Leidsch Dagblad | 1984 | 10 november 1984 | pagina 11

'Mijn zoektocht naar de waarheid'

'Getuige van de tijd', Oppenheimers vierde boek

ZATERDAG ID NOVEMBER 1984

GEESTELIJK LEVEN

PAGINA 11

Aan het eind van zijn vierde boek - dat deze week bij
Boekencentrum in Den Haag is verschenen - maakt
de vroegere Leidse studenten- en universiteitspredi
kant dr. K. E. H. Oppenheimer (79) de lezer deelge
noot van een drietal gesprekken met zijn (jongere)
vrouw. Over de zin van het leven, over het zoeken
naar wat 'waar' mag heten en over de drang tot
schrijven.

Als medisch hoogleraar doet
mevrouw Oppenheimer onder
zoek naar het ontstaan van aan
geboren hartafwijkingen. Dat
onderzoek heeft sterk bijgedra
gen tot vroegtijdige herken
ning van zulke afwijkingen en
daardoor ook tot een doeltref
fende operatieve behandeling.

Eén van die gesprekken tus
sen de twee echtelieden cirkelt
om het begrip 'waarheid'. Want
daarnaar is de lees- en schrijf-
driftige theoloog-cultuurcriti
cus Oppenheimer, ook na meer
dan dertig jaren actief predi
kantschap, nog steeds op zoek.
Hü leest veel en intens. Maar
dat is maar één facet van zijn
leven. Er is meer.

"Ik leef hartstochtelijk, be
trokken. Zoek het gesprek met
anderen. Met arbeiders en in
tellectuelen, mannen en vrou
wen. Tijdgenoten, maar ook de
grote figuren uit het verleden.
Ik wil weten hoe zij leven of
leefden, hoe ze hun leven za
gen, hun tijd. De mensen met
hun zorgen en angsten, hun
leed, maar ook hun geluk".

En als zijn vrouw vraagt naar
het doel van al die inspanning,
dan antwoordt hij, dat hij een
hele tijd niet heeft geweten wót
hij zocht. "Het is ook niet zo
eenvoudig, de zin van je leven
te weten". Maar nü weet hij het
toch. "Het is de waarheid. De
waarheid van mijn leven. De
'vita recta', de ware staat, de
ware mens, het ware huwelijk
en, voorzover dat mogelijk is,
zelfs de ware God".

In zijn eerste boek ('In de tijd
der catastrofen', eerste en twee
de druk in 1980) spit Oppenhei
mer naar de mogelijkheden van
verzet, het wéér-zijn en het
waar-blijven van de mens, te
genover de leugen en het on
recht. Tal van kringen in het
land hadden en hebben dit
boek op hun literatuurlijst. En
Oppenheimer krijgt nog steeds
uitnodigingen om erover te
praten. Binnenkort in militaire
kring.

Zijn tweede boek ('De kerk
bij de tijd, buiten de tijd, tegen
de tijd', 1981) spitst zich toe op
de waarheid van de kerk, de re
levante kerk wel te verstaan,
die van Jezus Christus. Alleen
zó een 'pijler en fundament'.
'Ruimte voor vrijheid en barm
hartigheid'.

En in het derde (1983) speurt
hij, aan de hand van veler erva
ringen, naar de zin en de inte
griteit van liefde en huwelijk,

door

S.J. de Groot

de 'grandeur, moeite en pijn'

"Ik zoek. Misschien weten
anderen het beter. Daarom lees
ik intens. Ik wil van hen leren.
Dat is myn 'education perma
nente'. Mijn zoektocht naar de
waarheid".

Maar vindt een mens die
ooit?

Daarvan zegt Oppenheimer,
dat het nauwelijks mogelijk is
naar waarheid te zoeken als je
niet een antwoord of de oplos
sing van een probleem wüt.
"Zonder waarheid zijn wij
blind, is het onmogelijk zin te
geven aan het leven of op te
voeden. Wij kunnen ons vergis
sen, maar wij kunnen ons ook
corrigeren. En dat wij dat kun
nen, betekent al dat wij dichter
bij de waarheid zijn".

