India's onzekere toekomst
Regering-Gandhi goeddeels verantwoordelijk voor separatisme
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1984
EXTRA
PAGINA 21
Sikhs vormen de elite
van het Indiase Leger, ze
namen het initiatief tot
de agrarische revolutie
en bekleden ook in het
maatschappelijk leven
van India doorgaans
belangrijke posten. Met
het tornen aan hun
indentiteit is het in feite
allemaal begonnen. Is het
bloedbad van vorige
week een voorlopig
eindpunt in de reeks van
rellen die het land sinds
zijn onafhankelijkheid in
1947 kende, of volgen er
nog meer? Vast staat dat
India nog lang niet van
zijn separatistische
bewegingen af is. Henk
Dam bericht uit New
Delhi.
Er zijn weer files in de straten
van New Delhi, dus het leven is
er weer normaal. Het anarchisti
sche verkeer, waar toeters en
duizenden handen de plaats van
regels innemen, staat bumper
aan bumper, alsof er nooit iets is
gebeurd.
Hier en daar zijn de littekens nog
te zien. De uitgebrande wrakken
van bussen die nog langs de stra
ten liggen, de dichtgespijkerde
winkels die tijdens India's
'Kristallnacht' geplunderd wer
den, de uitgebrande huizen in
sommige armoewijken.
En vooral de vluchtelingenkam
pen waar meer dan 20.000 bange
sikhs het moment afwachten
waarop ze zich weer veilig ge
noeg kunnen voelen om naar
huis terug te gaan. Naar huis, dat
wil zeggen: naar de buurten waar
de hindoes vorige week met
stokken, stenen en messen op
hen afkwamen.
Is het allemaal een weliswaar
gruwelijke, maar op zichzelf
staande episode geweest? Is het
r geweest dan een plotselin
ge opwelling van volkswoede,
een incidentele pogrom?
Prijs
Men zou het bijna voor India
hopen. Men zou bijna hopen dat
de meer dan duizend sikhs die
zijn vermoord de volle prijs zijn
die is betaald voor de wandaad
van hun geloofsgenoten, die vo
rige week woensdag een weerlo
ze premier bij haar eigen huis
doodschoten.
Want dan zou het leven weer
gewoon kunnen doorgaan. De
gebeurtenissen van vorige week
zouden dan niet meer zijn dan
een van de vele bloedige verha
len in het grote boek van het sub
continent. Mensen, zoals de
schrijver V.S. Naipaul zo mooi
heeft gezegd: „Barbaars hard".
De tijd zal het leren. Het kan
goed zijn dat de democratie in
India, die niet ouder is dan 37
jaar maar die opmerkelijk sterk
is gebleken, zich nu al andermaal
heeft opgericht. Immers, bleef de
Gandhi werd vermoord als uit
vloeisel van rellen die 200.000
mensen het leven kostte?
Aan de andere kant: er zijn eni
ge ontwikkelingen in de Indiase
samenleving aan te wijzen die
nieuw zijn, en die gevaarlijke
kanten hebben. De moord op In
dira Gandhi, en de .wrok van de
sikhs die aan dezé moord ten
grondslag lag, vormen daar van
nietjneer dan een symptoom.
a Calcutta onmiddellijk na het vernemen van het n
r de moord op Indira Gandhi: explosie van geweld.
Sikhs hebben in het veelstro-
menland dat India heet, altijd al
een wat merkwaardige plaats in
genomen. De hindoes, die met
hun 500 miljoen 80 procent van
de Indiase bevolking uitmaken
hebben hen steeds gezien zoals
sommige Nederlanders de Bel
gen, en sommige Britten de Ie-
Kortom, als wat dommige, bot
te mensen. Het lange haar en de
tulband die ze dragen, zou hun
brein negatief beinvloeden.
Vooral rond 12 uur 's middags
zouden ze op hun domst zijn, zo
wil het volksgeloof. Dat is zo in
geburgerd dat een hindoe-humo
rist die het over sikhs heeft, maar
op z'n horloge hoeft te kijken om
de lachers op zijn hand te krij
gen.
Trots
De sikhs, aan de andere kant,
zijn trotse mensen die zich in stil
te (en soms ook niet in stilte) be
ter achten dan de grote volks
massa's. Daar is reden toe. Sikhs
nemen een buitenproportioneel
belangrijke plaats in de Indiase
samenleving in.
De president van India is een
sikh. Hoewel ze met 14 miljoen
zielen maar 2 procent van de to
tale bevolking uitmaken, hebben
ze een buitengewoon grote verte
door Henk Dam
genwoordiging als het gaat om
het aantal artsen, ingenieurs, ho
ge ambtenaren en vooral politie
mensen en militairen.
Het zijn bovendien de sikhs ge
weest die in de regio waar ze van
daan komen, Punjab in Noord-
west-India, de agrarische revolu
tie begonnen die ervoor heeft ge
zorgd dat India, dat in de jaren
'60 en '70 nog zovele rampzalige
hongersnoden kende, nu vol
doende voedsel produceert en
zelfs wat kan exporteren.
