Plotseling schudde de grond.
Geen collectieve
verzekering voor
diefstal of regen
Bombardementen troffen Leiden in december 1944
KERST- EN NIEUW JAARSPOST
'Terug naar de stad,
maar dan iets doen
aan bereikbaarheid'
ZATERDAG 15 DECEMBER 1984
LEIDEN
LEIDEN - "In het begin van de vori
ge week is de stad Leiden eenige
malen door Anglo-Amerikaansche
terreurbommenwerpers aangeval
len, aldus meldt het A.N.P. Naar tot
dusver is vastgesteld zijn daarbij al
leen onder de burgerbevolking 46
dooden te betreuren. Bovendien
werden, behalve talrijke woonhui
zen, het Museum voor Volkenkun
de en het Natuurwetenschappelijke
Museum door bomtreffers ernstig
beschadigd".
Een bericht uit Het Vaderland van
18 december 1944. Niet zo opvallend
in die tijd. De luchtbombardemen
ten en oorlogshandelingen tijdens
de Tweede Wereldoorlog richtten in
tal van steden en dorpen in ons land
omvangrijke schade aan. Leiden
mag nog van geluk spreken. Verge
leken met de verwoestingen in an
dere steden (Rotterdam, Middel
burg) is deze gemeente lang ge
spaard gebleven en er betrekkelijk
goed afgekomen.
Pas op zondag 10 en maandag 11
december 1944 werd Leiden het
doelwit van aanvallen van de geal
lieerde luchtmacht en werden de
omgeving van de Stationsweg en
Haverzaklaan en de Alexander-
straat/Sophiastraat zeer ernstig ge
troffen. Het doel waren de opslag
plaatsen van de beruchte VI en V2
raketbommen in de ommiddelijke
nabijheid van het hoofdstation en
het toenmalige station aan de He
rensingel ('t Spoortje').
De ernstigste aanval had plaats op
maandag 11 december op het hoofd
station. Het stationsgebouw werd
zelf niet getroffen, maar ruim vijftig
huizen aan de Stationsweg en aan
de Haverzaklaan en omgeving wer
den totaal verwoest. Talloze wonin
gen in de buurt werden zwaar be
schadigd.
Een minder ernstige aanval had
de dag tevoren plaatsgevonden op
het station aan de Herensingel, dat
evenmin werd geraakt, maar waar
bij veel huizen aan de Alexander-
straat, Sophiastraat en omgeving
ernstige schade opliepen. Beide
aanvallen eisten een groot aantal
doden en gewonden.
De berichtgeving in die dagen was
slecht of bestond in het geheel niet.
Over alles wat gebeurde, werd door
de Duitsers heel geheimzinnig ge
daan. Overlevenden van het bom
bardement kunnen zich die dagen
echter nog goed herinneren. De ont
manteling van de vliegtuigbom, op
het terrein aan de Morssingel, en de
voorzorgsmaatregelen die daarmee
gepaard gaan heeft bij veel oudere
Leidenaars die herinnering weer
naar boven gehaald.
Wat gebeurde er precies die twee
dagen in december 1944? Welk dra
ma voltrok zich in de Leidse Sta-
tionsbuurt? En wat waren de gevol
gen?
Het bombardement...
Zo zag de Stationsweg er uit na de bomaanval van 11 december 1944. De huizen en winkels waren zwaar
beschadigd. Rechts op de foto zien we het pand waarin het café-restaurant Eigenzorg is gevestigd. Uiterst links
staan de panden waarin momenteel De Leidse Post en een dancing zijn gehuisvest. De gebouwen in het midden
van de foto hebben inmiddels plaats gemaakt voor een nieuw bankgebouw. (foto b. b. m. Jansen)
door
Jan Rijsdam
LEIDEN - Het was een maandag
middag rond een uur ot' twaalf toen
het luchtalarm door de Leidse stra
ten klonk. Balt Jansen was juist op
weg naar huis voor het nuttigen
van de middagboterham toen hij
ter hoogte van de Breestraat plot
seling de grond voelde schudden.
Ongetwijfeld het gevolg van bom
men die in de nabije omgeving
moesten zijn ingeslagen. Het duur
de, hooguit, een paar minuten.
Even later, zo meldt het politierap
port uit die dagen, zouden de
brandweer en politie uitrukken in
verband met bominslag en brand.
