'Zien toneelspelen doet toneelspelen'
Illusie armer of zorg erbij
Tussen barricade
en theater
PODIUMBLIK
DINSDAG 20 NOVEMBER 1984
PAGINA 19
Stormloop op 'Tussen Kunst Kitsch' in Lakenhal
Een mevrouw toont een meegebrachte schaal, dertig jaar geleden voor een tientje gekocht. Deskundige Vecht
schat hem nu op vijftienhonderd gulden. Rechts achter de tafel presentator Cees van Drongelen. (foto Holvast)
LEIDEN - "Nee meneer, het spijt
me. Dit is geen groot schilder ge
weest. Die signatuur is er later
door een ander onder gezet. Tus
sen de honderd en de vijfhonderd
gulden krijgt U hiervoor op een
veiling".
De meneer tot wie schilderijen-
expert Nijstad deze woorden richt
te was zichtbaar teleurgesteld. Zijn
landschap met koeien in de wei
bleek geen 'stamboek-schilderij' te
zijn. "Nou, ik heb er anders wel
meer voor betaald", wierp hij te
gen. Verongelijkt pakte hij het
doek weer in, samen met een man
sportret uit de zeventiende eeuw,
dat volgens Nijstad ook al niks met
kunst te maken had.
door
Ariejari Korteweg
In museum De Lakenhal in Lei
den werden gisteren opnamen ge
maakt voor het televisieprograma
'Tussen Kunst Kitsch' van de
AVRO. Een kleine tweeduizend
nieuwsgierigen meldden zich met
de meest uiteenlopende voorwer
pen bij de acht deskundigen. Do
zen en koffers vol vermeende
kunst en antiek brachten ze mee.
Kinderbestekken, koekoeksklok
ken, bloedkoralen, merklappen,
prenten, schalen, dolken uit Span
je, briefopeners uit de Haarlem
merstraat, alles werd op z'n waarde
geschat.
Bij de ingang kreeg iedereen een
nummertje met een kleurtje, dat
verwees naar één van de deskundi
gen. Zelfs met die nummertjes was
er nog verwarring. Maar wat wil je
ook met een aardewerk-deskundi
ge die Vecht heet, een zilver-ken
ner met de naam Aardewerk en
een archeologe die zich Zilverberg
noemt.
Stoof
Na de eerste beoordeling konden
de meesten rechtsomkeert maken.
Een illusie armer of een zorg erbij.
Met onverwachte, kostbare vond
sten was rekening gehouden. Want
wie iets echt waardevols bij zich
bleek te hebben, en daar niet van
op de hoogte was, kon het ter plek
ke laten verzekeren. Of anders een
identificatie-foto laten maken, wat
het opsporen na diefstal vergemak
kelijkt.
De meest bijzondere en kostbare
voorwerpen werden met hun eige
naar voor de camera's geplant.
Daar volgde dan een gesprekje met
presentator Cees van Drongelen en
één van de experts.
Een mevrouw had een bewerkte
houten stoof meegebracht. Nooit
gedacht dat ze daarmee de televisie
zou halen. Verstijfd van schrik
tuurde ze naar de drie camera's, als
even zovele lopen op haar gericht.
Om haar te ontdooien begon de
presentator een babbeltje. "Nooit
eerder op televisie geweest?", in
formeerde hij. Nou, dat was dus
wel het geval. Eén keer toevallig
bij de intocht van Sint Nicolaas en
ook nog een keer bij een bezoek
van Hare Majesteit. Haar angst
voor de camera was ze er niet mee
kwijtgeraakt.
Overigens: haar stoof was vol
gens deskundige Vecht een knap
stuk Hollands handwerk, met veel
gevoel voor detail gemaakt. Ze zou
er wel zo'n vierduizend gulden
voor kunnen krijgen.
Uurwerk
Uurwerk-kenner Stender had
het rustig. Zo nu en dan meldde
zich iemand met een aardig za
kuurwerk of een Junghans van
rond 1900. Maar echt vuurwerk zat
er niet tussen, vond hij. "Het is al
lemaal het bekende repertoire.
Ontdekkingen zul je hier niet zo
snel doen. Maar 't is een leuke pro
motie van het vak".
