Reagan: mooiste
moet nog komen
Reagan moet nu
kleur bekennen
Mondale: strijd
is pas begonnen
De onstuitbare opmars van nieuw rechts
dem meubelfabriek
Euforie in Republikeinse Partij
Van den Broek
is tevreden
In Congres veel bij het oude
WOENSDAG 7 NOVEMBER 1984
BUITENLAND
PAGINA 9
WASHINGTON - Opgetogen en voor een bijna tierende menigte verschenen Ronald
Reagan en zijn vrouw Nancy vanmorgen in een hotel in Los Angeles. Hun aanhangers
konden niet genoeg krijgen van de kreet 'Four more years'. „Dat", zei Reagan, „hebben
we net geregeld".
Hij herhaalde goeddeels zinsneden
waarmee hij tijdens zijn campagne
al ovaties oogstte. Maar de woor
den die hij eraan toevoegde, maak
ten duidelijk dat hij met onvermin
derde energie zal blijven pogen
ook de meest omstreden punten
uit zijn programma te verwezenlij
ken.
door
Henk Kolb
„Vanavond betekent nergens het
eind van, maar is van alles het be
gin", aldus Reagan. „Het gaat niet
alleen om de komende vier jaar,
maar om de volgende tien jaar en
de volgende eeuw. Wij hebben
hard voor onze principes gevoch
ten en die moeten wij nu in de
praktijk brengen en ik herhaal het
nog een keer: "You ain't seen no
thing yet. Jullie hebben nog niets
gezien. Het mooiste komt nog".
In het hele land kreeg Reagan
onder alle demografische catego
rieën een voor de Democraten ver
pletterende meerderheid. Na deze
uitslagen is het duidelijk dat de ou
de democratische coalitie uit Roo-
sevelts tijd, die al in 1980 sterk was
afgekalfd, niet meer bestaat. De
meerderheid van de werkende
klasse is naar Reagan overgelopen,
ondanks de steun van de vak
bondsleiders voor Walter Mondale.
Zelfs d kreeg Mondale in staten als -
Alabama en Mississippi, met res
pectievelijk 20 en 40 procent zwar
te inwoners, zo'n 90 procent van de
zwarte stemmen niet minder dan
86 procent van de blanke kiezers
stemde op Reagan.
Polarisatie
Op het eerste gezicht treedt uit
deze uitslagen dan ook een scher
per dan voorheen gepolariseerd
Amerika naar voren. Niet alleen
vanwege ideologische overwegin
gen, maar op grond van ras. De 're
genboog-coalitie' van Jesse Jack
son blijkt vooralsnog niet te be
staan. Ook van de Spaansspreken
de bevolkingsgroep blijkt zo onge
veer de helft voor Reagan te heb
ben gestemd.
De stemmen voor een sterke de
fensie (Reagan) lijken zo ongeveer
op te wegen tegen de zorg omtrent
wapenbeheersing (Mondale). Dit
heeft de staat van de economie een
kernpunt gemaakt in de uitslagen
en wat dat betreft blijken de kie
zers Ronald Reagan te hebben ge
volgd, die zegt geen belastingver
hoging te willen en niet Walter
Mondale, die betoogde dat belas
tingverhoging onvermijdelijk is.
De Amerikaan heeft gestemd voor
de slecht verdeelde welvaart die
Reagan met minder inflatie, maar
meer werklozen en minder belas
ting, doch hogere nationale schul
den, heeft bewerkstelligd.
De diep teleurgestelde Democra
ten hebben moeten constateren
dat Reagans verkiezingsresultaten
de vorm hebben aangenomen van
een onstuitbare grondzee van bij
val voor de oudste president die de
VS ooit hadden en die zij blijkbaar
nog willen houden. Vooralsnog
hebben de Democraten niets an
ders om zich aan vast te klampen
dan de zekerheid dat hun kandida
ten dikwijls werden gekozen voor
Senaat, Huis van Afgevaardigden,
goeverneurszetels en andere func
ties, in vele staten die zich voor
Reagan uitspraken.