Jansen was toentertijd werk
zaam bij de Leidsche Duinwater
Maatschappij (LDM), in een kan
toor op de hoek Stationsweg/Ha
verzaklaan, daar waar de weg een
flauwe bocht maakt. De Haverzak
laan liep evenwijdig aan de spoor
lijn, over het huidige parkeerter
rein, en mondde uit op de Stations
weg naast het pand Stationsweg
32. Het gebied tussen de Morssin
gel en Stationsweg was letterlijk
volgepropt met kleine arbeiders
woninkjes en enkele bedrijfsge-
bouwtjes.
Om half twee moest Balt Jansen
terug zijn op kantoor. Toen hij op
zijn flets over de Blauwpoortsbrug
reed passeerde hij een Leidenaar
die uitriep dat zijn huis in brand
stond. Op dat moment drong tot
hem door dat het wijkje achter de
Stationsweg moest zijn getroffen
door een bomaanval.
Op de Stationsweg aangekomen,
bleek de straat te zijn afgesloten.
Jansen had als waterleidingambte-
Een bord met schuifjes dat in het
Leidse stadhuis werd gebruikt om
het sein 'luchtalarm' te geven.
(foto Holvast)
naar een bewijs waarmee hij door
mocht. Bij zijn kantoor aangeko
men, drongen de gevolgen van de
bominslag zich in volle omvang
aan hem op. Er stonden huizen in
brand en de luchtdruk had alle rui
ten van het LDM-gebouw vernield.
Het was een enorme ravage. Uren
lang was hij met zijn collega's be
zig de glasscherven en andere
brokstukken op te ruimen en bui
ten op een hoop te gooien.
Kantekoek
Toen het LDM-personeel een
paar uur later, uitrustend van de
vermoeienissen, bijeen zat, haalde
de directeur een kantekoek te
voorschijn die als noodvoorraad
lag opgeslagen in de kluis van het
gebouw. Balt Jansen had net één
hap genomen toen hij in de verte
vliegtuigen hoorde naderen. De pa
niek sloeg toe. Er moest ijlings een
goed heenkomen worden gezocht.
De kluis in het LDM-gebouw was
groot genoeg om alle personeel een
schuilplaats te bezorgen, maar Balt
Jansen had angst om in de kluis
opgesloten te worden en besloot te
maken dat hij weg kwam.
Het duurde even voor hij buiten
was omdat de draaideuren die toe
gang gaven tot het LDM-gebouw
met een enorme snelheid rond
draaide en mensen naar binnen
voerden die net als hij een goed
heenkomen zochten. Het vliegtuig
geronk was nu duidelijk hoorbaar.
Vanuit de toestellen werd gescho
ten op alles wat bewoog.
Eenmaal buiten gekomen, schui
felde Balt Jansen langs de gevels
van de Stationsweg, in de richting
van de Morssingel. Op de hoek van
de singel stak hij over. Een enorm
stuk hout scheerde rakelings langs
hem. Later kwam hij er achter dat
het stuk hout, terwijl hij overstak,
door een vliegtuigbom van de goot
was geslagen. Die bom kwam niet
tot ontploffing. Maar andere exem
plaren richtten op het zelfde mo
ment wel grote verwoestingen aan.
Aan de overkant van de Stations
weg dook Jansen een portiek in
waar hij met ingehouden adem
bleef staan. De grond trilde. Er ge
beurde iets verschrikkelijks. Het
buurtje achter de Stationsweg
werd getroffen door zware bom
men. Aan de andere kant van de
straat en in de Haverzaklaan ston
den huizen in brand. Daar woon
den werknemers van de LDM en er
stonden een watertoren en een me
terwerkplaats van de LDM. De
bommen hadden van de meeste
percelen een smeulende ruïne ge
maakt.
Toen de vliegtuigen over waren,
had Balt Jansen de hap snijkoek
nog steeds achter zijn kiezen. Hij
moest eerst op adem komen voor
dat hij de koek kon doorslikken. Er
kwamen weer mensen op straat,
schreeuwend, om hulp roepend.
De brandweer was weldra in de
weer om uitslaande branden te
blussen. Een groot aantal huizen
was na een voltreffer in elkaar ge
stort. De ravage was enorm. Met
collega's van de LDM was Balt
Jansen nog uren in de weer om
mensen te helpen, onder het puin
vandaan te halen.
