Thatcher slaat
krachtig terug
VS stellen België schadeloos
Religie in Japan: voor wat, hoort wat
'Terrorisme zal nooit winnen'
Ogarkov duikt weer op
Hof bepaalt
zeegrens
VS-Canada
Mafia-leiders:
tien jaar cel
Vietnam-geschiedenis
herleeft voor rechter
ZATERDAG 13 OKTOBER 1984
BUITENLAND
PAGINA 7
LONDEN "Het feit dat wij hier bijeen zijn, geschokt maar beheerst en beslist, is niet
alleen een teken dat deze aanslag is mislukt, maar dat alle pogingen om de democratie
door terrorisme te vernietigen zullen falen", aldus een vastberaden premier Thatcher.
Meer dan zeven minuten duurde
het ovationele applaus dat de Brit
se premier gistermiddag kreeg van
het congres van de Conservatieve
partij, na een rede die volgens vele
waarnemers tot de beste en krach
tigste behoorde die ze ooit heeft
uitgesproken.
door
Henk Dam
Het congres moest de spannin
gen kwijt over de bomaanslag op
het Grand Hotel in Brighton die
met aanzienlijk ernstiger gevolgen
had kunnen aflopen, en wilde tege
lijkertijd de premier danken voor
een toespraak waarin zij korte met
ten maakte met de terroristen die
voor de aanslag verantwoordelijk
waren.
Mevrouw Thatcher noemde de
aanslag, waarbij vier doden en vele
gewonden vielen, een „eerst en
vooral onmenselijke poging on
schuldige mannen en vrouwen af
te slachten". Zij zag in het werk
van de IRA verder „niet alleen een
poging ons congres te verstoren,
maar bovendien een poging een
democratisch gekozen regering te
raken".
Na het begin van haar rede aan
de aanslag op het Grand Hotel te
hebben gewijd, ging de premier
snel over op de problemen waar
over het Conservatieve congres de
afgelopen week gedebatteerd had.
De belangrijkste gedeelten van
haar toespraak waren gewijd aan
de werkloosheid en de mijnwer
kersstaking.
Uit wat ze opmerkte over de op
het moment weer sterk stijgende
werkloosheid in Engeland kan
worden afgeleid, dat de regering-
Thatcher geen gevolg zal geven
aan de van vele kanten, ook uit de
eigen partij opklinkende geluiden
om meer geld uit te geven om die
werkloosheid te bestrijden.
De premier beschreef de huidige
tijd als een overgangstijd, waarin
nieuwe technologie zijn intrede
doet, een proces dat noodzakelij
kerwijs banen kost. Bovendien
wreef zij de vakbonden voor een
deel de schuld in de schoenen,
doordat die in haar visie onvol
doende coöperatief zijn.
Zij herhaalde de van haar beken
de standpunten dat het probleem
van de werkloosheid alleen kan
LONDEN (UPI) - De Amerikaan
se federale inlichtingendienst
FBI heeft de Britse politie twee
maanden geleden gewaar
schuwd dat leden van het verbo
den Ierse Republikeinse Leger
(IRA) bezig waren met de voor
bereiding van een aanslag tegen
premier Thatcher. Dit heeft het
Britse dagblad „The Guardian"
in zijn zaterdageditie gemeld.
„De FBI is diep geïnfiltreerd in
Noraid (Noordiers hulpcomité),
dat in de Verenigde Staten geld
inzamelt voor het IRA", aldus de
Guardian. Volgens de krant had
den Thatcher en hoge regerings
functionarissen lijfwachten ge
kregen „na informatie van de
Amerikaanse FBI dat een 'sla
pende' IRA-eenheid, die zich al
enige tijd in Groot-Brittanniê op
hield, op het punt stond gereacti
veerd te worden". In Washington
heeft de FBI dit alles ontkend.
MOSKOU/OOST-BERLIJN (DPA)
- De Russische maarschalk Nikoky
Ogarkov, die vorige maand onver
wacht ontslag kreeg als stafchef
van het Sowjet-leger en vice-minis
ter van defensie heeft gisteren een
bezoek gebracht aan de DDR. Het
was de eerste maal sinds septem
ber dat Ogarkov weer in de open
baarheid verscheen.
Het Oostduitse persbureau ADN
melde dat Ogarkov in Oost-Berlijn
overleg heeft gevoerd met de Oost
duitse staats- en partijleider, Erich
Honecker, minister van defensie
Heinz Hoffmann en Egon Krenz,
lid van het Politburo.