Hij was nog niet uitgesproken, of
een oudere heer deponeerde zo'n
dikke knol van een zilveren horlo
ge aan een ingewikkelde ketting
op tafel. Stender hoefde niet lang
te kijken: dit was voer voor de ca
mera. Turks handwerk met Engel
se cijfers.
Het horloge was gewillig, de ei
genaar ervan niet. Onbewogen
luisterde hij naar hoe Stender zijn
klokje op misschien wel achtdui
zend gulden schatte. "Dat wist ik
al", zei hij, veilig buiten beeld.
"Maar ik ga daar zelf niet bijzitten.
Dan heb ik morgenavond onge
nood bezoek. Daarvoor kennen ze
me in Leiden te goed".
Waarom mocht zijn horloge dan
wel op televisie?
"Ach, het is misschien voor de
mensen wel interessant om zoiets
eens te zien. In die tijd werd er nog
echt kwaliteit gemaakt".
Voor wie er gisteren niet bij was:
elke eerste woensdag van de
maand zitten tussen twee en vier
uur 's middags in De Lakenhal
twee deskundigen gereed om uw
schilderijen, glas, zilver en (Neder
lands) aardewerk, tin en tegels te
beoordelen. Dan zijn er geen came
ra's bij.
Het in de Lakenhal opgenomen
programma wordt 9 januari uitge
zonden.
Adelheid Roosen en de groep 'Purper'
LEIDEN - Het Leidse theaterle
ven beperkt zich deze week tot ca
baret en amateurjtoneél, afge
zien van een muziektheatervoor
stelling in het LVC.
Het geringe podiumaanbod
vindt zijn oorzaak o.m. in het feit
dat het LAK de komende avond
en in het teken van de film staat.
Purper
De groep Purper doet morgen
avond met haar derde program
ma de Leidse Schouwburg aan.
Purper beschouwt zich zelf meer
als een theatergezelschap dan als
cabaretgroep. Het gezelschap
houdt ook in zijn derde program
ma de zang als belangrijkste
handelsmerk in ere. Op het po
dium staan vier mannen en één
vrouw in nerveus gesneden rok-
kostuums. De vrouw in het gezel
schap heet Adelheid Roosen, be
kend van een serie komische tv-
programma's met Ivo Niehe. Het
vijftal brengt in zijn nieuwste
programma Bach in close harmo
ny, maakt Vondel tot een ver
dacht persoon, parodieert een
Chinese musical, tovert de stalen
glimlach van Eddy Christiani te
voorschijn, voert de sadistische
zuster Silvie ten tonele en doet
nog een paar dwaze dingen.
'Purper 3' slaat volgens de pro-
Redactie Pieter C. Rosier
grammatoelichting nieuwe thea
terpaden in, geholpen door ad
viezen van de toneelregisseurs
Lex de Regt, Peter Oosthoek en
Gerard Thoolen. Ongecompli
ceerd plezier heet de voornaam
ste drijfveer van dit programma
te zijn. In het theater aan de Ou
de Vest kan men er voor terecht.
Toneel
De. Timdelerclub voert vrijdag
avond in de schouwburg de musi
cal 'De kunst wordt duur be
taald' van Harry v.d. Wouden op
en 'Litteris Sacrum' zet er zater
dagavond 'Die Maxibulen' van
Marcel Aymé, een Frans stuk met
als hoofdthema de liefde, neer
Operette
Het Oegstgeester jeugdoperet-
tegezelschap 'De Mascotte' geeft
zijn tiende voorstelling zondag
middag niet zoals gewoonlijk in
de aula van het Rijnlands Ly
ceum maar in de Leidse Schouw
burg. De kinderen zullen ditmaal
'De ondeugende waternimf op de
planken brengen. De voorstelling
begint om half drie.
Televiezerik
In het LAK-theater gaat zon
dagmiddag als kindervoorstel
ling 'De Televiezerik' door de
theatergroep 'Pssstt'. Het gaat in
dit stuk om een regisseur die het
publiek zijn show probeert op te
dringen. Een sprookje over de
liefdé moet volgens hem wijken
voor programma's over scheiden.
Maar het publiek weet zelf wel
wat het leuk moet vinden. Een
voorstelling voor kinderen van
zes tot twaalf jaar.
