Jeudig elan moet
RO-theater redden
Acteren onder het
mes van Brinkman
De Appel blij met Strindberg
Het Rotterdamse RO-theater
heeft de afgelopen tijd een
moeilijke periode
doorgemaakt. Na zes jaar
Frans Marijnen - een man die
wel uitblonk als regisseur
van opmerkelijke
produkties, maar die zich
minder thuis voelde in zyn
rol van artistiek leider van
een theatergezelschap - was
het moeilijk een nieuwe
leider te vinden.
In het seizoen '83-'84 werd
gewerkt met enkele
buitenlandse gastregisseurs en
tegelijkertijd naarstig
onderhandeld met mogelijke
kandidaten voor de vrijgekomen
funktie. Over de manier waarop
uiteindelijk de gedoodverfde
opvolgster van Marijnen,
Annemarie Prins, toch niet werd
aangesteld is men nu nog niet
uitgepraat. Wie meer wil weten
over deze "Rotterdam-affaire"
verwijs ik naar een uitvoerig
artikel in Toneel Theatraal van
december 1983, waarin
geprobeerd is de hele zaak te
reconstrueren alsof het de
aanleiding en de oorzaken van de
Eerste Wereldoorlog betrof.
Annemarie Prins zelfheeft ervan
gezegd: "Ach, eigenlijk is de hele
geschiedenis pure Shakespeare.
En als het niet over kunst zou
gaan maar over een bouwbedrijf,
had je het ideale script voor een
VARA-serie gehad".
Maar behalve zonder leiding
kwam het RO-theater ook zonder
gebouw te zitten. De
Rotterdamse Schouwburg wordt
op dit moment gesloopt. De
aangekondigde bouw van een
tijdelijke schouwburg voor drie
jaar op het Schouwburgplein
gaat echter niet door. Het geld
daarvoor is veel te hard nodig
voor de nieuwe schouwburg,
waarvan iedereen hoopt dat die
in 1987 klaar zal zijn.
Uiteindelijk heeft de groep
onderdak gevonden in een aantal
ruimten van de Coöperatieve
Werkgemeenschap Utopia. Dit
collectief van technisch
geschoolden en kunstenaars
beheert en bewoont de
gebouwen van de voormalige
Gemeentelijke
Drinkwaterleiding aan de
Honingerdijk in Rotterdam.
Rondom een prachtig dikke
oude watertoren liggen grote
vierkante waterbassins, rijk aan
vis, en lange hallen en
werkplaatsen, een inspirerende
omgeving. In Hal 4 worden al
een aantal jaren popmuziek- en
theatermanifestaties
georganiseerd en de plek geniet
onder de naam Utopia-complex
al een flinke bekendheid.
Het Ro-theater gaat nu driejaar
repeteren en voorstellingen
geven in Hal 4. Ter introduktie
werd er onlangs een bijeenkomst
georganiseerd om de pers te
laten kennis maken met de
tijdelijke accommodatie. Maar
vooral ook met de nieuwe
artistieke leiding, want die is
intussen gevonden. Antoine
Uitdehaag en Jos Thie nemen de
komende driejaar samen de
leiding op zich. Het tweetal is
jong, net in de dertig, maar al
redelijk ervaren. Uitdehaag
studeerde theaterwetenschap in
Utrecht, won in 1975 het Delftse
Camarettenfestival en
regisseerde daarna o.a. bij Poëzie
Hardop, de Scholengroep
Centrum, Werk in Uitvoering en
bij F Act. Het afgelopen seizoen
deed hij de regie van 'Oroonoko'
bij Globe. Samen met Thie was
Jos Thie (boven) en Antoine Uit
dehaag: op zoek naar de mentali
teit van de rockmuziek, (foto ipoi
hij verantwoordelijk voor het
projekt 'Klassestrijd' met
Rotterdamse jongeren. Thie was
artistiek coördinator van Werk in
Uitvoering eii was o.a. ook een
tydje lid van de Raad voor de
Kunst.