Omstreeks half negen die avond
zou het academisch ziekenhuis
meedelen dat tijdens en na het
bombardement 19 personen waren
overleden en 38 gewond. Mannen,
vrouwen, kinderen en 'ouden van
dagen' waren het slachtoffer ge
worden. Velen gezinnen waren
dakloos. De gevolgen zouden nog
ernstiger zijn geweest als alle men
sen die in de dicht opeengepakte
huisjes aan de Haverzaklaan woon
den ook thuis waren geweest. De
meeste van de bewoners waren
echter naar het platteland getrok
ken. op zoek naar voedsel
"De middag van het bombarde
ment kwamen mensen net terug
van de hongertochten", herinnert
Balt Jansen zich nog. Ze troffen
smeulende puinhopen aan op de
plek waar ze gewoond hadden. An
deren waren het slachtoffer gewor
den van houtrovend publiek en
waren allerlei huisraad of hun per
soonsbewijs kwijt geraakt.
Met een fototoestel van een colle
ga maakte Jansen die middag, van
uit het LDM-kantoor, een foto van
de zwaar beschadigde huizen aan
de overkant van de Stationsweg.
Offer?
De reacties die het gebeurde on
der de Leidse bevolking teweeg
bracht waren heel verschillend. De
een meende dat dit de offers waren
die voor de bevrijding moesten
worden gebracht. Anderen noem
den deze wijze van bombarderen
lichtvaardig en zinloos en zeiden
dat de Duitsers ons lieten verhon
geren. maar onze bondgenoten
hier de boel kapot kwamen gooien.
Bij de meeste mensen overheer
ste echter het gevoel dat het een
offer was en dat al deze ellende
door de Duitsers over hun hoofd
was uitgestort. "Ondanks alle leed
was je blij als die rotmoffen een
slag was toegebracht", zegt een
buurtbewoner nog steeds over
tuigd.
Balt Jansen meent dat de bom
aanval rond het middaguur een
waarschuwing was voor het zwaar
dere bombardement dat later die
middag zou volgen. "Die waar
schuwing is niet door de mensen
begrepen".
De opgave waarvoor de betrok
ken vliegeniers stonden, was ook
uiterst moeilijk, aangezien de bei
de doelen gelegen waren temidden
van drukbevolkte woonwijken van
de stad en in een zeer dichte be
bouwing. Tot ieders teleurstelling
bleek dat de doelen waren gemist
maar dat vele woningen en gebou
wen waren vernield in de Alexan-
derstraat, Sophiastraat, Prinsen
straat en in de Stationsweg. Steen
straat. yaverzaklaan en Rijn en
Schiekade nabij de ambachts
school. Wel was het gelukt het aca
demisch ziekenhuis, aan de andere
kant van het station gelegen, te
sparen.
Was de bomaanval op Leiden
niet de verwachten?
De toenmalige Leidse wethou
der M.G. Verwey schrijft in een
boekje over 'Leiden in bezettings
tijd' dat de de geallieerden te we
ten waren gekomen dat op het em
placement nabij het hoofdstation,
en op het station aan de Herensin
gel, het zogenaamde 'geheime V2-
wapen' werd gelost. Vanaf de bei
de stations werden de wapens naar
de startbanen in Wassenaar en om
geving vervoerd. "Het lag dus voor
de hand dat te zijner tijd deze los-
en transportplaatsen het doelwit
van de geallieerde luchtmacht zou
den zijn".
Toch waren omwonenden niet
echt bevreesd vooreen bomaanval.
"Je leefde van de éne in de andere
dag", vertelt een oude buurtbewo
ner die het bombardement heeft
meegemaakt. "We hadden al ge
noeg te doen om in leven te blijven.
Ik had mijn handen vol om aan
eten te komen. Er gingen zoveel
mensen dood, dat je op een gege
ven moment dacht: als ik het over
leef ben ik een spekkoper".
Om hulp en steun aan de slacht
offers te verlenen werd daags na
het bombardement een rampcomi
té in het leven geroepen. Op zon
dag 17 december werd in de ker
ken opgeroepen om door middel
van geld en goederen het leed te
helpen verzachten.
Zwarte Kerst
Kerstmis 1944. Het was stralend
winterweer en het vroor. In gewo
ne tijden zou het ideaal weer zijn
geweest voor een familiefeest bij
de warme kachel. Voor Leiden
werd dit jaar een "zwarte kerst". Er
werd honger en kou geleden en ve
le Leidenaars treurden om het dra
ma dat zich had voltrokken.
Het dodental ten gevolge van de
bomaanvallen steeg uiteindelijk
naar 46 en er waren tientallen ge
wonden, onder wie velen ernstig.
Ongeveer honderd gezinnen waren
dakloos geworden en hadden hun
bezittingen geheel of gedeeltelijk
verloren.
De bomaanvallen en beschietin
gen hebben ook de levensloop van
veel Leidenaars die de verschrik
kingen overleefden zeer beïnvloed.