Wedstrijd
Thomas O'Neill, de 'speaker' van
het Huis van Afgevaardigden en
opnieuw de belangrijkste gekozen
democratische functionaris in de
VS, verklaarde vastbesloten dat
deze uitslag voor Reagan geen
mandaat is, maar dat deze 'beste
tv-acteur die de VS ooit in het Wit
te Huis hebben gehad' slechts een
wedstrijd in populariteit heeft ge
wonnen. Gary Hart (voormalig
kandidaat, mededinger van Mon
dale bij de Democraten): „Morgen
vliegt de Republikeinse partij naar
alle kanten uit elkaar".
Vooral in de hoek van Nieuw
Rechts en de Moral Majority heeft
deze overweldigende zegepraal
van de man die zich bereidwillig
voor hun oogmerken heeft ingezet,
grote vreugde teweeggebracht. Ds.
Jerry Fall well verklaarde erop te
rekenen dat Reagan een beleid zal
voeren dat het leven van gebore
nen en ongeborenen respecteert en
zich baseert op een strikte inter
pretatie van de grondwet.
„Wij hebben miljoenen kiezers
voor Reagan geregistreerd. De
102.000 geestelijke leiders in de
Moral Majority zullen daarmee
doorgaan, zodat wij in 1988 nog
sterker zijn", zei Fallwell dinsdag
avond. „Politiek conservatieven en
religieus conservatieven hebben
de handen ineen geslagen". Sena
tor Paul Laxalt, voorzitter van Rea
gans verkiezingsorganisatie, kon
digde aan dat er géén belastingver
hoging zal komen en dat de defen
sieuitgaven niet zullen worden
aangepast, terwijl Reagan er naar
blijft streven zijn 'sociale agenda'
van schoolgebed en verbod van
abortus uit te voeren „met meer
succes dan in de eerste vier jaar".
De verkiezingen hebben voorals
nog geen duidelijk beeld kunnen
verschaffen van de politieke ver
houdingen in de VS. Zij hebben
voorlopig een beweging naar
rechts bevestigd, maar ook duide
lijk gemaakt dat de Amerikaanse
kiezers niet bij voorbaat tot de ene
of de andere partij mogen worden
gerekend. Wat Walter Mondale be
treft zei een commentator: „Hij
heeft langer gereisd dan Columbus
maar aanmerkelijk minder ont
dekt".
DEN HAAG (GPD) - Minister Van
den Broek (buitenlandse zaken)
hoopt dat president Reagan zijn
macht zal gebruiken om nieuwe
initatieven te ontplooien op het ge
bied van de buitenlandse politiek.
Hij zei in een tv-uitzending van
de NOS dat hij tevreden was over
de herverkiezing van Reagan. Hij
hoopte dat Reagan nieuwe intiatie-
ven zal ontplooien op beleidsterrei
nen die ook voor Europa van zo es
sentieel belang zijn. Hij noemde in
dat verband de betrekkingen met
de Sowjet-Unie, met Europa, de sa
menwerking in het NAVO-bondge-
nooschap, en de politiek in het
Midden-Oosten en Midden-Ameri-
ka.
In het Scheveningse Kurhaus werd afgelopen nacht een bijeenkomst belegd voor de Amerikaanse gemeen
schap, die zich blijkens deze foto in fleurigheid niet onderscheidt van de landgenoten thuis. In de Leidse studen
tensociëteit Minerva kon al snel geen muis meer naar binnen. De Amerikaanse avond trok veel belangstelling.
Aan een forum nam een reeks prominten deel, onder wie v.l.n.r. de heren Dankert, Heldring, Van Mierlo,
Halberstadt, Van Thijn, Van Eekelen en de oud-ambassadeur in de VS, Lubbers. (foto's gpd, Holvast»
Omstreden Jesse Helms wint na 'smerige campagne'
WASHINGTON - De stemmen
zijn nog niet allemaal geteld en de
uitslagen dus nog niet zeker, maar
de enorme verkiezingsoverwin
ning die Ronald Reagan gisteren
heeft behaald, zal weinig verande
ren aan de situatie in het Ameri
kaanse Congres. In de Senaat heb
ben de Democraten minder ge
wonnen dan zij hoopten (slechts
een zetel, mogelijk twee). In het
Huis van Afgevaardigden zijn de
Republikeinen verre achtergeble
ven bij hun verwachting dat zij ge
noeg zouden winnen om met con
servatieve democraten een 'ideolo
gische coalitie' te kunnen sluiten
waarmee Reagan zou kunnen
werken.
