Londen lonkt met oude
Hollandse meesters
Sobere 'Thuiskomst'bij De Appel
Conflict bij Globe
Van Gogh-
expositie:
375.000
bezoekers
Nieuwe dansers NDT
'De Schorpioen' verkocht aan het buitenland
Schoonhoven: 'klassiek
Nederlands kunstenaar'
Decors te
groot: geen
'Figaro' in
schouwburg
Natassja Kinski getrouwd
KUNST
LONDEN (GPD) - Een op
de drie schilderijen van ou
de meesters die heden ten
dage via de grote veiling
huizen verkocht worden, is
van Nederlandse herkomst.
In vrijwel alle gevallen gaat
het daarbij om een doek uit
de Gouden Eeuw. Zó enorm
veel werd er in het Holland
van de 17e eeuw geschil
derd.
door
Henk Dam
Waarom dat zo was? Om te begin
nen was er een markt. De zeven
provinciën waren rijk aan het wor
den, Hollandse kooplieden behaal
den enorme winsten met onder
meer de specerijenhandel, Amster
dam groeide uit tot het het finan
ciële centrum van de wereld, het
verhaal is welbekend.
De rijke middenklasse mocht
graag een doek aan de muur heb
ben hangen, en niet eens alleen de
ze gegoede burgers. De Engelse
reiziger Peter Mundy schreef in het
midden van de 17e eeuw over de
Hollanders: „Allen streven er naar
hun huis te versieren, vooral de zo
genaamde mooie kamer, met kost
bare stukken. Slagers en bakkers,
smeden en schoenlappers, ze heb
ben allemaal wel een schilderij
hangen".
Dat kon allemaal, omdat schilde
rijen in die tijd relatief niet duur
waren. Er is onlangs uitgerekend
dat een doek van een bekend schil
der in de Gouden Eeuw gemiddeld
1500 gulden aan hedendaags geld
kostte, en een schilderij van een
onbekende kunstenaar gemiddeld
nog niet de helft van dat bedrag.
Vergelijk dat maar eens met de
prijzen die hedendaagse schilders
vragen!
Er werd in de 17e eeuw zeker me
de uit speculatieve overwegingen
gekocht. Daar komt bij, dat de
schilderijen in dit tijdperk daad
werkelijk geliefd waren. Er ston
den dingen op waarom de mensen
al dan niet besmuikt konden la
chen, die hun plezier in het leven
onderstreepten, die ze aan hun gas
ten konden laten zien, en - dit
vooral die ze herkenden.
In Nederland namelijk bestond
een totaal andere situatie dan in
andere grote schilderslanden van
die tijd, zoals Italië en Frankrijk.
Daar werkten de schilders voor de
kerk, of voor machtige, zeer rijke
opdrachtgevers. De protestantse
kerk in ons land leefde het Tweede
Gebod tot op de letter na, en wilde
dus niet eens schilderijen in haar
Godshuizen hebben.
En patronage van een aantal zeer
rijken hoefde in de republiek aan
de monding van de Rijn ook niet,
omdat er zovelen waren die zich
een schilderij konden veroorloven.
Dat zorgde ervoor, dat de schilders
zich met de gewone wereld en de
gewone mensen konden bezighou
den.
Ze schilderden landschappen,
zonder dat daar noodzakelijk een
aan de mythologie ontleende ge
beurtenis in afspeelde, ze schilder
den stillevens, en ze schilderden
vooral het alledaagse leven. Hun
buren, het café op de hoek, bak
kers, huiskamers, kortom, ze
maakten genrestukken, zoals dat
in de kunstgeschiedenis heet.
Overzicht
Men moet naar Londen reizen
om een heel aardig overzicht van
deze genrekunst te krijgen. Tot 18
november is daar, in de Royal Aca
demy of Arts, een tentoonstelling
onder de ietwat misleidende titel
„Het tijdperk van Vermeer en De
Hooch" te zien.
Die titel is misleidend, omdat
van de 111 geëxposeerde werken
er zegge en schrijve vier van Jo
hannes Vermeer, en zes van Pieter
de Hooch zijn. Dat neemt niet weg
dat alleen al de doeken van Ver
meer - het onmiskenbare hoogte
punt van de tentoonstelling - een
retourtje Londen rechtvaardigen.
En dat vooral, omdat het hier om
vier schilderijen gaat die men niet
gauw meer bij elkaar zal zien.
„Meisje met wijnglas" komt uit een
museum in Berlijn, „Vrouw die
luit stemt" uit New York, „Vrouw
met weegschaal" uit Washington,
terwijl het van ontelbare reproduc
ties bekende „Dame aan het virgi-
naal met heer" uit de privé-collec-
tie van de Britse koningin komt.