Een bejaarde bewoner van D' Ou
de Morsch vertelt dat hij een meis
je kende uit de Haverzaklaan dat
bij beschietingen om het leven is
gekomen. "Een heel aardig meis
je". weet hij nog. "Ik was mis
schien wel met haar getrouwd".
Een foto van de Haverzaklaanrond 1900, gezien in de richting van de Stationsweg. Dit buurtje werd in de
Tweede Wereldoorlog zwaar getroffen en zo goed als van de Leidse kaart weggevaagd. Momenteel is dit gebied,
gelegen tussen de flatgebouwen aan de Stationsweg en Morssingel, in gebruik als parkeerterrein.
(foto Gemeente-Archief Leiden)
LEIDEN - De gemeente zal geen
collectieve verzekering afsluiten
voor eventuele schade door dief
stal, regen of storm in leegstaande
woningen tijdens het demonteren
van de vliegtuigbom. Een woord
voerder van de gemeente deelde
gistermiddag mee, dat geen enkele
assuradeur dit risico wil dekken.
AZL
In verband met het het demonte-
Demontage bom
niet uitgesteld
DEN HAAG/LEIDEN - Het de
monteren van de bom aan de Mors
singel wordt niet uitgesteld. De
voorzitter van de afdeling recht
spraak van de Raad van State heeft
gistermiddag een verzoek van twee
Leidenaars daartoe afgewezen.-Hij
heeft hun verzoek om het besluit
van burgemeester Goekoop niet
ontvankelijk verklaard. De Leide
naars T. H. Kerkvliet en W. B. de
Voogd, hadden tegen alle daarbij
te treffen maatregelen, zoals ont
ruiming en afzetting van het ge
bied, bij de Raad geprotesteerd.
Als argumentatie geeft de afde
ling rechtspraak van de Raad van
State dat het hier een besluit van
algemene strekking betreft en dat
daartegen niet bij de Raad kan
worden geprotesteerd. Dat kan wel
als een bestuursmaatregel zich
richt tegen een individueel per
soon of een andere individuele
rechtspersoonlijkheid als een ver
eniging. Dat is hier niet het geval
omdat de getroffen maatregelen
zich tegen een ieder richten.
De uitspraak is gedaan zonder
een zitting waarin de partijen zijn
gehoord.
ren van de bom aan de Morssingel
ontkomt ook het Academisch Zie
kenhuis niet aan bepaalde maatre
gelen. Zo zal woensdag de weg tus
sen Heelkunde/Orthopedie en de
gebouwen van de technische
dienst, keuken, centrale dienst in
terne verzorging, huisdrukkerij en
hoteldienst/desinfectie zijn afge
sloten.
Ook rondom de nieuwbouw
moet het werk worden gestaakt.
Wel kan binnen de gebouwen wor
den gewerkt, zij het met ramen en
deuren open.
Patiënten en hun familieleden
die woensdag in het ziekenhuis
moeten zijn wordt geaviseerd een
ruime marge in hun reistijd aan te
houden in verband met verkeers-
omleidingen. Het ziekenhuis is het
best te bereiken via de ingang aan
de Wassenaarseweg.
De musea De Lakenhal en Molen
De Valk zullen woensdag de gehe
le dag gesloten zijn in verband met
het ontmantelen van de bom.
PRESENTATIE - Het Leids Aka-
demisch Kunscentrum (LAK) pre
senteert morgenavond onder het
motto 'Tussen de schuifdeuren'
drama-cursussen en een literaire
workshop. Aanvang 20.00 uur.
L
LEIDEN - Het stadhuis is gisteren op diverse fronten kunstzinniger ge
worden. In de hal bij het trappenhuis is een schilderij geplaatst van de
kunstschilder D. Nijland (zie foto Holvast). Dit schilderij (voorstellende
een silhouet van Leiden) werd in 1940 vervaardigd in opdracht van de
Leidsche Vereniging van Industriëlen. Bij de ingebruikneming van het
stadhuis werd het schilderij aangeboden aan het gemeentebestuur. Door
voor de gemeente nog onduidelijke oorzaak kreeg het kunstwerk nimmer
een plaats in het stadhuis. Onlangs werd het werk teruggevonden in het
gebouw van de Kamer van Koophandel. Na restauratie heeft het schilde
rij dus eindelijk zijn plek op de eerste etage van het stadhuis gekregen.
