Arme apotheker Het rijk bezit na
Werkgroep bepleit
feeks maatregelen
egeii vernielingen
WlantenverzameUng officieel overhandigd aan Rijksherbarium
Schade jaarlijks zeker miljoen
IJDAG 28 SEPTEMBER 1984
LEIDEN
r. Lee
honen
i Tol.
"ekuuCIDEN - Aan het eind van
iage. m nog jonge leven was hij
tel- "k\ berooid man. Toen de
raytel:ic*se apotheker Antonius
jiseniymans op 48-jarige leeftijd
ahr, 2erf, restte zijn even armlasti-
Midi weduwe niets anders dan
n indrukwekkende verzame-
uwenjg gedroogde planten te ver-
Stollpen. Niet vermoedend dat
■uüne,ar driehonderd jaar later nog
'ns om zou worden gevoch-
nyne.i,
166.
Rijn,
v.d. \)or
i. waaskia Stoelinga
n, Pag
uur F een Amerikaan de hoogste bie-
r is geweest of dat de verzame-
^eiml(g v*a omzwervingen in Amerika
tein: terecht gekomen, het is niet
imme?er te achterhalen. In elk geval
ïrstrajeft de Universiteit van Californië
nerstet werk in 1964 aangekocht, nadat
raat3.t was ontdekt in een antiquari-
ne boekhandel,
van ld e ^raai in leer gebonden de-
0 heeft prof. dr. Arthur Gibson,
•ecteur van de Botanical Garden
7.30 ui Los Angeles, tijdens zijn reis
aan lar Nederland goed bewaakt. Gis-
'en is de Leidse universiteit, of
J.J. ver gezegd het Rijksherbarium,
achtb*cieel in het bezit gekomen van
deze zeventiende eeuwse collectie,
bestaande uit ruim 1600 exempla
ren van planten. Gibson kreeg er
'slechts' een boek over de verzame
ling van het Rijksherbarium - maar
liefst vier miljoen planten - voor te
rug.
Hoewel velen voor dr. Ger van
Vliet, directeur van de Leidse Hor
tus, hebben geprobeerd de verza
meling naar Nederland te krijgen,
lukte het hem uiteindelijk. De Uni
versiteit van Californië in Los An
geles heeft na lang aarzelen toch
gemeend dit uitzonderlijke gebaar
te moeten maken, omdat ook zij
vindt dat het Rijksherbarium het
meest geschikte instituut is om dit
werk te bestuderen en te bewaren.
Bewijzen
Overigens zagen de drie delen er
bij aankoop helemaal niet zo fraai
uit. Ook wist men in Amerika in
eerste instantie niet dat het hier om
een Gaymans-collectie ging. Pas
toen professor Frans Stafleu uit
Utrecht in 1965 een bezoek bracht
aan de Botanie Garden en oog in
oog kwam te staan met de verza
meling, kreeg hij het flauwe ver
moeden dat het hier een Neder
landse collectie betrof die mis
schien zelfs iets te maken had met
de Leidse Hortus. Aanwijzingen
voor hem waren: aantekeningen in
het oud-Nederlands en Zuidafri-
kaanse plantensoorten die op dat
moment alleen afkomstig konden
zijn uit de botanische tuin van Lei
den.
Toen de hand kon worden ge
legd op de volledige catalogus van
dit in eerste instantie opwindende
en pas later boeiende herbarium,
bleek het inderdaad te gaan om
een complete verzameling uit de
Hortus Botanicus rond 1870.
De directeur van van het ge
meentelijk archief in Leiden, R.
Downer, kreeg de opdracht om uit
te zoeken of Gaymans - men dacht
aan hem - ook daadwerkelijk in die
tijd in die tuin botaniseerde. Pi
kant detail: Downer heeft ook nog
ontdekt dat hijzelf een afstamme
ling is van deze patriciërs familie
Gaymans uit Gelderland.
Restauratie
De dikke boekwerken zelf heb
ben in 1971 in Los Angeles een lief
devolle behandeling gekregen van
een Amerikaanse dame. Met veel
gevoel voor humor vertelde Gib
son gisteren dat zij zich er
werkelijk met met hart en ziel op
had geworpen en dat bij deze res
tauratie, die zo kundig en nauwge
zet werd uitgevoerd, niets verloren
is gegaan. Het leer voor de omslag
liet ze zelfs door haar zoon uit
Duitsland meenemen. Verder
meldde Gibson die daarover nog
steeds heel verbaasd deed, dat ze
voor de werkzaamheden een bela
chelijk laag bedrag had gevraagd:
slechts 150 dollar.
