'Klachten over
racisme zijn
geen gezeur'
Onderzoek en ontwikkeling zwaar onderbedeeld
Programma
mmende achterstand
ZATERDAG 13 OKTOBER 1984
EXTRA
PAGINA 23
Neergestoken om
huidskleur'. Dat bericht
stond vorige week in deze
krant. Een 25-jarige Hage
naar had een 22-jarige stadge
noot neergestoken; volgens
de dader louter en alleen om
dat de donkere huidskleur
van de ander hem niet aan
stond. De neergestoken man
bracht het er levend van af,
maar wie herinnert zich niet
de dodelijke steken die de
Antilliaanse jongen Kerwin
Duinmeijer vorig jaar in Am
sterdam werden toege
bracht?
Bovenstaande, schokkende ge
beurtenissen halen de voorpagi
na's. De meeste uitingen van ras
senhaat en discriminatie op
grond van huidskleur zijn subtie
ler, blijven veelal buiten de pu
bliciteit maar komen wel dage
lijks voor. De wetenschappelijk
onderzoekster Philomena Essed
geeft in haar onlangs verschenen
boek 'Alledaags Racisme' een
uitgebreid relaas van allerlei
kleine vormen van discriminatie
waar kleurlingen regelmatig mee
worden geconfronteerd (het ne
geren door winkelpersoneel; de
behandeling door politie, justitie
en ziekenhuispersoneel; niet
worden toegelaten in dancings;
ontmoediging bij een studie; en
zovoorts).
Op een volgende week in Lei
den te houden, vijfdaagse werk
conferentie zal worden gepro
beerd om meer inzicht te krijgen
in achtergronden, voedingsbo
dem en mogelijke bestrijdings-
methoden van racisme en discri
minatie. Veel verschillende vor
men van discriminatie zullen de
revue passeren, het accent valt
daarbij op etnische groepen.
Lisa Leijten en Roelf van Til,
beiden deel uitmakend van het
organisatiecomité, hopen dat de
conferentie zal uitmonden in een
aantal concrete voorstellen en
aanbevelingen aan met name ge
meentelijke instanties. Troetje
Loewenthal, die in het recente
verleden een aantal artikelen en
lezingen heeft gewijd aan het on
derwerp 'racisme en discrimina
tie', tempert bij voorbaat te hoog
gespannen verwachtingen, al
acht zij de conferentie zeker een
zinvolle zaak.
Om verwarring en discussie
over wat racisme en discrimina
tie nu eigenlijk inhouden te voor
komen, verwijst zij naar de stel-
lingname van een gezaghebbend
orgaan als de Verenigde Naties.
Volgens de Universele Verkla
ring van de Rechten van de
Mens, daterend uit 1948, zijn alle
mensen vrij en gelijk in rechten
en waardigheid geboren, on
geacht hun ras, kleur, geslacht,
taal en godsdienst. De Algemene
Vergadering van de Verenigde
Naties heeft in december 1965
een verdrag tot uitbanning van
alle vormen van rassendiscrimi
natie aangenomen.
Bevoorrecht
Alle drie gesprekspartners ge
ven aan dat het fenomeen rassen
discriminatie historische wortels
heeft. Die wortels gaan terug
naar de grote ontdekkingsreizen
in de 15de eeuw toen blanken er
dankzij hun technische superio
riteit in slaagden de volkeren in
Afrika, Azië en Amerika aan zich
te onderwerpen. De gevolgen
waren slavernij, slavenhandel,
Op de volgende week in Leiden
te houden werkconferentie over
racisme en discriminatie -
plaats van handeling is de Loui
se de Coligny Scholengemeen
schap aan de Kagerstraat - ko
men diverse aspecten aan de or
de. Bijgaand het programma
met globale aanduidingen:
- Maandag 15 oktober; 20.00
uur: inleiding conferentie. Spre
kers zullen onder meer ingaan
op de achtergronden en de ver
schillende vormen van racisme
en discriminatie.
