Noodtoestand
in Suriname
snel opheffen
Tsjemenko: wedloop
in ruimte uitbannen
'Oorlogsgeweld' tegen zwarten
NAVO: meer waar
voor zelfde prijs
Denktank" ontvouwt plan
Lagerhuis
steunt plan
Hong Kong
'Amman moet breken met PLO'
DONDERDAG 6 DECEMBER 1
PARAMARIBO/DEN
KAAG (ANP) De eerste
stap op weg naar herstel
van de democratie in Suri
name moet opheffing van
de sinds 1980 geldende
noodtoestand zijn, samen
met de vorming van een as
semblee als hoogste wetge
vend orgaan. Problemen
over de zetelverdeling moe
ten nog worden opgelost.
Dat blijkt uit het plan voor demo
cratisering van het Surinaams
staatsbestel, dat gisteren in Para
maribo is aangeboden aan premier
Udenhout. Het plan is opgesteld
door de zogenoemde Denktank,
het adviesorgaan waarin militair
gezag, vakbeweging en bedrijfsle
ven z^n vertegenwoordigd.
De te vormen assemblée zal ma
ximaal 27 maanden in functie blij
ven. De wetgevende bevoegdheid
houdt o)k in dat de assemblée het
recht >an amendement en het
recht vrn initiatief moet krijgen, zo
adviseet de denkgroep. Voorts
moet le assemblée begrotings-
rechtei krijgen. Een belangrijke
taak vai de assemblée is voorts de
opsteling van een grondwet, waar
van eei kieswet deel uitmaakt, en
een wit op de politieke partijen.
De presentatie van het advies
kwam gisteren nogal onverwacht,
omda er problemen waren gere
zen orer de zetelverdeling in de as-
sembée. In Paramaribo was aan-
vanlelijk aangekondigd dat de
presentatie zou worden uitgesteld.
Het probleem van de zetelverde
ling s overigens nog niet opgelost.
Het bedrijfsleven blijft bij de wens
dat liet evenveel zetels krijgt als de
vakbeweging. In het stuk van de
denkgroep is dus sprake van een
verdeling van veertien zetels voor
het nilitair c.q. de revolutionaire
leidiig, elf zetels voor de vakbewe
gingen zes voor het bedrijfsleven.
Hd is nu de regering-Udenhout
zelf lie het probleem rond de zetel-
vercfeling moet oplossen, zo wordt
in laramaribo in goedingelichte
kriigen gezegd. Tot begin deze
weet was nog uitgegaan van een
zetelverdeling: vijftien (militair ge-
zigc.q. revolutionaire leiding), tien
(rakbeweging) en vijf (bedrijfsle-
\en), wat betekent dat de revolu-
tDnaire leiding op de helft van de
Zïtels zou kunnen rekenen.
Naar een hoge functionaris ver-
kaarde, heeft de vakbeweging dit
weekeinde er met succes op aange-
dongen dat de revolutionaire lei-
HONGERSNOOD - Het nijpende
vcdseltekort in het grootste
vlichtelingenkamp in Etiopië
dEigt het aantal hongerende men-
sei dat daar iedere dag sterft nog
veder te doen oplopen. Dit heb
bel functionarissen van de hulpor-
gaiisatie „Médecins sans frontiè-
ref' verklaard. De voedselvoorra-
dei in het kamp in Korem, waar
50J00 mensen hun toevlucht heb
bel gezocht, zijn bijna op, aldus de
orfanisatie.
ding een minderheidspositie (14
van de 31 zetels) gaat innemen. De
assemblée zal zelf een voorzitter
uit haar midden kunnen kiezen.
Het advies van de denkgroep
houdt de mogelijkheid open voor
een referendum over een op te stel
len grondwet. Het is de assemblée
die hierover zal moeten beslissen.
De vakbeweging heeft de wens la
ten vallen reeds nu rechtstreekse
geheime verkiezingen te organise
ren in de districten. Volgens vak
bewegingskringen liggen hieraan
technische en organisatorische
problemen ten grondslag. In het
advies is nu echter vastgesteld dat
de assemblée een juridisch kader
gaat opstellen waarbinnen zulke
districtsraadsverkiezingen kunnen
plaatsvinden.