In de reeks van nog bestaande
oude herbariumcollecties van Ne
derlandse herkomst nemen de her
baria van Gaymans de derde en
vierde plaats in. Een kleiner herba
rium van hem met ongeveer 750
exemplaren is in het bezit van de
botanische tuin van Dublin in Ier
land. Deze verzameling, die daar
wordt gezien als de oudste collec
tie gedroogde planten, is destijds
gekocht door een Ierse medisch
student. In een eerder artikel in de
ze krant (22/9/84) is de waarde van
de Gaymans herbarium voor het
Rijksherbarium al uitvoerig ter
sprake gekomen, daarom ruimen
we in de slotregels enig plaats in
voor de hoofdpersoon.
College
Het spreekt haast vanzelf: Gay
mans, zoon van een minister en ge
boren in Arnhem, was een ver
woed botanicus. Zijn grootvader
was chirurg, zijn vader en enkele
van zijn neven hadden theologie,
recht en medicijnen gestudeerd
aan de Leidse universiteit. Zelf leg
de hij zich toe op de farmacie. Hij
genoot een opleiding in Arnhem.
Zijn interesse ging voornamelijk
uit naar de farmaceutische eigen
schappen van een plant.
Op 24-jarige leeftijd verhuisde
Gaymans naar Leiden en werd hij
onder de hoede genomen van Ni-
colaas Chimaer, de voorzitter van
het college van apothekers. Chi
maer was niet alleen een zeer voor
aanstaand man, maar gaf als hoog
leraar in de farmacie ook colleges
plantenleer in de universiteitstuin:
de Hortus Botanicus. Binnen korte
tijd was ook de jonge Antoni een
belangrijk lid van dit gilde.
Het was niet ongebruikelijk in
die tijd dat studenten planten ver
zamelden om daar tijdens de les
met de professor over van gedach
ten te wisselen. Het ligt voor de
hand dat Chimaer zijn leerling toe
stemming heeft gegeven om een
herbarium samen te stellen van de
inheemse, geneeskundige en sier
planten die werden gekweekt in de
Leidse tuin. De verzameling uit
Los Angeles is dus weer terug op
de plaats van herkomst.
Zoals het veel gedreven figuren
vergaat: van zaken doen hebben ze
geen verstand. Nog voor zijn dood
moest Gaymans zijn apotheek aan
de Lange Mare verkopen.
Deze gegevens over Antonius Gay
mans zijn ontleend aan de rede van
drs. J. Heniger werkzaam op het Bio-
historisch instituut in Utrecht, uitge
sproken tijdens de overdacht van het
herbarium aan de Leidse universiteit.
Een bladzijde uit het historisch zeer waardevolle herbarium van Anto
nius Gaymans, een Leidse apotheker die leefde van 1632 tot 1680. Alle
planten zijn voorzien van de zeventiende eeuwse pre-Lxnneaanse namen.
Gaymans heeft uitgebreid gebotaniseerd in de Leidse hortus. Voor de ge
schiedenis van de Nederlandse floristiek is deze verzameling voor het
Rijksherbarium een aanwinst, omdat de hortus in de zeventiende eeuw
per traditie een grote collectie inheemse planten herbergde, waarover nog
maar weinig bekend is. «toto Loek zuyderduim
rsenk
[sdien
idsew» 1
der 31 (^7 O
zerlaiEIDEN - Het vandalisme in Leiden is terug te dringen als er een aantal maatregelen
ordt genomen. De maatregelen kunnen worden betaald uit de bezuiniging die de daling
dyiaa^n het vandalisme met zich mee brengt. Tot deze conclusies komt een ambtelijke werk-
oep in een rapport over de bestrijding van vandalisme.
!en.
teveel er wordt vernield in Lei-
n is niet zo goed bekend. In 1983
jistreerde de Vereniging van Ne-
M-landse Gemeenten het aantal
ngiften in een groot aantal ge-
57, Lèen^en» waaronder Leiden. Uit
n zo cijfers bleek dat er in een half
ir 633 meldingen waren binnen-
>eterMcomen over vandalisme. Het
StoEfstel van de schade kostte toen
im 325.000 gulden. De ambtelij-
werkgroep denkt echter dat het
ntal vernielingen en dus ook de
1. i2Thade veel groter is. Jaarlijks gaat
weekq» zeker om ongeveer een miljoen
1: 122^den, aldus de werkgroep.