Ook de overige schilderijen, van
onder andere meesters als Jan
Steen, Gerard Dou, Gerard ter
Borch, Gabriël Metsu en Frans van
Mieris, zijn uit een zeer groot aan
tal collecties van musea en particu
lieren in Europa en Noord-Ameri
ka afkomstig. Zelden zal men in de
gelegenheid zijn, zo'n compleet
beeld van de 17e-eeuwse Holland
se genreschilderijen te krijgen.
En dat is om meer dan één reden
de moeite waard. Om te beginnen
is het aantrekkelijk om te zien hoe
onze voorouders leefden. En wat
dat betreft was geen gebeurtenis
voor de 17e-eeuwse schilders te tri
viaal. Integendeel, men krijgt de
stellige indruk dat zij zich bij voor
keur bezighielden met de onder
kant van de samenleving, zoals dat
tegenwoordig heet.
Heel wat schilders hadden daar
bij een voorliefde voor licht tot
overduidelijk scabreuze taferelen:
hoeren, drinkgelagen, dobbelende
soldaten. Er wordt op deze genre
schilderijen gedanst, muziekge-
maakt, gevreeën, gegeten en gezo
pen bij het leven.
Maar vrijwel altijd is er daarnaast
dan wel een schedel, een op klap
pen staande zeepbel of een derge
lijke allegorische waarschuwing
naast al dat feestgedruis geschil
derd om de mogelijk geschokte
waarnemer voor te houden: het is
alles ijdelheid, memento mori of
een les van vergelijkbare aard.
Boodschap
Een beetje schuin mag, maar het
Huishouden van Jan Steen, te zien op de expositie van oude, Hollandse meesters in Londen (Foto gpd>
moet niet te gek worden, is de
boodschap die drie eeuwen getrot
seerd heeft. Zoals Michael She
pherd in de serieuze zondagskrant
Sunday Telegraph generaliseerde:
„Nederlanders zijn nu eenmaal
meesters in het subtiel mengen
van moreel met amoreel gedrag,
van regels met individuele vrij
heid".
Er wordt, naar aanleiding van de
tentoonstelling in de Royal Acade
my of Arts, in de Britse kranten
meer geschreven over ons land en
zijn inwoners, zowel in zijn 17e-
eeuwse als in de hedendaagse
vorm. Het deftige dagblad The Ti
mes bijvoorbeeld, in een essay dat
oude en hedendaagse Hollands
schilderkunst behandelt.
Dat liegt er niet om. De krant
verbaast zich oprecht over de tot
voor kort geldende regelingen voor
beeldende kunstenaars die een
'kunstberg' hebben opgeleverd die
voor ons land net zo'n groot pro
bleem is als de boterberg dat is
voor de Europese Gemeenschap.
In het fraaie Engels van de (behou
dende) The Times: „A showpiece
example of the errors of socialist
art patronage."
„Het tijdperk van Vermeer en De
Hooch" is te zien in de Royal Aca
demy of Arts, Piccadilly, Londen
Wl, dat elke dag van 10 tot 18 uur
geopend is. De toegang is 2 pond
voor volwassenen, en 1 pond voor
jeugdigen van 18 jaar of jonger.
OTTERLO (ANP) - De speciale
Vincent van Gogh-tentoonstelling,
die sinds begin juli in het rijksmu
seum Kröller-Müller in Otterlo
werd gehouden, heeft in totaal bij
na 375.000 bezoekers getrokken.
Dat is aanzienlijk meer dan het
museum gewoonlijk in een heel
jaar trekt. Zondag, de laatste dag
van de expositie, hebben meer dan
10.000 mensen een bezoek aan
Kröller-Müller gebracht. Een der
gelijk dagbezoek is volgens een
woordvoerder een absoluut record
in de geschiedenis van het mu
seum.
De Van Gogh-tentoonstelling
was uniek omdat het museum
nooit eerder zijn totale collectie
van deze schilder toonde. In totaal
waren meer dan 270 werken te
zien, waaronder zelden geëxpo
seerde tekeningen en prenten.
Eind juli werd de tentoonstelling
door de onverwacht grote belang
stelling uit binnen- en buitenland
al twee weken verlengd. Volgens
de museum-woordvoerder behoor
den rijen van tientallen tot honder
den geduldig wachtende mensen
voor de deur van het museum de
afgelopen maanden tot het dage
lijks beeld.