- Dinsdag 16 oktober; 10.00
uur: club- en buurthuiswerk
(Hoe kun je als buurtwerker bij-
vooorbeeld Turkse en Marok
kaanse buurtbewoners berei
ken?); 14.00 uur: media (Over
beeldvorming en de mogelijk
heden van andere invalshoe
ken); 20.00 uur: godsdienst (Het
bepalen van een houding jegens
de islam); 20.00 uur: de positie
van buitenlanders (Geschiede
nis en achtergond-informatie).
- Woensdag 17 oktober; 20.00
uur: huisvesting (Woningtoe
wijzingsbeleid, met name in
Leiden); 20.00 uur: horeca
(Maatregelen tegen discrimine
rende horecagelegenheden);
20.00 uur: de positie van vrou
wen.
- Donderdag 18 oktober; 20.00
uur: homodiscriminatie; 20.00
uur: algemeen beleid tegen dis
criminatie en racisme (De rol
van de gemeentelijke overheid);
20.00 uur: positie van de vrouw
in de islam.
- Vrijdag 19 oktober; 20.00
uur: politie en justitie (Vreem
delingendienst en het instellen
van een klachtenorgaan); 20.00
uur: gezondheidszorg; 20.00 uur:
racistische partijen, in het bij
zonder de Centrumpartij.
De conferentieweek wordt za
terdag 20 oktober afgesloten
met een informatiemarkt van
11.00 uur tot 16.00 uur in de
Hooglandse kerk. Tevens vin
den er culturele activiteiten
plaats op het terrein van mu
ziek, dans en theater. Om ca.
14.00 uur volgt een samenvat
ting van wat er tijdens de confe
rentie naar voren is gekomen.
Racisme en verschillende vormen van
discriminatie komen volgende week
aan de orde tijdens een vijfdaagse
werkconferentie in Leiden die moet
uitmonden in een aantal voorstellen
en aanbevelingen naar tal van
instanties. Bert Paauw sprak met drie
nauw bij het onderwerp betrokkenen.
"Mensen die klachten over racisme en
discriminatie maar gezeur vinden
weigeren doodeenvoudig in te zien hoe
ernstig de situatie is en welk leed
sommige mensen wordt berokkend".
door Bert Paauw
kolonialisme en een tot op de
dag van vandaag volgehouden
poging een bevoorrechte positie
op politiek, economisch, sociaal
en cultureel gebied vast te hou
den.
In de loop der eeuwen hebben
blanken geprobeerd die praktij
ken te rechtvaardigen door theo
rieën te ontwikkelen als zouden
blanken een hogere cultuur en
godsdienst bezitten en een op
voedkundige taak hebben ten
aanzien van andere rassen. De
rassentheorieën zijn inmiddels
afdoende door de wetenschap
weerlegd, maar de vooroordelen
zijn gebleven.
- Lisa Leijten: "Hoewel de
meeste Turken, Marokkanen en
Surinamers pas sinds de jaren
zestig in ons landen, kom je
merkwaardig genoeg in alle stre
ken van Nederland dezelfde
vooroordelen tegen. Of je nou in
Groningen, Limburg of Zeeland
bent, Surinamers zijn lui en dom,
Turken en Marokkanen onder
drukken hun vrouw en joden,
om nog maar eens een groep te
n, zijn gierig".
"Die vooroordelen passen in
een visie van wat beschaafd of
onbeschaafd is. Van Nederlan
ders wordt gezegd dat ze zo zui
nig zijn, maar dat heeft verder
geen consequenties. Daar wordt
hoogstens wat lacherig over ge
daan. Het ene vooroordeel heeft
wel consequenties, het andere
niet. Hetzelfde geldt voor ie
mands uiterlijk. Heb je bijvoor
beeld rood of blond haar, dan
maakt dat voor het krijgen van
een baan niets uit. Maar heb je
donker kroeshaar, dan maakt dat
wel degelijk iets uit".
