Jan Retèl: bescheiden
maar talentvol acteur
'België is de poort tot Europa'
Liz op familiebezoek
Komend weekeinde weer
Uitmarkt in Amsterdam
v,
DINSDAG 21 AUGUSTUS 1984
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 13
Op 66-jarige leeftijd overleden
AMSTERDAM (ANP/GPD) - De
acteur en regisseur Jan Retèl is in
het afgelopen weekeinde op 66-ja-
rige leeftijd na een kortstondige
ziekte in Amsterdam overleden.
Jan Retèl werd op 24 februari
1918 geboren. Al op zijn achttiende
jaar behaalde hij het diploma aan
de toneelschool. Kort daarna
maakte hij zijn debuut in 'Ah, Wil
derness' bij het gezelschap Het
Masker. Hij speelde verder bij het
Amsterdams Toneel, de Haagse
Comedie, het Publiekstheater, En
semble en Residentie-Toneel.
Retèl heeft ook een groot aantal
toneelprodukties geregisseerd.
De laatste tijd speelde hij in en
kele vrije produkties, zoals 'Stille
nacht' met Mary Dresselhuys. Ook
trad hij op in de televisieserie 'De
Weg' van de KRO. Hij was onder
anderen getrouwd met de actrices
Elisabeth Andersen en Sigrid
Koetse.
Jan Retèl werd al vele jaren ge
plaagd door een hartkwaal en die is
hem ten slotte noodlottig gewor
den.
Hij wilde nog graag toneel blij
ven spelen. Bijna een halve eeuw
heeft Jan Retèl op de planken ge
staan en in een onafzienbare rij van
grote en ook heel veel kleinere rol
len, heeft hij zijn rijk geschakeerd,
maar toch zo merkwaardig onop
vallend talent kunnen gebruiken.
Merkwaardig onopvallend, want
Jan Retèl verstond niet de kunst
anderen om zich heen weg te spe
len. Als weinigen van zijn genera
tie was hij een acteur die zich te
midden van het ensemble bewoog.
Als hij op het toneel aan het woord
was, dan klonk zijn tekst helder en
weloverwogen en zulke momenten
zorgden voor rustpunten in een
voorstelling.
Met grote zorgvuldigheid moet
hij altijd de bouwstenen of ingre
diënten voor zijn rollen hebben ge
rangschikt. Zijn bijna terughou
dend spel moet er de oorzaak van
zijn geweest dat deze beminnelijke
acteur nooit de ster werd die boven
anderen uitblonk. Maar zijn spel
was wel resoluut en voornaam en
dat tot in de kleinste rollen en de
tails. Vakkundig en met gevoel
speelde Jan Retèl zijn rol, zonder
bijzonder op te vallen, zonder ooit
te stunten. Dat bezorgde hem te
recht de roep van integriteit. Een
fijn acteur, zeiden collega's als het
over hem ging. Maar als het nood
zakelijk was, dan kon Retèls stem
opeens in voor hem geheel onge
wone en scherpe nuanceringen
klinken.
Met een grote en integere inzet,
gevoed door de liefde voor dat
moeilijke vak, kon Jan Retèl jaren
lang zijn bijzondere niveau behou
den.
De fijnzinnige manier van acte
ren die Jan Retèl kenmerkte, was
soms ook op de televisie te zien.
Bijvoorbeeld in 'De wereld' van
Guy de Maupassant. Maar Jan Re
tèl was toch vooral een man van
het levende toneel. Eenmaal speel
de hij ook professor Higgins in
'Pygmalion' en dat moet een rol
voor hem geweest zijn die hem in
het bijzonder welkom was.
