha) en 4.30 (oudejaarsdienst) ds. M.
de Jong.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds.
Blom.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Jongejan.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. v. Putten.
Pinkstergem. (school Batenstein 16). 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo:9.45;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Kirpestein, Nieuw-Lekkerland, 6 ds. v.
Leijen, Wilnis.
Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem Dorps
kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. De Wilde,
Soest;
Salv.kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. v.d.
Hoef;
Bethl.kerk 10 ds. De Vreugd, Amers
foort, 6.30 ds. Roelofsen, Zeist.
Geref. Kerk: 10 ds. Elderman, 6.30 ds.
Niemantsverdriet, Moordrecht.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.): 9.30 en 4.30
ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem.: 9 ds. Tielkemeijer,
Reeuwijk.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 ds. v.d. Pol;
De Stek 9.30 dienst.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. 't HofT, 5 ds. Hoo-
gerwerf, Nieuwerkerk a.d. IJssel.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 7 ds. v.
Dijk.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ouwendijk, Alphen, 6.30 dr. Haitsma,
Boskoop.
Geref. Kerk: 10 hr. Brouwer, Katwijk, 5
ds. Damsma, Rijnsburg.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, 5 ds. A. J. O. v.d. Wal, Vinkeveen.
Geref. Kerk: 10 ds. Koster, Katwijk.
Chr. Geref. Kerk: 10.en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Koele-
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Mackaay,
Rk Kerk: zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Kret, Sassenheim,
6 ds. Driebergen;
Ontm.kerk 10 dr. v.d. Bank, Ede. 6.30
ds. Bouman, Scheveningen.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Zee.
Geref. Kerk: 10 hr. Vreugdenhil, Koude
kerk. 5 ds. v. Breevoort.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N
Kerk 10 ds. Driebergen. 6 ds. Vroegin-
dewey;
O. Kerk 10 ds. v. Sliedregt, 6 ds. Sma
ling;
Ichthusk. 10 ds. De Jong, 5 ds. v. Roon;
Pniëlk. 9.30 kand. Spaans, 6 ds. v. Slie-
aula Bestevaer-mavo (Rynsoever) 10 ds.
H. Visser;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid; De Hoek
steen (Burgersdijkstraat) 10 doven-
dienst, hr. P. C. v.d. Bos.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): 10 ds. J. W. van
Swigchem (Leiden).
Geref. Kerk: Vr.kerk 10 ds. v. Breevoort,
5 ds. v.d. Horst;
Triumfatork. 10 ds. v.d. Horst, 5 hr. P. G.
Molenaar.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 ds. De Putter, 3.30
ds. Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. De Lange, 7
ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. Den Boer, Twijzel.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5 lees-
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.): 10 en 5
leesdienst.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16): 10
ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 ds. Boswijk, Lisse.
Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 7 zie herv.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v.d. Born, 6.30 ds.
Stegeman;
Hoofdstr. 10 ds. v. Loenen;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Stegeman.
Leythenrode 10 ds. W. de Leeuw;
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10 hr. F
Lourens.
Rk Kerk: zat. 7, zo. zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Hey-
mans, Alphen.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Gesink, Noord-
wijk, 7 ds. Koole, Nootdorp.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE Herv. Gem. Dorpskerk 10 prof.
dr. v.d. Beek, Valkenburg;
Pauluskerk 10 en 7 ds. 't Hooft
Geref Kerk: 10 ds. Boswijk, 5 dr. Bade,
Koudekerk.
Geref. K. Vryg.: 8.45 ds. Heida. 4.30 ds.
Kamphuis.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 10.45
kand. Vos, R.dam, 7 ds. H. de Jong,
Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. v. Dij
ken.
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 10 en 11.45.
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30.
Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Ferwerda, S.heim,
6.30 ds. Buikema, Zw.dam.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Heuvel, Harmeien, 6.30 kand. J. Boer.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Rang, 7 ds. Oege-
ma, Valkenburg.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Goverts, Lijnden, 7 ds. Bergsma.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30
ds. Rang.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
Geref. Kerk (W. Verlaat): 10 ds. Breder-
veld, Hilversum, 7 ds. Rang, N.-Vennep.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen)'lO ds. Keuning, 5 ds. Roet-
man, Wadd.veen;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. v.d. Lee; Sole Mio
9 ds. v.d. Lee;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. Vroeginde-
wey, Katwijk.
Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. El-
gersma;
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Kuiper;
Stichtingskerk 11 ds. Bach, A.dam.
Rk Kerk: Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDW1JKERHOUT: Dorpsk. 10
mevr. ds. v.d. Mey.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 10.30;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman;
Pauluskerk 10 ds. Da Costa;
Gemeentecentrum (Lytw.) geen dienst.
Geref. Kerk: 10 prof. mr. Reugebrink,
Leiderdorp.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school): 10.30 ds. Heida. 4.30 stud. Hagg,
Kampen.
Ned. Geref Kerk (Gem.centrum): 8.45
ds. Janse. 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth: 4 mevr. ds. Visch,
ha-
Endegeest: 10 ds. Koek.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. De Korte.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Wagter,
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter.
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Baayen. 5
ds. Ribbennk;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Ribberink, 5 ds.
Snel;
Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds. Baayen.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 leesdienst.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Boog
aard, Bussum.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 br
Wijmenga, Bilthoven.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10.30 ds.
De Gelder, Lisse, 7 ds. Ferwerda.
Geref. Kerk: 10 ds. Baas, 7 zie herv. gem.
Chr. Geref. Kerk: 10 ds. Aarnoudse, 5
ds. Mijnders, Zwijndrecht.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Holst,
Naaldwijk, 6.30 ds. De Jong, Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Nieuwenhuis, Al
phen, 6.30 kand. Hibma, A.dam.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 6.30 prof. dr. v.d. Beek.
jeugddienst, mmv Revival Singers.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. v. Echten,
Schiedam.
Geref. K. Vryg.: 9.30 leesdienst, 5 ds.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 hr. Hoffe-
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9, 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN: Herv Gem Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
De Zeeuw; 'De Ark' (Leidseweg 31) 10
jongerendienst;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Herv. evang. op geref. grondslag (aula
Lucas-college, Beeth.laan): 9.30 ds,
Westland, Scherpenzeel, 4.30 ds. Muil
wijk, Monster.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds. De Zwart.
Geref. K. Vryg. (Bachlaan). 10 en 3.30
stud. Hagg, Kampen.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat. 7, zo. 10.
Church of England (British school Jan
van Hooflaan 3): geen dienst
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Roetman, 5 ds. Maasland;
Hoeksteen 9.30 ds. Goossen, 6.30 ds.
Verduin, Zeist;
Bethelk. 9.30 ds. Kommers, 5 ds. Wie-
let, Gouda.
Remonstr. Gem. 10 ds. v. Rossum, Voor
burg.
Rk Kerk: Victork. zat. 5, zo. 10;
Ontm.kerk zat. 7, zo. 11.45.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
hr. Taal, 4.30 ds. Wüllschleger, Den
Haag;
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;
Messiask. 10 ds. v Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Cuperus, Nieu
werkerk a.d. IJssel.
Geref. Kerk: Zyllaan 10 ds. v.d. Woude:
Zuid (Bloemcamplaan) 10 mevr. ds. At-
tema-Roosjen, Nieuwerbrug.
Ned. Prot Bond (Kerkdam): 10.30 dr
Nepveu, Naarden.
Rk Kerk: Will. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7. zo. 9.30 en 11;
G. Herderk. zat. 5, zo. 9 en 11.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Rietveld, Woerden.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Aalders, Woubrug-
ge, 7 ds. Verheul, Alphen.
ZOETERWOUDE: Herv Gem. 10 ds.
Wolthaus, zangdienst met meditatie.
Rk Kerk: St Jan zo. 9.30 en 11.
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Ryndyk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
Vianen.
Geref. Kerk: 10 ds. Buikema, 6.30 ds.
Van den Berg, Bodegraven.
De kerkdienstenlijst
voor Oud en Nieuw komt
in de krant van maandag.