Het gevaar bestaat "dat wij
de waarheid dogmatiseren
(kerkelijk-geestelijk, politiek,
economisch) of er zo'n pro
bleem van maken dat wij ons
de toegang tot de waarheid ver
sperren". Toch blijft voor Op
penheimer 'de waarheid' de
weg uit de gevaren in het leven.
"Zo essentieel voor ons be
staan". "Vanuit de waarheid
die wij zien, protesteren wij te
gen de onwaarheid. In de nega
tieve ervaringen voelen wij de
afwezigheid van wat er eigen
lijk behoort te zijn".

Lijnen naar nü

Van dat zoeken naar waar
heid in de volle breedte
leven is Oppenheimers i
boek de concretisering. 'Getui
ge van de tij(J' heet het. De 240
bladzijden bevatten een zeer
gevarieerde selectie van artike
len en opstellen, geschreven
tussen 1938 (vier jaar na zijn
uitwijken naar Nederland) en
1984, gepubliceerd en nog niet
gepubliceerd. Ze zijn vaak
voorzien van een toelichting,
die waar mogelijk en nodig de
lijn doortrekt naar de
werkelijkheid en de discussie

Oppenheimer
...zonder de waarheid zijn wij blind...

Een bundel opstellen, kritie
ken, interviews en gesprekken
dus. Over oorlog en vrede, kerk
en staat, de kerk en het atoom-,
wapen, de zin van het bestaan,
de Tien Geboden, de Nieuwe

Bijbelvertaling,, het begin van
het leven, de opvoeding, de EO,
de herovering van de stilte, de
onveiligheid van de weg, het
Duitse probleem, de holocaust,
de Drie van Breda, het terroris
me, Israel, de Palestijnen, Iran
met zijn ajatollah, de Molukse
kwestie, de veranderingen in
Nederland, en nog zoveel meer.
"Een commentaar op de tijd,
een tijdspiegel, cultuurhisto
risch, literair, wijsgerig, theolo
gisch en ruimschoots ook poli
tiek", zegt de schrijver er zelf

"Artikelen, hoe opinievor
mend ze ook kunnen zijn, gaan
op den duur verloren. Daarom
heb ik een aantal in dit boek bij
elkaar willen brengen. Je
merkt dan tot je verrassing, dat
hun actualiteit in vele gevallen
niet is voorbijgegaan met het
jaar waarin ze zijn geschreven".

Oppenheimer heeft zijn tek
sten vaak verkort. Soms vol

staat hij, ook al ter beperking
van de omvang van het boek,
met een fragment, maar dat be
vat dan wel de kern van zijn vi-

Inzicht en moed

De schrijver aarzelt niet om
de tijd van nu 'zorgwekkend' te
noemen. "Deze tijd eist gevoe
ligheid voor het dreigende,
kennis, de waakzaamheid van
de betrokken waarnemer, inzet
voor de humaniteit van de
mens. De humaniteit te verde
digen is de taak van ons allen.

Dat vraagt innerlijke toerusting
en bereidheid, inzicht en
moed".

Als een rode draad loopt dit
thema - de noodzakelijkheid
van onze inzet voor het huma-
num, voor meer menselijkheid
- door alle hoofdstukken van

zijn boek. Want hoe scherp Op
penheimer de concrete situatie
ook observeert en analyseert,
een doemdenker is hij zeker
niet. "Wij kunnen ons verzet
ten. Een begaanbare weg zoe
ken in de gevaren. Met alle vin
dingrijkheid, wijsheid en in
spanning waarover wij be
schikken het negatieve en ab
surde elimineren. Wij allen zijn
medeverantwoordelijk. Het ja
of nee van ons bepaalt op een
beslissend moment de trend
van de geschiedenis".

In zijn geactualiseerde opstel
over 'oorlog en vrede' kwalifi
ceert Oppenheimer de kerk als
'schuilhut en schutse van de
humaniteit'. "Niet het aantal
kerkleden maakt de kracht en
de waarheid van de boodschap
uit, maar de boodschap zelf'.

