Wachten op de gez ond- v erstai i I-pil
'Chess' belooft hitmusical te worden
IKON zet Brugsma centraal in laatste aflevering Apocalyps
Hot House viert lustrum met
festival 'Jazz aan de Rijn'
WOENSDAG 31 OKTOBER 1984
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 2f
Concerttournee van Abba en Tim Riee
Concertante opvoering van musical
Chess. Geschreven, gecomponeerd en
geproduceerd door Tim Rice, Björn Cl-
vaeus en Benny Andersson. Met mede
werking van Abba-band, London Sym
phony Orchestra olv. Anders Eljas en
als solisten Elaine Paige, Murray
Head, Tommy Korberg, Denis Quilley
en Karen Glenmark.
Concertgebouw Amsterdam, 29 ok
tober 1984.
AMSTERDAM (GPD) Alleen
Amerikanen proberen Europa wel
eens in vijf dagen te 'doen'. Andere
mensen vinden vijf dagen Arden
nen al aan de korte kant. Als je
moet ligt het natuurlijk anders.
Twee voormalige Abbacompo-
nisten, Benny Andersson en Björn
Ulvaeus, reizen samen met de
tekstdichter van de musicals Evita,
de laconieke Engelsman Tim Rice,
op het ogenblik langs vijf grote Eu
ropese steden teneinde een nieuwe
musical aan de man te brengen
De musicalproduktie zelf moet
pas vanaf december aanstaande in
Londen op de planken staan. De
muziek is echter voltooid en op de
plaat gezet. Met behulp van be
faamde solisten, het London Sym
phony Orchestra, The Ambrosian
Singers en de backingband van
Abba is er nu een korte tour opge
zet om de aandacht te vestigen op
het produkt en alvast interesse en
geld los te weken.
In een stampvol Amsterdams
Concertgebouw verdringen zich
kopstukken uit de boeken- en pla-
tenuitgeverswereld, de elektroni
sche industrie en Het Gooi om
nieuwsgierig vast te stellen of deze
gok gunstig uitpakt. De Zweedse
automobielfabrikant die de onder
neming steunt, is alom aanwezig
met auto's en het tegenwoordig
verplichte nummertje van het pro
motieteam. De inzetten zijn hoog;
er wordt alleen gespeeld voor de
zege. Het moet niemand meer ver
bazen dat zo'n musical Chess
(schaak) als titel mee heeft gekre
gen.
In Chess gaat het ruwweg om
drie vormen van strijd, essentieel
als het leven zelf. Op dit moment
breken twee Russische internatio
nale grootmeesters. Anatoli Kar-
pov en Georgy Kasparov, zich het
hoofd om zich wereldkampioen te
kunnen noemen. De match is met
veel minder emoties omgeven dan
de afgelopen jaren het geval was
toen behalve de schaakeer ook de
reputatie van landen en politieke
systemen in geding was. Denk
maar aan de match tussen de Ame
rikaan Bobby Fischer en de Rus
Boris Spassky of de kampen tus
sen Karpov en de naar het westen
uitgeweken Viktor Kortsjnoi
Tekstdichter Tim Rice heeft
heel handig gezien dat zo'n decor
het ideale decor is voor een strijd
tussen man en vrouw of tussen
twee mannen om een vrouw. Een
musical zonder romantische ver
wikkelingen zou ook als een sma
ken ajs een borrel zonder pit. Hij
laat een Amerikaanse wereldkam
pioen in het strijdperk treden te
gen een Russische uitdager. De se
condante van de Amerikaan, Flo
rence, is sinds Hongarije 1956 naar
het westen uitgeweken. Zij lost
persoonlijk de problemen op die er
bij het begin van de wedstrijd ont
staan, walgt van de egotripperige
Amerikaan en wordt verliefd op de
Rus. Deze wint met glans de wed
strijd en het hart van Florence, en
wijkt vervolgens uit naar het Wes
ten.