Vocoder
Het LVC haalt zaterdagavond
'Werk in Uitvoering' in huis voor
de muziektheatervoorstelling
'Vocoder'. Elders op deze pagina
meer over deze voorstelling, die
overigens pas om half elf begint.
De Leidse toneelgroep 'Impe
rium' geet vrijdag- en zaterdag
avond de laatste voorstellingen
van Molières' 'Tartuffe' in het ei
gen Micro-theater aan de Oude
Vest.
Bob Hageman bijna veertig jaar bij 'Litteris Sacrum'
Zaterdag staat de Leidse toneelvereniging 'Litteris Sacrum' met
'De Maxibulen' van de Franse schrijver Marcel Aymé in de
schouwburg. Het is de eerste produktie van dit seizoen. Later, in
mei 1985, zullen nog twee éénakters worden gespeeld: 'De Mei
den' van Jean Genet en 'Een wonderbaarlijke nacht' van de
Poolse schrijver Mrozek. Al bijna veertig jaar is met Litteris de
naam van Bob Hageman verbonden, die ook in kringen van het
Leidse amateurtoneel grote bekendheid geniet. Reden genoeg
om met hem in zijn woning op het Waardeiland over zijn thea-
terliefhebbcrij en Litteris-toewijding te spreken.
LEIDEN - Officieel is hij nog
geen veertig jaar bij de toneelver
eniging. In 1945, vlak na de oor
log, is Bob Hageman lid gewor
den van 'Litteris', dat tijdens de
bezetting in verband met 'Kul-
tuurkammerproblemen' onder
gedoken was. Voor dé oorlog had
hij al met deze toneelgroep ken
nis kunnen maken, omdat zijn
beide ouders hierin als acteurs
actief waren. Als 'knulletje' ging
hij vaak kijken, met het heilige
voornemen om zelf niet toneel te
gaan spelen. Hageman: "Mijn
moeder repeteerde haar rollen al
lopend door het huis; ik vond dat
maar niets, want ik herkende
mijn moeder bijna niet met al die
vreemde verhalen. Toen begon
het vervreemdingseffect dus al".
Het weer opzetten van een to
neelvereniging was naar zijn zeg
gen na de oorlog een 'vreselijk'
enthousiaste onderneming. "Je
had het idee dat nu alle mogelijk
heden er weer waren om je op
deze terreinen te ontplooien".
Men had ook meteen weer veel
donateurs; het aantal bedroeg al
gauw een duizendtal. Het waren
de tijden, dat er van elk stuk vijf
voorstellingen in de schouwburg
gegeven konden worden.
Binnen 'Litteris Sacrum' heeft
Hageman in de loop der tijden
verschillende functies gehad. Hij
was en is niet alleen als acteur
actief, maar heeft ook enkele re
gies op zijn naam staan (waaron
der 'Blote voeten in het park',
waarmee in 1969 het Landju
weel, een belangrijke onder
scheiding voor amateurtoneel, is
gewonnen). Voorzitter was hij
gedurende de jaren zestig en
daarnaast heeft hij vele jaren
voor de decors gezorgd.
Heeft hij voor één van deze ac
tiviteiten een speciale voorkeur?
Hageman: "Ik kan niet zeggen,
dat iets mijn duidelijke voorkeur
heeft. Ik heb een paar rollen en
een paar regies met vreselijk veel
plezier gedaan. Alleen in zoverre
een voorkeur, dat je bij het regis
seren met het stuk in zijn totali
teit bezig bent. Bij het regisseren
is echter ook de teleurstelling al
tijd veel groter.
door
Wijnand Zeilstra
Als je het stuk leest, zie je voor
al de scènes, waarin de schrijver
het duidelijkst is met zijn bedoe
lingen, al bij voorbaat duidelijk
voor ogen. Als je echter met de
spelers gaat werken, is het eerste
begin een grandioze puinhoop:
leestoontjes en mensen, die ver
keerd bewegen. Gelukkig zijn er
spelers bij, van wie je weet, waar
toe ze in staat zijn, want anders
zou je gillend weglopen. En dan
is het buitengewoon fijn, als je
merkt, dat langzaam het plaatje
redelijk wordt ingevuld. Hoewel
het eindplaatje altijd aanmerke
lijk afwijkt van hetgeen je in je
hoofd had. Met name omdat je
bij amateurtoneel er mee reke
ning moet houden, dat je niet te
ver kunt afwijken van wat de
speler zelf meebrengt. De be
schikbare techniek is beperkt,
waardoor de rol sterk aan de per
soon van de speler gebonden
blijft. Toch denk ik, dat degene,
die vanuit zijn inzet speelt, vaak
veel kleur aan zijn rol kan geven.
