'Men moet schilderen met de stem
Doolhof van taal en beweging
Sopraan Elisabeth Schwarzkopf geeft meestercursus in Amsterdam
Con Amore
'Messiah'
DINSDAG 4 DECEMBER 1984
Mil
PAGINA 17
Raad voor de Kunst
Meer geld
nodig voor
vernieuwing
van toneel
DEN HAAG (ANP) - De Raad
voor de Kunst vindt dat minister
Brinkman (Cultuur) meer geld
beschikbaar moet stellen voor
veranderingen die hij in het to-
neelbestel wil. De raad eist hier
voor een waarborg in een advies
dat eind vorige week is gepubli
ceerd.
Voor nieuw beleid blijft uiterst
weinig geld over. Per 1 septem
ber 1985 kunnen maar drie nieu
we formaties beginnen met sterk
beknotte begrotingen en over
eenkomstige ontplooiingskan
sen. Een vierde ensemble, ADM
uit Amsterdam, verschijnt niet
eens aan de start, omdat de sub
sidie te ver onder het begrote mi
nimumbedrag ligt. Voor inciden
tele produkties en werkplaatsen
dient ook meer geld te komen,
vindt de raad.
De drie zijn: Persona, De Salon
en Discordia, alle in Amsterdam.
Voor Persona en De Salon is ex
tra subsidie nodig om zich
werkelijk te kunnen ontwikke
len, aldus de Raad voor de
Kunst. Ook Discordia krijgt niet
genoeg, zeker als men kijkt naar
de plannen van dit gezelschap op
het gebied van toneel en televi-
j De raad betreurt dat een com-
j binatie van talentvolle en belang-
J wekkende theatermakers als
j ADM, een nieuwe groep rond re
gisseur Gerardjan Rijnders, geen
kans krijgt zich te profileren.
Hierdoor blijven de mogelijkhe-
den voor verbetering van de
kwaliteit en versoepeling van het
bestel geblokkeerd, aldus de
Raad.
Theaterdagen
DEVENTER (ANP) - In Deven
ter worden van 27 tot en met 31
december voor de tweede keer
de Nederlandse Theaterdagen
gehouden. Er worden op zes lo-
katies met acht speelplekken in
de binnenstad vijftig voorstellin
gen gegeven. Het programma
biedt een representatief over
zicht van oorspronkelijk Neder
lands en Vlaams theater, aldus
de organisatoren.
AMSTERDAM - Na haar eerste les van de vermaarde zan
geres Elisabeth Schwarzkopf barstte de 26-jarige Haagse
sopraan Annegeer afgelopen weekeinde in snikken uit op
het toilet. De aria uit Verdi's Aïda was duidelijk te hoog
gegrepen. Genadeloos wees Schwarzkopf haar terecht.
Maandag stond de Haagse echter weer dapper op het po
dium.
'Deze vrouw weet zo veel van zingen af. Ze perst in één
week les geven waar andere pedagogen jaren voor nodig
hebben. Natuurlijk is haar kritiek hard om te horen. Maar
ze heeft gelijk in alles wat ze op je aanmerkt', aldus Anne
geer.
De 68-jarige Elisabeth Sehwarz-
kopf, fameuze zangeres van ope
ra's, oratoria, en vooral liederen,
heeft al jaren geleden afscheid ge
nomen van het concertpodium. Nu
geeft zij over de hele wereld mees-
tercursussen voor getalenteerde
jonge zangers en zangeressen.
De Amsterdamse impresario
Pieter Alferink haalde mevrouw
Schwarzkópf deze week naar Am
sterdam ter gelegenheid van het 12
en een half jarig bestaan van zijn
agentschap. De cursus wordt be
taald met behulp van enkele spon
sors, waaronder het ministerie van
WVC. De veertien kandidaten voor
de meestercursus zijn door profes
sor (een eredoctoraat van de uni
versiteit van Cambridge) Schwarz
kopf zelf uitgezocht.