U ziet: Rice houdt het reëel. In
Act 2 moet de dissidente Rus zijn
titel verdedigen tegen de nieuwe
Sowjetkampioen en zijn nieuwe
liefde tegen gezamenlijk marchan
deren van de verslagen Amerikaan
en de Russen. Die chanteren hem
met de dreiging dat zij minder ple
zierige feiten zullen bekendmaken
over de collaborateursrol die Flo
rence's vader heeft gespeeld tij
dens de Hongaarse opstand. Op
het moment supreme kiest de we
reldkampioen echter voor de titel
Voor het einde van het verhaal is
geen eind-goed-alles-goed-wen-
ding gekozen. Maar, heel filoso
fisch en typisch relativerend Brits,
voor de overtuiging dat elk spel
zijn eigen wetten dicteert.
Rice is voor deze musical, die ge
situeerd is in Merano (Italië), Mos
kou en Bangkok, een verbintenis
aangegaan met Andersson en Ul
vaeus, en niet met zijn vaste maatje
Andrew Lloyd Webber. Het zou me
moeilijk vallen om met voorbeel
den van genialere popcomponisten
op de proppen te komen dan met
dit tweetal Zweden, dat zeker twin
tig onstervelijke liedjes heeft ge
schreven. Hun aspiraties om een li
bretto van een ander om te zetten
in een succesvolle musical moet je
zien als het realiseren van een jon
gensdroom. Er zit het luchtje aan
van de popjongen die op een se
rieus terrein erkenning wil afdwin
gen, maar ook vreemd genoeg, het
aspekt van vernieuwing. Musical
componisten zitten gebakken aan
het verleden. Je hoeft de composi
ties van Stephen Sondheim maar
te horen om te weten hoezeer het
water daar stilstaat. Abba's soun
dopvatting en kennis van synthesi
zers zouden nieuwe inzichten een
kruisbestuiving tussen pop en mu
sical kunnen opleveren
Van de fraaie visuele aankleding
die het verhaal belooft, is nu Chess
in concertante uitvoering de ronde
doet, nog niets te zien. Solisten,
band, orkest en koor staan statisch
rond het orgel in het Amsterdams
Concertgebouw opgesteld, zuur-
stokkerig uitgelicht met behulp
van computergestuurde spots. De
acting van hoofdfiguren als Mur
ray Head (de Amerikaanse scha
ker), Elaine Paige (bekend als Evi
ta; in Chess is zij Florence), Tom
my Korberg (de Russische uitda
ger). Den nis Quilley (de Russische
coach Molokov) en Karen Glen
mark als vervangster van Barbara
Dickson (als Svetlana. de achterge
bleven vrouw van de Rus) is tot
een minimum beperkt.
Voor zeker de helft van de musi
cal hebben Andersson en Ulvaeus
zich aangepast aan de regels van
het vak. De ouverture lijkt wel een
combinatie van Bizet, Offenbach
en militaire mars. Daarnaast dra
gen enkele stukken vormtechnisch
het karakter van de gezongen dia
loog, vraag-antwoordspel en com
mentaar op de gebeurtenissen. De
beste momenten doen zich al
thans voor wat de concertante uit
voering aangaat voor als uitste
kende stemmen als die van Elaine
Paige, Murray Head en Tommy
Korberg afzonderlijk worden gety-
pecast in een herkenbare song
per slot van rekening gesneden
koek voor de Abba-jongens. Het le
vert enkele uitgesproken hits op,
voorspelbare showstoppers straks.
Als Paige haar ongelofelijke en
staalharde sopraan loslaat op de rol
van de scheidsrechter in The Ope
ning Ceremony, dan blijft het koor
nog urenlang in je hoofd nadreu
nen met de regel No-one can deny
these are difficult Times... Paige is
het sterretje van dit concert, want
ook Heaven help my Heart is op
haar stembanden getailleerd.
Prachtig is Anthem, een Vera
Lynn-achtige ode van de Rus aan
zijn vaderland, door Korberg met
senore bariton gezongen. Ook het
weerzien met Murray Head krijgt
een memorabel tintje als hij met
zijn hese. Peter Gabnel-achtige
stem mag knallen in Pity the Child.