Het wordt dus anders dan je
denkt, maar dat wil niet zeggen:
minder".
Bij een technisch ingesteld
man als Bob Hageman (hij is
mijnbouwingenieur) zou je mis
schien een dergelijk enthousias
me voor het theater niet zonder
meer verwachten. Door zijn ou
ders is hem deze theaterliefde
echter met de paplepel ingege
ven. Hageman: "Mijn vader is in
zijn jonge jaren beroepsacteur
geweest en heeft nog bij Willem
Royaards gespeeld. Hij is zijn he
le leven blijven spelen, ook al is
het dan als amateur. Ook mijn
moeder heeft, zoals gezegd, altijd
bij Litteris gespeeld; zij had ei
genlijk bij het beroepstoneel wil
len gaan, maar dat 'hoorde' toen
niet en kon dus niet doorgaan.
Op mijn werk hebben ze overi
gens wel eens het idee, dat mijn
redelijk slagen in de maatschap
pij meer samenhangt met het
Bob Hageman: 'Toen begon het vervreemdingseffect dus al', (foto h«
feit, dat ik toneel kan spelen, dan
dat ik zo'n groot technicus ben".
Wat is er eigenlijk zo bijzonder
aan 'Litteris', dat hij deze vereni
ging bijna veertig jaar lang trouw
is gebleven? Hageman: "Om te
beginnen ben ik Litteris niet al
tijd trouw gebleven, want tijdens
mijn studententijd in Delft heb
ik enkele jaren bij een andere
vereniging gespeeld". Hageman
geeft dan als belangrijkste reden
aan de kwaliteit van Litteris in
de jaren vijftig en zestig. Hage
man: "En als je dan eenmaal zo
lang bij een vereniging bent, ben
je niet zo snel geneigd om weer
weg te gaan, zeker niet als de tij
den wat moeilijker zijn en het
aantal goede acteurs minder
wordt. Dat geweldige reservoir
van uitstekende amateur-toneel
spelers hebben we niet meer,
maar wel is een aantal zeer en
thousiaste mensen met aanleg
aanwezig. Bovendien wordt er
bij Litteris altijd op een stuk kei
hard gewerkt. De werkwijze, het
graven in een stuk, de grote in
zet: dat is gebleven het resul
taat is niet altijd meer, wat het
vroeger was".
Op de vraag, wat hij zelf als zijn
mooiste rol beschouwt, noemt
hij de rol in de éénakter 'Een zon
nige morgen'. Hij zegt ook hele
leuke herinneringen te hebben
aan de rol van inspecteur-gene
raal in 'De Revisor' van Gogol
overigens de allerlaatste voor
stelling in de schouwburg voor
de grote verbouwing. Ook zijn
eerste rol staat hem nog duide
lijk voor de geest. In november
1945 speelde hij in het kostuum
stuk 'Je maintiendrai', dat rond
1580 speelt, de rol van onderhan
delaar Sir Philip Sidney. Zijn
tekst bestond toen nog maar uit
één zinnetje: 'Zijn ze gek?'
Naast zijn activiteiten binnen
'Litteris' heeft Hageman in het
Leidse toneelleven nog andere
functies gehad. Hij is jarenlang
voorzitter geweest van de Leidse
Schouwburgcommissie en heeft
ook in het K&O-bestuur en de lo
kale bestuur van de landelijke
amateurtoneelorganisatie zitting
gehad. Bovendien schreef hij
enige tijd toneelkritieken en
deed hij als oud-leerling een paar
regies van musicals voor de
Rembrandt-scholengemeen-
schap.
Hoe kijkt een man als Hage
man met deze staat van dienst te
gen de functie en betekenis van
amateurtoneel aan? Hageman:
"Natuurlijk heb ik daarover wel
eens nagedacht; maar ik moet
eerlijk zeggen, dat ik daarop ook
geen echt goed antwoord weet.