Troetje Loewenthal: "Door
blanke Nederlanders wordt wel
gezegd dat kleurlingen overge
voelig zijn, onvriendelijkheden
onmiddellijk uitleggen als discri
minatie. Onzin. Mijn ervaring is
dat mensen die iets als discrimi
natie bestempelen daar meestal
goed over hebben nagedacht.
Het is namelijk helemaal niet zo
prettig om voor jezelf toe te ge
ven dat je wordt gediscrimi
neerd. Men loopt soms dagen
lang te piekeren, in gedachten
wordt de situatie die zich heeft
Economie
Roelf van Til en Lisa Leijten
zijn er van overtuigd dat de ver
slechterde economische situatie
veel te maken heeft met het
steeds nadrukkelijker naar bui
ten tredende racisme. "In de
Westerse cultuur is een latent ra
cisme aanwezig. In tijden van
welvaart sluimert dat, maar wan
neer het minder gaat komt dat
naar buiten. En dan zijn er altijd
wel mensen die het verwoorden,
die hun kans schoon zien in be
paalde tijden". Daarmee onder
anderen doelend op Janmaat en
zijn Centrumpartij.
Troetje Loewenthal: "Ik vind
het griezelig dat er nu een legale
partij is die het racisme kanali
seert. Als je naar de tv zit te kij
ken loop je het gevaar met Jan
maat te worden geconfronteerd
die jou als kleurling of buitenlan
der vertelt hoe vies en voos je
bent en dat je maar beter kunt
ophoepelen. De grondwet telt
een verbod op het racisme, maar
men staat wel een partij toe die
het racisme openlijk propa
geert".
Lisa Leijten: "Het enge is dat
de Centrumpartij het idee er pro
beert in te hameren dat gekleur
de mensen en buitenlanders de
schuld van alle problemen zijn.
Sommige Nederlanders zijn daar
uiterst gevoelig voor. Mensen die
zelf in de puree zitten krijgen een
verklaring aangereikt voor hun
situatie".
Troetje Loewenthal: "Ook al
zitten mensen in de puree, ik heb
er geen begrijp voor dat zij op de
Centrumpartij gaan stemmen. Je
kunt uit onlust ook niet gaan
stemmen of anarchist worden.
Op een racistische partij stem
men uit onlust, dat noem ik on
lustgevoelens met een luchtje".
Lisa Leijten: "Volgens mij
neemt racisme toe. Ik ken Turk
se en Marokkaanse mensen die
al vijftien jaar in Zeeland wonen.
Die hadden vroeger nauwelijks
last van discriminatie. Ze wer
den wel eens als een soort aapjes
bekeken, kregen vragen in de
trant van 'Hoe eten jullie?'. Nu is
het veel grimmiger, krijgen ze
opmerkingen naar hun hoofd als
'Rot op'.
Troetje Loewenthal, zelf Antil
liaanse van geboorte: "Vroeger
zei men over de buitenlanders
dat ze hier het vuile werk kwa
men opknappen. Nu leeft het
idee: ze pikken onze banen in.
Het is inderdaad allemaal grim
miger geworden. Kijk, ik hoef als
kleurling niet aardig gevonden te
worden door een blanke, maar ik
wil wel dezelfde rechten en
plichten".
Campagne
Dat brengt het gesprek op de
vraag hoe racisme en discrimatie
effectief zijn aan te pakken.
Troetje Loewenthal verwoordt,
met instemming van de anderen,
de volgende mening: "Met het
geven van voorlichting en een
verbod van de Centrumpartij
ben je er niet. Discriminerende
gedragingen moeten voor de
rechter worden gebracht, al weet
ik best dat het bewijs soms moei
lijk is te leveren".
"Daarnaast is het nodig om een
ideologische campagne te voe
ren, die moet al op school begin
nen. En dan bedoel ik niet een
uurtje racismebestrijding per
week. Wat me wel zinvol lijkt is
het screenen van schoolboeken,
want die staan vaak nog vol met
onderwerpen die bepaalde beel
den en vooroordelen bevestigen.