ADN noemt Ogarkov in zijn be
richtgeving nog steeds maarschalk
van de Sbwjet-Unie, zonder echter
zijn huidige functie te vermelden.
Westelijke waarnemers in Moskou
zeiden het niet uit te sluiten dat de
Sowjet-maarschalk een functie
binnen het Warschaupact heeft ge
kregen. Van officiële Russische zij
de is hierover tot nu toe nog niets
bekendgemaakt.
DEN HAAG (ANP) - Zowel de Ver
enigde Staten als Canada zullen
een gedeelte moeten inleveren van
hun aanspraken op de Golf van
Maine en delen van de Atlantische
Oceaan waar rijke visserijgronden
en mogelijke gas- en olievoorraden
in het geding zijn. Zo heeft het In
ternationale Gerechtshof in Den
Haag gisteren besloten. De twee
landen hadden het Hof in 1981 ge
vraagd de grens tussen hun conti
nentale plat en exclusieve visserij-
gronden voor de oostkust te bepa
len.
Het is voor het eerst dat het Hof
één grens vaststelt van zowel het
continentale plat als van het water
daarboven. Naar verwachting zal
het vonnis van een kamer van het
Hof, bestaande uit 5 van de 15
raadsheren, belangrijke juridische
precedenten scheppen, aangezien
het aantal zeegrensgeschillen de
afgelopen jaren aanzienlijk is toe
genomen met de internationale
aanvaarding van een exclusieve
visserijzone van 200 mijl.
Het gaat om een gebied van
30.000 vierkante mijl in de Atlanti
sche Oceaan waar olie- en gasvoor
raden worden vermoed, hoewel
boren tot nog toe geen resultaat
zou hebben opgeleverd. In dit deel
ligt Georges Bank, het belangrijk
ste geschilpunt tussen de twee par
tijen vanwege de traditionele rijke
visserijgronden en de mogelijke
energievoorrraden. De VS eisten
de jurisdictie op over de gehele
Bank. Dit gebied is volgens Was
hington sinds 19e eeuw'tot de jaren
vijftig uitsluitend bevist door vis
sers uit New England. Canada
maakte aanspraak op de helft van
het omstreden gebied omdat delen
van Nova Scotia economisch af
hankelijk zijn van dit deel van de
Bank.
De kamer van het Hof heeft geen
van beide partijen in het gelijk ge
steld. Canada krijgt een kleiner
stuk dan geèist en de VS krijgen
daardoor niet het hele gebied toe
gewezen. De uitspraak, zo is tevo
ren overeengekomen, is bindend.
NAPELS (Rtr.) - De leider van de
Napolitaanse mafia, Raffaele Cuto-
lo, is gisteren veroordeeld tot tien
jaar gevangenisstraf wegens lid
maatschap van de bende, handel in
drugs en afpersing. De eis luidde
28 jaar.
Het proces, waarbij naast Cutolo
elf anderen terechtstonden, begon
in juli onder zeer scherpe bewa
king. De bende, in Napels bekend
als de Nuova Camorra, is al jaren
gewikkeld in een verbitterde strijd
met andere Camorra-clans die het
gezag van Cutolo niet erkennen.
worden opgelost als de structurele
problemen van 's lands economie
van de baan zijn. De regering zal
zuinig aan blijven doen. „Je moet
nu eenmaal leven naar je inkom
sten", aldus de premier die hier
mee alle verzoeken om meer pu
blieke werken aan de kant veegde.
Ook inzake de mijnwerkerssta
king blijft de regering-Thatcher
een harde lijn volgen. Er wordt al
geld genoeg in de kolenmijnen ge
stopt, en de eisen van de mijnwer
kersvakbond NUM zijn zo onrede
lijk, dat ze maar één oorzaak kun
nen hebben: de wens om te staken,
aldus mevrouw Thatcher.
Zij zei het geweld rond de sta
king als een bewijs te zien voor „de
opkomst van een revolutionaire
minderheid die geen andere wens
heeft dan orde en gezag aan te tas
ten en de democratische instellin-
durend applaus in ontvangst.
gen in ons land te vernietigen". Het
land is verloren als aan die eisen
wordt toegegeven, was haar bood
schap.