Chess heeft een interessant gege
ven te bieden. Tim Rice licht de
personages goed uit en het Abba-
team heeft een potpourri geschre
ven waaraan niemand zich een buil
kan vallen. De muziek is een even
curieuze als indrukwekkende
mengeling van jatwerk en vakbe
kwaamheid als het beste dat
Broadway heeft opgeleverd en als
basis voor een volwaardige musi
cal geschikt. Veel zal afhangen van
de enscenering, maar dat wist Bob-
by Fischer al. JOHN OOMKES
Dennis Quilley, Elaine Paige en Björn Ulvaeus (v.l.n.r.) samen met het London Symphony Orchestre in het
Amsterdamse Concertgebouw. (foto ANP)
AMSTERDAM (ANP) - Elsevier
heeft binnen zes maanden 100.000
exemplaren verkocht van het boek
'Ciske de Rat', een voor Nederland
se begrippen zeer groot aantal. De
succesvolle tweede verfilming van
Ciske de Rat (met in de hoofdrol
Danny de Munk) heeft de boekver
koop sterk gestimuleerd, aldus de
uitgeverij.
Elsevier heeft in verband met het
bereiken van de 100.000-grens het
zogenoemde gouden boek toege
kend voor Ciske de Rat. De daarbij
behorende plaquette is eerder deze
week door Danny de Munk in Am
sterdam overhandigd aan de 85-ja-
rige weduwe van schrijver Piet
Bakker.
De eerste uitgave van de Ciske-tri-
logie verscheen in het begin van de
jaren veertig. Sinds die tijd vonden
bijna één miljoen exemplaren hun
weg naar het publiek, aldus Else
vier. (foto ANP)
De 'geallieerde leiders' achtten
zijn aanwezigheid deze zomer
in Normandië ongepast, maar
wat later mocht hij er wel bij
zijn. Een ander slagveld, een
andere herdenking. Het lever
de een om meer dan één reden
historische foto op. De West-
duitse bondskanselier Helmut
Kohl en de Franse president
Francois Mitterrand hand in
hand in Verdun, waar behalve
monumenten ook de door gif
gassen verontreinigde grond
herinnert aan 'de slag' die in
1916 aan ruim een half miljoen
soldaten en burgers het leven
kostte.
Nog geen vijfentwintig jaar na
Verdun zagen Fransen en Duitsers
elkaar aan het front terug en nog
eens veertig jaar later is er dat ont
roerende beeld van twee regerings
leiders, als iedereen vastbesloten
tot een 'dat nooit meer'. Hoe cy
nisch mag een mens zijn, of met
andere woorden: hoe groot is de
kans op een hernieuwde confron
tatie van twee landen die er elkaar
in het verleden buiten het slagveld
niet erkenden?
Om die vraag gaat het vrijdag
avond (Ned. II, 22.45 uur) in het
laatste deel van 'Apocalyps', de se
rie die de IKON-televisie de afgelo
pen weken heeft uitgezonden.
Henk Biersteker, Freke Vuyst en
Philip Engelen inventariseerden in
vijf afleveringen 'gedachten rond
de ondergang van de wereld en de
reacties daarop'. Na een inleidende
uitzending volgden gesprekken
met de Westduitse fysicus Von
Weizsacker ('geen pacifist, maar
een realist' in verzet tegen het nu
cleaire tijdperk), met de Ameri
kaanse vredesactiviste, theologe
en psychologe Joanna Macy (leid
ster van 'despair-werkgroepen') en
met leidingevende vertegenwoor
digers van het in de Verenigde Sta
ten bloeiende fundamentalisme,
dat zich voorbereidt op de 'eind
tijd' en waarvan de aanhangers
zich uitverkoren wanen.
Tot slot deze week een gesprek
met de Nederlandse journalist en
publicist W.L. Brugsma en de
Westduitse ex-generaal Bastian.
De laatste moest zijn in de Tweede
Wereldoorlog aan het Russische
front begonnen militaire carrière
met een verplicht congé afsluiten
vanwege zijn kritische benadering
van de nucleairisering van de
strijdkrachten.
Brugsma heet na een lange jour
nalistieke loopbaan plotsklaps een
fenomeen, vanwege zijn vorig jaar
in het boek 'Europa Europa' vast
gelegde pleidooi voor een Europa
dat zich uit de nucleaire wurggreep
van de twee supermachten heeft
losgemaakt. De meerderheid van
zijn critici is er knap zenuwachtig
van geworden, maar de auteur mag
dat nauwelijks hinderen. "Verzet",
zo zegt hij in de film, "kent maar
één wet: je moet er op tijd mee be
ginnen".
door
Ton van Brussel
Philip Engelens 'Het laatste
rechte eind' is geen verfilming van
Brugsma's boek. Wie daarin is
geinteresseerd kan in de boekhan
del terecht. Het gaat Engelen voor
al om de drijfveren van de auteur.