Overigens moet die campagne
niet alleen worden gevoerd in
het onderwijs, ook in andere sec
toren als de gezondheidszorg, de
media, de politie is het hard no
dig".
"Wat in elk geval erg belang
rijk is, is dat mensen optreden te
gen racisme, inzien hoe ernstig
het is en er iets tegen willen
doen. Klachten moeten serieus
worden genomen. Klagers moe
ten niet voor zeurpieten worden
uitgemaakt. Iemand zei laatst te
gen mij: ik heb meer last van de
anti-racisten dan van de racisten.
Die opmerking geeft de denkwij
ze van veel mensen aardig weer.
Die mensen weigeren doodeen
voudig in te zien hoe ernstig de
situatie is en welk leed sommige
mensen wordt berokkend".
AFLEVERING 2
Het gaat de Nederlandse
economie weer voor de wind.
Ondernemingen, de
multinationals voorop,
maken weer forse winsten,
ook al valt er in
ondernemersland te noteren
dat die winsten nog verder
omhoog moeten. Met name
de exportsector bloeit als
nimmer tevoren. De
voorspelde uitval van de
binnenlandse consumptie is
zo goed als uitgebleven.
Eindelijk stagneert ook de
groei van de werkloosheid.
Minister Ruding van
financiën kan opgewekt
melden dat het met de
volstrekt uit de hand gelopen
overheidsuitgaven nu ook
wat beter gaat: het tekort van
de overheid slinkt, al gaat dat
nog mondjesmaat.
Toch zijn er ook gematigder
lieden. Die beweren dat de
keerzijde van deze medaille
wordt gevormd door het
sombere toekomstperspectief
dat deze opleving maar tijdelijk
zou zijn. Dat Nederland en
Europa binnen afzienbare tijd
pijnlijk zullen worden verrast
door een nog heviger
economische crisis, die weer het
gevolg zou zijn van de enorme
achterstand die dit werelddeel
heeft op het gebied van nieuwe
technologie. Of is deze
vaststelling het gevolg van in
tijden van economische
teruggang dikwijls opduikend
doemdenken?
De regering-Van Agt-Terlouw.
destijds al benieuwd naar het
antwoord op deze vraag, legde
hem twee jaar geleden voor aan
een aantal deskundigen. Deze
groep, aangevoerd door de
Delftse hoogleraar Walter
Zegveld, kwam dit vooijaar met
haar conclusies. In een helder
rapport („Naar een op de
marktsector gericht
technologiebeleid") stelt ze vast
dat bedrijfsleven, overheid en
wetenschap gezamenlijk de
hand aan de ploeg moeten slaan
om het verloren terrein op de
wereldmarkt te heroveren en de
geconstateerde achterstand
eventueel zelfs om te zetten in
een voorsprong op bepaalde
gebieden.
Verschillen
Nederland loopt dus achter,
volgens onder meer dit rapport.
Hoe komen deze nog net door
voormalig minister Terlouw van
economische zaken
aangetrokken deskundigen aan
hun conclusies? Welnu, ze
hebben Nederland - en ook
Europa - op een aantal punten
vergeleken met landen om ons
heen en met voortrekkers in de
wereldeconomie als Japan en de
VS. De rapporteurs hebben
bijvoorbeeld vastgesteld dat het
Europese aandeel op de
wereldmarkt voor hoogwaardige
technologische produkten al
sinds twintig jaar terugloopt in
vergelijking met de voornaamste
concurrenten: Japan en de VS.
Ook vinden ze dat Nederland
naar verhouding maar weinig
uitgeeft aan onderzoek en
ontwikkeling (research en
development, R D in
vakjargon).