Hier beginnen we dus het hart
van de problemen rond de sikhs
te raken. De sikhs, die als bevol
kingsgroep succesvol waren, za
gen zich de afgelopen jaren ge
confronteerd met steeds meer ei
sen van de centrale regering in
New Delhi. Daarbij moet in het
oog worden gehouden dat ze hun
eigen deelstaat tot voor kort met
een vrij grote mate van autono
mie konden besturen. Zo hadden
ze het ook graag: sikhs hebben
een eigen identiteit hier, geba
seerd op hun eigen godsdienst,
het in de 15e eeuw gestichte
sikkhisme dat inhoudelijk hal
verwege de islam- en de hindoe
godsdienst staat.
Toen New Delhi aan die auto
nomie begon te tornen, en dus de
identiteit van de sikhs begon aan
te tasten, begonnen de proble
men. Eerst waren die er tussen
de regering-Gandhi en de regu
liere politieke partij van de sikhs,
de Akali Dal.
Toen die partij gaandeweg
door de machiavellist Indira
Gandhi met allerlei machinaties
de macht werd ontnomen, stond
een moeilijker tegenstander op:
een rebellenlegertje onder lei
ding van Singh Bhindranwale.
Belediging
De loop der gebeurtenissen
daarna schokte de wereld. De re
bellen verschansten zich in het
heiligste der heiligen voor de
sikhs, de Gouden Tempel in de
hoofdstad van Puiyab, Amritsai.
Gandhi zette in juni het leger in
bij de ontzetting van die tempel.
Daarbij kwamen ten minste 600
sikhs om het leven, onder wie
Bhindranwale.
Dat de Gouden Tempel door
het Gandhi-leger werd geschon
den, was een zware belediging
voor alle sikhs. Die leidde tot een
Een infanteriebrigade van sikhs
procent vertegenwoordigd.
toenemende roep om een onaf
hankelijke stoat, Khalistan, en -
vooral - om wraak. We hebben
gezien waartoe dit vorige week
woensdag leidde.
De gebeurtenissen in Punjab
staan niet op zichzelf. Ook in an
dere Indiase deelstaten zijn er se
paratistische bewegingen: in As
sam in het noordoosten bijvoor
beeld, en in Jammu en Kasjmir
in het noorden.
Dat die bewegingen een steeds
luider keel opzetten, moet voor
een belangrijk deel op rekening
van de regering-Gandhi worden
geschreven. Die hevelde steeds
meer macht over naar de centra
le regering in Delhi, een histo
risch gezien onverantwoordelij
ke gang van zaken.
Want de deelstaten zijn veel
ouder dan India zelf. Die stoten
hebben veelal eigen culturen, ei
gen identiteiten die eeuwen te
ruggaan. India is niet meer dan
een verzameling stoten en
staatjes, die de Britten in de tijd
van hun imperium bezet hielden.
Dat gegeven is cruciaal.
Toen mevrouw Gandhi de ge
kozen premier van Kasjmir tot
aftreden dwong ten faveure van
iemand die haar gunstiger ge
zind was, tastte dit de identiteit
van die deelstaat aan. Datzelfde
gebeurde toen ze in augustus de
premier van de deelstaat Andrha
Pradesh, de filmster Rama Rao,
aan de kant wilde zetten, een po
ging die overigens mislukte.
Aanhangwagens
Daar kwam een tweede, bui
tengewoon bedenkelijke ontwik
keling bij. De separatistisch ge
aarde ruzietjes in de verschillen
de deelstaten kregen religieuze
aanhangwagens. In Punjab ging
het om sikhs versus hindoes, in
Kasjmir om moslims tegen hin
does.
Religieus geinspireerde bot
singen liggen in India altijd op
de loer. Het land, met zijn 500
miljoen hindoes, 80 miljoen mos
lims, 14 miljoen sikhs, 5 miljoen
boeddhisten, 18 miljoen christe
nen en volgelingen van nog vele
andere godsdiensten, geldt als
religieus tolerant, maar dat is
niet onvoorwaardelijk juist.
Trevor Fishlock, die voor The
Times jarenlang correspondent
in India is geweest, schrijft in
zijn boek India File: „De span
ningen lopen vaak hoog op als
hindoes en moslims naast elkaar
wonen. Een gerucht, een duw,
een ingebeelde belediging die
iets met een koe of een varken te
maken heeft, is al voldoende
voor botsingen waarbij massa's
mensen geslagen of doodgescho
ten worden".
In mei van dit jaar vielen 200
doden in Bombay bij gevechten
tussen moslims en hindoes, en
vorig jaar kwamen meer dan
5000 mensen om het leven in As
sam toen de hindoes daar het
niet meer namen dat moslims uit
Bangla Desh zich in hun staat
vestigden, en hen met speren,
pijl en bogen, geweren en ma
chetes te lijf gingen.
