'De mens kan alleen maar spiegelen
Kunst te kijk
Interessant video-festival
Kunstschilder Kees Verwey:
Beelden in Lakenhal
In Haags Kijkhuis en galerie Artline
Opera Cavalieri op festival
Bomen in de Hortus
DONDERDAG 6 SEPTEMBER 1984
PAGINA 23
HAARLEM (GPD) Het is
niet overdreven te stellen dat
de Haarlemse kunstschilder
Kees Verwey niet alleen tot
een van de belangrijkste kun
stenaars van Nederland be
hoort, maar ook tot een van de
opmerkelijkste. Over hem
gaan vele anekdotes, die op
zijn minst een kern van waar
heid bevatten, zo ze niet de ge
hele en misschien wat gekleur
de waarheid zijn. Maar dat mag
bij iemand, die zonder verf bij
wijze van spreken niet zou
kunnen leven. En' voor wie
verf, de kunst van het uitbeel
den, overigens ontzaglijk veel
meer is dan louter grondstof.
door
Frans Keijsper
Lees de publikaties maar door,
die in de loop der jaren over hem
zijn verschenen. Verwey's karakter
laat zich allesbehalve gemakkelijk
in een paar zinnen vatten. De
kunstcriticus en publicist Jos W.
de Gruyter, kenner onder meer van
de Haagse School, schreef over
hem naar aanleiding van een ten
toonstelling in 1959 in het Gronin
ger Museum, waarbij hij Verwey's
veelzijdigheid stipuleerde: „Wie
Kees Verwey trouwens enigermate
kent zal zich realiseren, dat hij als
mens eveneens deze veelheid van
facetten vertoont. Vrijwel elke ka
raktereigenschap wordt aangevuld
door haar tegendeel. Bezadigde be-
schouweUjkheid wisselt af met
abrupte impulsiviteit. Zwaarmoe
dige ernst gaat hand in hand met
zin voor ironie, sarcasme en spel.
Verstrooide dromerigheid valt sa
men met kritische waakzaamheid,
bravour met degelijkheid. Zelfs in
zijn verschijning lijkt een menge
ling van de zelfbewuste seigneur,
de studentikoze bohémien en de
gereserveerde, wonderbare ge
voelsmens, die zich bij voorkeur in
het isolement van zijn atelier terug- -
trekt".
Iets van dat isolement zie je ook
aan Verwey's woning aan het
Spaarne in Haarlem; in tegenstel
ling tot de Nederlandse gewoonte
alle gordijntjes tot diep in de avond
open te hóuden om zo een blik in
het interieur te gunnen, schermen
de vitrages bij Verwey zijn wereld
af van het buitengebeuren. Geen
ongenode, onbescheiden blikken
in zijn leven. Wie geinteresseerd is
in Verwey, kan naar een tentoon
stelling gaan. Die zijn er gelukkig
tegenwoordig veelvuldig. Binnen
kort in het Haags Gemeentemu
seum en in het Rijksprentenkabi
net en straks opnieuw in het Frans
Halsmuseum. Daar hangt werk
van hem in combinatie met dat van
de nu al weer vele jaren geleden
overleden Henri Frédéric Boot,
De 84-jarige schilder Kees Verwey, gefotografeerd in zijn atelier ter gelegenheid van het feit dat morgen in het
Haags Gemeentemuseum de tentoonstelling 'De schenkingVerwey' wordt geopend. (foto anpj
een legendarische persoonlijkheid
en leermeester van Verwey.
Wie bij Kees Verwey wordt uit
genodigd en de deur achter zich
sluit vergeet op dat moment dat er
nog een andere wereld bestaat.
Verwey is een man wiens aandacht
je volledig opeist, die zorgvuldig
aftast met wie hij te maken heeft.
De schilder die zijn model bekijkt,
de lichtval en vooral de schadu
wen. In kamers en gangen van zijn
huis staat, in schappen en tegen de
muren, een onoverzienbare hoe
veelheid schilderijen opgeslagen.
Honderden... De schilder toont op
het binnenplaatsje een van zijn
grote werken, en het valt op hoe
mooi in het daglicht de kleuren
zijn. In een kamer laat hij zijn jong
ste schilderij zien, een prachtig ate
lierstuk van fors formaat. Een an
der schilderij verraadt abstracte
vormen, kleurige vlakken die, als
we later in zijn atelier staan, geïn
spireerd blijken op een paar plastic
mappen die op de grond liggen.