Het nu opgestelde advies moet
nog worden goedgekeurd door de
achterban van vakbeweging en be
drijfsleven. De gezamenlijke vak
centrales hebben besloten volgen
de week met alle aangesloten bon
den en hun leden te vergaderen
over het democratiseringsplan.
Bij het in ontvangst
de nota verklaarde premier Uden
hout dat de Surinaamse regering
„de aanzet tot democratische
structuren van duurzame aard" be
schouwt als „de belangrijkste op
dracht". Volgens de premier zal
realisering daarvan het „draag
vlak" zal zijn „waarop de samenle
ving bereid zal zijn met ons mee te
denken en oplossingen te brengen
om onze economie gezond te ma
ken".
TAIPEH - Reddingsploegen speuren naar overlevenden van de mijnramp, die gisteren plaatsvond
hoofdstad van Taiwan. Door een instorting zijn 96 mijnwerkers opgesloten. Er zijn al 32 doden geborgen. Na
twee eerdere mijnrampen dit jaar zijn op last van de regering in Taipeh al 60 mijnen gesloten. (foto ap>
MOSKOU (RTR-DPA) - De Sow-
jet-Unie is bereid „de radicaalste
oplossingen" te aanvaarden, als
daarmee vooruitgang kan worden
geboekt op de weg naar naar een
beëindiging van de wapenwed
loop, een verbod op kernwapens,
en uiteindelijk het volledig uitban
nen van kernwapens, aldus Tsjer-
nenko gisteren in een brief aan de
organisatie „Internationale artsen
voor het voorkomen van kernoor
log".
De Sowjetleider legde er de na
druk op dat een verbod van ruim-
inwoners van het Indiase Phopal rouwen bij omgekomen familieleden
na de giframp, die maandag plaatsvond. Het dodelijke gas heeft naar
schatting meer dan 2000 levens geëist. (foto AP)
IONDEN - Het Britse Lager-
hiis heeft vannacht zijn goed-
leuring gehecht aan het histori
sme verdrag met China waar-
coor de lu-oonkolonie Hong
long vanaf 1997 weer Chinees
g-ondgebied wordt.
Lagerhuisleden van alle partij-
«n toonden zich grotendeels te-
Meden over het akkoord, dat de
irwoners van Hong Kong garan-
diert dat zij de eerste 50 jaar na
d> machtsoverdracht hun huidi-
gt levenswijze ongestoord kun
nen voortzetten.
Snige bezorgdheid was er bij
deLabourfractie slechts over het
lotvan de twee miljoen inwoners
vai Hong Kong die een zoge-
naamd „British Dependent Ter
ritories" paspoort hebben, en op
grond daarvan niet het recht
hebben zich in Engeland te vesti
gen.
Het is nog lang niet zeker dat al
deze mensen vanaf 1997 een Chi
nees paspoort zullen krijgen, en
dus dreigen zij statenloos te wor
den, aldus Labour-man Denis
Healey, die er bij de regering op
aandrong bij Gemenebest- en
NAVO-landen te peilen of deze
bereid zijn inwoners van Hong
Kong op te nemen die daar weg
willen.
Staatssecretaris Luce (buiten
landse zaken) wees deze sugges
tie met klem van de hand, omdat
dit „een openlijk gebrek aan ver
trouwen in het verdrag" zou to
nen. Na de goedkeuring door het
Lagerhuis staat nu niets meer de
reis van premier Thatcher in de
weg, die het Hong Kong-akkoord
op 17 december in Beijing zal te-
kpripn
Israël stelt voorwaarden voor vrede
JERUZALEM (DPA) - Om een
vreedzame oplossing van het het
conflicl in het Midden-Oosten te
bereikoi dient Jordanië naar de
woorden van de Israëlische vice-
premier en minister van buiten
landse zaken, Yitzhak Sjamir,
„twee hindernissen" uit de weg te
ruimen, Anman dient zijn „nieu
we partneischap met de organisa
tie, die zich PLO noemt" te verbre
ken en er verder „niet meer over te
dromen da Israël zich terugtrekt
tot de gren:en van 1967".
Aan het end van een debat in het
Israëlische parlement zei Sjamir
gisteren veder dat Israël contac
ten met de ïalestijnse Bevrijdings
organisatie PLO) blijft afwijzen en
zijn militaie aanvallèn tegen de
PLO zal bliyen voortzetten.