Vandaar hun reis naar Dachau,
waar de jonge Brugsma na een kor
te periode in het Franse verzet tot
zijn verbijstering moest vaststellen
dat veel van zijn mede-kampbewo
ners Duitsers waren. Terugblik
kend op zijn leven ziet Brugsma
twee wezenlijke momenten. Eerst
bedwong hij de angst om in het
verzet te gaan. Veel later overwon
hij zijn haat tegen de Duitsers.
Zijn in de oorlogsjaren eenvou
dig ontwikkelde besef dat "alle
Duitsers slecht zijn" hield geen
stand, netzo min als zijn gespreks
partner Bastian nu bereid is het vq-
andsbeeld te accepteren waarmee
Duitse soldaten in '40-'45 de oorlog
in werden gestuurd.
Op zoek naar een alternatief ging
Brugsma te rade bij Arthur Koest-
Ier, de Britse cultuurfilosoof van
Hongaars/joodse komaf. Diens
boek "De menselijke tweespalt"
bevat een aansprekende analyse
van het waarom van de bloederige
geschiedenis van de homo sapiens.
Koestier vraagt zich af hoe het te
verklaren valt dat de mens in tech
nologisch opzicht een superieur
ras is gebleken (een imponerende
groeicurve markeert de vooruit
gang van de wetenschap van de
Grieken tot de eerste stap op de
maan), terwijl "we op zedelijk ge
bied weinig of geen ontwikkeling
zien". Koestier geeft een reeks van
oorzaken aan "waarom het is mis
gegaan" en noemt niet in de laatste
plaats, de ontwikkeling van de
neocortex, dat deel van de herse
nen dat de mens uiteindelijk van
dieren onderscheidde.
In afwachting van een "gezond-
verstand-pil" is de knellende vraag
of mensen, volgens de regels van
de evolutie, als inferieur soort ge
doemd zijn hun eigen (nulceaire)
ondergang te bewerkstelligen of
voldoende kracht bezitten om zich
te handhaven? Tegenover de on
vermijdelijk met Wagners klanken
ondersteunde beelden van de Apo
calyps, zet Philip Engelen aan de
voet van de muur bij Fulda het
vastberaden verzet van het duo
Brugsma/ Bastian. De muur door
Duitsland, het symbool van het ge
deelde Europa, moet worden afge
broken. Het gescheiden Duitsland
herenigd, de eenwording van Eu
Brugsma en Bastian: vastberaden verzet. (foto ikon»
ropa een feit, omdat beschaving en
kernwapens elkaar niet verdragen.
Paradoxaal genoeg belichamen
Kohl en Mitterrand, hand in hand
in Verdun, hoop en vrees tegelijk.
Hoop omdat twee vijanden vrien
den zijn geworden. Vrees omdat
veel mensen beseffen dat hun
vriendschap de hoeksteen is van
dat Europa dat Brugsma als enig
alternatief ziet. Een Europa, met
één groot Duitsland, met de Sow-
jet-Unie als buur en de VS als ver
re, oude vriend.
De vraag was: hoe cynisch mag
een mens zijn of met andere woor
den: wat is apocalyptische waarde
van Very Lyns "We'll meet again"
dat Engelen in zijn documentaire
monteerde. Zien we elkaar terug
en zo ja: hoe? Daarover gaat het
vrijdagavond in het slotstuk van
een imponerende serie.