Ik kan wel een paar facetten noe
men. Mensen gaan naar mijn me
ning soms toneel spelen als een
stukje zelfvervulling om iets ar
tistieks kwijt te kunnen. Hoe dat
bij andere mensen werkt, weet ik
niet, maar het zien toneelspelen
werkt op mij zo aanstekelijk, dat
ik dat dan zelf ook wil doen. Zeg
dan maar eens, wat dat betekent:
ik wilde dat gewoon ook doen.
Ik denk daarnaast, dat het voor
veel mensen complementair
werkt. Mensen, die bewust en ac
tief leven, hebben de behoefte
om tegenover de leiband en de
Werk in Uitvoering met 'Vocoder'
routine van het werk iets van hen
zelf te stellen. Daar is toneel -
denk ik een hele aantrekkelij
ke vorm voor. Ook voor mensen,
die misschien te lui zijn om een
muziekinstrument te leren be
spelen. Dat vergt enige jaren,
maar bij toneel kun je schijnbaar
direct beginnen. Dat is natuur
lijk niet waar, wat het is ver
schrikkelijk moeilijk het instru
ment, dat je zelf bent, te leren ge
bruiken. Toch heb je schijnbaar
minder technische problemen te
overwinnen om op het toneel te
klimmen. Er is dus niet zo'n
drempel".
Desondanks is hij van mening,
dat deze behoefte om zelf actief
iets te ondernemen minder is ge
worden, en men zich sneller laat
verdoven (hij spreekt zelfs van
"drogeren") door het grote pro
gramma-aanbod.
Gevraagd naar een kenschets
van het amateurtoneel in Leiden
maakt hij een driedeling. Hage
man: "Er zijn verenigingen, die
hard werken, erg hun best doen
en zich in hun speeltrant heel be
houdend opstellen. Ze spelen
stukken, waar ooms en tantes
veel plezier aan beleven. Aan de
andere kant van deze lijn denk ik
aan een vereniging als Impe
rium, die sterk vernieuwend be
zig is, naar nieuwe vormen zoekt
en waar vernieuwing bijna doel
geworden is. De enige vereni
ging, die daartussenin over ge
bleven is, is Litteris. Daar wordt
gezocht naar goede schrijvers en
goed toneel. Er wordt gepro
beerd daaraan verantwoord ge
stalte te geven en vernieuwend
te denken, waarbij toch in princi
pe naar bekend werk of bekende
schrijvers wordt teruggegre
pen".
De produktie, waarmee 'Litte
ris' aanstaande zaterdag in de
schouwburg staat, behoort tot
het eigentijdse toneelrepertoire.
Het past in de repertoirekeuze
om na de 'Tartuffe' van het vori
ge seizoen nu weer iets moderns
uit te brengen. In de Maxibulen
speelt Hageman slechts een klei
ne rol. De laatste jaren heeft hij
namelijk voor 'Litteris' wat min
der tijd gehad, doordat zijn werk
bij het ouder worden hem zwaar
der is gaan vallen. Als hij echter
over enkele jaren weer over meer
vrije tijd kan beschikken, hoopt
hij zich weer intensiever met zijn
toneelliefhebberij te kunnen be
zighouden. De programmaboek
jes van 'Litteris' zullen dus voor
lopig de naam van Bob Hageman
blijven vermelden.
AMSTERDAM - Werk in Uitvoe
ring is hard bezig met een koers
verandering. Van vormingsthea
ter, waarbij de boodschap op de
eerste plaats kwam en de manier
waarop die werd verteld van
minder belang was, naar muziek
theater met veel meer aandacht
voor de vorm. Van de barricades
op weg naar de theaterpodia.
Tot voor kort was Werk in Uit
voering samen met het inmid
dels ter ziele gegane Proloog één
van de weinige groepen die veel
buiten het gangbare theatercir
cuit optrad, op scholen en in jon
gerencentra (in het Leids Vrije
tijdscentrum is het Groningse
gezelschap de enige theater
groep, die op zaterdagavond de
programmering van popgroepen
doorbreekt). Dat blijft zo, maar
met Vocoder wordt daarnaast
ook veelvuldig in theaters ge
speeld.