Sjamir herhaalde de door pre
mier Shimoi Peres uitgesproken
„dringende uitnodiging" aan de
Jordaanse loning direct met Israël
over vrede fe gaan onderhandelen.
„Egypte en Jordanië moeten kie
zen", zei Sjamir. „Of deze landen
steunen de PLO of zij kiezen voor
vrede. Deze twee zaken zijn niet op
een noemer te brengen.".
De Israëlische premier Shimon
Peres heeft gisteravond voor de
Franse televisie verklaard geen kri
tiek te willen leveren op de reizen
die de Franse president Mitterrand
heeft ondernomen naar landen in
het Nabije Oosten en waarmee Is
rael in conflict verkeert. Peres is
voor een driedaags bezoek aan
Frankrijk aangekomen en'hij ver
klaarde in het interview dat alle po
gingen die worden ondernomen
om de vrede in het Nabije Oosten
te herstellen alleen maar steun ver
dienen.
Van het bezoek van de Israëli
sche eerste-minister aan Parijs
worden geen wonderen verwacht.
De omstandigheid dat president
Mitterrand en Peres oude kamera
den uit de socialistische internatio
nale maakt dat zij hun gesprekken
over het schier onoplosbare pro
bleem van het Nabije Oosten zon
der achterdocht zullen kunnen
Peres is de eerste Israëlische pre
mier die Frankrijk bezoekt sinds
toenmalige eerste-minister Levi
Eshkol in '64 door president De
Gaulle ontvangen werd. Peres
staat aan de wieg van de Frans-Is
raëlische samenwerking
melijk op het gebied var
penleveranties aan de
staat, een ontwikkeling die door
het beroemde embargo van presi
dent De Gaulle plotseling werd af
gebroken. Hoewel dit onderwerp
sindsdien in de doofpot is gestopt,
herinnert men er nu in de pers
weer aan dat na de mislukte Frans-
Engelse SUEZ-expeditie in '56 de
toenmalige Franse premier Guy
Mollet er alles aan heeft gedaan de
Israëliërs zo snel mogelijk aan hun
eigen atoombom te helpen.
tewapens momenteel de hoogste
prioriteit heeft. „Indien de militari
sering van de ruimte niet effectief
wordt tegengehouden, kan alles te
niet gedaan worden wat tot nu toe
bereikt is op het gebied van wa
penbeheersing", zo schreef de
Sowjetleider.
Tsjernenko sprak in zijn brief
verder de hoop uit dat de Verenig
de Staten en de Sowjet-Unie over
eenstemming zullen bereiken tij
dens het overleg van minister
Shultz en minister Gromyko op 7
en 8 januari in Genève.
SS-20's
CIA over de
schreef met
handleiding
guerrilla's
WASHINGTON (UPI) - Met het
samenstellen van een handboek
voor guerrillastrijders in Nicara
gua heeft de CIA, de Amerikaanse
geheime dienst, in strijd met de
wet gehandeld. Tot deze conclusie
kwam gisteren een commissie van
het Huis van Afgevaardigden die
zich bemoeit met zaken die het
werk van de geheime dienst betref
fen. Kort tevoren had de commis
sie de directeur van de CIA, Wil
liam Casey, over het handboek aan
de tand gevoeld.
Een commissielid verklaarde te
genover journalisten dat de com
missie een rapport zal uitgeven
waarin wordt geconcludeerd dat
de CIA inbreuk heeft gemaakt op
een wet die verbiedt geld beschik
baar te stellen voor pogingen de re
gering van Nicaragua omver te
werpen.
De kwestie van het handboek,
dat het gebruik van bepaalde ter
reurmethoden aanbeval in de strijd
tegen het Sandinistische bewind in
Nicaragua, leidde in de Verenigde
Staten aan de vooravond van de
presidentsverkiezingen in novem
ber tot heftige kritiek.
Vrijwel tegelijk met de bevesti
ging door minister de Ruiter van
defensie uit Brussel woensdag van
een verdere toeneming van het
aantal SS-20-raketten in de Sowjet-
Unie heeft het Warschaupact op
nieuw verklaard bevriezing van
kernwapens en plaatsing van nieu
we raketten in Europa te willen.