De weerstand bij de achter
ban tegen kerkelijke uitspra
ken verklaart hij uit het feit dat
de kerken hebben verzuimd, de
gemeenten tijdig en voldoende
te wijzen op de sinds 'Barmen'
zo ingrijpend gewijzigde kerk-
conceptie: de tegenstelling tus
sen kerk en staat, een kerk die
spreekt tot overheid en volk.
(In Barmen stelde de 'belijden
de kerk' van Duitsland zich
vijftig jaar geleden tegenover
het nationaal-socialisme).

"Twee kerken hebben nu ge
sproken". Oppenheimer doelt
op de hervormde en gerefor
meerde uitspraken tegen de
kernbewapening. "Eindelijk.
Gode zij dank een onomwon
den, duidelijk neen tegen het
goddeloze systeem van de nu
cleaire bewapening. De kerken
konden en mochten niet an
ders".

In het 'vertraagde plaatsings-
besluit' van het kabinet wordt
het neen van de kerken gene
geerd, zegt de schrijver. En óók
de C van het CDA. "Terwille
van die C zou het CDA een al
ternatief een conventionele,
volstrekt defensieve bewape
ning, die de tegenstander wel
afschrikt maar niet bedreigt -
meer in overweging moeten ne
men". "Weer is gebleken - wat
de Barthianen altijd al hebben
gezegd -, dat een christelijke
partij een uiterst problemati
sche zaak is". "Er moet overal
en altijd een christelijke ge
meente zijn, die het geweten
van de natie is", zo besluit Op
penheimer een opstel over 'De
kerk en de vrede'.

Dingen en feiten

Wie cultuurkritisch bezig is,
kan niet om het 'probleem van
de techniek' heen. Oppenhei
mer koppelt dat aan een realis
tisch beeld van de 'onveiligheid
van de weg'. "De techniek kost
talloze mensenlevens". "De
technische veroveringen drei
gen ons te verslinden".

De zorg voor de leefbaarheid
van het bestaan mag niet uit
sluitend worden overgelaten
aan de experts, de deskundi
gen, de specialisten, de mana
gers. "Wij moeten zeker naar
hun oordeel luisteren, maar het
wordt gevaarlijk als wij ons
niet meer bewust zijn van hun
grenzen en van de specifieke
bepaaldheid van hun denken".
Dat denken is gericht op de
dingen en de feiten.

De schrijver ontkent niet, dat
ook de deskundige het ethische
aspect van de dingen kan pei
len, "maar de kennis van de fei
ten drukt zwaar op hem en ont
neemt hem gemakkelijk de
vrijheid tot het scheppen van
een nieuwe werkelijkheid".
"Cultuur schept men niet door
de dingen op hun beloop te la
ten, maar door te kiezen". "Het
technische vereist controle en
beteugeling". Het is vooral de
theoloog Oppenheimer die dan
zegt, dat non-conformisme, het
niet-berusten in de bestaande
toestanden een 'natuurlijk
recht' is in de kerk. "Het be
hoort er een plaats te hebben,
niet terzijde, maar centraal".

'Mijn taak'

De verdediging van de huma
niteit gaat allerminst vanzelf.
Dat wordt alleen mogelijk door
inzicht en moed. Het boek van
Oppenheimer kan bij de ver
werving daarvan - hoe men
soms met hem van mening mag
verschillen - een leidraad zijn.
Hij laat ook mensen en groepen
wier streven en handelen hij
commentarieert, en anderen
die zijn gedachten onder kri
tiek stelden waar nodig aan het
woord. Dat geeft de lezer het
gevoel, op weg te zijn met een
'getuige van de tijd', die niet 'de
waarheid' in pacht meent te
hebben, maar dringend aanzet
tot meezoeken naar wat als
'waar' mag gelden.

Oppenheimer heeft met zijn
uitgever alweer een afspraak
voor een volgend boek. Het
vijfde. Waar dat over gaat, wil
de hij mij nog niet zeggen.

"Schrijven is nu mijn leven,
mijn taak. Je moet dat hebben
als je oud bent".

En hij heeft nog heel wat te
vertellen. "De ervaringen van
een heel lang leven. Het omzien
in verwondering".

Het boeiende van deze man
is, dat hij de ervaringen van zijn
veelbewogen leven steeds be
trekt op wat er vandaag gaande
is. In die eenheid van terugzien
en bij-de-tijd-blijven ligt zijn
kracht.