Dit jaar bijvoorbeeld, en dat
kan als maatgevend worden
beschouwd, geven overheid en
bedrijfsleven respectievelijk 3,5
miljard en 4 miljard gulden uit
aan R&D. Binnen het
bedrijfsleven wordt van die 4
miljard zeventig procent besteed
door de vijf multinationals die
Nederland rijk is: Shell, Akzo,
Philips, Unilever en DSM.
Hiermee wijkt Nederland
duidelijk af van wat in de rest
van de wereld aan de gang is. In
de meeste westerse landen zijn
onderzoek en ontwikkeling over
een veel bredere groep van het
totale bedrijfsleven gespreid.
Vergelijken we de hoogte van
de R D-uitgaven van
Nederland met die van een
aantal andere landen, dan zien
we markante verschillen.
Bijvoorbeeld onze belangrijkste
handelspartner West-Duitsland
geeft hieraan naar verhouding
bijna anderhalf maal zoveel uit,
evenals Japan.
Waarom is onderzoek en
ontwikkeling zo belangrijk? Wil
Nederland zijn huidige
welvaartspeil ten minste
handhaven of zelfs nog
verhogen, dan, zo rapporteert de
Projectgroep Technologiebeleid,
moet Nederland streven „naar
een toename van de produktie
van technologisch geavanceerde,
nieuwe produkten" en het
bestaande industriële apparaat
grondig moderniseren. Anders
wordt het land zonder pardon de
wereldmarkt af-geconcurreerd.
Overeenstemming
Na tal van gesprekken met
ondernemers, wetenschappers,
politici en vakbondsmensen
blijkt iets dat in Nederland niet
vaak voorkomt: iedereen is het
met elkaar eens! Het land heeft
een achterstand op het terrein
van de toepassing van moderne
techniëken.
Over de oorzaken van die
achterstand wordt verschillend
gedacht. Ook bestaan er nuances
in de mate van somberheid over
Nederlands huidige positie.
Maar het onderwerp blijkt
ineens vanuit allerlei hoeken
volop aandacht te krijgen. Dit zal
bijvoorbeeld de Rotterdamse
hoogleraar industriële economie,
dr. P. A. Moerman, plezieren. De
professor, afkomstig van de
Planning and Operations
Research Group van Philips,
zegt in zijn minuscule kamertje
ergens in een uithoek van de
Erasmus universiteit: „Weiopen
waanzinnig achter. Niemand
beseft dat echt. Den Haag met.
De Sociaal-Economische Raad
niet. Wat daar gebeurt beschouw
ik als marginaal geleuter! Als je
ook kijkt naar het mediabeleid
als het om technologie gaat... dat
wordt naar Teleac verwezen!
Tekenend! Omroepen zenden
liever The A-team uit.
Uitstekend! 't Is alleen jammer
dat we over vijfjaar de centen
niet meer hebben om The
A-team uit te zenden!"
Moerman heeft een somber
beeld van de belangstelling die
er voor moderne technologie
bestaat. In het Haagse
hoofdkantoor van de grootste
werkgeversorganisatie VNO
wordt minder zwartgallig tegen
de gang van zaken aangekeken.
VNO-directeur Ontwikkeling
Bedrijfsleven, dr. G. de Jong:
„Zo'n Moerman, die geeft wel
een erg pessimistisch beeld. Ik
ontmoet ook mensen die zeggen:
op mijn terrein niet, daar zijn we
juist toonaangevend in de
wereld. Dus moetje voorzichtig
zijn", vindt De Jong. „met in z'n
algemeenheid te stellen dat we
achterlopen. Maar, waar we ons
bewust van zijn: we dreigen
achterop te raken, gezien de
snelheid waarmee de
ontwikkelingen in de wereld
gaan".
Den Haag
Met de instelling, twee jaar
terug, van de projectgroep
Technologiebeleid door de
minister van economische
zaken, ontluikt ook in de Haagse
politiek voorzichtig enige
belangstelling voor dit nogal
ingewikkelde, en bij kiezers
nauwelijks aansprekende
beleidsterrein, waar tot dat
moment D'66 het alleenrecht
leek te hebben. De WD-fractie
haalt informatica-specialist
Bouke van der Kooij naar de
Tweede Kamer, de socialist Jaap
van der Doef waagt het zelfs om
geheel op eigen houtje acht
velletjes A-vier vol te pennen
over het onderwerp.