„Dit zou een belangrijke stap zijn
in de richting van beperking en
vermindering van kernwapens om
tot volledige afschaffing daarvan te
komen", zo zeiden de ministers
van buitenlandse zaken van het
door de Sowjet-Unie geleide pact
in een slotcommuniqué na hun
tweedaagse vergadering in Oost-
Berlijn, die dinsdagavond eindig
de.
De ministers bepaalden in Oost-
Berlijn het standpunt van het pact
inzake de komende ontmoeting
tussen de ministers van buiten
landse zaken van de VS en de Sow
jet-Unie, Shultz en Gromyko, van 7
en 8 januari in Genève, die ten doel
heeft de mogelijkheden na te gaan
om nieuwe wapenonderhandelin
gen te openen.
Eén zin uit het slotcommuniqué
wijst erop, dat, indien deze ont
moeting werkelijk tot onderhande
lingen zou leiden, de Sowjet—Unie,
als zij eenmaal aan de gang zouden
zijn, zal kunnen laten weten van
oordeel te zijn dat elke nieuwe
plaatsing van Amerikaanse raket
ten in Europa of elke proef met een
ruimtewapen indruisen tegen de
gezamenlijk te definiëren „onder
werpen en doelstellingen" van de
onderhandelingen.
Dit blijkt uit de verklaring in het
slotcommuniqué, dat „de lidstaten
van het pact van Warschau van
oordeel zijn dat vanaf het begin en
in alle duidelijkheid de doelstellin
gen zullen dienen te worden be
paald van de onderhandelingen die
moeten dienen ter versterking van
de strategische stabiliteit, de mili
tarisering van de ruimte moeten
verhinderen en het niveau van nu
cleaire confrontatie in Europa en
de wereld moeten verlagen door
middel van vermindering van de
kernbewapening, of dit nu strategi
sche wapens of wapens voor de
middellange afstand zijn, om te ko
men tot volledige afschaffing van
kernwapens".
Conventionele wapens
BRUSSEL (GPD) „Meer waar
voor geld". „Betere samenwer
king". „Prioriteiten vaststellen
en wapenprogramma's harmoni
seren". In het Brusselse NAVO-
hoofdkwartier waren termen als
deze veelvuldig te beluisteren in
de verklaringen van de NAVO-
defensieministers en NAVO-se-
cretaris-generaal Carrington na
afloop van de halfjaarlijkse ver
gadering van het zgn. Defensie
Planning Comité, waarin de be
windslieden de conventionele in
spanningen van het bondgenoot
schap onder de loep nemen.
Eensgezind en bijzonder opge
ruimd concludeerden defensie
ministers als Weinberger (VS),
Heseltine (Groot Brittannië), De
Ruiter (Nederland), Wörner
(Bondsrepubliek), dat er sprake
was geweest van een „bijzondere
en zeer succesvolle vergade
ring". De nieuwe NAVO-secreta-
ris-generaal Lord Carrington
sprak van „extreem goede resul
taten", die het „conventionele
deel van onze afschrikkings
macht zeer zullen versterken".
door
Hans Geleijnse
Invloedrijke Amerikaanse se
natoren als Nunn en Cohen zul
len deze uitlatingen voor kennis
geving aannemen en vervolgens
kritisch naar de concrete resulta
ten van het Brusselse overleg kij
ken. Zij hebben gedreigd Europa
te straffen met terugtrekking van
een deel van de 90.000 man ster
ke Amerikaanse troepenmacht,
wanneer de Europese partners
hun defensieinspanningen niet
op peil zouden houden. Er moes
ten bunkers voor Amerikaanse
vliegtuigen komen, de munitie
reserves dienden te worden ver
hoogd en de in 1978 vastgestelde
norm van een jaarlijkse stijging
van de defensieuitgaven met 3
reële procenten diende strikt te
worden nageleefd.
Officieel heette het dat de NA
VO als geheel al veel langer dan
de Amerikaanse Senaat bezorgd
was over de conventionele sterk
te en naar wegen tot versterking
zocht. Maar NAVO-functionaris-
sen gaven toe dat de uitkomst
van deze DPC-vergadering voor
al moest worden gezien als een
signaal aan het Amerikaanse par
lement. De boodschap, Europa
doet zijn best, moet daar goed
overkomen.