('Getuige van de Tijd', 240 pagi
na's. f. 23.90, uitgeverij Boekencen
trum Den Haag).

LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Sterringa, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5' ds. Koele-
wijn, Woubrugge;

Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool-

Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. Nauta,
11.15 ds. Nauta en pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Hemmes,
opendeurdienst;

Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Jansen, 5 ds. Koolstra;

Vredesk. (Burggravenl.) 10 mevr. ds. De
Mey;

Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6):

Bevrijdingskerk 10.30.

Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg;

Diakonessenhuis 10.30 ds. v. 't Hof, elke
zat 10.30 rk. dienst;

Endegeest: zie Oegstgeest.

Geref. Kerk: Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Horten-

Oude Vest 10 ds. Schouten;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;

bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Riet
veld;

Merenwijk: zie herv. gem.

Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof

(Rijndijk): 10 kand. De Roest.

Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5 ds.

Houtman.

Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 ds. Af-
fourtit, 5 ds. Den Hertog.

Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.

Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driltstr.): 11.30 en 5.30.

Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. Mostert.

Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10.30 ds. Koek, gezins-
dienst.

Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld.

Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3):
10 evang. Dikkes.

Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. H. Schreuder.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
en woensdagav. 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Eiker
bout.

Leger des Heils (hoek Groenesteeg/Ves-
testr.) 10 heiligingssamenk., 7 verlos-
singssam.

Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5):
7.45 nam., avondmaal.

Nieuw-Apost Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30

Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Chr. Wetenschap (Steensch. 6): 10.30.
Christengemeenschap (beweging voor
religieuze vernieuwing): 9.45 in oud-
kath. kerk (Zoeterw.singel).Kerk van J.
Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen

(Brahmsl 9.30,10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): zat 7.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;

Herensingel zat 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;

Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);

Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7. zo. 9.30, 10.45 en
12.15;

Merenwijk: zie herv. gem.;

H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).

AARLANDERVEEN: Herv. Gem.: 10
ds. v. Driel, 3 herv.-geref. gezinsdienst,
ds. Wilschut, Alphen.

Géref. Kerk: 10 ds. Fernhout, Alphen, 3
zie herv. gem.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds. v. Vuu-
ren, Leerdam.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.

ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, 5 ds. De
Jonge; Kruiskerk 10 ds. De Jonge; Op-
stkerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds. Her
mans; Nabij 10 jeugdkapel; G. Herder
kerk 10 dr. v. Vliet, ha, 6.30 ds. Verheul,
ha; De Bron 9.30 ds. Verheul, ha, 10.15
ds. Nieuwenhuis, ha, 6.30 ds. Taselaar,
ha; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Taselaar,
ha; Oudshoornse kerk 10 ds. Berveling,
Vlaardingen; Sionskerk (Planetensin-
gel) 9.30 dr. Zwanenburg, Ede, 6.30 ds.
Ouwendijk.

Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds. Wilschut,
6.30 ds. Stolk; Salv.kerk 10 ds. Stolk,
6.30 ds. Fernhout. Zie ook herv. gem.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school):
9.30 en 5 ds. Pousma.

Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 ds. M. de Jong, 4.30 ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds.
Blom.

Baptgem. (Molenwerfstr. 1): 10 evang.
Wijmenga, 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Vork, 6.30 evangelisatie-
dienst.

Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.

Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 dr. Meijering.

Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;

Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;

De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.

BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Baas, Molenaarsgraaf, 6 ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst.

BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Droogers, Werkendam, 6.30
ds. Luimes, Woudenberg;

Salv.kerk 10 ds. Kalkman, Hilversum,
6.30 ds. v.d. Hoef;

Bethl.kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. Wie-

Geref. Kerk: 10 en 6.30 ds. v.d. Berg, ha.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.): 9.30 ds. Hei-
da, 4.30 ds. Mouissie.

Evang.-Luth. Gem.: 10.30 ds. P. Kloek,
Soest.

BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. Anker, Doorn,
jeugddienst;

De Stek 9.30 ds. Vlasblom.

Geref. Kerk: 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds.