De premier beschreef de strijd
tegen de NUM als „de belangrijk-
(foto UPI)
ste die de natie heeft te voeren, de
strijd van extremisten tegen de
rest.". Zij eindigde met: „Deze re
gering zal niet verslappen. Deze
uitdaging aanvaarden we. De de
mocratie zal zegevieren".
Om leverantie frees-machines aan Sowj et-Unie te voorkomen
Ogarkov: nieuwe baan. (foto api
STRESA (UPI) - De Amerikaanse
minister van defensie Caspar
Weinberger is alsnog akkoord ge
gaan met het betalen van een scha
deloosstelling aan België om daar
mee te voorkomen dat het- land
geavanceerde boor- en freesmachi
nes aan de Sowjet-Unie zal verko
pen.
Weinberger is met zijn Belgische
collega Freddy Vreven overeenge
komen dat het land een bedrag van
rond de 2,3 miljoen gulden zal ont
vangen. De overeenkomst werd
bereikt na gesprekken tussen bei
de ministers in de marge van de
tweedaagse vergadering van de
Nucleaire Plangroep van de NAVO
in Italië.
Afgelopen zomer maakten de
Amerikanen veel ophef over de op
handen zijnde levering van de gea
vanceerde machines aan de Sow-
ADVERTENTIE
Oude tempel
ROME (DPA) - Bij opgravin
gen in de gemeente Sezzè ten
zuiden van Rome zijn de resten
van een tempel gevonden. De
tempel is gewijd aan de godin
Juno en is ongeveer 400 jaar
voor Christus gebouwd.
De archeologen vonden op
een oppervlakte van veertig
vierkante meter overblijfselen
van pilaren, een zuil in de Ioni
sche bouwstijl, delen van ri
chels, offergeschenken en tal
rijke munten.
jet-Unie, omdat deze volgens wes
terse inlichtingendiensten door de
Russen gebruikt zouden kunnen
worden bij de produktie van de
lanceerinrichtingen van de SS-20
en SS-21 kernraketten. De Ameri
kanen wisten de levering te voor
komen door de toezegging van een
schadeloosstelling van 2,3 miljoen
gulden, waarmee de Belgische
overheid in de gelegenheid zou zijn
de machines zelf aan te kopen voor
het Belgische leger.
Toen Washington twee weken
geleden echter vernam dat België
opnieuw van plan was om, zij het
minder geavanceerde, machines
aan de Sowjet-Unie te leveren, be
sloot het de voorgenomen betaling
aan de Belgische regering te be-
volgens berichten in Washington
een bedrag is gemoeid van onge
veer 3,5 miljard gulden, ondervond
tegenstand van het Amerikaanse
ministerie van buitenlandse zaken.
Het ministerie meent dat deze nu
cleaire technologie de Libische lei
der kolonel Gaddafi in staat zal
kunnen stellen tot het produceren
van een kernbom.
Volgens de Belgische functiona
rissen hebben Weinberger en Vre
ven niet gesproken over de on
langs nieuw gerezen kwestie be
treffende de levering van vreedza
me nucleaire technologie door Bel
gië aan Libië. De overeenkomst
tussen België en Libië, waarmee
Roerig Marino
SAN MARINO (DPA) - Voor
het eerst in zijn geschiedenis
heeft het dwergstaatje San Ma
rino in Midden-Italië een de
monstratie in het regeringsge
bouw beleefd. Ongeveer zestig
ambachtslieden en kooplui
blokkeerden de aula uit protest
tegen een nieuwe belastingwet
waarover in het parlement
werd vergaderd.
Vier uur na het begin werd de
demonstratie beëindigd.
WASHINGTON - In een met veel
marmer beklede rechtszaal te New
York wordt de laatste slag uitge
vochten van een oorlog waaraan
Amerika nooit had moeten begin
nen. Voormalig bevelhebber van
de Amerikaanse troepen in Viet
nam generaal William Westmore-
land eist 120 miljoen dollar schade
vergoeding van de televisiemaat
schappij CBS. In 1982 beschuldig
de CBS in een documentaire West-
moreland van het opzettelijk door
geven van te lage cijfers over de
sterkte van de vijand tussen 1964
en 1968, de jaren waarin hij de
Amerikaanse strijdkrachten aan
voerde.