'De Thuiskomst' van Harold Pinter
door Toneelgroep De Appel. Regie:
Erik Vos. Gezien in het Appeltheater
(grote zaal) op 14 september.
SCHEVENINGEN - In de
grote zaal van het Appeltheater
is de eerste indruk die van een
opvallende ruimte. Aan de korte
zijden staan tegenover elkaar
twee tribunes voor het publiek
en daartussen ligt een groot
speelvlak, dat zich over de gehe
le breedte uitstrekt. Die ruimte,
gestoffeerd met twee tapijten,
een bank, vijf fauteuils, een en
kel tafeltje en drie of vier minder
belangrijke meubelstukken, is
de kamer waarin Pinter 'De
Thuiskomst' gesitueerd heeft.
Een enorme kamer derhalve,
meer ruimte dan beslotenheid,
met het publiek als twee levende
muren. Voor stuk en spelers had
deze opstelling een tweeledig ef
fect.
Aan de ene kant maakte die
ruimte, dat elk van de zes perso
nages zijn plaats daarin waar
moest maken. De verschillende
vormen van onderlinge commu
nicatie, maar ook het gebrek
daaraan werden genadeloos on
der een vergrootglas gelegd; te
vens vond er een soort vervreem
ding plaats, die het isolerfient
waarin de meeste van Pinters Fi
guren verkeren, extra duidelijk
deed uitkomen.
Aan de andere kant werden de
spelers door diezelfde ruimte
ook gedwongen zich in veel ster
kere mate bloot te geven dan
normaal het geval is. Zowel ac
teursmaniertjes als onzekerhe
den worden in een dergelijke
context haarscherp zichtbaar,
maar onder leiding van Erik Vos
lijkt De Appel hierop het enige
mogelijke antwoord te hebben
gevonden: een sobere, fijna 'on-
appelse' speelstijl, ontdaan van
elke franje, waarbij de spelers
zich ingetogen langs strakke lij
nen lijken te bewegen.
De combinatie daarvan met
het immense, kale toneelbeeld
(ontwerp: Caroline Elliott) lever
de vrijdagavond echter nog een
lichte onwennigheid op, doordat
sommige acteurs op bepaalde
momenten elkaar en zichzelf in
die wijdse ruimte nog niet ge
vonden leken te hebben. Ande
ren, onder wie Willem Wagter en
Rein Edzard, voelden zich er
daarentegen blijkbaar als een vis
in het water, terwijl Peter van
der Linden en oude Max zelfs
neerzette met een precisie, alsof
hij zijn leven lang nooit iets an
ders gedaan had dan op deze ma
nier Pinter spelen. Opvallend
was trouwens, dat juist door deze
ruimtelijke, maar tegelijk ook
versoberde aanpak van Erik Vos
de humor in de tekst van Pinter
aanzienlijk meer kansen kreeg
dan in traditionele enscenerin
gen in een beklemmend
spruitjesdecor.
De slotscène, die laat zien hoe
een vrouw (Trudy Labij) als een
mengeling van moeder, minna
res en hoer bij haar schoonfami
lie blijft, terwijl haar echtgenoot
zonder met zijn ogen te knippe
ren naar Amerika terugkeert,
blijft echter ook in deze voorstel
en Trudy Labij
ling een van de raadsels van Pin
ter, althans voor ondergeteken
de. Mogelijk ligt voor andere toe
schouwers de oplossing voor de
hand en misschien wordt het
antwoord op bepaalde vragen
ook duidelijker naarmate deze
(Foto Pan Sok)
voorstelling beter ingespeeld
raakt. Maar vraagtekens of niet,
ee feit is dat De Appel een geheel
nieuwe weg heeft ingeslagen die
interessante perspectieven biedt
voor de toekomst.
PAUL KORENHOF
DEN HAAG (ANP) - Het Neder
lands Dans Theater heeft vier nieu
we dansers aangesteld bij de groep
en drie bij de junioren.
De vier zijn: Mette Ida Kirk, die
bij het Koninklijk Deens Ballet al
werken van artistiek leider Jiri Ky-
lian heeft uitgevoerd, Brigitte Mar
tin, die als zesde danseres van de
juniorengroep naar het grote gezel
schap overkomt en voordien
school ging bij het Nationale Ballet
van Canada, Teresina Mosco van
het Stuttgart Ballett, dat veel werk
van Kylian op het repertoire heeft,
en Stephen Sheriff, die danste bij
het Koninklijke Ballet in Londen.
Nieuwe junioren zijn: Ingeborg
van Dooren, de zoveelste die van
het Stedelijk Ballet Insitituut in
Antwerpen bij het NDT komt,
Shaun Amyot van de School van
het Nationale Ballet van Canada en
Martin Corri van de school van het
Koninklijke Ballet in Londen.