Geassisteerd door dramaturg
Neil van der Linden wil het
tweetal proberen het RO-theater
uit het diepe dal omhoog te
trekken. Want het gezelschap is
zwaar gehavend uit de perikelen
van de afgelopen twee jaar
tevoorschijn gekomen. Er kwam
steeds minder publiek en een
flink deel van de vaste acteurs
vertrok. Dat is volgens Thie dan
ook de voornaamste zorg voor de
komende driejaar: er moet in
Rotterdam opnieuw interesse
worden gewekt bij het publiek
en er moet een nieuw tableau de
la troupe worden geofrmeerd.
In het beleidsplan dat Uitdehaag
en Thie hebben opgesteld, wordt
aangegeven hoe men het een en
ander wil bereiken. Opvallend
punt daarin is dat de twee hun
voorstellingen de 'mentaliteit
van de rockmuziek' willen
meegeven: het energieke, het
levende, het confronterende, het
actuele. Beider achtergrond in
de Groningse rocktheatergroep
Werk in Uitvoering zal hier niet
vreemd aan zijn,
Noodgedwongen is 1984 voor het
RO-theater een overgangsjaar.
De nieuwe artistieke leiding
heeft op het repertoire nog niet
haar eigen stempel kunnen
drukken. De eerste grote
produktie van het seizoen, een
regie van de Duits-Italiaanse
regisseur Roberto Ciulli, is
komen te vervallen. Twee
kleinere produkties van het
afgelopen seizoen worden nog
een maand doorgespeeld:
'Jaques de fatalist en zijn
meester' met Paul Röttger en
John Kraaykamp sr. en (Een
andere) Medea met Pauline van
Rhenen.
Antoine Uitdehaag regissert een
groot spektakel met een
toneelstuk van Woody Allen:
'God'. Dat wordt dus veel ironie,
relativering.
q uasi-aiepzi nnigheid en
waanzin. Er doen in elk geval één
of twee dameskoren aan mee en
de muziek is van Gerard Atema
van Orkater.
Karst Woudstra komt uit
Amsterdam over om Carlo
Goldoni's 'De opera van Smyrna'
te regisseren. Een komedie in de
stijl van de Commedia deU'Arte,
hoewel wat verbaier en
geciviliseerder. Maar het RO
belooft ons "een heel arsenaal
van diva's en maestro's, een
heuse castraat, soloraturen,
duetten en aria's, katten en een
echte papegaai".
De laatste produktie is een
kindervoorstelling. Thie en
Uitdehaag willen de lijn van
Franz Marijnen voortzetten,
maar hebben ook contact
gezocht met mensen uit het
jeugdtoneel zelf. Het is de
bedoeling dat
kindervoorstellingen een vast
onderdeel van het repertoire
gaan uitmaken. Dit jaar is
gekozen voor een bewerking van
het boek 'Hoe Mieke MOM haar
maffe moeder vond' van Guus
Kuijer.
Al met al nog niet echt een
samenhangend geheel. Of Thie
en Uitdehaag er echt in zullen
slagen met jeugdig elan het
RO-theater door de moeilijke
jaren heen te slepen, moeten we
afwachten. Laten we hopen dat
ze niet na driejaar hard werken
met RO, en al worden
wegbezuinigd.
MARC VAN DER VELDEN
KUNSTBIJLAGE LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
TONEEL
Op enige honderden meters
vanaf het Appeltheater
maakt de Nieuwe Komédie
zich op voor een seizoen dat
wederom overheerst lijkt te
gaan worden door de drei
ging van een naderende op
heffing. Een ministerieel be
sluit om de subsidie stop te
zetten kon in het afgelopen
jaar nog niet ten uitvoer wor
den gebracht, maar er zijn
ondubbelzinnige aanwijzin
gen dat uitstel nog geen af
stel betekent.
Voor de Nieuwe Komedie bleek
dat echter geen belemmering om
het komende seizoen met zoveel
enthousiasme tegemoet te tre
den dat het vertrouwde Theater-
(tje) aan de Haven te klein bleek.
Dürrenmatts cynische aanval op
schijnheiligheid en corruptie
(Bezoek van een oude dame) zal
dan ook vanaf eind september te
zien z(jn in het HOT (dat even
eens met opheffing bedreigd
wordt). De regie is in handen van
Teuntje Klinkenberg en de
hoofdrol wordt gespeeld door
Pleuni Touw, die daarmee terug
keert naar het gesubsidieerde to
neel en die tevens de eerste is
van een paar opvallende gasten
bij de Nieuwe Komedie.