Volgens CBS zou Westmoreland
bij president Lyndon Johnson en
de Chefs van Staven de indruk
hebben willen wekken dat zijn sol
daten bezig waren de oorlog te
winnen. Samenzwerend met mili
taire inlichtingendiensten en de
CIA zou de generaal Washington
hebben voorgespiegeld dat de Viet
Cong 300.000 man sterk was in
plaats van 500.000, terwijl hij zou
hebben gezwegen over de 25.000
Noord-Vietnamese soldaten die
maandelijks langs sluipwegen het
zuiden binnendrongen. Het Tet-of-
fensief, ter gelegenheid van het
Vietnamese Nieuwjaar, onthulde
grimmig dat Washington van het
verloop van de strijd in Azië, een
veel te rooskleurig beeld had.
Getrouw
Westmoreland, nog steeds met
felle ogen onder borstelige wenk
brauwen en zo recht als een bezem
steel, zegt dat hij altijd een getrouw
beroepssoldaat is geweest en ont
kent ten stelligste het bestaan van
een samenzwering, die ten doel
had de president een rad voor ogen
te draaien. Integendeel, naar zijn
oordeel waren militaire analysten
en CIA-specialisten het niet eens
over de vraag of 'ongeregelde' müi-
tia moest worden meegeteld.
Ogenschijnlijk gaat het tijdens
dit proces, dat vier maanden kan
duren, om de vraag wie gelijk
heeft: Westmoreland of CBS. Bei
de partijen hebben getuigen die
hun standpunten willen komen be
vestigen. De voorbereiding van het
proces heeft de tegenstanders ie
der al minstens vijf miljoen dollar
gekost. Zo ongeveer het hele over
levende politieke establishment
van de Vietnam-jaren wordt in
New York gedagvaard. Westmore-
lands raadsman wordt betaald
door een rechtse stichting, die door
conservatieven wordt gefinan
cierd. CBS heeft een van New
Yorks grootste advocatenkantoren
in de arm genomen.
Iets verder onder de oppervlakte
gaat het om veel meer dan de vraag
of Westmoreland ten onrechte
werd beschuldigd en of CBS inder
daad schuldig aan 'roekeloze vero
nachtzaming' van de waarheid. De
uitspraak van de jury-rechtbank
zal voor een belangrijk deel uitma
ken in hoeverre figuren in het
openbaré leven vergoeding kun
nen eisen voor smaad. Indien dit
het geval blijkt te zijn dreigt een
stroom van uitputtende processen
die de Amerikaanse pers effectief
zou kunnen muilkorven in zijn be
nadering van de overheid.
Volgens de jurisprudentie moet
een overheidsfunctionaris voor
een rechtbank kunnen aantonen
dat er sprake is van boze opzet als
hij een smaadproces tegen de me
dia wil beginnen. Omdat dit vaak
onmogelijk is werden vele zaken
niet ontvankelijk verklaard, terwijl
jury-uitspraken in de aanklachten
die wel tot een proces leidden, het
in hoger beroep dikwijls niet haal
den.
Eigen code
CBS houdt staande dat de me
dia, die tenslotte hun eigen strikte
code hebben, volledig moeten wor
den gevrijwaard van smaadklach-
ten die functionarissen in het
openbare leven zouden willen aan
spannen. Rechter Leval was het
daarmee niet eens omdat het be
faamde televisiemagazine 'Sixty
Minutes' weliswaar teveel mensen
had geinterviewd om van roekelo
ze veronachtzaming te kunnen
spreken, doch misschien bewust
verklaringen ten gunste van West-
moreland had verwaarloosd.
Westmoreland, ooit tot in de
rommeligste frontlijn altijd in vers
gesteven pakken, staat nu ge
pensioneerd en in burger- nog
steeds pal. Hij moet een spits afbij
ten - achter hem marcheren de
groeiende kolonnes van het
rechtse gelijk dat het met persvrij
heid, zeker waar het Vietnam be
treft, altijd moeilijk heeft gehad.
Westmoreland: getrouw, (foto apk
Nu nog groter. Morgen 800 stands-12000m2 op de eerste gigantische
ZUID-HOLLANDSE SNUFFELMARKT
de vlooienmarkt die u niet mag missen
GROENOORDHALLEN LEIDEN
zondag 14 okt. 10.00-17.30 uur; entree: 3,75/2,50/9,50 (gezinskaart) aangebo
den door café-rest. Groenoord.