Vanaf zaterdag 1 tot en met don
derdag 6 december staan de jonge
Nederlandse zangers en zangeres
sen (allen onder de 30 jaar) dage
lijks op het podium van de Amster
damse Sonesta Koepelzaal. Het
zijn niet de eerste de besten. Een
aantal van hen treedt regelmatig
op, of heeft hoge ogen gegooid op
een zangconcours. Wie echter
dacht het al gemaakt te hebben,
komt bij mevrouw Schwarzkopf
vön een koude kermis thuis.
De 68-jarige dame was niet alleen
een groot zangeres. In Amsterdam
blijkt zij ook een bekwaam en
vooral uiterst kritisch pedagoge.
Veel cursisten komen bij haar niet
-verder dan de eerste regel van hun
lied of aria, zo blijkt maandagoch
tend. Bij de eerste kandidate wordt
elke noot en elke klank van haar
Mozart-aria afgekapt. De stem van
de sopraan is te scherp ('oh daar
heb je weer zo'n mes'), haar klank
te dun. De kritiek stapelt zich op
en het meisje wordt hoe langer hoe
onzekerder.
'Pas toch op je intonatie. Heb je
daar trouwens wel meer moeite
mee? Concentreer je in vredes-
door
Margot Klompmaker
naam. Zo zing je toch niet op een
concert? Niemand dwingt je toch
om hier te staan? Nou vooruit!
Nee. nee, dat is vals. Niet als een
kind zingen, je bent een volwassen
vrouw. Ja, ja zo! Oh nééé, alles
mag, maar dit nooit. Een beetje vi
brato op die aa. Moet dit een triller
voorstellen? Oefen daar maar eens
op. Ja, wunderbar! Maar oh, dat le
gato
Terwijl de kandidaten op het po
dium, naarmate de les vordert,
steeds meer in elkaar krimpen,
blijft Schwarzkopf met haar 1 me
ter 40 als persoonlijkheid kaars
recht overeind. Met een tomeloze
energie en vitaliteit begeleidt ze de
zangers met ondersteunende geba
ren. Haar mond articuleert alle
woorden mee. Soms lijkt het of ze
de door haar gewenste klankkleur
of bezieling wel uit de cursisten wil
trekken.
De ongelukkige Haagse sopraan
revancheert zich voor zondag.
Haar lied van Schumann is tref
fend van stemming, maar kan nog
bezielder vindt Schwarzkopf. 'Niet
alleen zingen, ook denken aan wat
je zingt. Je moet het publiek laten
zien en horen dat je zelf ook voelt
wat je staat te zingen'. En ze wiegt
gebarend met de sopraan mee alsof
ze de Sehnsucht erin wil bezweren.
Ook pianist Jan Slothauer krijgt de
nodige aanwijzingen. 'Te lang
zaam. Meer legato. Te hard, 'wei-
cher, weicher'.
Aan het slot tuit de professor
haar lippen en knikt minzaam.
Mmmjaa, aardig geprobeerd. 'Een
moeilijk lied hè?'
'zweef poging van de sopraan, ver
zucht de professor dat het niet ge
makkelijk is.
Drie dingen keren bij vrijwel ie
dere kandidaat terug: bij zacht zin
gen vervalt men in een soort kin
derstem, hard zingen ontaardt in
een messcherpe klank en in de
laagte gebruiken de zangers meer
hun spreekstem dan hun zang
stem. Ook wemelt het van de uit-
spraakfouten van het Duits. De 'n'
en 'h' in veel woorden worden weg
gemoffeld. Minutenlang is Frau
Schwarzkopf soms bezig iemands
uitspraak te verbeteren. 'Manches,
mannnches, mannnches, zeg het,
zing het'. Niet 'abest maar hhha-
best. Niet maar niet maar
En vooral lange vocalen, lange vo
calen.