De laatste jaren van zijn over
vloedige toneelloopbaan schonk
Jan Retèl zijn krachten aan het Pu
bliekstheater. Vanaf de oprichting
speelde hij daar. Een komische en
perfect uitgewerkte Spoel de We
ver in Shakespeare's 'Droom van
een Midzomernacht', Glouchester
in 'King Lear', Don Martino in Gol-
doni's 'Koffiehuis', een van de drie
goden in Brechts 'Der Gute
Mensch' von Sezuan, de fijnzinnig
geacteerde grootvader in Herman
Heyermans' 'De Opgaande Zon'.
In Vondels 'Lucifer' speelde Jan
Retèl 'Beëlzebub' en in verscheide
ne stukken van Tsjechov, die het
Publiekstheater opnieuw ensce
neerde, zoals 'Ivanov', 'Een
Meeuw' en 'Oom Wanja', liet hij
mooi afgewerkte kleinere, maar
belangrijke rollen zien.
De begrafenis heeft vandaag in
stilte plaatsgehad.
PONTRHYDYFEN - Elizabeth Taylor is het afgelopen weekeinde te
gast geweest bij de familie van de onlangs overleden acteur Richard Bur
ton, met wie zij tweemaal gehuwd is geweest. Ze bracht een bezoek aan
de zeven zusters en broers van haar ex-echtgenoot, die afkomstig was uit
Wales.
Elizabeth Taylor, die twee keer met Burton trouwde en twee keer van
hem scheidde, had beloofd na zijn dood naar zijn geboortedorp terug te
keren. Ze was niet op zijn begrafenis in Zwitserland en ook niet bij een
herdenkingsdienst in Pontrhydyfen om Burtons weduwe, Sally Hay, niet
in verlegenheid te brengen. Liz Taylor kwam in een zilverkleurige Rolls
Royce in het plaatsje aan en werd door tenminste 150 dorpelingen toege
zongen. Aan haar vinger schitterde de extravagante ring, die Burton haar
had gegeven ter gelegenheid van hun eerste huwelijk.
Op de foto neemt Liz Taylor afscheid van Burtons eerste zuster, de
79-jarige Cecilia. (foto ap>
Lunchvoorstellingen in Den Haag
AMSTERDAM (ANP) - Een groot aantal organisaties en instellingen op
het gebied van kunst en cultuur presenteert van vrijdagavond tot en met
zondagavond op de Uitmarkt in de Amsterdamse binnenstad wat er het
komende uitgaansseizoen in Amsterdam geboden wordt. Een keur van
artiesten zal dan op twaalf podia, waarvan zes buiten, op Dam, Rokin en
in de Nes een optreden verzorgen van ballet tot opera, van cabaret tot
muziek (klassiek, modern, experimenteel en populair), van toneel tot
dans en van film tot mime. Er zal ook jeugdtheater zijn.
Tegelijkertijd zullen 250 organisaties en instellingen, zoals musea, to
neelgezelschappen, balletgroepen, orkesten, theaters, culturele centra en
verenigingen voor amateurs in 130 kramen met folders en ander mate
riaal informatie geven over wat zij voor het komende seizoen op het pro
gramma hebben staan.
Als onderdeel van de Uitmarkt is er voor het vijfde opeenvolgend jaar
ook weer een Boekenmarkt, waar uitgevers hun aanbod tentoonstellen
en waar schrijvers en dichters optreden.
Aan de culturele en kunstprogramma's nemen onder meer deel Het
Nationale Ballet, Het Nederlands Kamerorkest, André van Duin, Bram
Vermeulen en Edward B. Wahr, Het Nederlands Blazersensemble, Lex
Goudsmit, Jan Blaaser, De Nederlandse Operastichting, het Circus van
Peking, Harrie Sacksioni, Nooy's Volkstheater en het Danserscollectief.
Bekende figuren zoals Koos Postema, Dieuwertje Blok, Linda van
Dijck, Willem Nijholt, Maartje van Weegen, Hans van Willigenburg, Tine
ke Vos, Joop Koopman en Bob Bouma zullen de programma's inleiden
en aan elkaar praten. Alle onderdelen van de Uitmarkt zijn gratis toegan
kelijk. Op verschillende punten op de Uitmarkt, die dit jaar voor de ze
vende keer plaatsheeft, worden programma-overzichten met plattegron
den aan het publiek uitgedeeld.