*&*sQe meeste vernielingen werden
■tleegd aan schoolgebouwen. Op
tweede plaats stonden de ver-
lingen in parken, plantsoenen
ander openbaar terrein. In Lei-
n Noord (inclusief en de Meren-
jk) komt vandalisme het meest
or, bijna de helft van de gemelde
Driftrnielingen kwam uit die wijken.
De werkgroep stelt in het fap-
1 lz6, een aantal maatregelen voor
r'bl /i het vandalisme in te dammen.
T - kc
«ur. isicogroep
ricert Een van die projecten moet zich
;zig gaan houden met "persoon-
roneeke ondersteuning van jongeren
*ap eie met betrekking tot het plegen
in vandalisme een risicogroep
irmen". Het gaat dan met name
ir zo11 j°ngeren van tien tot achttien
ar die al eens met de politie in
inraking zijn gekomen in ver-
gelbemd met vandalisme of
verwacht kan worden dat ze van
dalisme plegen. Via het project,
waar een volledige kracht werk
zaam moet zijn, zouden de jonge
ren geholpen moeten worden bij
politiecontacten en de afwikkeling
van de rechtzaak. Bevorderd moet
worden dat de jongeren een alter
natieve straf krijgen. Het project
moet worden opgezet in nauwe sa
menwerking met de .politie, de
jeugdofficier van justitie en de kin
derrechter.
Een tweede taak van het project
is het actief benaderen van de groe
pen jongeren en het helpen organi
seren van alternatieve tijdsbeste
ding. De meeste jongeren plegen
namelijk vernielingen uit verve
ling. De kosten van het project be
dragen ongeveer honderdduizend
gulden.
Spijbelaars
lisme minder uit te lokken. Voor
sloop bestemde panden moeten
ook snel gesloopt worden, vernie
lingen moeten snel worden her
steld. Het is namelijk een feit dat
leegstaande panden en het zien
van vernielingen vandalisme uit
lokt. Bij de nieuwbouw of verbouw
van scholen en andere openbare
gebouwen moet materiaal worden
gebruikt dat niet zo gemakkelijk
kapot gaat, zoals speciaal glas.
Verder vindt de werkgroep dat
scholen, de gebouwen waaraan de
meeste vernielingen worden ge
pleegd, ook voor andere doelein
den moeten worden gebruikt. Het
is belangrijk dat scholen vaker en
langer onder toezicht staan, vooral
in de avonduren en tijdens vakan
ties. Het nevengebruik van de
scholen mag geen hinder opleve
ren voor het onderwijs.
De voormalige fabriek van Nieuwenhuizen aan de Morsweg werd een paar jaar geleden in brand gestoken.
Later werden er tal van vernielingen in aangericht. Leegstaande gebouwen zouden eerder moeten worden
gesloopt, vindt de werkgroep. (archieffoto)
Dronken piraat
stoort politie
LEIDEN - Gelukkig had de poli
tie het vannacht vrij rustig. Tussen
twee uur en half drie werd het mo
bilofoonverkeer ernstig gestoord
door een dronken FM-piraat. De
man sloeg onsamenhangende taal
uit en zijn woordkeuze werd steeds
vager. De politie kon er niet uit op
maken of de drank zijn tol ging ei
sen of dat de piraat door slaap
werd overmand. Na een half uur
verdween de man uit de ether en
bleek in elk geval nog in staat zijn
installatie uit te schakelen.
LEIDEN - Bü een inval in een
pand aan de Ververstraat is gister
middag tien gram heroïne ter waar
de van drieduizend gulden in be
slag genomen. Zes politiemensen
vielen het huis gistermiddag rond
twee uur binnen en troffen daar
drie mensen aan die juist met een
transactie bezig waren. Ze werden
alledrie aangehouden: een 23-jari-
ge handelaar uit Den Haag een
twee gebruikers uit Leiden (22 en
24 jaar oud). Behalve de heroïne
werd ook weegmateriaal en acht
honderd gulden (vermoedelijk
handelsgeld) meegenomen.
Een betere registratie van vanda
lisme wordt ook bepleit om meer
inzicht in het probleem te krijgen.
Tevens moet er ambtelijke project
groep komen die het beleid op het
terrein van vandalisme gaat coör
dineren.