Ook gaat geruime tijd heen met
het verbeteren van de expressie
Elk lied heeft een eigen kleur, al
dus de professor, 'en die moet ik
horen'. Schilderen moet men met
de stem, elke zin, elk woord weer
anders. De tweede bariton van de
ochtend, Maarten Koningsberger,
voelt haarscherp aan wat zij be
doelt. Zijn vertolking van enkele
Schubert-liederen brengt het pu
bliek op het puntje van de stoel en
mevrouw Schwarzkopf tot extase.
In vervoering strekken zanger en
professor tijdens het slot hun han
den naar elkaar uit. Een hoogte
punt van de ochtend.
De meestercursus wordt afgeslo
ten met een concert aanstaande
vrijdag in de Sonesta Koepelzaal,
waaraan de beste kandidaten mo
gen meedoen.
Elisabeth Schwarzkopf: 'Coloraturen moeten
Daarna is een bariton aan de
beurt. De jongeman die voortdu
rend met een stijve bovenlip zingt,
wordt zonder pardon aangepakt.
'Hoe kan je zo zingen? Je gebruikt
nog niet de helft van je instru
ment? Kijk naar grote zangers hoe
die ruimten vullen. Dat doen ze
met deze (de grande dame van de
zangkunst trekt enkele bekken)
spieren. Belachelijk als je die niet
gebruikt'.
'Laat je boventanden eens zien',
gebiedt ze. Hoe Schwarzkopf ook
staat voor te doen, Qv. bariton komt
er niet uit.
Coloraturen
Een coloratuur-sopraan krijgt te
horen dat ze meer het gevoel moet
hebben 'in een klok te hangen'.
'Kijk, zoals je nu zingt, dat kan wel,
maar mooi is het niet. Coloraturen
moeten zweven. Dat verwachten
i\ En na een vergeefse
LEIDEN - De Chr. Oratoriumver
eniging 'Con Amore' geeft zater
dagavond een uitvoering van Han
dels 'Messiah'. Voor de begeleiding
zorgt het kamerorkest l'Estro Ar-
monico. De medewerkenden zijn
Elena Vink (sopraan), Heieen Re-
soort (alt), Jos v.d. Lans (tenor),
Aerde Kuiper (bas), Connie v.d.
Maten (orgel) en Tijn van Eijk (cla-
vecimbel). Het geheel staat onder
leiding van Piet Kiel jr. De uitvoe
ring begint om half acht. Kaarten
zijn o.a. verkrijgbaar bij K&O.
Marien bad twee avonden in Leidse schouwburg
Brigitte Kaandorp.
LEIDEN - De Leidse theater
agenda's zijn in deze Sin-
terklaasweek niet overladen. In
de Leidse Schouwburg staat vrij
dag- en zaterdagavond de veel
besproken voorstelling 'Mariën-
bad', een co-produktie van de
Stichting Dansproduktie en het
Onafhankelijk. Deze 'literaire
choreografie', gebaseerd op de
bekende filmroman 'L'Année
dernière d Mariënbad' van Alain
Robbe Grillet, wordt door het
LAK naar Leiden gehaald. El
ders op deze pagina een uitvoeri-
ge beschouwing over deze bijzon
dere voorstelling, die toneel en
dans in zich verenigt.
De (amateurtoneelvereniging
'Tot Ieders Genoegen' staat
maandagavond op de schouw-
burgplanken met Peter Blackmo-
re's 'Mad about men' ('Stapel op
mannen'), een 'spel vol fantasie'
in zes taferelen. De voorstelling,
waaraan tien spelende leden
meewerken, is geregisseerd door
Gé van Haar en.
Freek
Liefhebbers van Freek de Jonge
zullen de avond van dinsdag 11
december vrij moeten houden.
Freek geeft op deze avond tot
tweemaal toe een proefvoorstel-
ling van zijn allernieuwste pro-
duktie, 'De Verademing'. Dit op
Oudejaarsavond door de VPRO
op televisie uit te zenden pro
gramma ontstaat uit improvisa
ties op het thema lucht. De voor
stellingen, in de Leidse Schouw
burg, beginnen om acht en tien
uur. Wie één van beide voorstel
lingen bij wil wonen zal snel een
kaartje moeten kopen.