door
Henk Kolb
In het Huis regeerden de Demo
craten met een meerderheid van
267 tegen 166 stemmen, nadat de
Republikeinen bij de tussentijdse
verkiezingen van 1982 niet minder
dan 26 zetels hadden verloren op
een ogenblik dat Reagan op het
dieptepunt van zijn president
schap was en het land door een re
cessie werd geteisterd. Nu hebben
de Republikeinen naar schatting
15 zetels van die 26 terug gewon
nen, maar dat is niet genoeg. Ideo
logisch verschilt het nieuwe Huis
in opbouw nauwelijks van het ou
de.
Gering
Ondanks de geringe verschui
ving van een of twee zetels, in de
Senaat (waar de verhouding 55 te
gen 45 was in het voordeel van de
Republikeinen) staan daar belang
rijke verschuivingen te wachten.
In Illinois stond vanmorgen vroeg
de liberale Republikeinse senator
Charles Percy, voorzitter van de
belangrijke commissie voor bui
tenlandse betrekkingen, op verlies
tegen de conservatieve Democraat
Paul Simon. In Noord-Carolina
werd Jesse Helms, de apostel van
Nieuw Rechts, ook wel bijge
naamd de i'Prins der Duisternis',
herkozen na wat allerwegen werd
bestempeld als de smerigste en de
duurste campagne voor een se
naatszetel van dit verkiezingssei-
Helms versloeg gouverneur
Hunt. Tezamen stopten zij 21 mil
joen dollar in hun campagne, maar
volgens de Democraten is het bo
vendrijven van Helms een goede
graadmeter voor de vorderingen
die ultra-rechts in de VS heeft ge
maakt. Als Percy verliest is de mo
gelijkheid daar dat Helms diens
post bij de commissie voor buiten
landse betrekkingen overneemt.
Dat zal een hele wezenlijke invloed
hebben op Reagans benoemings
beleid, gegeven het feit dat Helms
vele voordrachten van gematigde
politieke denkers in Reagans hui
dige regering heeft tegengehou
den.
Rechtervleugel
In de Senaat is voortaan minder
steun voor een verbod op abortus,
voor de MX-raket, voor de defen
siebegroting in het algemeen, voor
het schoolgebed en voor een ver
plicht begrotingsevenwicht, Rea
gans favoriete onderwerpen. De
verkiezingen hebben aangetoond
dat de Amerikaanse bevolking
weliswaar liever Ronald Reagan
als president heeft dan Walter
Mondale, maar ook dat deze als
vertegenwoordiger van de uiterste
rechtervleugel zijn partij niet de
overmacht heeft kunnen geven
waarnaar zij streeft.
Volgens de Republikeinen moes
ten dit de verkiezingen worden van
de herschikking der politieke ver
houdingen. Dat is niet het gevbal
geweest. In doorsnee en afgezien
van de strijd om het Witte Huis,
zijn de Republikeinen nog steeds
een minderheidspartij. In de volks
vertegenwoordiging ligt voldoen
de tegenwicht om ervoor te zorgen
dat de slinger van de politiek niet
te ver naar rechts doorslaat.
Niet minder dan zeventien van
de 54 of 53 Republikeinen in de Se
naat behoren tot de gematigde of
liberale sector. Dit betekent dat
zich tussen een wel herkozen, maar
politiek toch zeer gebonden presi
dent en de volksvertegenwoordi
ging een scherpe strijd kan gaan af
spelen, waarin de gematigde den
kers meer gewicht in de schaal leg
gen dan uit hun getalssterkte on
middellijk blijkt.
De resonerende thema's waar
op Ronald Reagan zijn verkie
zingscampagne heeft gebouwd
economische welvaart, tradi
tionele waarden, macht en opti
misme - hebben het Ameri
kaanse volk bereikt. De bejaar
de president, kampioen van de
conservatieven, werd herkozen
met een meerderheid die uniek
kan worden als hij ook zijn vijf
tigste staat, Minnesota, nog
wint, want dat is in de hele
Amerikaanse geschiedenis nog
nimmer vertoond.