In Scheveningen volgt begin de
cember de première van 'De
Schuldeisers' van Strindberg
(gespeeld onder de titel 'De
Schuldeisers, X-Y-Z'), een stuk
dat chronologisch aansluit op
'Freule Julie'. Omstreeks dezelf
de tijd wordt in Amsterdam in
samenwerking met het Soeterijn
Theater een produktie uitge
bracht van 'De Negers' van Ge
net, waarvoor uitsluitend zwarte
acteurs worden aangetrokken en
waarin de hoofdrol waarschijn
lijk zal worden vertolkt door Do
nald Jones. Het seizoen zal wor
den besloten met 'De President'
van Thomas Bernhard, dat op 30
maart in première zal gaan in de
kleine zaal van Frascati in Am
sterdam. De regie van dit laatste
stuk is in handen van Ton Lutz,
wie daarmee mogelijk de 'eer' te
beurt valt de opmerkelijke ge
schiedenis van de Nieuwe Ko
medie op waardige wijze te be
sluiten.
De Haagse Comedie hoeft zich
vooralsnog minder zorgen te ma
ken. Ondanks een zwak begin
van het vorige seizoen lijkt het
spervuur van kritiek iets te zijn
afgenomen. En het programma
van het komende seizoen toont
dat aan het Voorhout vol ver
trouwen wordt voorgeborduurd
op lijnen die in de afgelopen ja
ren werden uitgezet. Guido de
Moor komt na het succes van
'Hamlet' met een nieuwe Sha-
kespeare-regie, 'Romeo en Julia'
(oktober) en als het resultaat ver
gelijkbaar is met dat van 'Ham
let', valt het alleen maar toe te
juichen dat De Moor de directie
van het gezelschap verlaat om
zich meer op zijn andere werk
zaamheden te concentreren. De
lijn van de klassieke en semi-
klassieke tragedies wordt door
getrokken met 'Medeia' van Eu
ripides onder regie van Peter te
Nuyl en met Maijon Brandsma
in de titelrol (maart).
Anne-Wil Blankers speelt ex-ko
ningin Christina. (foto GPD)
THEATER '84-'85
Elk jaar weer leggen de thea
tergezelschappen in augus
tus hun plannen voor aan het
publiek in prachtige
vierkleurenfolders of een
voudiger zwart-wit stencils.
En elk jaar weer spreekt men
van élan en avontuur, van
motivatie, van actualiteit of
van het diep menselijke en
een hedendaagse levensge
voel. Kortom: men beargu
menteert de repertoirekeuze
en schotelt ons een jaar vol
theatrale verrassingen voor.
Maar steeds vaker gaan deze
lokkende verhalen gepaard met
verdedigende, felle, zelfs polemi-
OVERZICHT DEN HAAG
Daarvóór zullen echter nog vier
andere stukken in de Koninklij
ke Schouwburg te zien zijn ge
weest. Eind september wordt be
gonnen met 'De Ambassadeur',
een politieke parabel van Slawo-
mir Mrozek in een regie van Wim
van Rooij; en begin december
verzorgt Eddy Habbema 'De
Komst van de Schorpioen' van
Bernhard-Marie Koltès, waarin
rassentegenstellingen het begin
vormen van scherpe menselijke
tegenstellingen. Rond Kerstmis
komt de Trilogie van het weer
zien' van Botho Strauss op het
repertoire (regie: Carl van der
Plas) en in maart regisseert Hab
bema 'De Troonsafstand' van
Ruth Wolff, de fictieve 'levens
biecht' van ex-koningin Chris
tina van Zweden (Anne-Wil
Blankers).
Het HOT wordt dit seizoen twee
maal door de Haagse Comedie
bespeeld. In december met
'Montserrat' van Emmanuel Ro-
blès, een stuk over de vrijheids
bewegingen in Zuid-Amerika
(regie Jo Dua) en in maart met
'Terra Incognita' van David Ma-
met over de leefwereld van de
vlotte managers (regie Adrian
Brine). Daarnaast wordt het Pa
radijs (het bovenzaaltje van de
Koninklijke Schouwburg) weer
gebruikt voor enkele kleinere
produkties, waarvan de eerste
('Het Huwelijksaanzoek' van
Tsjechov) deze maand al te zien
zal zijn.
sche of wij-zijn-niet-bedroefd-
maar-teleurgesteld verhalen over
het pure bestaansrecht van de
groep. Voor sommige groepen
zou dit ook wel eens het laatste
seizoen kunnen worden en dat
maakt de toon van de folders
soms wat verbeten, of al te en
thousiast.