lx 2) Purple rain - Prince
2 (1) 1 just called to say I love
you Stevie Wonder
3x 7) Freedom Wham
4(3) Why Bronski Beat
5x 9) The war song - Culture
Club
6x (12) Private dancer Tina
Turner
7x 8) 1 feel for you - Chaka
Khan
8 4) On the wings of a nigh
tingale Everly Bro
thers
9x (17) When the ram begins to
fall - P Zadora and J
Jackson
10 (6) Careless whisper -
George Michael
11 (5) Hot water - Level 42
12 (10) Pride - U2
13x (18) I'm gonna tear your
playhouse down Paul
Young
14x (25) The belle of St. Mark -
Sheila E
15x (31) Lost in music Sister
Sledge
16 (11) If it happens again
UB 40
17 (14) Woodpeckers from spa
ce Video Kids
18x (21) European queen Bil
ly Ocean
19 (16) Un bel di vedremo
Malcolm McLaren
20 (13) Blue jean - David Bo-
21x (32) Irgendwie, irgendwo,
irgendwann Nena
22x (35) Penny lover Lionel
Richie
23 (20) Left in the dark Bar-
bra Steisand
24 (26) The second time Kim
Wilde
25x (33) I can dream about you
Dan Hartman
26 (22) Smooth operator - Sa-
de
27 (27) Donker om je heen
Andre Hazes
28 (15) Sex shooter Apollo-
ma 6
29x (36) Kahmba deluna Bo-
30 (19) La saison Francaise
BZN
31 (--) The wild boys - Duran
Duran
32 (-) Together in electric
dreams Giorgio Moro-
der and Philip Oaker
33 (38) Body and soul - Mai
Tai34 (23) Let's talk it
over in the ladiesroom
Curt ie and the Boom box
35 (--) Shout to the top Style
Council
36 Highly strung Span-
dau Ballet
37 Stille liefde stil verdriet
Frank en Mirella
38 (28) Tinseltown in the rain
The Blue Nile
39 Ik wil weer naar huis
Toendra's
40 (37) No more lonely nights
Paul McCartney
Ursula Bloom
(91) overleden
LONDEN (UPI) - In een verzor
gingshuis in de buurt van An-
dover ten westen van Londen is
op 91-jarige leeftijd 's werelds
produktiefste romanschrijfster,
Ursula Bloom, overleden.
Ursula Bloom heeft 560 boe
ken op haar naam staan, nog
meer dan Barbara Cartland, en
zij schreef op haar tachtigste nog
dikwijls 16 uur per dag. Onder
haar populairste werken zijn
"Secret Love", "The Rose of
Norfolk", "Hunter's Moon",
"Hitler's Eva", "The ABC of Au
thorship" en "The Duke of Wind
sor".
Ursula Blooms laatste roman
verscheen in 1976. Toen had ze al
het boek met allerhande wereld
records van Guinness gehaald.
S. Barend eerder
HILVERSUM (GPD) - „Sonja op
zaterdag" zal in het vervolg twee
uur eerder worden uitgezonden.
Veel kijkers vonden elf uur te laat
en hebben gevraagd of het pro
gramma eerder op het scherm kon.
De komende twee weken ver
schijnt Sonja overigens niet op de
buis. Zaterdag wordt een show van
de Belgische humorist Urbanus
uitgezonden en een week daarop is
de speelfilm „Blow Up" te zien.
Hiervoor moest Sonja Barend wij
ken.
Na Sonja zal de komende tijd de
Italiaanse serie ,,E la vita continua"
te zien zijn. Deze serie loopt tot
eind december en zal dan vervan
gen worden door de wekelijkse
„Sterrenshow" van Willem Ruis.
Dit houdt tevens in dat Coronation
Street van de zaterdag verdwijnt.
Dit ondanks de belofte van de VA
RA, dat zij deze serie op elke uit
zenddag van deze omroep zou
brengen. Coronation Street zal nu
slechts driemaal in plaats van ze
venmaal per maand te zien zijn.
LEIDEN - Hot House viert dit jaar
zijn vijftienjarig bestaan met wat
men zelf het langste festival aller
tijden noemt. Daarmee wordt ge
doeld op allerlei bijzondere activi
teiten, die verspreid door het jaar
worden gehouden. Dit weekeinde
is er het festival 'Jazz aan de Rijn'.
Drie avonden van moderne, meest
geïmproviseerde jazz uit alle hoe
ken van het land in het Waagge
bouw aan de Aalmarkt in Leiden.
Het Gilius van Bergeijk Ensem
ble opent donderdag het festival.