Het Nederlands Dans Theater
(NDT) brengt op 28 september in
■het Circustheater in Scheveningen
in zijn eerste programma van dit
seizoen een werk van zijn artistiek
leider Jiri Kylian in première. Het
heet „Heart's labyrinth" en is ge
maakt op muziek van Schönberg,
Webern en Dvorak.
Het gezelschap brengt dit sei
zoen daarnaast zeven nieuwe pro
gramma's uit. Op zes ervan prijken
premières: nieuw werk dat spe
ciaal voor het gezelschap is ge
maakt, of werk dat nog niet in ons
land is uitgevoerd.
EINDHOVEN (GPD) - Rond
om de benoeming van Paul de
Bruyne en Sam Bogaerts als
opvolgers van artistiek leider
Gerardjan Rijnders van
Zuidelijk Toneel Globe is een
conflict ontstaan tussen het be
stuur en een deel van de spe
lersgroep. De acteurs van Glo
be zeggen onvoldoende in
spraak te hebben gehad in de
benoemingsprocedure en heb
ben het vertrouwen in het be
stuur opgezegd. WVC - een
van de drie subsidiënten van
Globe is niet op de hoogte
gebracht van de benoeming en
zal, afhankelijk van het ge
sprek dat wordt gevoerd tus
sen bestuur en WVC, stappen
ondernemen, aldus een woord
voerder van het ministerie.
In een brief die enkele dagen gele
den is verstuurd aan het bestuur
van Globe, menen spelers van de
toneelgroep dat het bestuur inzake
de benoeming op ontoelaatbare
wijze en niet volgens de statuten
heeft gehandeld. Men ziet om die
reden geen basis v
king meer. De voorzitter
bestuur, J. Sluyter, geeft desge
vraagd te kennen niet op de hoogte
te zijn van de brief.
Paul de Bruyne en Sam Bogaerts
beginnen waarschijnlijk al op 1 no
vember bij Globe hun werkzaam
heden. De Bruyne - woonachtig in
Antwerpen - is twee jaar als do
cent verbonden geweest aan de
Theaterschool in Amsterdam en
heeft verscheidene jaren theater
gespeeld in België. Hij is docent
cultuur aan de School voor de
Journalistiek in Tilburg. Sam Bo
gaerts was het afgelopen seizoen
artistiek leider van het theaterge
zelschap De Witte Kraai en heeft
onder meer gewerkt aan de vrije-
produktievoorstelling De Vos.
De Bruyne hoopte bij Globe de
'geest van vrijheid zoals die door
Gerardjan Rijnders in de afgelopen
jaren is ontwikkeld, te kunnen
voortzetten". Zowel inhoudelijk
als stilistisch zal er, aldus De Bruy
ne, „wel een en ander veranderen.
Op welke wijze dat zal gebeuren is
nog niet bekend, daar zal nog het
nodige over gesproken worden".
De zakelijke leiding bij Zuidelijk
Toneel Globe zal binnenkort wor
den overgenomen door Kommer 't
Mannetje, voorheen directeur van
de inmiddels ter ziele gegane to
neelgroep Proloog.
AMSTERDAM - 'Egypte, vanaf 4000 voor Christus, eender en anders' is de titel van de vrijdagmiddag geopende
jubileumexpositie in het Allard Pierson Museum in Amsterdam. De tentoonstelling is ingericht ter gelegenheid
van het vijftig-jarig bestaan van het museum. D expositie laat o.m. het dagelijks leven in het oude Egypte zien.
Zij duurt tot 6 januari (Foto anp)
AMSTERDAM (GPD) - Chris
Brouwer en Haig Balian, de produ
centen van De Schorpioen, hebben
deze nieuwe Nederlandse speel
film nog voor hij officieel in we
reldpremière werd gebracht aan
het buitenland weten te verkopen.
De Engelse maatschappij Thorn
EMI heeft de wereldrechten over
genomen voor een bedrag dat on
geveer even hoog is als wat Brou
wer en Balian eerder dit jaar ont
vangen hebben van Warner Bro
thers voor de wereldrechten van
Schatjes. Hoe groot die bedragen
precies zijn, wordt niet meege
deeld. Wel is zeker dat de produ
centen van deze door Ben Verbong
geregisseerde film nu al uit hun
kosten zijn en zelfs al winst hebben
gemaakt. De Schorpioen draait
vanaf deze week in veertig Neder
landse bioscopen.