Minimal
Al een paar jaar duurt het ver
schijnsel dat sommigen verveelt
en anderen fascineert. Minimal
dance dus. Ook de dramagroep
van het LAK waagt zich nu aan
deze moderne bewegingsvorm er
van uitgaande dat minimal niet
synoniem hoeft hoeft te staan
voor saai. Voorstellingen van
Anne Theresa de Keersmaeker en
Redactie Pieter C. Rosier
Michèle Anne de Mey staan haar
als voorbeeld voor ogen. Als uit
gangspunt voor de LAK-produk-
tie werden stoeptegels gekozen.
Veel van de, na improvisaties,
gevonden 'looppatronen' zijn in
dans omgezet, waarbij volgens
de programmatoelichting een
aantal dansconventies over
boord werden gegooid. Wat met
behulp van vervreemde muziek
tot stand is gekomen heet een
spannende voorstelling te zijn.
Voor wie het nog niet weet: mini
mal dance is gebaseerd op zich
herhalende bewegingspatronen,
waarin steeds kleine verschui
vingen zijn opgenomen. De bewe
gingen kunnen per persoon gelijk
blijven, maar ten opzichte van el
kaar veranderen en zo een be
paalde lading krijgen.
Brigitte
Creativiteit zit me in het bloed,
die heb ik van huis uit meegekre
gen. Het klinkt een beetje eigen
wijs uit de mond van een aanko
mende cabaretière van even in
de twintig. Maar wat ze zegt
schijnt niet bezijden de waarheid
te zijn. Brigitte Kaandorp is
haar naam. Ze toert door het
land met het liedjesprogramma,
waarmee ze vorig jaar de jury-
en publieksprijs op het Cameret-
tenfestival in Delft won. Haar
optreden bestaat uit verwach
tingspatronen afbrekende tek
sten, verontschuldigende en qua-
si-nonchalante tussendoortjes en
verrassende zanggrappen. Wie
het nieuwe theatertalent wil aan-
schouwen en aanhóren kan vrij
dagavond terecht in de Burcht
zaal. Het optreden van Brigitte
Kaandorp, een activiteit van de
Stichting Burcht, begint om ne
gen uur.
LEIDEN - 'Marienbad' is nu
al één van de meest opzien
barende produkties van het
lopende seizoen. Een krach
tenbundeling van Onafhan
kelijk Toneel en Stichting
Dansproduktie om onder lei
ding van Ton Lutgerink thea
traal gestalte te geven aan de
cine-roman 'L'année derniè
re a Marienbad' van Alain
Robbe-Grillet. 'Een literaire
choreografie', noemt Lutge
rink zijn werkstuk, waarin to
neel, dans, decor, belichting
en muziek een ensthetische
eenheid vormen.
De voorstelling ging op 25 sep
tember in Rotterdam, de thuis
haven van het Onafhankelijk To
neel, in première, en heeft sinds
dien zeer wisselende reacties op
geroepen. 'Marienbad verveelt
niet echt, maar is op weg naar
iets moois blijven steken', vond
de Volkskrant. Maar Trouw
noemde het stuk 'overrompe
lend' en het Algemeen Dagblad
zelfs 'overdonderend' en 'tech
nisch perfect'. Het Parool daar
entegen meende weer dat de
enorme pretenties niet worden
waargemaakt, en het Utrechts
Nieuwsblad vond de voorstelling
niet boeiend en bij vlagen verve
lend. Het Nieuwsblad van het
Noorden sprak van een theater
van de vrijblijvendheid, terwijl
het Financieele Dagblad het als
een 'stijlvolle en beheerste voor
stelling' prees.