De grote politieke leiders van
India - Mahatma Gandhi, Nehru
en diens dochter Indira - heb
ben er altijd nauwlettend op toe
gezien dat de godsdienst buiten
de politiek van het land bleef. Er
bestaan in India bijvoorbeeld
geen politieke partijen op reli
gieuze grondslag.
De vraag is of dat zo zal blijven.
Kunnen bijvoorbeeld de sikhs,
de moslims en andere minder
heidsgroeperingen die steeds de
Congres (I) Partij van Indira
Gandhi hebben gesteund omdat
die voor minderheden heette op
te komen, nu nog wel op deze
partij stemmen?
Sikhs die in Oost-Delhi door
het geweld getroffen zijn ge
weest, hebben me verteld dat
plaatselijke politici van de Con
gres (I) Partij daadwerkelijk aan
de rellen meededen, kennelijk
om hun steun onder de hindoes
te vergroten. Dergelijke verhalen
doen in India razendsnel de ron
de onder alle minderheden.
Armoede
Behalve de twee genoemde
ontwikkelingen (separatisme en
week, die ernstiger en wijdver-
een derde tijdbom onder de In
diase samenleving: de armoede.
Hoewel de meeste mensen nu ii^
elk geval te eten hebben, blijft
het daarbij voor de meerderheid.
De armoedegrens in India kan
op een jaarinkomen van 1500
gulden worden gesteld. Meer
dan de helft van de mensen zit
daar onder. Een wandeling door
het voor rijk doorgaande deel
van de toch al voor rijk door
gaande stad Delhi, laat niets aan
duidelijkheid te wensen over.
De arme sloebers die er bij
voorbeeld bij wegenaanleg en
huizenbouw betrokken zijn -
vervuilde, kromme, zieke man
nen en vrouwen die voor een
hongerloontje de hele dag met
stenen sjouwen of greppels gra
ven en in tenten vlak bij het werk
bivakkeren - vormen een per
manente aanklacht tegen de sa
menleving.
Sommige politieke waarne
mers hebben er terecht op gewe
zen dat de rellen van vorige
week, die ernstiger en wijd ver
spreider waren dan India ze
sinds de onafhankelijkheidswoe
lingen van 1947 heeft gezien, zich
allemaal in of vlakbij armoewij
ken afspeelden.
Een van hen, een 1
ste buitenlandse
„Voor mij was dit een totale re
volutie van de laagste klasse van
de samenleving die vol ongenoe
gen zit, en nu in één keer een
doelwit op een presenteerblaadje
aangeboden kreeg, de econo
misch over het algemeen succes
vollere sikhs".
Wel, dat zijn zo de problemen
waarmee de nieuwe premier van
India, Rajiv Gandhi, te maken
gaat krijgen. Kan hij het aan? Er
zijn in elk geval een paar zaken
in zijn nadeel aan te wijzen.
Mevrouw Gandhi duldde nie
mand naast zich. Ze splitste en
kele malen de Congres Partij om
zich van haar tegenstanders te
ontdoen, en stond ook in de naar
haar gemodelleerde en zelfs naar
haar genoemde Congres (I) Partij
geen mededingers toe.
Als iemand te veel invloed leek
te krijgen, werd hij simpelweg
ontslagen of naar een van de
deelstaten verbannen. Vlijers, ja
knikkers en strooplikkers bleven
over, een noodlottig gevolg van
haar wantrouwen en van haar
zeg maar gerust keizerlijke allu
res.
Liever piloot
R*Óiv Gandhi staat aan het
hoofd van die partij, en moet het
land nu zonder echt sterke of er
varen medestrijders zien te run
nen. Hij heeft bovendien zelf ook
weinig ervaring, omdat hij pas
vier jaar geleden tegen zijn zin in
de politiek terechtkwam, nadat
zijn jongere broer Sanjay (die
door Gandhi als haar opvolger
was bestempeld) bij een vlieg
tuigongeluk om het leven was
gekomen.
Zo'n onervaren ploeg, bij zo
veel levensgrote zorgen - ïtojiv
Gandhi zal het niet gemakkelijk
krijgen. En dat voor een man die
veel liever verkeerspiloot was ge
bleven, en die de politiek inging
„omdat ik mamma niet in de
steek kan laten". Het is een heel
apart soort tragedie.
Eén van Itojivs vrienden om
schreef hem onlangs in de Britse
krant Financial Times als „een
van de aardigste mensen die ik
ken". Aardigheid is niet een kwa
liteit die als eerste in je opkomt
als je nadenkt over het soort lei
der dat India nodig lijkt te heb
ben.
Je denkt dan toch eerst aan de
vrouw van wie de stoffelijke res
ten binnenkort boven de be
sneeuwde toppen van het Hima-
layagebergte zullen worden uit
gestrooid, aan Indira die, zoals
haar fans zo vaak schreeuwden,
dan voorgoed India is geworden.
Een klaagzang van hindoes bij het hospitaal in New Delhi, waar pre
mier Gandhi aan haar verwondingen bezweek. (foto apj