Guido de Moor uit directie HC
DEN HAAG (GPD) - Guido de Moor, die al vijftien jaar betrokken is bij
de artistieke leiding van de Haagse Comedie, zal zijn functie met ingang
van het seizoen 1985-86 neerleggen. Hij wil meer tijd besteden aan acte
ren en regisseren. De Moor zal wel verbonden blijven aan het toneelgezel
schap.
De Moor is de afgelopen vier jaar directeur geweest van het gezelschap.
Maar zijn drukke werkzaamheden gaven hem steeds minder mogelijk
heid zich verder te ontwikkelen als acteur en regisseur. In de directie
werkte hij samen met Hans van Westreenen en Eddy Habbema, die bei
den in deze functie aan zullen blijven.
De Haagse Comedie wil zich in het komende seizoen eerst beraden over
plannen en wensen voor de toekomst. Na afloop van deze discussie zal
het gezelschap eventueel een nieuwe directeur benoemen. Zoals bekend
heeft de Raad voor de Kunst al geruime tijd kritiek op het artistiek func
tioneren van de Haagse Comedie.
Orgelconcerten
De Stichting Haags Lunch Theater
gaat vanaf dinsdag 4 september
lunchpauze-voorstellingen in Dili-
gentia in Den Haag verzorgen. Die
datum begint met Wieteke van
Dort, die een deel van haar beken
de Late, Late Lien-show zal uitvoe
ren. Tal van artiesten hebben in
middels hun medewerking toege
zegd.
Gedurende een experimentele
fase die duurt tot 1 januari 1985, is
er elke dinsdag een lunchpauze-
voorstelling, die niet langer duurt
dan drie kwartier, van halfeen tot
kwart over een.
AMSTERDAM/LISSE - Op de vijf zondagen die de maand september
telt worden orgelconcerten gegeven in de Nieuwe Kerk aan de Dam in
Amsterdam. Bernard Winsemius zal het orgel bespelen op de eerste en
vierde zondag van die maand, Piet Kee op de tweede en Gustav Leon-
hardt op de derde en de vijfde zondag. De concerten beginnen om vier
uur 's-middags.
Herman van Vliet zal donderdagavond 23 augustus het orgel van de St.
Agatha in Lisse bespelen. Het programma van de orgelvirtuoos omvat
werken van Clérambault (Basse et dessus de trompette en Caprice), Boë-
ly (Fantasia pour le verset 'Judex crederis'), Lefébure-Wely (Pastorale en
Offertoire), Franck (Fantasie en do majeur), Widor (Finale uit Symphonie
nr. 8), Vierne (Andante en Intermezzo uit Pièces de Fantasie), Dupré
(Résurrection uit de Symphonie Passion) en Cellier (Choral-paraphrase
Psaume 130 'La Joie'). Het concert begint om kwart over acht.
BALLETSERIE K O - K O heeft voor het komende seizoen een
aantal balletseries opgenomen van zowel het Ned. Danstheater als het
Nationale Ballet. In samenwerking met het NDT werden vier balletseries
samengesteld; met het Nat. Ballet werd een serie van zes voorstellingen
gecreeerd. De voorstellingen worden gegeven in het Circustheater in
Scheveningen. Tot uiterlijk 1 september kan met bij K O ballet-abon
nementen bestellen en informeren naar mogelijkheden van gratis busver
voer.
Over Vlaanderen en het Vlaamse culturele leven wordt vooral in cli-
ché's gedacht: Vlaanderen is het land van de 'domme-kloten' en pa
tat-eters. Een land dat niet echt bestaat en eigenlijk maar één cultuur
heeft: die van het eten en drinken.