Of die verbetenheid of dat en
thousiasme terecht zijn zullen
we pas over een jaar weten. Daar
om hieronder slechts een korte
opsomming van wat ons te wach
ten staat van Amsterdamse en
Rotterdamse kant. Voor de grote
produkties zullen we in de auto
of de trein moeten stappen, veel
van de kleinere zijn met name in
het LAK-theater te zien.
Publiekstheater
Het Publiekstheater brengt
vjjf stukken van het wereldre
pertoire. Karst Woudstra, de
nieuwe artistieke leider, regis
seert 'Bérénice' van Racine en
'Maskerade' van de Rus Lermon-
tov. Woudstra was ook verant
woordelijk voor die schitterende
voorstelling van 'De nacht, de
moeder van de dag' van Lars No
ren. Ton Lutz, die hierin wel zijn
pensionering maar niet zijn af
scheid vierde, is dit seizoen te be
wonderen samen met Johnny
Kraaykamp in het nieuwste stuk
van Thomas Bernhard 'Schijn
bedriegt'. Hans Croiset, die zijn
functie als artistiek leider heeft
neergelegd, regisseert 'Dona Ro-
sita' van Federico Carcla Lorca
en vaste gastregisseur Fritz Mar-
quardt komt voor 'De ingebeelde
zieke' van Molière.
Baal
Bij Baal dit jaar een aantal klei
ne produkties: Heymans' 'Kwel
ling', 'Het Robinson-effect' van
de post-Brechtiaan Hildeshei-
mer, 'Stradszinski' van Theo de
Groot en 'En/Of van huisschrijf
ster Judith Herzberg. Verder
twee projecten: het 'Klaaglijn-
project' op basis van uitzendin
gen van Radio STAD en Plato's
'Symposion' als discussie onder
leiding van o.a. Joop van Thijn.
Maar alle aandacht gaat uit naar
de grote muziektheaterproduk-
tie 'Dibboek' met een groot deel
van het ensemble, versterkt met
vier professionele zangers.
Sater
Sater is op sterven na dood,
maar bijt nog flink van zich af.
Met een produktie als 'De hor
denloopster' heeft de groep het
afgelopen seizoen bewezen dat
het politieke theater wel officieel
doodverklaard kan worden,
maar dat het daarmee nog lang
niet gestorven is. Dit seizoen
weer twee produkties met een fe
ministisch en marxistisch karak
ter ("voor mensen die Sater in
een hokje willen stoppen", zoals
de groep zelf zegt), 'Portret van
Dora' van Hélène Cisoux naar
een bekende case-history uit de
praktijk van Sigmund Freud, en
fragmenten uit 'Angst en hoop'
van Franz Xaver Kroetz, verrijkt
met liederen van huiscomponist
Rob van de Meeberg. De derde
produktie is nog niet bekend,
maar komt in elk geval van de
hand van Mia Meijer ofDacia
Maraini.
Theaterunie
De Theaterunie, vorig jaar dui
delijk in de picture door 'De
overwinning op de zon', produ
ceert dit jaar drie soloprogram
ma's: Salomé Franken, John Pe
ters en Frieda Pittoors. De laat
ste heeft zich geworpen op de
13e eeuwse mystiek-religieuze
dichteres Hadewijch. In samen
werking met de Theaterunie
brengt het Protheater 'Het duel/
De dode stad', een dubbelpro
gramma voor één avond onder
regie van de al jaren in Neder
land werkzame Griek Apostolos
Panagopoulos. Centraal in beide
stukken staan drie historische fi
guren: twee beroemde actrices,
Sarah Bernhardt en Eleonora
Duse en de omstreden, want fas-
Repetitie/oto vanFreule Juliemet v.ln.r. Sacha Bulthuis, Will van Kralingen, Eric Schneider en Hugo Maerten. (toto Pu, s«*>
OVERZICHT AMSTERDAM-ROTTERDAM
cistische toneelschrijver Gabrie-
le d'Annunzio. Een andere co-
produktie is met Theater La Lu-
na van Canci Geraedts, vorig jaar
zo opvallend met 'Macbeth' op
het strand bij Almere en een fel
le, jeugdige Hamlet. Nu 'Dan-
ton's dood' van George Büchner.