Niets mooiers natuurlijk dan
theater, dat het publiek zo in ui
tersten verdeelt. Een duidelijker
teken dat er op zijn minst iets be
langwekkends te zien valt kun je
je niet wensen. Dat is dan ook
het geval. Hoe je ook over 'Ma
rienbad' oordeelt, niemand zal
kunnen ontkennen dat uiterste
zorg aan de stilering is besteed
en dat de aanpak weloverwogen
Eerst iets over de geschiedenis
van de tekst: Robbe-Grillet
schreef zijn 'L'année dernière a
Marienbad' in 1961 en tooide het
boek met de naam cinéroman.
Een filmische vertelling en tege
lijk het script voor een film. Zeer
minitieus legde hij in de tekst het
beeldverhaal vast. Zo werden
bijvoorbeeld de camerabewegin
gen tot in de details voorgeschre
ven en ook welk deel van het de
cor in beeld zou moeten zijn.
Alain Resnais maakte in 1965 een
inmiddels beroemde verfilming
van de roman.
Liefdesdrama
Roman en film vertellen geen
verhaal, maar geven aankno
pingspunten, die door de lezer of
kijker met elkaar kunnen wor
den verbonden. In een oud, pom
peus hotel voeren de gasten
vluchtige gesprekken. Een man,
(bij Robbe-Grillet aangeduid als
X), wil zich steeds opdringen aan
een vrouw (A), door haar te wij
zen op een ervaring, die zij sa
men zouden delen. De vrouw
ontkent dit moment uit het verle
den (l'année dernière), dat gevol
gen voor het heden zou kunnen
hebben. Een derde figuur (M),
maakt de ménage a trois com
pleet en vervult de rol van hoorn
drager.
Oppervlakkig gezien is 'Ma
rienbad' een doorsnee liefdes
drama. De verhalende lijn is van
veel minder belang dan de ma
nier waarop het wordt verteld en
waarbij heden en verleden, waar
heid en leugen, schijn en
werkelijkheid zich met elkaar
vermengen. Of, zoals Robbe-
Grillet het zelf zegt in het voor
woord bij 'L'année dernière
Marienbad': "De keuze van een
vertelwijze, van een grammatica
le tijd, van het ritme van een zin
of woord heeft daarin meer ge
wicht dan de vertelling zelf'.
Juist daardoor leent 'Marien
bad' zich voor een vertaling naar
dans, waarbij veel gesuggereerd
kan worden, zonder het expliciet
uit te spreken. Dans laat meer
ruimte open voor eigen interpre
tatie.
Onwerkelijk
'Marienbad' is een produktie
van het Onafhankelijk Toneel en
Stichting Dansproduktie. De
dansers acteren, de acteurs dan
sen (beiden overigens met wisse
lend succes). Taal en dans wor
den beiden gebruikt als zelfstan
dig middel om zich uit te druk
ken. Op een opmerking kan met
bewegingen van het lichaam
worden gereageerd. De beteke
nis van .woorden wordt soms ge
nuanceerd door een dans, die ge
lijktijdig wordt gemaakt.
In de film van Resnais draagt
de montage, die het perspectief
van tijd en ruimte in het honderd
stuurt, veel bij aan de onwerke
lijke sfeer. Die mogelijkheid
biedt het theater niet. De oor
spronkelijke driehoek X-A-M is
door regisseur Ton Lutgerink
over verschillende driehoeken
van personen verdeeld, die ieder
op een eigen wijze door het dool
hof van verhoudingen stappen.
Telkens keren dezelfde zinnen in
net iets andere bewoordingen te
rug, zodat je ook als toeschouwer
de weg kwijtraakt en niet meer
weet wie, wat, wanneer, tegen
wie heeft gezegd.
De vormgeving (van Tom van
den Haspel van 'Hard Werken') is
spectaculair en zwaar gestileerd.