Twee fouten
„Ik heb twee fouten", zegt Kees
Verwey, tijdens een wandeling
langs de schappen. „Ten eerste dat
ik zo oud ben geworden en ten
tweede dat ik teveel heb geschil
derd". Een oeuvre dat straks bijna
geheel zijn eindbestemming krijgt
in het Frans Hals.
Een letterlijk en figuurlijk hoog
tepunt van de visite aan Kees Ver
wey is een bezoek aan zijn atelier
in het bovenhuis. Die middag is de
hemel bewolkt en er glijdt een
egaal licht naar binnen. We staan in
een soort landschap van hout, een
enorme distel (op zijn laatste doek
verbeeld) en tal van voorwerpen
zoals de faraokop die we kennen
van meer dan één schilderij. De
sfeer heeft haast iets magisch. En
toch is Verwey een realistisch man.
Het grijzige licht lispelt voorzichtig
over zijn stoel, een witte dekschaal,
de tuben verf op de grond, een pa
let. Verwey staat bijna bij de deur,
achter hem een doorkijkje, een wit
te boog in het halletje dat op zijn
laatste atelierstuk staat afgebeeld.
Verwey wijst op de warm bruine
kast: ook op het schilderij. Het
hoofd van Verwey is enigszins ge
negen, en hij gebaart naar de lege
schildersezel: „Nu kun je zo kij
ken, maar stel je de situatie voor
met het metershoge doek er op.
Dan zie je maar één facet van het
geheel". Inderdaad, het lijkt een
bijna onmogelijke opgave zo te
moeten schilderen.
In zekere zin leeft Verwey twee
verschillende levens: dat in zijn
atelier waar voornamelijk zijn olie
verven ontstaan en dat beneden in
de huiskamer: daar creeërt hij zijn
aquarellen, zijn bloemstukken. Die
bloemstukken komen op mij over
als poëzie, de olieverven wat
zwaarmoediger van toon zijn
voor mij meer geladen proza. Die
chaos op het atelier vormt een
voorwaarde voor Verwey's orde
ning op het doek, zonder welke
zijn befaamde schilderstukken on
denkbaar zijn. Maar Kees Verwey
kan niet nalaten de bezoeker en
misschien ook zichzelf even te tar
ten: „Misschien haal ik er maar
eens de stoffer overheen". Dat kan
hij niet menen.
De vergelijking met het schrij
versschap kan bij Kees Verwey
heel wel kan opgaan, nog afgezien
dat de dichter Albert Verwey zijn
oom was: hij is zelf een klaar sty
list, die over zijn werk kort samen
gevat heldere opmerkingen heeft
geplaatst. Een brief juit juli 1944:
„Essentieel voor mijn levenserva
ring is het begrip „spiegel" spie
gelen. Alles spiegelt zich immers in
de geest van de mens! En eenieder
is iemand, die van spiegelen houdt.
Toen ik de serie tekeningen naar
Anthony Kok (daarover straks
meer red.) maakte was ik zeer
verbaasd over de beelden die ik op
papier zag verschijnen. Ik uitte
mijn verbazing aan Kok en beken
de hem niet te begrijpen, waar al
die beelden vandaan kwamen.
„Dat hoeft ook niet," antwoord
de hij. „Het is genoeg dat U spie
gelt. Eigenlijk gaat het u niet aan".
Ik heb dat een van de merkwaar
digste uitspraken gevonden, die
mij ooit zijn gedaan. Temeer daar
juist bij mij zeer sterk de behoefte
bestaat het raadsel „leven" rond
mij heen te doorgronden
Herscheppen
Kees Verwey stelt de vraag:
spiegelen wij? En geeft di-
Kees Verwey.
reet het antwoord: „Omdat wij tot
niets anders in staat zijn! De mens
schept niet, maar herschept. Zelfs
de meest fantastische geest kan
niet anders dan „spiegelen".
„De ontdekking dat de natuur de
eigenlijke geestkracht bevat en uit
straalt naar onze zwakke zinnen is
het grote wonder dat mij altijd
frappeert
En Verwey erkent dat hoe meer
hij doordringt steeds meer verwon
derd staat. Zo zijn ook zijn grote
atelierstukken spiegels.