Iedereen heeft tot 12 november
de gelegenheid om te reageren op
het rapport van de werkgroep. Het
is te verkrijgen in het stadhuis en
ligt in gebouwen ter inzage. Na de
inspraaktermijn nemen B en W een
beslissing over de al dan niet te ne
men maatregelen, waarna de ge
meenteraad het laatste woord
krijgt.
Pand gekraakt
LEIDEN - Veertien mensen heb
ben gisteren het pand Breestraat
122 gekraakt. Het pand was het
laatst in gebruik bij de firma Ge
rard de Lange, handelaar in huis
houdelijke artikelen, en stond al
anderhalf jaar leeg. Makelaardij
Zadelhoff had het pand in beheer
namens de Amsterdamse beleg
gingsmaatschappij Beerstra. Om
dat de bestemming onduidelijk is,
laat de politie de krakers voorlopig
ongemoeid. Zij hebben het hele ge
bouw in gebruik genomen.
ADVERTENTIE
DE NIEUWE VISA 17D
RIJDT SUPER OP DIESEL
Al vanaf 19.250,-
VAH DER MELDE A CITROEN
I
inbraak
EIDEN - Bij een inbraak in een
oonhuis aan de Rijndijk gister-
'ond is een massief gouden hals-
;est getting (waarde: drieduizend gul-
0-12 i»n) en een bedrag van vijftien-
markl)nderd gulden ontvreemd. De in
itieel 'e'cers moeten door de voordeur
1 uuriar binnen ziJn gegaan en tussen
pre^art voor zes en elf uur hun slag
i'r, stafhben geslagen.
Een ander project is het opzetten
van een spijbelgroep. Er zijn in
Leiden zestig 4 zeventig jongeren
tussen de twaalf en zestien jaar die
de school niet meer bezoeken. De
ze groep houdt zich, aldus de werk
groep, nu vaak bezig met bepaalde
vormen van vandalisme en kleine
criminaliteit.
Er zijn vergevorderde plannen
om een opvang voor deze groep te
realiseren. In samenwerking met
een school voor voortgezet onder
wijs zal getracht worden hen te hel
pen bij het zoeken van een nieuwe
school, een stageplaats en werk.
Behalve deze twee projecten ge
richt op de jongeren is er nog een
aantal, al bekende maatregelen^ De
vakantieprojecten worden voort
gezet, er komt een lesproject van
dalisme op scholen in wijken, waar
veel vandalisme is en er zal voor
lichting worden gegeven op mid
delbare scholen.
Bovendien vindt de werkgroep
dat club- en buurthuizen en andere
jongerencentra in de vakanties zo
veel mogelijk open moeten zijn en
activiteiten voor deze jongeren
moet organiseren.
De werkgroep stelt ook voor
maatregelen te nemen om vanda-
ADVERTENTIE
Picard (lassen)
Knlrps (parapluies)
OPENINGSSTUNT
Op alle Samsonlte artikelen
20% KORTING 3 lederen ceintuurs voor
Bij elke aankoop gratis een porlemonnaie.
Zolang de vc
ƒ5,-*
Juffrouw
Jansen (1)
De vrouw achter de informatie
desk op Schiphol keek verbaasd.
"Waarom gaat iedereen toch naar
die Gehoorzaal". Het persbericht
verschafte opheldering: "Aha,
haring, zie je nou wel. Er komt
hier net een man langs met een
lading en ik zeg tegen hem: waar
gaat dat heen en wat is dat? Zegt
hij: haring voor de Gehoorzaal.
Nou, toen ik het tegen m'n colle
ga's zei dachten ze dat ik ze zag
vliegen".
Vijftienduizend haringen en
negenhonderd flessen corenwyn
gingen gistermiddag per vlieg
tuig naar het buitenland, zodat
het personeel van Nederlandse
ambassades in het buitenland en
leden van Nederlandse vereni
gingen op 3 oktober het ontzet
van Leiden kunnen vieren.
In de Gehoorzaal van Schiphol
vertelde burgemeester Goekoop
hoe de actie was ontstaan. Dat ze
vorig jaar ambassades en vereni
gingen hadden aangeschreven,
dat er meer dan honderdtwintig
reacties waren gekomen, waar
van tweederde min of meer posi
tief...