Met die ingesleten vooroordelen wilden we afrekenen. Want jonge
Vlaamse kunstenaars als Anne Teresa de Keersmaeker (dans), Jan
Fabre (theater) en T.C. Matic (popmuziek) lijken minstens zo vernieu
wend en ondernemend als hun even oude Nederlandse collega's. We
gingen op zoek naar de vruchtbare akkers, waaraan al dit goede kan
ontspruiten en kregen daarbij ook onkruid voor de voeten geworpen.
Vnadaar ook de titel van de serie. Raymond van het Groene woud
laat zich in zijn bed 'Vlaanderen boven' zowel positief als negatief uit
over zijn geboorteland ("Vlaanderen boven, waar de mensen belang
rijk zijn, en de buiken omvangrijk zijn").
Vandaag deel 4, met Herman Schueremans, organisator van Tor-
hout/Werchter, het grootste popfestival van Europa, en van de kleine
re festivals Seaside en Futurama. Over België als poort tot Europa en
de groei van een popcircuit in Vlaanderen.
Herman Schueremans, organisator Torhout/Werchter-festival
'k*
VLAANDEREN BOVEN
Herman Schueremans: "Wie slabakt gaat er uit. we leven hier in de jungle". (foto Ariejan Kortewegi
LEUVEN - Tien jaar geleden be
gon het met het Rock en Blues
festival van Werchter en met
Parkrock in Leuven. Kleine fes
tivals, die zich in weinig onder
scheidden van de evenementen
die de hele zomer door in Neder
land en België worden gehou
den. Maar terwijl overal wordt
geroepen dat de tijd van de grote
festivals voorbij is, is het Belgi
sche dubbelfestival inmiddels
uitgegroeid tot het grootste van
Europa. Tienduizenden Neder
landers reden in jub met een gro
te boog om Pinkpop heen, rich
ting Torhout of Werchter.
Herman Schueremans (30) is
de grote man achter de scher
men. Onder zijn leiding is Tor-
hout/Werchter een bedrijf gewor
den met elf mensen in vaste
dienst en tientallen parttimers in
de weken rond de festivals. En:
"Wie slabakt gaat er uit. We leven
in de jungle. We krijgen geen
cent van de overheid, want de
staatskas is toch al leeg".
Geen blasé zakenman met pri-
vé-chauffeur, maar een gedreven
Leuvenaar met -een groot talent
voor organiseren en een lelijk
eendje als vervoermiddel. Een
jongen die veel en snel praat, het
Vlaams doorspekt met Engelse
termen, en in zijn enthousiasme
vaak met zijn handen de bewe
gingen van een gitarist maakt.
door
Wim Brands
en Ariejan Korteweg
Schueremans verstaat de
Vlaamse volksaard. Dat blijkt
wel uit de wijze waarop hij de
winsten van Torhout/Werchter
wil gebruiken; behalve een der
de festivaldag in Werchter om de
toeloop te spreiden, is er een
jaarlijkse wielerkoers tussen bei
de rockdorpen in het verschiet.
Geen kermiskoers, waarin alle
prijzen al voor de eerste pedaal
tred zijn vergeven, maar een als
klassieker opgezette wedstrijd
over de Vlaamse - Ardennen.
Goed voor het Belgische wiel
rennen, en ook voor de contacten
tussen festival-organisatie en po-
btie. Schueremans: "Want reken
maar dat de commandant 's zon
dags gaat toeren met de fiets
club".
"Wielrennen is hier zoiets als
katholicisme. Je merkt er nu niet
veel van, maar het leeft onder-
shuids nog sterk. Ze gaan niet
naar de kerk, maar sterven er
wel. We hadden eens als slogan
een tekening van een oud man
netje die zei: Torhout - Werchter,
geef mij maar Gent - Wevelgem
(een wielerklassieker, red.) De
jonge mensen zijn het contact
met het wielrennen kwijt. Dat
moet worden hersteld. Als op el
ke straathoek iemand de toe-
clips vastmaakt, is de kans dat er
een Eddie Merckx tussen zit veel
groter".