Het stuk zal gespeeld worden in
eenzwembad dat zich lang
zaam vult met bloed. De sfeer
van een zwembad zal volgens de
folder ook te vinden zijn in 'Sto-
rie Naturali' van Eduardo San-
guineti: een taalgebruik la Bec
kett en een sterke gerichtheid op
het lichamelijke.
F Act
F Act geeft drie beginnende re
gisseurs weer een kans. Lidwien
Roothaan regisseert 'Roof van
Joe Orton, wellicht bekend van
'Entertaining Mr. Sloane'. Mark
Timmer, die vorig jaar al bij het
RO-theater Johnny Kraaykamp
regisseerde in 'Jaques de fatalist
en zijn meester', waagt zich nu
aan het nieuwe stuk van Heiner
Müller 'De opstand'. En Ronald
Klamer regisseert 'Judith' van de
19e eeuwer Friedrich Hebbel, het
apocrieve bijbelverhaal over de
joodse vrouw die de Assyrische
veldheer Holofernes vermoordt.
Toneelraad
Als bijzonder project brengt de
Toneelraad de opera 'Erendira'.
Componist Klaas de Vries en re
gisseur Peter te Nuyl, pleitbezor
ger van het symbolistische to
neel van rond de laatste eeuw
wisseling, hebben zich geba
seerd op het gelijknamige ver
haal van de Colombiaan Gabriel
Garcia Marquez.
Onafhankelijk Toneel
Het Onafhankelijk Toneel
komt deze maand al met de pre
mière van 'Mariënbad', een 'lite
raire choreografie' op basis van
het script 'L'année dernière
Mariënbad' van de schrijver
Alain Rabbe-Grillet en de gelijk
namige film uit 1961 van Alain
Resnais. Ton Lutgerink werkt
samen met de Stichting Dans-
produktie, maar ook Dick Groe-
neveld, Amy Gale en decoront
werper Tom van den Haspel zijn
van de partij. Een must voor de
liefhebbers van dit speelse intel
lectualisme en te zien in decem
ber in onze eigen schouwburg.
RO-theater
Het RO-theater ten slotte, on
der leiding van een nieuwe artis
tieke leiding (waarover elders op
deze pagina meer), brengt twee
nieuwe produkties en de kinder
voorstelling 'Moeke MOM' naar
een boek van Guus Kuyer. Nieu
we man aan het roer Antoine Uit
dehaag regisseert 'God' van
Woody Allen en Karst Woudstra
komt uit Amsterdam voor 'De
opera van Smyrna' van Goldoni.
MARC VAN DER VELDEN
De toneelgroep De Appel
gooit het in het komende
seizoen duidelijk over een
andere boeg. Die drang tot
veranderingen blijkt al bij
het binnentreden van de
beide zalen. In de grote
toneelzaal zijn de vaste
tribunes verdwenen,
waardoor de indruk van een
grotere ruimte ontstaat en
het publiek niet meer kan
neerzien op een 'speelkuil'.
Daar zullen achtereenvolgens
'De Thuiskomst' van Pinter en
'Oom Wanja' van Tsjechov te
zien zijn, beide in een regie van
Erik Vos, gevolgd door 'De
Kunst van de Komedie' van De
Filippo onder regie van Eric
Schneider. De schijnbaar minder
flexibele kleine studio biedt in
de tweede helft van het seizoen
plaats aan 'Wachten op Godot'
van Beckett (regie Hugo
Maerten), terwijl er nu gewerkt
wordt aan de eerste
voorstellingen van 'Freule Julie'
van Strindberg. Ook hier heeft
de speelruimte een metamorfose
ondergaan, weliswaar minder
ingrijpend, maar toch zodanig
dat het even moeite kost een
bruikbare ingang te vinden. Die
bljjkt bovendien over de
speelvloer te lopen, waardoor het
binnenkomen tijdens een
repetitie alleen maar mogelijk
wordt tijdens een pauze in het
spel.
waarbij het oude ideaalbeeld
helemaal niets meer voorstelt.