Juffrouw
Jansen (2)
Laten we burgemeester Goe
koop maar even vergeten en ons
bepalen tot de reacties van de
ambassade-woordvoerders. On
ze man in Havanna schrijft dat
de Nederlandse gemeenschap
het ontzet van Leiden op zeer be
scheiden wijze viert. Kan ook
niet anders. In Cuba zijn immers
veel onontbeerlijke ingrediënten
voor de traditionele hutspot niet
te krijgen.
Komt nog eens bij dat de ha
ring zich lastig laat vervangen
door baracuda of red snapper.
"Ik ga dan nog voorbij aan het
feit dat de rond oktober heersen
de temperatuur van tussen de
dertig en vijfendertig graden Cel-
cius niet direct noden tot stevige
Leidse winterkost".
De ambassadeur in Angola laat
de gemeente Leiden weten dat
de Nederlandse gemeenschap in
dit Afrikaanse land zeer klein is.
Leidenaren zijn er niet bij. "Per
soonlijk ben ik de enige Neder
lander in Angola die nog enigs
zins banden met Leiden onder
houdt, waar ik van 1958 tot 1964
rechten studeerde. Ik houd de
herdenking van Leidens Ontzet
op 3 oktober dan ook jaarlijks in
ere, zij het dan weliswaar in
'splendid isolation". Arme man.
Juffrouw
Jansen (3)
De leukste brief komt uit Qui
to: "In het verleden schijnt door
een van mijn voorgangers wel
eens een 3-oktober-partij voor de
gehele Nederlandse kolonie te
Quito te zijn gegeven, maar daar
wordt nog steeds schande over
gesproken door oudere leden
van de kolonie omdat tot weerzin
van de gasten en ongezien door
de gastheer het lokale personeel
spijzen die traditioneel geschei
den moeten blijven dooreen ge
mengd had".
Trouwens, ook de brief van
een ambassadeur uit Afrika mag
er zijn. "Mijn echtgenote en ik
menen echter dat een dergelijk
feest veeleer exclusief moet blij
ven: gefeest wordt er genoeg,
ook zonder aanleiding, dus moet
de 3-oktober-viering voorbehou
den blijven aan de Leidenaren,
ook al moet worden toegegeven
dat wij in de loop van onze diplo
matieke loopbaan herhaaldelijk
tegen dit principe gezondigd
hebben, en waar het aantal Lei
denaren te klein bleek ook lieden
hebben verwelkomd van de
stammen die Leiden als mark
centrum beschouwen: Leider
dorpers, Leidschendammers. en
zelfs Katwijkers.
Bij één gelegenheid, in Ivoor
kust, kwam men een dag ver ge
reisd om 's avonds te mijnent
van hutspot en klapstuk te genie
ten en een ietwat academische
discussie te houden over de so
ciologie van het gebaar. Deze
oud-Leidenaren vertrokken in
de kleine uurtjes om circa vier
honderd kilometer terug te rij-,
den
naar hun standplaats, over de
Afrikaanse wegen.
Als bepaald ongepast ervaren
wij dat een Nederlandse be
drijfsleider uit onze huidige ko
lonie enige jaren geleden de am
bassade voor was en een groot 3
oktober feest organiseerde, voor
welk feest hij ons uitnodigde!
Het was een Delftenaar die ken
nelijk zijn plaats niet wist".
Juffrouw
Jansen (4)
Terug naar de Gehoorzaal op
Schiphol, alwaar na burgemees
ter Goekoop de staatssecretaris
voor landbouw en visserij. Ploeg,
het woord kreeg. Na zijn gehoor
even te hebben verveeld met een
babbel over de keuze van een
das, vertelde de staatssecretaris
zowaar een leuk verhaal.
Daaruit bleek dat Ploeg een
groot bewonderaar is van de
schrijver Havank, want hij haal
de iemand aan die in de boeken
van deze auteur figureert. Een
Fransman, om precies te zijn, die
over de haring heeft gezegd:
"Het is de juffrouw Jansen van
het zilte nat".
Na afloop van de redevoerin
gen mengden meisjes in folklo
ristische klederdracht zich onder
het publiek met mootjes haring
(waarom die leuke meisjes altijd
voor gek moeten lopen is ons,
eerlijk gezegd, een raadsel.)
Burgemeester Goekoop wilde
wel even voor de fotografen po
seren. Routineus verslond hij
juffrouw Jansen. Iets te gretig
wellicht want hij was al bij het
staartje toen een paar fotografen
nog foto's wilden nemen. "O, eet
die staart anders ook maar op, is
best lekker", meende één van
hen.
