Ieder voor
zich en
Deng voor
ons allen
Het China van morgen: modern, afwisselend en open
ZATERDAG 11 AUGUSTUS 1984
Tijdens een wandeling in de
avondkoelte langs de oevers van
de Yangtse in Shanghai word ik
aangesproken door een jongen van
een jaar of 25. Weer zo'n Chinees
die zijn krukkige Engels op mij wil
uitproberen, is mijn eerste gedach
te. Maar iedereen wil zo graag dat
China zich opent voor de buiten
wereld. dus wat kan ik anders dan
een eindje met hem oplopen en de
zinsneden van de tv-serie ..Follow
Me" repeteren. Ineens neemt het
gesprek een serieuze wending.
Mijn nieuwe kennis verstopt het
gezicht achter zijn handen en
vraagt: „Do you like homo love?"
De woorden komen er onnatuur
lijk snel uit, maar het lucht hem
zichtbaar op dat het hoge woord er
uit is. ook al moet ik hem teleur
stellen. Hij heeft het niet gemakke
lijk. Het bestaan van homofilie
wordt in China domweg ontkend,
of in het gunstigste geval als een
(geneeslijke) ziekte beschouwd.
De volgende dag spreek ik een
functionaris van het Jeugdpaleis in
Shanghai er op aan, Tang Hui Fen.
Zij geeft mij dat onbehaaglijke ge
voel van geveinsde interesse in
persoonlijke problemen, dat het
beroep van maatschappelijk werk
ster kennelijk alom ter wereld met
zich meebrengt. Mijn lokale gids,
een journalist van het Bevrijdings
dagblad, probeert het nog even
met: „In China bestaat geen homo
filie", maar die nonsens houdt
geen stand tegen mijn ervaring van
de avond ervoor.
Juffrouw Tang zal niet ontken
nen dat het bestaat, maar kan het
evenmin bevestigen. Er zijn nog
nooit zulke mensen in het Jeugd
paleis geweest, dus kan ze er niets
over zeggen. Maar doet ze haar
werk dan wel goed? Het zijn men
sen met grote problemen, die mis
schien behoefte hebben aan een
beetje hulp. Het gesprek ontaardt
bijna in ruzie, wat telkens gebeurt
wanneer ik het onderwerp seksua
liteit aansnijd en weer eens geen
antwoord krijg. Uiteindelijk vertelt
Tang dat het Jeugdpaleis wel dege
lijk open staat voor homofiele jon
geren. Ze hebben immers een spe
ciaal groepje voor „slechte elemen
ten", waar jongeren die hebben ge
stolen of anderszins de wet over
treden een gezondere kijk op de
wereld wordt aangepraat.
Vrije markt
Hoewel de meeste jongeren cy
nisch zijn geworden over de grote
politiek, geniet de dynastie van
Deng Xiaoping brede sympathie.
Het vertrouwen dat het huidige
economische beleid zal worden
voortgezet is groot. Feng Yong
Hong (36) is een van de velen die
een vaste baan hebben opgezegd
om voor zichzelf te beginnen.
Voorheen werkte hij in een fabriek
voor elektrische apparaten in
Shanghai, maar nu ontmoette ik
hem op een vpje markt in de
hoofdstad Beijing.
Feng is kleermaker geworden en
knipt patronen voor zijn klanten,
die zelf de lappen stof thuis aan el
kaar naaien. Daarmee verdient hij
zo'n vijftien yuan (20 gulden) per
dag, en dat is aanzienlijk meer dan
hij van de fabriek kreeg. En als nu
plotseling de politiek weer eens
omzwaait, wat dan? Dat zal niet ge
beuren, is het stellige antwoord.
Zijn spaargeld bewaart Feng om
een huis te kunnen bouwen in Bei
jing, zodat hij zijn vrouw en twee
kinderen uit Shanghai kan laten
overkomen.
De vrije markt in Beijing steekt
wat ieltjes af tegen die in Guangz
hou, maar dat is dan ook de natio
nale top. De (vrije) prijzen liggen er
meestal iets hoger dan m de staats
winkels, maar dat is het verschil in
versheid en kwaliteit wel waard.