Tegelijkertijd werd gistermiddag de geslaagde restauratie gevierd van
drie intarsia's (inlegwerken van verschillend gekleurde houtsoorten), ge
maakt door de beroemde gradicus M C. Escher. Ze bevinden zich in de
kamer van burgemeester en wethouders. Ze waren in de loop der jaren
aangetast door droogte en ouderdom en verdienden daarom een opknap
beurt.
ADVERTENTIE
verzenden via STADSPOST LEIDEN
is geld besparen!
Envelop 45 cent; kaart 40 cent. Naar 165 plaatsen!
Ma.-vr9-21 uur. Nieuwe Rijn 61a, Leiden. Tel.: 133980.
Stichting Leidse Binnenstad:
LEIDEN - Als de provincie haar
streven om de steden hun belang
rijke functie terug te geven, wil
waarmaken, zal er eerst iets aan de
bereikbaarheid van de Leidse bin
nenstad moeten worden gedaan.
Daar komt de reactie op neer die
de Stichting Leidse Binnenstad
heeft gegeven op het voorontwerp
voor de herziening van het streek
plan Zuid-Holland West. Het motto
van dit voorontwerp luidt: 'Terug
naar de stad'. De stichting, belan
genbehartiger van hét bedrijfsle
ven in de binnenstad, merkt op dat
de "slechte verkeers- en parkeersi
tuatie" in het Leidse centrum "ten
onrechte geen enkele aandacht
krijgt in het voorontwerp".
"De regionale functie van de
Leidse binnenstad valt of staat met
een goed werkend verkeers- en
LAK
Het Leids Academisch Kunst
centrum (LAK) presenteert zon
dagavond onder het motto 'tus
sen de schuifdeuren' drama-cur
sussen en de literaire workshop.
Aanvang acht uur.
Toneel
Kindertheater Ploef geeft van
middag een voorstelling voor
kinderen van het stuk 'De droom
reis van Klingeling Foe'. Over de
avonturen van een Chinees in het
buitenland en een melkman.
Ploef speelt hetzelfde stuk zon
dagmiddag nogmaals, om twee
uur in de aula van De Valkenier
aan het Valkenpad.
Volksmuziek
In De Zaailing, Hooigracht 41,
is vanavond Ierse en Schotse
volksmuziek te horen, verzorgd
door Kees Bakker (diverse soor
ten fluiten en slaginstrumenten)
en Julia Stegeman (keltische
harp en zang). Aanvang zes uur.
Kerstviering
Werkgemeenschap De Ratel
houdt zondagmiddag de kerst
viering in de aula van de meao-
school aan het Lammenschans-
park 4. Het programma bevat
onder meer een uitvoeringen van
het zangkoor van het Leidse
Volkshuis onder leiding van Ca
thy Dernee, verhalen rond de
kerst door Yvonne Cobben en He-
leen de Vroedt, kerstconcerten
door leerlingen van de Streekmu-
ziekschool onder leiding van Piet
Kunst en een samenzang. Aan
vang drie uur.
parkeersysteem waarin naast
openbaar vervoer en langzaam ver
keer ook de auto een belangrijke
rol speelt", aldus de stichting. Zij
vindt dat het beleid de laatste jaren
niet evenwichtig is geweest en dat
met name aan het economisch be
lang van een goede bereikbaarheid
en parkeerruimte te weinig aan
dacht is geschonken.
In de brief van de stichting, on
dertekend door vice-voorzitter J.
van Egmond, wordt geconstateerd
dat de economische sector bij
stadsvernieuwing te weinig aan
bod komt. Het uitgangspunt om op
voorhand verkeersaantrekkende
bedrijven zo mogelijk te verplaat
sen vindt de stichting een te nega
tieve benadering.
Gemeente koopt
Medisch Archief
LEIDEN - De gemeente koopt het
voormalig Medisch Archief van het
ministerie van defensie, dat eerder
dit jaar werd gekraakt. B en W heb
ben een voorstel van deze strek
king aan de gemeenteraad voorge
legd.
Het pand Oude Varkenmarkt 18-
22 werd in mei van dit jaar door zes
personen gekraakt, nadat het een
jaar had leeg gestaan. Het is de be
doeling van de gemeente het groot
ste deel van het gebouw te slopen
Daarvoor in de plaats moeten elf
woningen worden gebouwd, zo
mogelijk volgend jaar al. Ook
wordt er een onderdoorgang ge
maakt naar het Noordeinde, ter
hoogte van Nova Passage.
De krakers hadden andere plan
nen met het pand: als woonruimte,
huisvesting voor bedrijven en ver
enigingen en voor buurtactivitei-
ten.