Wat bij Kees Verwey's werkwijze
opvalt is dat hij zijn onderwerpen
in series schildert. Bijvoorbeeld
zijn merkwaardige portretreeks
van Anthony Kok, dichter en me
de-oprichter van De Stijl, de voor
malige kunstcriticus van het Haar
lems Dagblad, Hein Steehouwer,
de schilder Jan Peeters, en niet in
de laatste plaats zijn moeder en
zijn vrouw Jeanne. Jeanne Tilbus-
scher die oorspronkelijk uit Gro
ningen komt en destijds tekenlera
res was. En vergeten zijn zelfpor
tretten een leven lang.
Verder de eindeloze serie bloem-
stillevens, de atelierstukken het
is alsof Kees Verwey bezig is zich
LEIDEN - Schilderijen, gouaches en grafiek van Arthur Stam en
kleinplastiek van Jan de Graaf. Ze zijn tot en met 7 oktober gedurende de
weekeinden te bezichtigen in de galerie van Denise Stephan(Bakker-
steeg). Beide exposanten zullen aanwezig zijn bij de opening van de ten
toonstelling op zondagmiddag a.s. Men kan in de galerie terecht elke
vrijdag-, zaterdag- en zondagmiddag van 1.30 tot 5.30 uur.
Ter gelegenheid van de opening maandagmiddag a.s. van het nieuwe
onderkomen van de Stichting Leidse Vrouwen Raad en de Nederlandse
Vereniging van Huisvrouwen in de Caeciliastraat zal er een expositie van
kunstwerken van kunstenaressen uit Leiden en omgeving worden ge
houden. De kunstenaressen zijn Peggy Mantel, Anneke Koek, Ina de
Ruyter, Ans Zuyderhoudt, Naan Rijks, Anne Hulleman, Fanny Mazure,
Bettien Scherft, J.G.M. Elias - Van Panthaleon van Eek, Marijke Verhoef,
Ineke Bergh, TYees Klein, Hetty Geursen, Erli Esselink en Jacqueline
Ravelli.
Monoprints en pentekeningen van Gemma van den Broek en sieraden
van Sita Falkena vullen de ruimten van de Sylvius-laboratoria aan de
Wassenaarseweg. Ze zijn tot 15 oktober te bezichtigen, op werkdagen van
8.30 tot 17 uur.
Alex Hakkaart en Gijs van Duyvenbode exposeren tot 11 oktober in de
Leiderdorpse Muzenhof. Alex Hakkaart toont er zijn collages, Gijs van
Duyvenbode zijn gouaches en aquarellen. De expositie, die wordt georga
niseerd in samenwerking met de Kunstkring Leiderdorp, wordt zater
dagmiddag a.s. geopend. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door de
Streekmuziekschool 'Rijnakkoord'.
Etsen van de Noordwijkse kunstenaar Hans Buining hangen tot en met
4 oktober in de Auberge 'De Kieviet'. Hans Buining werkt met verschil
lende inkten, waarbij kleuren over elkaar worden gedrukt, meer kleuren
op één plaat aangebracht of juist hele stukken blank worden gelaten.
LEIDEN - 'Beelden Bekijken'. Onder dit motto wordt van 15 september
tot 26 november een bijzondere expositie in de Lakenhal gehouden. Aan
de hand van een uiteenlopend aantal beeldhouwwerken, van de Venus
van Milo (gips) tot eën beeld van Henk Visch, wordt getracht een ant
woord te geven op de vragen hoe, waarmee en waarom beelden worden
gemaakt.
De tentoonstelling is een vervolg op de in 1982 gehouden expositie
'Hoe wordt een schilderij gemaakt?' en is in samenwerking met een
werkgroep bestaande uit docenten handvaardigheid tot stand gekomen.