Dertig boeddhistische monniken
maken hun ronde langs de tiental
len tempels in Koyasan, een van de
oudste en mooiste religieuze cen
tra in Midden-Japan. Bij elk heilig
dom dreunt de groep in geel uitge
doste mannen monotone sutra's
op. Ze slaan zelfs de Shinto-tempel
bij het complex niet over, die is ge
bouwd ter ere van de god van de
berg Koya.
door
Ruud Kreutzer
Shinto en boeddhisme zijn twee
verschillende religies, maar de
meerderheid van de Japanners
heeft er geen enkele moeite mee
om beide aan te hangen. Oude
shinto-gebruiken en een wijdver
breid ontzag voor de ronddolende
geesten van overleden familiele
den hebben zich moeiteloos ver
mengd met het via China overge
waaide boeddhisme. Dit mengel
moesje vormt de godsdienst van de
doorsnee Japanner.
Een jong stel trouwt net zo ge
makkelijk in een katholieke kerk;
niet uit enige belangstelling voor
het christendom, maar alleen om
dat het er zo mooi uitziet. En zo
wordt ook gedacht over shinto en
boeddhisme. In een boeddhisti
sche tempel word je begraven en
shinto-priesters zorgen voor plech
tigheden rond geboorte en huwe-
lijk.
Bijgeloof
Nog altijd zijn er tal van bijgelo
vige gebruiken, die hun oorsprong
duizenden jaren geleden moeten
hebben, in elk geval lang voordat
het boeddhisme in de zesde eeuw
zijn intrede deed in Japan. Boze
geesten worden verantwoordelijk
gesteld voor pech of ongelukken.
Om hun verderfelijke werking te
voorkomen, is er een keur van ri
tuelen. Ook speelt bij velen in het
achterhoofd de gedachte van 'baat
het niet, dan schaadt het niet'. Er
wordt bijvoorbeeld geen huis of
kantoor gebouwd voordat eerst de
geesten in de grond tot rust zijn ge
bracht door een shinto-priester.
Niet zelden wordt er goud geld
verdiend aan de in iedere Japanner
aanwezige latente angst voor het
noodlot. Zoals opperpriester Miu-
ra, die behalve werkjes over ver-
mageringsdieten en spreekvaar
digheid, recentelijk een boek heeft
geschreven over 'waterkinderen',
doodgeboren kinderen of geabor
teerde vruchten. Tenzij voor hun
ziel wordt gebeden, tegen een gel
delijke vergoeding uiteraard, kun
nen zij het leven van de 'ouders' ge
heel vergallen. Miura's tempel
vaart er wel bij.
Verlichting
Shiba Ryotaro, een populaire
schrijver van historische romans,
betoogt dat het in Japan beleden
boeddhisme zo goed als niets ge
meen heeft met zijn oorspronkelij
ke Indiase vorm. Daarin is het op
geven van materiële bezittingen en
het overwinnen van elke vorm van
verlangen (allemaal 'illusies') de
enige weg naar 'Verlichting', een
proces dat jarenlange meditatie
vereist. De naar Japan overgewaai
de vorm van boeddhisme staat hier
ver vanaf: ook zonder rijkdom op
te geven kan men een levende
Boeddha worden, en dat, zo
„Volgens de traditionele regels
mogen boeddhistische priesters ei
genlijk niet trouwen, maar sinds de
Tweede Wereldoorlog is die regel
verdwenen". De religie wordt in
Japan aangepast aan de behoeften
van de dag, en zeker niet ander
som. Teramoto bevestigt dat gods
dienst in Japan geen leidraad is
voor het leven, en eigenlijk niet
meer dan het vragen om hulp van
Boven in tijden van nood, of wan
neer de 'gelovige' een moeilijk exa
men moet doen. „Wij bidden om er
iets voor terug te krijgen", vat hij
Teramoto behoort tot Mikkyo,
een van de populairste boeddhisti
sche stromingen in Japan. Elfhon
derdvijftig jaar geleden werd Mik
kyo door een Japanse monnik, Ku-
kai, uit China meegenomen en ver
spreid. Van de oorspronkelijke ge
heime leer is weinig meer overge
bleven.
Boedhistische monniken dragen heilige sutra's voorbij een shinto-heilig- VGrlcHlgGn
dom voor de God van de berg Koys. Veel Japanners hangen beide gods
diensten aan. (foto GPD).
schrijft Shiba, „kwam de rijke han
delaren van die tijd erg goed uit".
En de moderne Japanner al even-
„Er zijn vele wegen naar de top
van de berg", legt Hoen Teramoto
uit, de 35-jarige hoofdpriester van
de Yataderatempel in Nara (Mid
den-Japan). Als ik hem vraag of hij
wel eens mediteert, maakt hij zich
er met een grapje vanaf: „Ik ben
bang dat als ik mijn ogen opendoe,
de wereld er ineens niet meer is".