Kleinkunst
"Dat zelfde geldt voor de op
komst van de Vlaamse pop
bands. Kijk, de bron van de rock
en rob zit natuurlijk in Engeland
en Amerika. Daar speelt ieder
een en is de muziekbusinéss een
goed geobede machinerie. Wij
zitten hier aan de monding en
moeten het hele eind tegen de
stroom opzwemmen. In Neder
land worden alle boerenstallen
platgewalst door HoUandse
bands en disco-shows. Dat is hier
nooit zo geweest. De jaren zestig
waren hier de tijd van de klein
kunst. Overal werden culturele
centra opgericht waar je moest
blijven zitten en niet mocht ro
ken. Dat is inmiddels drastisch
veranderd"
We zitten op het terras van een
café aan de Oude Markt in Leu
ven. Schueremans wijst over zijn
schouder: "Daar, op het Pieters-
college, ben ik op school gegaan.
Ik was voorbestemd voor dit en
dat. Maar voor kleinkunst heb ik
nooit wat gevoeld. Rock en Roll,
dat was het voor mij. We richtten
'Altsien' op, een afkorting voor
alternatieve sien. Deels waren
dat Leuvenaars en deels studen
ten. We wilden de nieuwere
bands ook buiten Brussel laten
landen en onder goede omstan
digheden".
Dat streven is inmiddels uitge
groeid tot een organisatie, die al
le schakeringen van de popmu
ziek omvat. Torhout en Werchter
zijn de festivals van de grote
groepen, die een massapubliek
trekken. Dan is er festival Sea Si-
de in De Panne, voor het publiek
met een wat modernere smaak.
Dit jaar komen er o.a. Shriek-
back, New Order, Echo and the
Bunnymen, Fat Gadget en Luc
van Acker. En voor de avant gar
de van de popmuziek, die een
klein en select publiek bereikt, is
er sinds kort Futurama in Dein-
sen. Een keuze van twaalf groe
pen uit het aanbod van het Pan
dora Music Box-festival van Rot
terdam. "Daar kunnen we voor
één dag per jaar puristisch zijn",
zegt Schueremans. "Want ver
mits er geen subsidiëring is, ver
trekje uit ideabsme maar moetje
in de loop der jaren telkens com
promissen sluiten".
De overheid werkt voor de
popmuziek eerder belemmerend
dan stimulerend. Bij concerten
moet stad-tax worden betaald:
belasting aan de gemeente, die in
Nederland al lang niet meer be
staat. Platen worden met 25 pro
cent BTW belast, terwijl dat voor
boeken maar 6 procent is. De
BRT, een staatsomroep, besteedt
volgens Schueremans nauwe
lijks aandacht aan Torhout/
Werchter. "Een paar jaar geleden
lag ik daar nog wakker van. Dat
is over. Opnamen storen het pu
bhek en de artiesten en de kwali
teit valt bijna altijd tegen. Het is
trouwens ook niet onze taak
goedkope programma's te leve
ren voor een omroep in crisis
tijd".
Prikje
Behalve als organisator van
concerten van buitenlandse
groepen, speelt Schueremans
ook een belangrijke rol bij het
promoten van de Belgische pop.
Raymond van het Groenewoud,
Jo Lémaire, Allez Abez en de
Scaps hebben op Torhout/
Werchter gestaan. Dit jaar was
daar voor het eerst geen groep
van eigen bodem. Waarom niet?
"Ik kan alle Belgische bands
voor een prikje krijgen. Doe ik
dat, dan ben ik de hippest man in
town. Maar ze gaan af. De nieuwe
bands zijn er nog niet klaar voor.
Ik geloof in evolutie, niet in revo
lutie. De opkomst van de Vlaam
se bands is te danken aan hun ei
genzinnigheid en vechtersmen-
tahteit. Maar die leidt tegelijk
ook tot beperktheid. De 'boom'
is nu voorbij. De Rock en Roll
ontwikkelt zich niet in eeuwen,
maar in jaren".