De expositie laat ongeveer veertig beeldhouwwerken zien, van o.a. Carl
André, Archipenko, Christo, Dodeigne, Giacometti, Michelangelo (gips),
Niki de St. Phalle, Th van der Pant en Henk Visch. Naast diverse steen
soorten zijn er ook gereedschappen van beeldhouwers te zien. Op video
zullen films worden vertoond over bronsgieten en steenhouwen. De in
vloed van een beeld op de plaats waar het staat en de invloed van de
omgeving op een beeld komen in een diaprogramma, waarin 'de Venus
van Milo op tachtig verschillende plekken in Leiden staat, aan bod. Op
aanvraag kunnen videofilms over de werkwijze van Giacometti en Chris
to worden bekeken. Er is speciaal voor deze expositie een boekje ge
maakt ter voorbereiding op school en als begeleiding voor individuele
bezoekers.
Op vrijdagmiddag 14 september wordt er van vijf tot zeven uur een
voorbezichtiging gehouden voor docenten, die met een klas de tentoon
stelling willen bezoeken en andere belangstellenden.
Noordeinde 140 en Galerie Artline,
Toussaintkade 67. Tot en met 9 sep
tember. Geopend: Kijkhuis van 12.00
uur tot 02.00 uur. Galerie Artline
van 12.00 uur tot een half uur na de
laatste voorstelling.
DEN HAAG - Voor de derde
maal heeft het Haagse Kijkhuis
een groots opgezet 'World-Wide
Video Festival' georganiseerd.
Tot en met het komende week
einde kan men in de zalen van
het Kijkhuis kennis maken met
zo'n honderdtwintig video-tapes
uit binnen- en buitenland. "Het
resultaat van een jaar lang zoe
ken naar de meest interessante
onafhankelijke videoprodukties
die in 1983 en 1984 werden ge
maakt", aldus de bijbehorende,
zeer informatieve en degelijke
catalogus (prijs: 10,-). Boven
dien is er in Galerie Artline een
aantal video-installaties te bekij
ken en te beluisteren: ruimtelij
ke, environment-achtige con
structies waarin monitoren cen
traal staan.
Velen kennen het begrip 'vi
deo' alleen van 'video-fun'-appa-
raten in speelhallen, of van de vi
deotheek waar men wekelijks
zijn films over Tarzan of over
'Gevrij op de Alpenwei' haalt. In
Den Haag kan men zich er van
overtuigen dat video als medium
kort gezegd een audio-visueel
systeem van elektronische infor
matieverwerking, waarbij came
ra's, recorders, monitoren, en
veelal synthesizers en computers
worden gebruikt - door tal van
kunstenaars in toenemende ma
te wordt toegepast. Overigens
gaat het bij dit festival niet alleen
om video-kunst, maar ook om vi
deo-tapes van zuiver documen
taire aard.
Voor kunstenaars is video als
medium vooral interessant ze
ker wanneer men fotografische
procédés, synthesizers en com
puters intensief gebruikt - om
dat beelden en geluiden hiermee
op tal van manieren' gecombi
neerd en gemanipuleerd kunnen
worden. In het begin van de ja
ren zestig deed de video-kunst
haar intrede in de kunstgeschie
denis - een belangrijk initiator
was Nam June Paik - en zij
bloeit vooral sinds het midden
van de jaren zeventig. Nederland
spreekt, ook internationaal,
sinds 1975 een niet onbelangrijk
woordje mee: Livinus van de
Bundt, Peter Struycken en Kees
de Groot behoren tot de vele
kunstenaars die zich op dit hy
permoderne medium hebben ge
worpen. Opgemerkt zij dat on
noemelijk veel meer óndere kun
stenaars het 'medium van de toe
komst' links laten liggen. Kenne
lijk zijn zij tevreden met de mo
gelijkheden van de oude media,
maar soms speelt wellicht ook
angst voor het technische en te-
levisie-achtige karakter van vi
deo een rol.
Merkwaardig genoeg echter
ontstond de video-kunst juist
mede vanuit kritiek op het (com
merciële) televisiegebeuren.
Overgenomen werd de monitor,
hetgeen de toegankelijkheid van
dit medium bemoeilijkt voor hen
die principieel allergisch zijn
voor flikkerende beeldbuizen.
Wie huiverig staat tegenover vi
deo-kunst zou in Den Haag kun
nen beginnen met een bezoek
aan de video-installatie 'Are you
afraid of video' van Servaas in
Galerie Artline. Vervolgens kan
hij in het Kijkhuis de confronta
tie aangaan met een wel bijzon
der gevarieerd aanbod aan video
films, waaronder nogal wat hu
moristische creaties en fascine
rende computer-animatiefilms.