Om nog maar te zwijgen over de
variatie. Elk enigszins eetbaar dier
is hier, levend of dood. verkrijg
baar. Een greep uit het assorti
ment: hagedissen, schildpadden,
kikkers, vogeleieren, ingewanden,
reepjes gedroogde kwal en zwerf
katten. Lekkernijen die tot voor
kort voor de doorsnee Chinees on
bereikbaar waren en nu in grote
hoeveelheden worden omgezet.
door Ruud Kreutzer
De binnenstad van Shanghai; smalle straatjes en kleine winkeltjes. (foto's gpd>
Een zomerse zondagochtend
in zomaar een park in China:
gezelligheid die nooit weg lijkt
te zijn geweest. Er klinkt mu
ziek en zang, een groepje in
trainingspak gestoken jongens
bekwaamt zich in traditionele
vechtsporten, en oude mannen
laten hun vogeltje uit. Een van
hen vraag ik of ik een foto mag
maken van hem en zijn fluiten
de huisvriend. Onder geen
voorwaarde, want hij had net
een operatie ondergaan en als
ik een foto nam zou ik zeker
ook zijn bloed meenemen. In
eens begrijp ik waarom zoveel
oudere mensen uit mijn zoeker
weglopen, zodra ik mijn came
ra in de aanslag breng.
Even verderop laten amateurs ho
ren dat ook zij Peking Opera kun
nen brengen. Begeleid door de
jammerklanken van de Chinese
viool zingen zij de eeuwenoude lie
deren. Wen Shubin, een van de
zangers, vertelt dat zij elke zondag
bij elkaar komen, nu dat sinds een
paar jaar weer mag. Tijdens de Cul
turele Revolutie waren de meeste
oude composities verboden en in
het park werd geen muziek ge
maakt.
Het gehoor bij deze voorstellin
gen is bijna zonder uitzondering de
vijftig gepasseerd, net als de muzi
kanten zelf. De jeugd heeft geen in
teresse meer in de Peking Opera,
een van de vele tekenen van de
kloof tussen de generaties. Een
kloof die door de nieuwe vrijheden
in China alleen maar groter lijkt te
worden. Hoewel oud en jong, voor
zover door mij geïnterviewd, het
eens zijn dat de open politiek van
Deng Xiaoping goed is voor China,
zijn jonge mensen vooral enthou
siast dat ze nu de kans hebben voor
zichzelf een beter leven te maken.
Ieder voor zich, Deng voor ons al
len.
Kleur
Ook in kleding loopt de jonge ge
neratie voorop. Nog maar enkele
jaren geleden was de keuze be
perkt tot de zakkerige Mao-pakken
in drie kleuren. Die zie je nu ook
nog veel, maar het is geen voor
schrift meer. Wie maakt er eigen
lijk uit wat Chinezen wel en niet
mogen dragen? De drie heren van
het Shanghai Overheids Onder
zoek Instituut, Afdeling Service,
die tegenover mij hebben plaatsge
nomen gaan niet erg modieus ge
kleed, al zijn zij de algemeen direc
teur, de vice-directeur en de oudste
ontwerper van dit modecentrum
van overheidswege. Nummer een
en twee zijn allebei lid van de com
munistische partij, dus zij zullen
mij haarfijn moeten kunnen vertel
len wat de partijpolitiek op dit ter-
„Die is er niet", zegt algemeen di
recteur Zhong Bang Nien. „Onze
enige beperking is de smaak van
het publiek", verduidelijkt hij. „De
communistische partij moedigt de
mensen zelfs aan om er mooi uit te
zien". Maar er is toch zoiets als de
campagne tegen de geestelijke ver
vuiling geweest, vraag ik. „Dat had
hoegenaamd niets met mode te
maken. Dat ging zuiver om theore
tische kwesties. Natuurlijk heb je
hier en daar mensen met linkse
ideeen, maar wij zijn gewoon door
gegaan met ons werk, in alle vrij
heid".