Bij nader inzien echter is van
een politieke aardverschuiving
geen sprake, omdat Reagans
overweldigende zege niet ge
paard gaat met een navenante
opmars van zijn Republikeinse
partij in het Congres of in de
volksvertegenwoordigingen
door
Henk Kolb
van de Staten. Niettemin is
Reagan ongetwijfeld van plan
de VS tot in lengte van jaren
vast te nagelen op zijn beginse
len. In het Congres zal hem dat
vermoedelijk niet gemakkelijk
vallen, maar als president kan
hij rechters benoemen, die tot
ver in de toekomst ervoor kun
nen zorgen dat zijn principes
aan de wortel van de Ameri
kaanse samenleving worden
gelegd.
Bittere strijd
Amerika wacht een mogelijk
zeer bittere strijd tussen ideolo
gen en pragmatici. Het is onaf
wendbaar, dat Reagan in die
gevallen kleur zal bekennen.
Hij hoeft dan geen rekening
meer te houden met een ver
dere politieke loopbaan en het
is de vraag of hem dan aller
eerst de uitgangspunten van
Nieuw Rechts voor ogen staan
en de door hem onderschreven
verlangens van de Moral Majo
rity dan het brede forum dat
zijn Republikeinse Partij be
hoort te bieden om zijn aan
trekkingskracht op de kiezers
te vergroten.
Vrijwel de enige groep kie
zers die Mondale massaal heeft
gesteund, is die van de zwarte
bevolking. Jesse Jackson zei
gisteravond dat de Democraten
moeten hergroeperen. Gegeven
de verkiezingsuitslag zijn de
volgelingen van deze gepassio
neerde zwarte voorganger in
een groter isolement beland.
Hun stemmen hebben de door
slag niet kunnen geven, zoals
de Democraten aanvankelijk
hadden berekend.
De massale registratie van de
zwarte kiezers is grotendeels
genivelleerd door desertie van
blanke stemmers uit de Demo
cratische gelederen. Dat heeft
maatschappelijke scheidslij
nen verscherpt. Deze verkiezin
gen hebben wederom bewezen
dat de VS nog meer dan voor
heen naar ras onderscheid ma
ken.
Afstand
De militante vrouwenbewe
ging blijkt evenmin als de lei
ding van de vakbonden greep
te hebben op zijn potentiële
aanhangers. De vrouwen heb
ben in meerderheid op Reagan
gestemd, de vakbonden heb
ben Mondale niet kunnen red
den. De afstand tussen het Wit
te Huis en de vakorganisaties is
opnieuw vergroot en dat kan in
de komende jaren opnieuw tot
scherpe geschillen aanleiding
geven.
Politiek hebben deze verkie
zingen niets opgelost. Ten aan
zien van wezenlijke vraagstuk
ken hebben de kiezers zich niet
uitgesproken of zij hebben zich
ingedekt door Reagan als presi
dent aan te wijzen, maar overi
gens de Democratische kies
lijst te volgen.
Velen hebben verondersteld
dat Ronald Reagan zich in een
tweede ambtsperiode politiek
belangrijk zou matigen, om de
bruggen te kunnen slaan bin
nen zijn partij en met de Demo
craten. De toon van Reagans
dankwoorden wijst daarop
geenszins. Hij spreekt nog
steeds van een Amerika dat op
vrede moet zijn voorbereid en
dat betekent 'tot de tanden ge
wapend'. Hij komt ongetwij
feld bloot te staan aan druk van
extreem rechts, dat wisselgeld
wil zien voor zijn machtige
steun, en dat rechts moet van
wapenbeheersing niets weten.
Euforie
Volgens James Baker, zijn
politiek gematigde stafchef in
het Witte Huis, wordt het stre
ven naar een wapenovereen
komst met de Sowjet-Unie het
belangrijkste agendapunt op
de buitenlandse agenda. Naar
in Washington verluidt heeft
minister van buitenlandse za
ken Shultz gezegd slechts te
willen aanblijven als Reagan in
de komende jaren op dit punt
een tegemoetkomender beleid
voert.
Aan Reagans euforie over
een overwinning van vrijwel
ongekende proporties kan geen
twijfel bestaan. De vraag is of
hij dit 'mandaat' zo kan invul
len, dat het meer wordt dan een
voortgezette kruistocht tegen
onafwendbare maatschappelij
ke veranderingen, die van
Amerika een in benepenheid
naar binnen gekeerd land
dreigt te maken, dat zich van
buitenaf steeds meer bedreigd
acht.