En T.C. Matic dan, waarvan
Schueremans nota bene zelf de
zakelijke belangen behartigt?
"Daar wachten we nog mee. Dat
moet meer worden dan een cult-
band. Laat ze eerst maar eens
een sterke elpee maken, dan mo
gen ze er staan".
Het grote succes van Torhout/
Werchter verklaart hij uit het feit
dat het pubbek er rijp voor was.
"Men is er zo blij mee, dat ieder
een oppast dat het niet misgaat.
Daarom is de sfeer er zo goed.
Vier jaar geleden kwamen de
Specials. Die waren er op uit rel
te trappen. Op Pinkpop is hen
dat gelukt. Hier was er maar een
klein groepje dat mee deed. De
rest van het pubbek joelde de
Specials uit. En de ordedienst
bleef vriendelijk. Sindsdien heb
ik geen schrik meer voor pu
bbek".
Geen schrik meer ook voor de
Hollanders, die met z'n tiendui
zenden zijn festivals bezoeken.
"Vlamingen waren bang dat
'hun' festivals door de Nederlan
ders bevuild zouden worden, zo
als Nederlanders dat altijd doen
als ze de grens over gaan.- Maar
het is goed gegaan. Ze bleken
zich aan te passen aan de sfeer".
"In de jaren zestig was Neder
land de poort tot Europa. Zeker
wat de Engelse bands betreft
neemt België die rol over. Onze
achterstand blijkt nu een voor
deel te worden. Bij jullie is alles
vastgeroest. Jullie hebben nog
steeds die macho-bands met veel
gitaarsolo's en een flesje cola
achter de gulp, die als ze aan de
rand van de stad moeten optre
den, met een grote limousine ko
men voorrijden". Z'n ogen be
ginnen te gbnsteren: "Hier is de
hard-rock op z'n retour".
Mesthopen
Een ander voorbeeld van de
combinatie van zakelijk inzicht
en ideabsme bij Schueremans is
de financiering van de film
'Brussels by night' van Mark
Didden. Een rock-journabst van
het Vlaamse blad 'Humo' die was
uitgekeken op zijn metiér.
Schueremans: "We wilden de
impasse rond de Vlaamse film
doorbreken. Steeds maar die
films van boerenerven, rondbor
stige vrouwen en mesthopen,
met steeds maar weer die citaten
van Vlaamse schrijvers".
De film is nu al uit de kosten.
Binnenkort wordt 'Brussels by
night' in Nederland uitgebracht
en wordt dan waarschijnlijk
winstgevend. Is Herman Schue
remans een Vlaamse Koning Mi-
das, die abes wat hij aanraakt in
goud doet veranderen?
"Welnee, Ik heb gewoon goede
ogen. Didden was bezeten van
zijn plan, de hele jonge filmscene
deed mee. Ik heb ze met hun
neus in de stront geduwd en ge
zegd: Lukt het niet, dan is het
met julbe gedaan. Want je moet
hard kunnen zijn, erg hard. Wel,
het is gelukt en nu zijn ze zo fier
als een gieter".
'Istanboel', de tweede film van
Didden, wordt al niet meer door
Schueremans gefinancierd. Hij
heeft geen serieuze plannen zich
in de filmmakerij te storten. "We
wilden gewoon het mibeu door
breken van films, die gemaakt
worden bij gratie van de belas
tingbetaler. Met die wielerkoers
doen we hetzelfde. Ook dat is een
aanval op een vastgeroest mibeu.
We spelen in de vrije markt een
beetje de rol van anarchist, van
China in België. Ik ben al lang
blij dat ik niet op een bureel hoef
te zitten of hoef te 'doppen'. Ik
werk altijd, het is m'n hobby".
(In de volgende aflevering Her
man de Coninck, dichter en
hoofdredacteur van het Nieuw
Wereldtijdschrift).