Mondeel.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 3 ds. Bac.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 hr.
Schuurman, 6.30 kand. De Reuver, bei
den van Nieuwerkerk aan de IJssel.
Geref. Kerk: 10 ds. Damsma, Rijnsburg,
5 ds. Ferwerda, Sassenheim.

Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;

Rijndijk zo. 10.

HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-

fusz, 5 ds. v.d. Wal.

Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Wal.

Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Biesma.

Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;

Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.

HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon
stra.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.

DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Kolde-
wijn, gezinsdienst.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.

6 ds. Romein, Rotterdam;

Ontm.kerk 10 en 6.30 (jeugddienst) prof.
dr. v.d. Beek; wijkgeb. 'De Wiek' 10 ds.
Aarents, interk. evangelisatiedienst.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Zee.

Geref. Kerk: 9.30 ds. Koster, 5 ds. v.d.

111.15.

KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Visser, 6 ds. Gebraad;
O. Kerk 10 ds. v. Roon, 6 ds. De Jong;
Ichthusk. 10 ds. Driebergen, 5 ds. v.
Sliedregt;

Pniëlk. 9.30 ds. De Jong, 6 ds. Schuur-

aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Schuurman;

Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.

Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): 10 ds. Maasdorp,
R.dam.

Geref. Kerk: Vr.kerk 10 ds. v.d. Horst, 5
ds. v. Breevoort;

Triumfatork. 10 ds. v. Breevoort, 5 ds.

ken.

Dy-

Geref. Gem.: 10 en 4 leesdienst, di. 13
nov. 7.30 zendeling ds. G. Kuyt.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;

Poelpolder zat 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30 en 10;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30,10.30 en 5.45.

Geref. Kerk: 9.30 ds. Jaspers Focks, 6.30
ds. Stroes.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Bouw.
Remonstr. Gem.: 10 ds. Duinker.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan

Geref. K. Vrijg.: 10.15 leesdienst, 3.30 ds.

Heida.

Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. Janse, 7 ds.

Biewenga, Z.meer.

Chr. Geref. Kerk: 10 en 3 ds. Slagboom. Rk Kerk: zat. 7,
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en S
ds. v.d. Belt.

Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5 lees
dienst.

Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.): 10 en f
leesdienst.

Volle-evang.gem. (Tripodia'): 9.45.

Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16): 10 -

ds. J. A. Visser, 4 ds. Visser, doopdienst Kerk: zat- 1
in baptistenkerk Leiden.

NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 dr. F. de
Graaff, Hattem, 2 ds. L. F. de Graaff, in
trede.

Geref. Kerk: 9.30 ds. Elderman, Bode
graven, 7 ds. Helderman, Badhoeve-
dorp.

9 en 11.

Geref. Kerk: 8.30,10.30 en 4.30 ds. Rang,

i. 10.

i 7 ds.

KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Baas, Katwijk, oogstdienst,
7 zie geref. kerk.

Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 7 ds. Lapré.

LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, jonge-
rendienst, 3 ds. Bovenberg, Leiden, met
gehandicapten, 6.30 mevr. ds. Jacobi-
van Duijn, mmv 'Hart en Stem';
Hoofdstr. 10 mevr. ds. Westera-Franke;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Leythenrode 10 ds. De Leeuw.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds
Brommet

Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10 hr. J
v.d. Zeeuw.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 10 en 11.30.

LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds
Schalk.

Geref. Kerk: 10 ds. Schouten, Koeken
gen, 2.30 ds. C. van der Kooi, intrede.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.

LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
Hooft, gezinsdienst, 7 ds. De Gelder
jeugddienst, mmv Petra-jeugdkoor Lei
den;

Pauluskerk 10 ds. Jongeboer, Baara.
Geref. Kerk: 10 ds. Boswijk, 7 zie herv.
gem.

Geref. K. Vrijg.: 8.45 en 4.30 ds. De Put
ter.

Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 10 en 5

NOORDEN: Herv. Gem. 9.30

Geuze.

Geref. Kerk (W. Verlaat): 10 ds. v. Wijn
gaarden, Barneveld, 7 ds. Elderman, Bo
degraven.

NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr
.(Binnen) 10 en 7 ds. v.d. Lee. 5 ds. Maas
land, Wadd.veen;

Hoofdstr. (Zee) 10 ds. De Gelder, Lisse
5 zie geref. kerk;

De Rank (Golfbaan) 10 ds. v.d. Plas
Delft.

Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Wil
schut, Dordrecht, 5 ds. Kuiper;

Vinkenl. (Binnen).zie herv. gem.;
Stichtingskerk 11 ds. Slofstra; Sole Mio
9 ds. Kuiper.

Rk Kerk: Zee zat 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.

NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Elgersma.

Rk Kerk: Victork. zat 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;

De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.

OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman;

Pauluskerk 10 ds. Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Stenfert Kroest, 7 ds. Heemskerk.
Geref. Kerk: 10 ds. Heemskerk, 7 zie
herv. gem.

Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school): 10.30 ds. De Putter, 7 ds. v.d.
Scheer, Bergschenhoek.

Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. De Lange.

Van Wijckerslooth: 4 ds. Damsma.
Endegeest: 10 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat 7, zo. 9 en 10.30.

8.30 en

OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Kamp, 5 ds. Jas
pers Focks, jeugddienst.

Geref. Kerk: 9.15 hr. L. Broek, O.geest, 5
zie herv. gem.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.

ROELOFAREND^VEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;

Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.

RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. De Korte, 7 ds. v.d. Kamp.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 leesdienst, 2.15
ds. Bouw.

Bethelkerk 9.30 ds. Smaling.

Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Baayen, 5
dr. Bade, Koudekerk, jeugddienst;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Snel, 5 ds. Rib-
berink;

Mar.kerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Baayen.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds. Grut
ter.

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
De Jong, Denekamp.

Rk Kerk: zat 7, zo. 10.30.

SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
(oogstdienst) ds. Germans, 7 ds. Heule,
Wassenaar, opendeurdienst.

Geref. Kerk: 10 ds. Ferwerda, 7 zie herv.

Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Aarnoudse.
Ned. Prot Bond (Jul.laan 17): 10.30 ds.
R. Gaaikema, Haarlem.

Rk Kerk: zat 7. zo. 9.30 en 11

TER AAR: Herv Gem. 9.30 ds. Klei-
berg, Vinkeveen, 8.30 ds. Klein Kranen
burg.

Geref. Kerk: 9.30 ds. Broer, 6.30 ds. Jas
pers Focks.

Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat 7, zo. 9.30 en 11.30.

VALKENBURG: Herv. Gem. 10 en 6.30
ds. Vermeulen.

Geref. Kerk: 9.30 mevr. ds. Jacobi-v.
Duijn, Leiderdorp, jeugddienst, 6.30 ds.
Damsma.

Geref. K. Vrijg.: 9.30 ds. Mouissie. 5 ds.
Heida.

VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong.

Rk Kerk: zat 7, zo. 9,10.30 en 11.45.

China. Onder de indruk van de
'vitaliteit' van de kerk van China
en van de 'opmerkelijke groei van
deze kerk onder moeilijke omstan
digheden' is secretaris-generaal
Philip Potter van de Wereldraad
van Kerken teruggekeerd van een
reis door China. Hij was daar op
uitnodiging van de Chinese Raad
van Kerken.

Potter deed de steden Peking,
Xian, Nanking en Sjanghai aan, be
zocht er kerkelijke gemeenten en
had ook ontmoetingen met kerk
leiders en overheidsmensen. De
laatsten verzekerden hem, dat in
China wordt vastgehouden aan de
vrijheid van godsdienst en dus ook
aan het recht van christenen om
godsdienstige bijeenkomsten te
houden.

Naar schatting zijn de laatste ja
ren 1800 protestantse kerkgebou
wen in dit land heropend. Ook ko
men vele duizenden christenen
voor hun diensten bijeen op zoge
noemde 'ontmoetingsplaatsen'.
Het kerkelijke leven daar deed
Potter denken aan het vroege
christendom. "Internationale con
tacten, vooral met oecumenische
organisaties, zullen met grote voor
zichtigheid moeten worden opge
bouwd".