Toch wordt ook met Vocoder
op een jong publiek gemikt, dat
de binnenkant van theaters
hoogstens van horen zeggen
kent. Dat blijkt uit het onder
werp: een jong meisje is van huis
weggelopen en wordt geconfron
teerd met mensen, die haar in het
gareel willen duwen. Dat blijkt
ook uit de manier waarop dat
verhaal wordt verteld: nadrukke
lijk spel, eenvoudige bewoordin
gen, veel herhalingen en weinig
gebruik van beeldspraak of grote
gedachtensprongen. De vernieu
wing bij Werk in Uitvoering
schuilt niet daarin, maar vooral
in de wisselwerking tussen mu
ziek en theater.
'Tussen de chaos en de kater'
was vorig jaar een eerste proeve
van het zoeken naar een nieuwe
richting. Rocktheater was dat,
waarbij het verhaal deels werd
geacteerd en deels gezongen,
verpakt in stevige rockmuziek.
'Vocoder' gaat een stapje ver
der. Zang en toneel worden niet
langer van elkaar gescheiden. De
vier acteurs (van wie er twee uit
de popmuziek afkomstig zijn)
dragen hun teksten voor op een
manier, die het midden houdt
tussen zingen en zeggen. De mu
ziek vormt geen directe onder
steuning van de woorden, maar
geeft eerder een sfeer aan, die de
tekst versterkt, of juist becom
mentarieert.
Die muziek, gemaakt door Fer
dinand Bakker, voormalig gita
rist van Alquin en de Meteors, is
het uitgangspunt voor de voor
stelling geweest. Vanaf het begin
is er met muziek gerepeteerd en
zijn de teksten op de maat daar
van gesneden.
"In de jaren zeventig kon je
nog recht op je doel afgaan", zegt
Hein Dik Barentsen, die in Voco
der fotograaf, zanger en man bij
de muur speelt "Het ligt in de
lijn van de ontwikkeling van
Werk in Uitvoering om de vorm
steeds meer nadruk te geven.
Het feit dat we nu geen liedjes
meer hebben, is een logische
stap daarin. Liedjes zijn een
breekpunt in de voorstelling, ze
leggen de actie stü. Dat wilden
we nu niet meer".
"We zitten met Werk in Uitvoe
ring middenin een overgangsfa
se. Muziek is abstract, theater zit
dichter bij het dagelijks leven.
Tussen die twee willen we een
verbintenis leggen. Het raakpunt
ligt in de zang, maar dat zou te
duidelijk worden. Daarom heb
ben we gekozen voor deze vorm:
ritmische zinnen, die een wissel
werking aangaan met de mu
ziek".
Bondig
Het verhaaltje van Vocoder is
simpel. Het meisje Wanda is van
huis weggelopen; ze vindt dat
haar ouders haar allerlei gedach
ten willen opdringen. Op haar
omzwervingen komt ze vervol
gens in aanraking met uiteenlo
pende mensen: een zonderling
bij de bushalte, haar dronken
zuster, een religieuze sekte en
twee jongens bij een muur. En
ook dat blijken mensen, die Wan
da op hun manier willen laten
denken. Maar Wanda wil van
vreemde smetten vrij blijven; ze
ontleedt de denkpatronen van de
anderen en legt ze naast zich
neer. Vandaar ook de titel; een
vocoder is een apparaat dat de
menselijke stem ontleedt en als
instrument gebruikt.
"De teksten zijn geschreven
met de bondigheid van een pop
song", zegt Hein Dik Barentsen.
Ze zijn ingedikt en aan het ritme
van de muziek aangepast. Dat
maakt ze misschien niet zo diep
zinnig, maar wel heel direct".
"Het was niet onze bedoeling
om commentaar te leveren op
wat Wanda meemaakt. Zy hoort
de codes van andere mensen,
keurt ze af, maar stelt er geen ei
gen codes voor in de plaats. Dat
wordt aan de fantasie van het pu
bliek overgelaten. Het publiek
kijkt als het ware door de ogen
van Wanda. Daarom kunnen de
figuren die zij ontmoet ook kari
katuren zijn".
Vocoder wordt gebracht door
vier acteurs en drie muzikanten
en is zaterdagavond om 22.30 uur
te zien in het Leids Vrijetijdscen
trum aan de Breestraat.
ARIEJAN KORTEWEG