Belangrijker dan het
standsverschil is dat die vrouw
eigenlijk aan het eind van heer
Latijn is en in dat avontuur met
die knecht probeert de zin van
het leven te ontdekken.
Haar tragiek is daarbij dat zij
op het verkeerde paard gokt. Zij
zoekt in seks en erotiek een
oplossing, maar voor hem hoort
het juist bij het leven, maakt het
er wezenlijk deel van uit, en hij
wil dan ook meer van een vrouw
dan alleen maar met haar in het
stro liggen. Voor mij is dit een
soort noodlotstragedie.
De vrouw staat op de rand van
de afgrond en vraagt zich af of ze
zal springen of niet. Maar de
eigenlijke hoofdrol is voor mij
Jean, de knecht, een opportunist
die heen en weer geslingerd
wordt tussen twee vrouwen. Ik
probeer dan ook bewust om hem
niet eenzijdig negatief voor te
stellen, zoals dikwijls gebeurt".
Past Strindberg in het
repertoire van De Appel? "Het
ligt eraan hoe je het bekijkt.
Meestal wordt hier gewerkt
vanuit een heel vrije, flexibele
speelstijl, terwijl een Strindberg
juist heel strak acteurstoneel
heeft geschreven. Als acteur
onderken ik ook de valkuilen die
daarin zitten, maar gezien het
repertoire waarmee we hier op het
ogenblik bezig zijn, vonden we
het een erg goed idee om onze
tanden eens in een dergelijke
materie te zetten".
PAUL KORENHOF.
Regisseur van 'Freule Julie' is
Eric Schneider, die daarmee bij
De Appel naast een belangrijke
rol in 'Oom Wanja' maar liefst
twee stukken voor zijn rekening
neemt. Tijdens de repetitie toont
hy zich echter op de eerste plaats
de acteur die werkt vanuit zijn
eigen praktijkervaring.
Tijdens een kort gesprek na
afloop legt Eric Schneider er de
nadruk op dat twee regies in
hetzelfde seizoen oorspronkelijk
niet in de bedoeling lagen: "Het
was aanvankelijk de bedoeling
dat wij alle vier in het vorige
seizoen niet zouden meedoen
aan 'Dokter Nero' van Lodewijk
de Boer, zodat 'Freule Julie'
gelijkertijd gespeeld zou kunnen
worden. Maar Lodewijk wilde
toen het hele gezelschap hebben
en daarom hebben we dit stuk
toen maar opgeschoven naar het
begin van het nieuwe seizoen.
Aan de andere kant: we hebben
vorig seizoen zoveel gedaan, dat
het dan waarschijnlijk toch een
erg zware belasting zou zijn
geworden".
'Freule Julie' behandelt het
verhaal van een adelijke
jongedame die zich in een
erotische koorts laat verleiden
tot een avontuurtje met een
knecht en die daarna merkt dat
zij door deze ondergeschikte op
een tamelijk onelegante wijze
aan de dijk wordt gezet. In de tijd
van ontstaan (1888) nog een
enigszins gewaagd gegeven,
omdat het seksuele taboe en het
standsverschil hier in relatie tot
elkaar aan de orde werden
gesteld. De vraag is alleen of
'Freule Julie' een modern
publiek nog iets te zeggen heeft.
Eric Schneider:"Zeker wel.
Ten eerste door bepaalde
psychische explosies die er bij
Strindberg plaats hebben en die
sterk contrasteren met een soort
theater zoals dat nu gemaakt
wordt, waarin men die
psychische explosies helemaal
schijnt te willen vermijden.
Terwijl ik de psychische
uitbarstingen in het dagelijks
leven overal om mij heen zie
plaats grijpen, wordt op het
toneel notabene een soort 'niets
doen', een egaliseren van
gevoelens tot kunstvorm
verheven! Maar bij mensen als
Strindberg, Ibsen en later ook
Albee en O'Neill vind je dat nog
steeds levensgroot terug".
Maar is de problematiek van
'Freule Julie' niet gedateerd?
"Dat ligt er aan hoe je het stuk
speelt. Wij leggen de nadruk niet
zozeer op die oude problematiek
als op de strijd tussen de seksen,