Het benadrukt het kunstmatige
van de situatie, en draagt er voor
een belangrijk deel toe bij, dat
'Marienbad' ook voor wie niet te
diep in alle betekenissen wil gra
ven, zeer genietbaar is. Je kijkt je
ogen uit: rotsen verschuiven,
standbeelden komen tot leven,
een labyrinth zakt uit het pla
fond. Met al die bewegingen
geeft het decor iets filmisch mee
aan het spel. De wispelturige be
lichting versterkt dat effect.
Schijn
In Marienbad wordt de buiten
kant van de dingen onderstreept.
Het is een streng gestileerd spel
van uiterlijkheden. Dat verklaart
ook de tegenstrijdige reacties op
de voorstelling. Veel recensen
ten hebben gezocht naar een in
houd en troffen niets dan schone
schijn aan. Ze stortten in het
niets en echoden hun verbazing
daarover naar boven.
Dat is niet verwonderlijk. Bij
'Marienbad' gaat het niet om het
verhaal, maar om de verteller.
Wat dat betreft heeft Lutgerink
recht gedaan aan de ideeën van
Robbe-Grillet, die als één van de
belangrijke vertegenwoordigers
van de Nouveau Roman steeds
heeft gezocht naar nieuwe mid
delen om zich uit te drukken.
Ook Marienbad maakt deel uit
van een zoeken naar een nieuwe
manier van uitdrukken. Al is het
resultaat daarvan misschien nog
niet in alle opzichten geslaagd,
het is zeker de moeite waard om
te gaan zien.
ARIEJAN KORTEWEG
De Prix de Rome - de belangrijk
ste aanmoedigingsprijs in ons land
voor aankomende kunstenaars - is
dit jaar gewonnen door Maijo Post-
ma uit Amsterdam. De Rijksacade
mie van Beeldende Kunsten in de
hoofdstad, die de wedstrijd sinds
1870 organiseert, heeft dit meege
deeld.
De wedstrijd geldt elk jaar een
andere tak van kunst. In 1984 be
trof het de vrije grafiek. Ruim der
tig kunstenaars namen deel aan
proefwedstrijden. Vier kandidaten
haalden uiteindelijk de eindstrijd.
Postma ontvangt dinsdag 11 de
cember in Amsterdam de gouden
medaille van de Prix de Rome. Ada
de Koning, - uit Noordwijk
krijgt dan een zilveren meaaille en
Henk van der Spoel uit Dokkum
een eervolle vermelding.
De Jeanne Oosting Prijs voor dit
jaar is toegekend aan de Amster
dammers Jacques van Alphen en
Pieter Hermanides. Zij ontvangen
ieder tweeduizend gulden. Van Al
phen voor zijn schilderkunst en
Hermanides voor zijn aquarelleer-
talent.
De prijs wordt toegekend door
de gelijknamige stichting, die er
jonge kunstenaars mee wil aan
moedigen. De prijs is genoemd
naar de 86-jarige schilderes en gra
fisch kunstenares Jeanne Oosting.
De letterkundige Piet Oomes is
in de nacht van zondag op maan
dag op 86-jarige in Laren (N-H)
overleden.
Oomes heeft vooral bekendheid
gekregen door een aantal studie
boeken zoals .Lessen in Letterkun
de' en .Nederlandse Stemmen' en
werkjes over Joost van den Von
del, P.C. Hooft en Antoon Coolen
Verder werkte hij vele jaren voor
de KRO, waar hij onder meer de
wekelijkse radiorubriek ,In het
Boekhuis' verzorgde.
Mr. H.J. Jong (38), stafmedewer
ker op de afdeling Kunstzaken van
de gemeente Rotterdam, is per 15
februari 1985 benoemd tot direc
teur van de Vereniging van Neder
landse Toneelgezelschappen
(VNT) in Amsterdam. Hij volgt drs.
B.J. Langenberg op die per dezelf
de datum in dienst treedt bij de Ne
derlandse Opera Stichting als
hoofd van de afdeling Publiciteit.
Scène uit 'Marienbad' van het Onafhankelijk Toneel en Stichting Dansproduktie.