Een zichtbaar vermoeide Mondale gaf. i
de nederlaag toe
Extreem rechts is er altijd geweest
in de Amerikaanse politiek. Maar
omdat het geen institutionele basis
had, geen partij en weinig begrip
voor het politieke proces, bleef de
'dreiging van rechts' voor velen
een hersenschim van oververhitte
liberale breinen. Dat is niet langer
het geval. Een vergaand gepolari
seerd Amerika zal zich de verkie
zingen van 1984 nog lang herinne
ren: zij markeren het begin van een
poütiek vacuüm waarin de grote
partijen zich opnieuw moeten defi
niëren, het machtige bastion van
de vakbonden is afgebrokkeld en
waarin wat Nieuw Rechts is gaan
heten naar meer macht zal grijpen.
door
Henk Kolb
Nieuw Rechts, nauw gelieerd
met de Moral Majority onder ande
re, is niet langer het irrelevant
rechts van bizarre extremisten. Het
is geïnstitutionaliseerd, georgani
seerd en gedisciplineerd. Het be
schikt over enorme fondsen en een
focus voor zijn acties die, als zij sla
gen, radicale politieke veranderin
gen teweeg zullen brengen. Voor
het eerst zetelt in het Witte Huis
een president die weliswaar niet
meer kan worden herkozen, maar
zozeer aansluit bij de beginselen en
doelstellingen van Nieuw Rechts,
dat nauwelijks een politiek klimaat
valt te bedenken waarin deze be
weging beter zou kunnen opere-
In 1980 beheerste Nieuw Rechts
naar schatting tien procent van de
stemmen in Senaat en Huis, maar
het wist zich daarnaast gesteund
door de verbijsterend gegroeide
parochies van de televisie-evange
listen. Hoe ver hun invloed rijkt,
demonstreerde de Republikeinse
Conventie in Dallas overdadig in
zijn litanieën vol trefwoorden die
men overal in de uitspraken van
Nieuw Rechts terugvindt.
Dakloos
Niet voor niets klagen gematigd
conservatieven over hun klaarblij
kelijke politieke dakloosheid. Het
politieke beeld van de VS wordt in
niet geringe mate vertroebeld door
het feit dat de partijen ideologisch
niet duidelijk zijn bepaald. Nieuw
Rechts mag dan overwegend aan
hang hebben binnen de Republi
keinse Partij, het bestrijkt ook De
mocraten, maar lang niet alles ove
rigens wat zich in de Amerikaanse
politiek conservatief noemt mag
met Nieuw Rechts worden ver
ward.
Nieuw Rechts moet niets hebben
van gelijke rechten voor vrouwen,
voor homosexuelen, van abortus,
een verbod op bezit van handvuur
wapens, pornografie of rasseninte
gratie, maar wil minder belasting,
meer defensie, geen wapenvermin
dering, minder overheidsbemoeie
nis, minder sociale zorg en gebed
op de openbare scholen. De bewe
ging laaft zich aan ontevredenheid,
onzekerheid en exploiteert, zo heb
ben politicologen vastgesteld, zul
ke verschijnselen als wrijving tus
sen joden en zwarte leiders en de
vijandigheid van de lagere Ameri
kaanse middenklasse tegenover
maatschappelijk hoger en lager ge-
klasseerden.
Strijd
De Republikeinse partij zal in
doorsnee zegevierend uit de ver
kiezingen tevoorschijn komen,
maar zij zal op zoek moeten naar
nieuwe leiders voor 1988 en in dat
proces is Ronald Reagan, politiek
vleugellam nu, een betrekkelijk ir
relevante factor geworden. In zijn
partij zal de strijd tussen de aan
hangers van Nieuw Rechts en een
variëteit van meer gematigde Re
publikeinen zich in de allereerste
plaats moeten voltrekken.
De Democratische partij moet
eveneens op zoek naar nieuwe
voorlieden die op de een of andere
manier een oplossing zullen moe
ten vinden voor de desertie in de
rangen van hun traditionele aan
hang onder de ouderen in de
werkende klasse. Hart, Cuomo en
Jackson zullen zich in 1988 weer
aandienen, maar de Amerikaanse
politiek blijft zich bewegen als
drijfzand.