Teramoto heeft zijn priesterge
waad ingeruild voor een T-shirtje
en een trainingsbroek, en dat
neemt het laatste beetje godvruch
tigheid weg.
Met zijn vrouw en twee kleine
kinderen woont hij in het prachti
ge tempelcomplex, waar zyn vader
vroeger ook hoofdpriester was.
Godsdienstkenner Sachiya Hiro
vergelijkt de aanpak van Mikkyo
met een bijzondere manier om
Spaans te leren: „Door het bed te
delen met een Spaanse schone en
de taal langs natuurlijke weg te le
ren, in plaats van studeren met
boeken of casettes". En om geen
misverstanden te laten bestaan:
„Er is geen enkele reden om neer
te kijken op vreselijke lusten, want
ook dat verlangen is een onderdeel
van Boeddha's gemoedstoestand".
Tenminste één (63-jarige) pries
ter heeft deze les wel heel letterlijk
opgevat: hij onderhield zes jaar
lang twee maitresses, die hij bei
den zevenduizend gulden betaalde
voor geboden diensten. Geen won
der dat de meeste Japanners geen
erg hoge pet op hebben van hun
zieleherders.
Heel wat geestelijken blijken ui
terst vindingrijk in manieren om
aan geld te komen. Voor het ma
ken van foto's moet in sommige
tempels apart worden betaald, na
dat al entree is geheven. Bijna
overal zijn meeneemmaaltijden te
koop. Andere varianten zijn par
keerterreinen, kindercrèches en
restaurants. Kumien Okada, een
abdes in Kyoto, wekte toch wel
enig opzien toen bekend werd dat
zij een nachtclub in het beroemde
Gion-district runt, waar zij hoogst
persoonlijk als 'mama-san' het toe
zicht houdt over het werk van vier
animeermeisjes.
Neveninkomen
Hoen Teramoto is naast priester
ook herbergier, en dat is voor hem
een belangrijk neveninkomen.
Maar zijn hoofdinkomen vergaart
hij met religieuze activiteiten. Vrij
willige bijdragen voor het voordra
gen van heilige sutra's bij het huis
altaar van een gelovige, voor begra
fenisplechtigheden en het schrij
ven van 'kaimyo', smalle houten
plankjes met de boeddhistische
naam van een overledene. In te
genstelling tot veel andere tempels
heeft Yatadera geen vaste prijslijst
voor de diensten van de priester,
maar elke gelovige weet wel dege
lijk wat er ongeveer van hem ver
wacht wordt.
In Yokohama is een vuistregel
dat een priester voor een vluchtig
huisbezoek (enkele minuten) twee
duizend Yen krijgt (25 gulden). De
kaimyo voor hun overleden groot
moeder kostte de familie Akasaka
eerder dit jaar 500.000 Yen (7.000
gulden), en dat nog na aftrek van
een speciale korting, omdat oma
tijdens haar leven voortdurend iets
meebracht voor de tempel. Nor
maal kost het het dubbele.
De dag voor de eigenlijke begra
fenis kwam een monnik aan huis
bidden, a raison van 150.000 Yen
(2.000 gulden), en dat was nog een
part-time monnik ook. Normaal ta
rief: 200.000 Yen, een bedrag dat
een hardwerkende huisvader ge
middeld per maand mee naar huis
neemt. Bij dit alles kwam nog eens
een miljoen Yen voor de gewone
begrafenisondernemer. Veel bleef
er niet over op het spaarbankboek
je van Akasaka.
Noodzakelijk
De betrokken priesters noemen
hun commerciële activiteiten
noodzakelijk om het onderhoud
van de tempels te bekostigen. Al
leen de meest beroemde heilig
dommen worden van staatswege
onderhouden. Maar dat neemt niet
weg dat de meeste geestelijken er
een aardig inkomen aan overhou
den, dat ook nog eens minder
zwaar wordt belast.
Ondanks alles blijft het voor de
meeste Japanners, gelovig of niet,
onvoorstelbaar om de aloude ritue
len te staken. Niet vanwege hun re
ligieuze inhoud, voorzover al aan
wezig. maar vanwege het feit dat
dit een bevestiging betekent van
de enige echte 'religie' in Japan:
het Japanner-zijn.