Men kan tapes ondergaan van
onder anderen Max Almy, Bill
Viola, Peter Greenaway, Monika
Funke Stern en Peter Struycken.
ANTOON ERFTEMEIJER
zelf en de wereld vanuit hetzelfde
object opnieuw te ontdekken, er
niet alle beschreven kanten van te
doorgronden. Een onderzoek dat
eigenlijk oneindig is. Eén groot
vers, dat gemaakt aaneengeregen
wordt door vele coupletten.
Kees Verwey over het fenomeen
series: „Ik zeg niet: ik ga een serie
maken, het is de natuur die mij er
toe brengt".
In zijn voortdurende onderzoek
treden kleine nuances op die hem
doen voortborduren op een gege
ven. Hij toont een vroeger stille
ven, een schaal met fruit, zoals dat
ook altijd in combinatie van (ver
welkte) bloemen op zijn huiska
mertafel aanwezig is. Dat stilleven
staat op de grond, op een ezel een
nieuw doek. Het gegeven van
vruchten en een schaal heeft hij
opnieuw gebruikt, maar de compo
sitie is geheel anders, het formaat
van het nieuwe doek veel groter.
Het lijkt er helemaal niet op. Kees
Verwey: „Er is altijd weer een klei
ne verschuiving, die vindt haar
oorsprong en gevolg. Het eigenaar
dig is, ik neem mij het van te voren
niet voor".
In zijn boek Kees Verwey (1974)
herinnert Lambert Tegenbosch
aan het bezoek dat Kees Verwey
op een dag in 1953 kreeg van An
thony Kok, die hij tevoren niet
kende. Niet zonder humor schrijft
hij: De eerste verklaring die de be
zoeker aflegde, toen hij de zojuist
door Verwey's vrouw zorgvuldig
opgeruimde woonkamer betrad,
was: „Hier heerst de chaos". Kees
Verwey meende een ontsnapte
krankzinnige te hebben binnenge
haald.
Maar het klikte kennelijk tussen
Verwey en Kok, want er volgde
een reeks sessies waarin Kees Ver
wey een hele portretserie op papier
zette. Er ontstonden in eerste in
stantie dertig geheel verschillende
portretten, die door Kok zelf van
een titel werden voorzien: De Oc
cultist, De Humanist, De Mysticus,
Picasso, De Chirurg.
Uiteindelijk heeft Verwey met
Kok, die in de literatuur als een pa
ranormaal begaafd mens omschre
ven staat, moeten stoppen. Het
werd hem te machtig. De eerste
dertig portretten werden al in de
jaren '30 verworven door het Rijks
prentenkabinet in Amsterdam on
der leiding van de toenmalige con
servator Van Regteren Altena. Hij
zag er het belang van in, hetgeen in
feite nu beloond is door de recente
schenking van Verwey met onder
andere nog meer Kok-portretten.
Eigen weg
Kees Verwey heeft zijn eigen
weg gekozen, die hem heeft doen
uitgroeien tot een man van grote
allure. Hoewel hij zijn wortels in
het impressionisme heeft, is hij ei
genlijk niet in één bepaalde rich
ting op te sluiten. De schilder Ver
wey zegt de hedendaagse kunst (vi
deo, overlappingen van beeldende
kunst met theater, film) niet te
kunnen begrijpen. Maar hij volgt
haar wèl.
Een uitspraak van hem uit 1969,
bij een tentoonstelling in het Rijks
museum Twenthe (Enschede): „In
het algemeen zie ik het modernis
me zo, dat de moderne artiest in de
eerste plaats de behoefte voelt zijn
eigen creatieve eigenschappen uit
te vieren, te voelen dat hij ze heeft
en ze dan af te schrijven. Maar juist
diezelfde vrijheid belet hem door
te dringen in het object, dat tegen
over hem gelegen is, omdat dit een
uiterste aan gehoorzaamheid en te
rugdringen van de innerlijke ei
genschappen van de observator
vergt.
„Voor de liefdevolle aandacht
krijgt men als beloning ik zou
haast zeggen als een vrouw, die
zich langzamerhand overgeeft aan
de man een zelfde mate van ge
negenheid van het object terug".
Het terrein van de beeldende
kunst heeft voor Kees Verwey nog
steeds dat boeiende van een ont
dekkingsreis. „Mijn tekeningen
bestrijken een veel groter gebied.