Nieuw Rechts intussen bouwt
voort aan de zogenaamde 'nieuwe
meerderheid' van kiezers die geen
boodschap meer hebben aan stem
gedrag binnen de grenzen van een
tweepartijen-systeem. De bewe
ging zoekt invloed op benoemin
gen van rechters en gebruikt veel-
vuldiger dan ooit de televisie-pre
dikers zoals Jerry Fallwell van de
Moral Majority om dergelijke ver
langens uit te dragen.
Dan klinken boodschappen als
deze door: De Bijbel onthult de
juiste manier om te stemmen als
het om politieke kwesties gaat, van
een begrotingsevenwicht tot en
met onderwijszaken. Wie het daar
niet mee eens is, is anti-christelijk.
In schoolboeken mag niets meer
over vrouwenrechten worden ge
zegd. Homosexualiteit kan worden
gekoppeld aan moord en andere
zonden en doodstraf zou op zijn
plaats zijn.
Compromissen
dat willen, zij kunnen de president
kiezen en uit zijn ambt zetten, zij
kunnen elke functionaris kiezen
die zij maar willen en dat is precies
wat wij van plan zijn". (Ds Richard
Zone van de Christian Voice, een
lobbygroep.)
„Waarom moeten we compro
missen sluiten om iedereen tevre
den te stellen" (Fallwell). „Mensen
denken dat zij op school gelijkheid
kunnen onderwijzen. Welnu, daar
vechten wij tegen" (Janet Egan,
'Ouders van Minnesota'). „Uitein
delijk kan alles worden terugge
bracht tot goed en fout" (Paul Wey-
rich, een van de leiders van Nieuw
Rechts). „Laat ik u iets anders ver
tellen over Gods karakter. God zou
zonodig een tiran, een man die mis
schien niet de beste ethiek heeft,
doen opstaan om het belang te be
schermen van de zedelijken cn de
Godgelovigen" (James Robison,
evangelist in Dallas).
Met dezè bijstand onder meer is
Reagan aan de macht gekomen en
gebleven. De democratie waarover
hij presideert, wordt in een periode
van heroriëntatie aangevallen met
intimidatie-politiek en gelovigen
worden in het gelid gejaagd met de
dreiging van verdoemenis. Ameri
ka is zeer diepgaand met zichzelf
bezig en dat maakt zijn bewegings
vrijheid tegenover de buitenwe
reld niet groter.
WASHINGTON (GPD) - „Hoewel
ik liever had gewonnen moeten we
ons vanavond verheugen in de de
mocratie en vrijheid van een
prachtig volk en zijn keuze aan
vaarden. Wij hebben niet gewon
nen, maar wel geschiedenis ge
maakt en die strijd is nog maar pas
begonnen", aldus Walter Mondale
in een rede waarin hij zijn grote ne
derlaag toegaf.
„Mijn verlies", zei Mondale,
„doet niet af aan onze strijd. Wij
moeten doorgaan met het zoeken
naar een rechtvaardig en eerlijk
Amerika voor de armen, de werk
lozen, de ouden van dagen, de ge
handicapten, de hulpelozen en de
bedroefden. Zij hebben ons van
avond meer nodig dan ooit. Ik
draag dit in vrede, met de weten
schap dat ik alles gegeven heb wat
ik had".
Mondale wenste Reagan telefo
nisch geluk, zoals ook Ferraro (die
haar koffers voor een vakantie op
de Maagdeneilanden al had ge
pakt) haar tegenvoeter Bush felici
teerde. Maar de cijfers wijzen uit
dat de eerste vrouwelijke kandi
daat van een der grote partijen
voor de op een na hoogste functie
in het land geen winst heeft ge
bracht. Niet alleen stemden de
vrouwen in meerderheid voor Rea
gan, maar hij kreeg ook 58 procent
van de stemmen onder de Ameri
kanen van Italiaanse afkomst.
ADVERTENTIE
BEZOEK EEN TOONZAAL OF BEL EERST 03450-17484 VOOR GRATIS DOKUMENTATIE
levert het betere zitmeubel rechtstreeks aan de konsument