Minister Weinberger zei giste
ren dat de Amerikaanse regering
overtuigd is van de waarde van
de Europese defensie-inspan
ning. Als regering hebben wij
ons tegen de acties van Nunn en
anderen gekant en wij zullen dat
zeker weer doen, wanneer zij op
nieuw een tegen Europa gericht
amendement in stemming willen
brengen, zo verduidelijkte hij.
Amerika
Weinberger verwachtte niet
dat op de Amerikaanse bijdrage
aan de NAVO zal worden bezui
nigd, nu het Amerikaanse defen
siebudget onder vuur is komen
te liggen. „Ik, en velen met mij,
beseffen dat onze bijdrage aan de
defensie van Europa tegelijk een
bijdrage aan onze eigen defensie
is. En de Europese landen leve
ren op dezelfde manier een bij
drage aan de veiligheid van Ame
rika", meende hij.
Een zoethoudertje voor de kri
tische Senaat is ongetwijfeld dat
in de plannen van NAVO-opper-
bevelhebber Rogers (gisteren
herbenoemd voor een periode
van twee jaar) de bouw van hon
derden voor vliegtuigen bestem
de bunkers naar voren is ge
haald. Datzelfde geldt voor het
aanvullen van de munitie-reser
ves, een operatie die op langere
termijn moet leiden tot een NA-
voldoende om mini
maal dertig dagen oorlog te kun-
Maar naast deze concrete re
sultaten heerst vooralsnog on
duidelijkheid. Of, zoals minister
De Ruiter het zei, „we hebben de
basis gelegd voor vooruitgang,
nu moet nog blijken of ook voor
uitgang kan worden geboekt".
Want over de 3-procentsnorm
werd dinsdag en woensdag voor
namelijk gezwegen. De ministers
beseffen immers dat in deze eco
nomisch benarde tijden niet
voortdurend meer geld aan de
fensie kan worden uitgegeven.
Verschuivingen
Voor de meeste landen komt
de verhoging van het infrastruc
tuurfonds en het op peil brengen
van munitievoorraden dan ook
neer op verschuivingen binnen
de defensiebegrotingen. De Brit
se minister Heseltine bijvoor
beeld gaf toe dat die norm niet
strikt moet worden gehanteerd.
Iedere keer twee of drie procent
erbij, betekent dat je voortdu
rend gaat verhogen op een al ver
hoogd budget. Dat is over een
lange reeks van jaren niet haal
baar, je moet daarom veel beter
letten op wat er met je geld ge
beurt, was zijn redenering.
Secretaris-generaal Carrington
heeft nu de opdracht gekregen
om alles op een rijtje te zetten.
Bij de volgende bijeenkomst,
vooijaar 1985, moet in hoofdlij
nen duidelijk zijn hoeveel geld
de NAVO-landen gezamenlijk
beschikbaar hebben, aan welke
verbeteringen, gebaseerd op
prioriteitsafwegingen van de mi
litairen, bij de conventionele de
fensie moet worden gedacht, hoe
de verschillende nationale defen
sieprogramma's beter op elkaar
kunnen worden afgestemd, wel
ke rol nieuwe technologische
vindingen kunnen spelen.
Resultaten
Deze benadering, zo verduide
lijkten NAVO-diplomaten, bete
kent dat er niet op voorhand
meer geld voor defensie wordt
uitgetrokken. In de woorden van
Carrington: het gaat niet om wat
je er in stopt, maar wat er aan re
sultaten uitkomt. Een efficiënte
re besteding van de bestaande fi
nanciële hulpmiddelen als alter
natief voor voortdurend stijgen
de defensiebudgetten.
Met een Nederlands voor
beeld: naast veel waardering (al
dus De Ruiter) voor de Neder
landse inspanningen, was er kri
tiek van de bondgenoten op het
ontbreken van de aanschaf van
een anti-tankhelikopter in de de
fensieplannen voor de komende
tien jaar. Binnen de defensiebe
groting wordt nu geschoven om
aan de andere NAVO-eisen (mu
nitie, infrastructuur, modernise
ring) te kunnen voldoen. De heli
kopter, een zeer gewild wapen
gelet op de tankovermacht van
het Warschau-pact, zal er echter
niet komen. „Het geld hebben
we gewoon niet", aldus De Rui
ter.