Soms heb ik een heel historisch
verlangen. Hoe zal ik het zeg
gen...".
UTRECHT (ANP) - Het Holland Festival Oude Muziek Utrecht biedt in
1985 als eigen produktie de geestelijke opera 'Rappresentazione di anima
et di corpe', die de Italiaanse componist Emilio de Cavalieri in 1600 vol
tooide. Eén van de rode draden die door het festival loopt, wordt het werk
van de zeventiende-eeuwse componist Heinrich Schütz, Duitse tegen
hanger van Monteverdi. In een speciaal circuit wordt extra aandacht be
steed aan de fortepiano in repertoire rond 1900. Voorts komt de polyfonie
uit de negende tot en met de dertiende eeuw in de schijnwerpers te staan.
Het Holland Festival heeft dit meegedeeld bij het afsluiten van het
festival Oude Muziek Utrecht 1984. Het jongste festival in Utrecht is vol
gens de leiding van het Holland Festival een succes geworden, zowel in
het officiële als in het alternatieve circuit. Meer dan 45.000 mensen be
zochten de kleine tweehonderd evenementen. Opvallend was de aan
dacht waarmee het publiek bij het festival was betrokken, aldus Frans de
Ruiter, directeur van het Holland Festival.
LEIDEN - 'Bomen in de Hortus'. Onder deze noemer exposeert de Am
sterdamse kunstenares Cecile Reijnders een aantal van haar etsen en
aquarellen in het tuinhuis van de Hortus. De expositie duurt van 7 tot en
met 21 september en is dagelijks van 10 tot 16 uur te bezichtigen.
De Leidse Hortus heeft in de loop van bijna vier eeuwen een rijke
historie opgebouwd. Dit komt het best tot uitdrukking in de vele oude
bomen, die de tuin rijk is. Cecile Reijnders heeft hun contouren vastge
legd in een serie etsen. Behalve deze etsen toont zij ook aquarellen van
waterlelies. De kunstenares zal tijdens de tentoonstelling in de Hortus
aan het werk zijn, met uitzondering van maandag en dinsdag. De exposi
tie wordt donderdagmiddag a.s. geopend.
Nieuwe aanwinsten Prentenkabinet
AMSTERDAM (ANP) - In het Rijksprentenkabinet van het Rijksmu
seum in Amsterdam worden van 15 september tot 16 december nieuwe
aanwinsten tentoongesteld. Getoond wordt een keuze uit de tekeningen
en prenten die de afgelopen twee jaar door aankoop of door schenking
aan het museum werden toegevoegd. Genoemd worden onder andere
vier tekeningen uit de 17e eeuw van Berchem, Bloemaert, Lastman en
Ruysdael. Verder een grote gravure voorstellende het Oordeel van Salo
mo door een anonieme kunstenaar uit de school van Martin Schongauer.
Van bijzonder belang noemt het museum een tekening van een hoofd
door Giambattista Tiepolo, omdat de tekening gebruikt is voor de olie-
verfschets van deze Tiepolo die in het Rijksmuseum wordt bewaard. Ten
slotte zijn er ook werken te zien van Delacroix, Jongkind en een aantal
geschonken tekeningen van Lou Loeber, Otto Verhagen Sr. en Kees Ver
wey. Van deze laatste een portret van Georgette Hagedoorn.
Veel van deze en toekomstige aankopen werden/worden mogelijk ge
maakt door het vijftigjarige Francois Gérard Waller-fonds. Dit jubileren
de fonds heeft gedurende een halve eeuw het Rijksprentenkabinet 15.000
prenten rijker gemaakt.
ARTI-MEDAILLE - De Amsteroamse kunstschilder Jan Kagie (73) is
onderscheiden met de Arti-medaille 1984. De medaille is hem uitgereikt
door leden van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae bij de opening
van de "najaarssalon" van Arti.
Het Quartetto Amarilli geeft vanavond een concert in kasteel Duivenvoorde. Het
gezelschap, bestaande uit Olga van Benthem (blokfluit), Suzanne Schaffert (blok
fluit), Laurence Bonnal (viola da gamba) en Augusta Campagne (clavecymbel),
voert composities uit van o.a. Corelli en Vivaldi.