De Haagse muzikant Van Bergeijk
put voor zijn ensemble uit een ar
senaal van muzikanten. Hij maakt
een uitgebreid gebruik van elek
tronica en heeft werk van compo
nisten als Dick Raaijmakers, Dide-
rik Wagenaar en Gene Carl op het
repertoire staan. De VPRO zendt
dit concert rechtstreeks uit op Hil
versum 4 in het programma 'De
laatste beweging'.
Vrijdag komen er drie groepen.
Allereerst het Rotterdamse trio
'Paleis van Boem' met muziek
waarin slagwerk een grote plaats
inneemt. Dan 'Nine Tobs', een ge
zelschap van negen jonge muzi
kanten, met muziek die het mid
den houdt tussen geïmproviseerde
jazz en avant-gardistische popmu
ziek. Dezelfde muzikale koers
wordt bij benadering gevolgd door
'Foreign Bodies'; acht muzikanten,
die hun muziek nog het liefst 'ac
ceptabele popjazz' horen noemen.
Cas de Mares is een zangeres die
experimenteert met allerlei vor
men van stemgebruik. Zaterdag
laat ze tijdens twee korte solo-op
tredens horen waar dat zoal toe
kan leiden. Diezelfde avond een
optreden van Jan Kuiper en Piet
Hoeksma, twee jonge gitaristen die
invloeden als Charlie Parker, Fred
Frith en Eric Dolphy noemen. De
'Tam Tam Fanfare' uit Groningen
moet voor een sensationeel slot
van het festival zorgen. Vijftien
trommelaars en toeteraars, die rit
me en melodie vaak laten bokje
springen en zich sterk op Afrika
hebben georiënteerd.
Elk van de avonden begint het
programma om 19.30 uur. Op don
derdag is het om 22.30 uur afgelo
pen, de andere avonden gaat Hot
House door tot 1.00 uur 's nachts.
Podiumprijs
Van Kemenade
Op 1 december wordt bij Hot
House de Podiumprijs 1984 uitge
reikt. Diezelfde avond zal een foto
boek over de muzikanten, die ge
durende de afgelopen vijftien bij
Hot House hebben gespeeld, wor
den gepresenteerd.
Het GiliiMS van Bergeijk Ensemble
AMSTERDAM (ANP) - De altsaxo
fonist Paul van Kemenade (27)
krijgt op 1 december bij Hot Hou
se in Leiden de Podiumprijs 1984
uitgereikt. Deze prijs - in 1983
voor het eerst toegekend aan Wol
ter Wierbos - is bedoeld voor een
jonge musicus wiens werk be
langrijk is voor de ontwikkeling
van jazz en geïmproviseerde mu
ziek. De podiumprijs levert Van
Kemenade 3.000 gulden op.
De in Rotterdam geboren altsa
xofonist woont al twintig jaar in
Noord-Brabant. Hij richtte met
collega's het Brabants Leerorkest
op, dat is ondergebracht in een
stichting. Het orkest is de eerste
fase van een plan dat moet leiden
tot een alternatieve muziekoplei
ding, aldus de Stichting Jazz en
Geïmproviseerde Muziek.
HILVERSUM (GPD) - Elleke van
Doorn wordt naast Noortje van
Oostveen de tweede vrouwelijke
nieuwslezer van het NOS-joumaal.
Van Doom, die nu werkzaam is als
redactrice-presentatrice van
NCRV's radioactualiteitenrubnek
Hier en Nu, treedt per 1 februari in
dienst bij haar nieuwe werkgever.
De 39-jarige Elleke van Doom is
al sinds 1968 werkzaam bij de
NCRV. Aanvankelijk op de redac
tie van Hier en NU-televisie, later
bij de gelijknamige radiorubriek.
DRUMMER OVERLEDEN - Wells Kelly, de drummer van de succesvolle
Amerikaanse rockgroep „Meatloafis maandag dood aangetroffen in de
hal van zijn appartement in Londen. De politie verklaarde dat een mis
drijf wordt uitgesloten. De 35-jarige Kelly is volgens een politiewoord
voerder gestikt is in zqn eigen braaksel
Scotland Yard verklaarde dat de corpulente drummer van Meatloaf
zondagnacht na een feest per taxi naar het appartement van de groep in
de sjieke Londense wijk St. Johns Wood was teruggekeerd, waar hij in de
hal overleed.