ATLANTIC CITY - Niet Miss
Kentucky zoals de computers had
den voorspeld maar-Miss Utah is
zaterdagavond in Atlantic City ge
kozen tot Miss Amerika.
De gelukkige heeft Sharlene
Wells. Ze kreeg de kroon op het
hoofd gedrukt door haar voorgang
ster, Suzette Charles (links) (foto AP)
LEIDEN - De voorstelling van 'Fi
garo, Figaro, Figaro' is zaterdag op
het laatste ogenblik afgelast. De
opvoering door het noordelijk ge
zelschap 'De Voorziening' moest
worden geannuleerd omdat de de
cors van dit nieuw uitgebrachte
stuk te groot bleken voor het po
dium van de Leidse Schouwburg.
Hoewel er voor deze voorstelling
nauwelijks dertig kaarten waren
verkocht, hoopt het gezelschap het
stuk op woensdag 24 oktober als
nog in Leiden uit te brengen, ech
ter met een aangepast decor.
DEN HAAG (ANP) - De onlangs
zeventig jaar geworden Jan
Schoonhoven uit Delft is „een
klassiek Nederlands kunstenaar
met een sterke Europese uitstra
ling". De jury, die hem unaniem de
David Röellprijs (15.000 gulden)
van het Prins Bernhardfonds toe
kende, heeft dit vastgesteld. De on
derscheiding werd de kunstenaar
hem vrijdag in het Haags Gemeen
temuseum uitgereikt bij de ope
ning van een overzichtstentoon
stelling van ruim honderd tekenin
gen en bijna vijftig reliëfs die hij
heeft gemaakt.
Het Haagse Gemeentemuseum,
dat veel werken van hem bezit,
wijdde in de loop der jaren regel
matig aandacht aan de kunstenaar
Schoonhoven. De overzichtsten
toonstelling in Den Haag duurt tot
18 november en is vervolgens te
zien in West-Duitsland van 30 no
vember tot 20 januari in de Kunst-
halle in Neurenberg, van 1 februari
tot 10 maart bij de Badischer
Kunstverein in Karlsruhe en mo
gelijk daarna in Denemarken.
De beslissing om de prijs aan
Schoonhoven toe te kennen is de
jury mede ingegeven door „het
wonder van zijn kunst dat hij een
leven en een oeuvre wijdt aan werk
op, met en van papier".
Na zijn niet voltooide opleiding
tot tekenaar aan de Haagse Acade
mie had Schoonhoven van 1946 tot
1979 in Den Haag een volledige be
trekking bij de PTT als ambtenaar.
Hij was daarnaast tot 1955 uitslui
tend tekenaar. Daarna ontdekte hij
de mogelijkheden van het reliëf.
Schoonhoven richtte in 1958 met
anderen de Nederlandse Informe-
len-groep op die korte tijd later
overging in de Nul-groep. In de
praktik zetten de leden ervan zich
af tegen het academische en het
abstract expressionisme.
Het merendeel van Schoonho-
vens werk van voor '55 verdween
in de prullenmand. Wat bewaard
is, en daarvan hangen in Den Haag
enkele fraaie voorbeelden, ver
raadt een duidelijke invloed van
Paul Klee met het verhalende als
essentieel element.
De reliëfs werden opgebouwd
uit ribkarton, ook wel uit gewit
met papier beplakt golfkarton ol
papier maché. Het waren geometri
sche vormen van rijen gelijkwaar
dige elementen. De licht- en scha
duwwerking staat er centraal in.
Hij bleef ook tekenen, werk dat is
opgebouwd uit talloze gelijke te
kentjes: streepjes, kruisjes, vier
kantjes.
NEW YORK (UPI) - De filmactrice
Nastassja Kinski is getrouwd met
Ibrahim Moussa, de vader van haar
10 weken geleden geboren zoon.
Volgens de New York Post van
zondag werd het huwelijk van de
23-jarige Kinski en de 37-jarige ver
tegenwoordiger van het Italiaanse
juweliershuis Bulgari, vorige week
gesloten in hotel Carlyle in Neiw
York.
Kinski wilde destijds niet zeggen
wie de vader was van haar zoon Al-
johsa. Het kind zag begin juli in
Rome het levenslicht.
De bruid droeg tijdens de plech
tigheid een kanten japon tot op de
enkels en een boeket van 36 rozen
met lange steel.
Kinski, dochter van de Duitse
filmacteur Klaus Kinski, werd be
kend door haar hoofdrol in Roman
Polanski's romanverfilming "Tess
of the d'Urbervilles".
Nastassja Kinski. (foto gpdj