Zuidafrikaanse bisschoppen brengen rapport uit
JOHANNESBURG - De Zuidafri-
kaanse politie, geassisteerd door
het leger, heeft zich tijdens haar re
cente acties in zwarte woonwijken
op een dermate schandelijke en ge
welddadige wijze gedragen, dat
een vergelijking mag worden ge
trokken met het optreden van een
buitenlands leger, dat probeert een
haar vijandig gebied onder contro
le te brengen zonder zich iets aan
door
Ruud de Wit
te trekken van de burgerbevolking
of de wet. Aldus staat te lezen in
een rapport dat donderdag in Pre
toria is uitgebracht door de Zuid-
afrikaanse katholieke bisschop
penconferentie.
Het rapport is tot stand gekomen
op basis van verklaringen van be
woners van zwarte woonwijken.
Vele getuigenissen zijn later door
een advocaat opnieuw op hun
waarheid getoetst.
De Zuidafrikaanse katholieke
bisschoppenconferentie zegt in de
inleiding van het rapport geschokt
te zijn over het politieoptreden ge
durende de onrusten van de laatste
drie maanden tegenover zoveel on
schuldige mensen. In het rapport
worden talrijke, gedetailleerd be
schreven gevallen genoemd van
onnodig en zinloos bruut geweld
van de kant van het leger en de po-
lotie.
Het rapport bevat verklaringen
van mensen, die spreken over
moedwillige schietpartijen, moor
den, verkrachtingen, intimidaties,
alcoholgebruik, diefstal en brand
stichting door leden van politie en
leger tegenover de zwarte bevol
king van de woonsteden.
Volgens de katholieke bisschop
pen is het doel van deze publicatie
over het, blijkbaar door de rege
ring gesanctioneerde, handelen
van leger en politie, ertoe bij te dra
gen dat dit soort optredens nooit
meer zullen voorkomen.
De bisschoppen zeggen, 'dat het
voor het heil van heel Zuid Afrika
Afkeer van apartheid wint
veld bij conservatieven VS
WASHINGTON (RTR-UPI) - Een groep van 35 conservatieve Republi
keinse leden van het Amerikaanse Congres is voorstander van economi
sche sancties tegen Zuid-Afrika als geen vorderingen worden gemaakt
bij de afschaffing van de apartheid. Dit staat in een brief die ze gisteren
aan de Zuidafrikaanse ambassadeur in de VS, Bernardus Fourie, hebben
gestuurd.
Als dergelijke stappen uitblijven zullen ze de regering-Reagan advise
ren als eerste Amerikaanse investeringen in Zuid-Afrika aan banden te
leggen tenzij aan bepaalde garanties op economisch terrein en op het
gebied van de mensenrechten is voldaan, en ten tweede om internationa
le diplomatieke en economische sancties tegen Zuid-Afrika te nemen.
Onder de ondertekenaars van de brief zijn enkele zeer conservatieve
Republikeinen die erkennen dat Zuid-Afrika van zeer groot strategisch
belang voor de VS is maar die zeggen de apartheid niet te willen goedpra
ten. Tot nog toe waren de conservatieven in het Congres tegen sancties
jegens Zuid-Afrika, net als de regering-Reagan, die een politiek van „con
structieve betrokkenheid" voert.
het van zeer groot belang is dat po-
litiedaden, zoals beschreven in het
rapport, algemeen ervaard worden
als zijnde noch legaal, noch in het
belang van de goede orde in het
land'.
De bisschoppen betreuren het
verder te moeten constateren, 'dat
de politie niet langer meer geac
cepteerd wordt als beschermer van
ïar door de meeste be-
zwarte woonwijken
wordt beschouwd als verstoorder
van de vrede en veroorzaker van de
meest afschuwelijke misdaden'.
Het nu door de katholieke bis
schoppenconferentie gepubliceer
de rapport zal veel opschudding in
Zuid Afrika en daarbuiten veroor
zaken. Door het repressieve optre
den van de politie en de veilig
heidspolitie is het nagenoeg onmo
gelijk voor de pers informatie in te
winnen over politieoptredens of
daarover te publiceren.
De afgelopen weken zijn in dit
verband een tiental Zuidafrikaanse
journalisten gedagvaard om de
bronnen te openbaren, die ze heb
ben gebruikt bij het schrijven van
artikelen over de onlusten in zwar
te woonwijken. De meeste van de
in het rapport van de katholieke
bisschoppenconferentie genoem
de voorvallen waren nog niet eer
der in de pers genoemd.