Van links tot rechts bestaat
overeenstemming over het
belang van een overheidsbeleid
op het brede gebied van
wetenschap en toegepaste
technologie. De deskundigheid
blijkt nog niet zo ver te reiken
dat er al diepgaande
meningsverschillen ontstaan.
Het rapport-Zegveld, met de
daaraan geniete aanbevelingen
van het kabinet, wordt door de
Kamer zonder noemenswaardig
tegenvuur en derhalve ook
zonder veel vuurwerk in de pers
geaccepteerd.
Het resulterende
'technologiebeleid' bestaat
evenwel in hoofdzaak uit
nauwelijks meer dan wat de
Fransen vroeger als laissez faire
betitelden: de overheid doet z'n
best om wetenschap en
bedrijfsleven zo min mogelijk
voor de voeten te lopen.
Daarnaast zijn enige
miljoenenverslindende
subsidieregelingen in het leven
geroepen. De Innovatie
Stimulerings Regeling onder
meer, naar goed Haags gebruik
afgekort tot Jnstir, voorziet in
een jaarlijkse subsidiëring van
onderzoek en ontwikkeling met f
220 miljoen tot 1989. Met deze
riante regeling, die in de eerste
plaats is bedoeld als investering
in hersens (bedrijven of
onderdelen ervan kunnen de
loonkosten van onderzoek bij
het ministerie declareren tot een
bepaald maximumbedrag dat in
de praktijk in de tonnen zal
lopen) kan in principe iedere
jonge onderzoeker zijn hobby
bekostigen.
Niet verbaasd
De technologische achterstand
van Nederland is niet alleen een
kwestie van geld, vindt onder
anderen het liberale Kamerlid
Van der Kooij. „Ik ben niet
verbaasd dat een heleboel
bedrijven hebben stilgestaan",
zegt hij. „Als hier iets moet
veranderen, gaan eerst alle
vakbonden recht overeind staan,
dan protesteert alle werkoverleg
en uiteindelijk gebeurt het te laat
of helemaal niet. Het
sociaal-economisch klimaat
deugde tot voor kort totaal niet.
De ondernemer werd ingepakt,
winsten afgeroomd. Maar ook
het management heeft het er by
laten zitten", aldus de WD'er.
Weer anderen gooien het erop
dat de Nederlandse mentaliteit
niet deugt voor een koppositie in
het high tech-gebeuren.
Nederlanders houden immers
meer van zekerheid dan van
risico's nemen, zo is de
achterliggende gedachte.
Daarom veranderen mensen in
Nederland zelden van baan,
geven bankiers alleen geld voor
veilige projecten (een eis
waaraan juist
nieuw-technologische projecten
dikwijls niet kunnen voldoen) en
zit het onderwijs verstopt met
behoudende lieden.
Allemaal remmen op de
ontwikkeling van nieuwigheden,
te herleiden tot een volksaard?
Niet alleen, zo zal uit de volgende
aflevering blijken.
Volgende week aflevering 3:
'We hebben lef nodig'.
voorgedaan veelvuldig afge
speeld en men houdt zichzelf
voor dat die ander het vast niet
zo kwaad heeft bedoeld. Men wil
voor zichzelf vaak niet weten dat
men is gediscrimeerd. Doe je dat
wel, dan is de consequentie dat
je er voor de rest van je leven
mee wordt geconfronteerd.
Heus, aan de conclusie van dis
criminatie gaan diepgaande
emoties vooraf'.
Troetje Loewen
thal (links), Roelf
van Til en Lisa
Leijten: "Met het
geven van voor
lichting en een
verbod van de
Centrumpartij
ben je er niet".
(foto Holvast)