Vrouwen. Meer dan 80 procent
van alle anglicanen en ongeveer 2/3
van de anglicanen die regelmatig
naar de kerk gaan is vóór toelating
van de vrouw tot het priesterambt
Dat bleek uit een brede opiniepei
ling door een Engels onderzoekbu
reau. Komende week zal de synode
van deze kerk debatteren over eer
ste stappen, die uiteindelijk zou
den moeten leiden tot wijding van
vrouwen.

Bjj het onderzoek kwam ook
naar voren, dat steeds minder
rooms-katholieken in Engeland
bezwaar maken tegen vrouwelijke
priesters in de zusterkerk. Wees 53
procent van hen in 1981 de wijding
van anglicaanse vrouwen af, nu
was dat percentage tot 47 gedaald.

65-plus. Britse 65-plussers heb
ben in de kathedraal van Canterbu
ry een dienst gehouden om uit
drukking te geven aan hun dank
baarheid voor het feit dat de oude
dagsvoorzieningen nu zoveel beter
zijn dan begin deze eeuw. Bejaar
den, zo verklaarden de organisato
ren, worden zo vaak gezien als
mensen die zorg en aandacht nodig
hebben. "Wij vonden het tijd om
duidelijk te maken, dat we blij zijn
met de huidige voorzieningen".

Tijdens de dankdienst - waarin
de bejaarde vroegere aartsbis
schop Lord Coggan voorging -
werd gecollecteerd voor het restau
ratiefonds van de kathedraal.

Hervormde Kerk: beroepen te
Duivendrecht kandidaat C. Mata-
heru Bathmen, te Menaldum (Fr.)
T. Tijsma Ootmarsum, te Noord-
horn-Niezijl-Saaksum (Gr.) T. van
der Heijden Oud-Vossemeer; aan
genomen naar Alblasserdam A.
van Vuuren Kamerik. Gerefor
meerde Kerken Vrijgemaakt: be
roepen te Utrecht-Noordwest P.
Niemeijer Zuidwolde (Gr.); aange
nomen naar Groningen (voor zen-
dingsdienst in Irian J^ja) kandi
daat G. van Enk Spakenburg.

VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10ds. v.d. Schoot, ha;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
Blanken, ha;

Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Ver-
heule. Zie ook geref. kerk.

Herv. evang. op geref. grondslag (aula
Lucas-college, Beeth.laan): 9.30 ds.
Grisnigt, Bennekom, 4.30 ds. Westland,
Scherpe nz eel.

Geref. Kerk: 10 (ha) en 7 zangdienst) ds.
De Zeeuw.

Geref. K. Vrijg. (Bachlaan): 10 en 5 ds. P.
de Jong.

Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
gespreksdienst.

British School in The Netherlands (Jan
v. Hooflaan 3): 10.15 anglicaanse dienst.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat 7. zo. 10.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Maasland, 5 ds. Verwelius, Vee-
nendaal;

Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds.
Ruigrok, Bruchem;

Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds. SpUt,
Ede;

Imm.kerk 10 ds. Hulst, 5 ds. Quartel.
Gouda.

Geref. Kerk: Kruisk. 9.30 en 5 ds. Land
heer, Kampen;

Ontm.kerk 10 ds. De Moor.

WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. J. E. v.
Veen, Wassenaar.

Rk Kerk: zat 7. zo. 8.30,10 en 11.30.

WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. v. Trigt Aalst;
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;

Messiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.

Geref. Kerk: Zijllaan 10 ds. Los, Pijnak-
cer, 5 ds. Hanen burg, Voorburg;

Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. v.d.
Kamp, ha.

Ned. Prot. Bond (Kerkdam): 10.30 ds.
Werner

WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
dr. Meyers, Leiden.

Geref. Kerk: 9.30 ds. Dronkert Gouda,
6.30 ds. Broer.

Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.

ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand.

ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, 11.30 oecum. dienst in Chr.
Dienaarkerk.

Rk Kerk: St Jan zat. 7.30. zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat 7, zo. 10 en 11.30 (oe
cum. dienst);

H. Rijndijk zat 7. zo. 10 en 11.30.

Boskoop, jeugddienst.
Remonstr. Gem.: 10 mevr. ds. Thieme,
gezinsdienst.