De etalage en de rekken in de
winkel zijn geyuld met degelijke
pakken en jurken, en dat is ook de
mode die je op straat ziet. Slechts
een enkele keer loopt er een mini
rok tussendoor, toch een bewijs
dat het kan. Wie er genoeg geld
voor over heeft kan zich nu een
westers pak aanschaffen, of een
kleurig bloesje. Vooral in het
zuidelijke Guangzhou (Kanton) is
het onderscheid tussen bezoekers
uit Hongkong en de autochtone be
woners niet meer een-twee-drie te
zien. Guangzhou is in alle opzich
ten de meest levende en open stad
van China, of zoals mijn gids Wen
Dong (Tony voor buitenlandse
vrienden) graag zegt: „Dit is het
China van morgen". Zo wil hij, en
de meeste jongeren die ik ernaar
vroeg, dat China wordt: modern,
met veel afwisseling en open te
genover de buitenwereld.
Verschillen
Een reis van vier weken dwars
door China (langs de bekende gro
te steden, en langs weinig bezochte
streken op het platteland) levert
evenzovele indrukken op. Hoe was
China?, moet je eigenlijk opdelen
in: Hoe was Beijing?. Hoe was Hu-
bei? En het eiland Hainan?. Of
Shanghai? Verschillen in de mate
van armoede, verschillen in menta
liteit. De rode draad, vooral op het
platteland, was het enorme en
thousiasme voor de politiek na het
Derde Plenum van het Elfde Cen
trale Partijcomité in december
1978, de door iedereen gebruikte
code voor de waterscheiding tus
sen het tijdperk van Mao Zedong
en dat van Deng Xiaoping.
Het roept soms de unheimische
herinnering op aan de propaganda-
verhalen van de jaren zestig over
modelcommunes, modelfabrieken
en modelarbeiders. Het verschil
met toen is datje nu veel meer met
je eigen ogen kunt zien en met
mensen kunt praten. Zo kon ik
drie dagen op het platteland van
Hubei (in het hartje van China) blij
ven, en 's avonds vrij rondbanjeren
in het plaatsje Xinzhou (20.000 in
woners), een eer die nog geen bui
tenlander tevoren te beurt was ge
vallen. In de grotere steden is con
tact met Chinezen nog eenvoudi
ger, zeker in vergelijking met het
totale isolement waarin buitenlan
ders tot vijf jaar geleden gedwon
gen werden.
's Avonds zijn de straten van
Xinzhou karig verlicht. Ik slenter
wat rond met gids Tony, en we ra
ken in gesprek met de eigenaar van
een eetkarretje. Hij serveert een
voudige sliertjessoep, die wij op
slurpen terwijl hij zijn levensver
haal vertelt. Een typisch voorbeeld
van de „verloren generatie", de
jongeren die tijdens de Culturele
Revolutie naar het platteland wer
den gestuurd. Toen hij uiteindelijk
toestemming kreeg terug te komen
naar de stad had hij geen opleiding
en was er geen werk voor hem.
Maar nu verdient hij gemiddeld
tien yuan (veertien gulden) per dag
met zijn mobiele restaurantje,
meer dan menig ander met een
vaste baan. Hij zegt dan ook geen
klachten te hebben en ziet er niet
tegenop dit werk tot het einde van
zijn dagen te doen.
Rijk
Het is een merkwaardige ge
waarwording om de communisti
sche pers dag in dag uit lof te horen
zingen over mensen die naar Chi
nese maatstaven stinkend rijk zijn
geworden. Niet dank zij het sys
teem, maar daarbuiten, als kleine
ondernemer. Het toelaten van pri-
vébedrijfjes houdt niet alleen veel
(jonge) mensen van de straat, het
helpt ook de zwaar beproefde con
sument, die tot nu toe alleen in
staatswinkels terecht kon voor
boodschappen en service. Onder
nemende geesten krijgen weer een
kans in China en die kans wordt
alom met een ongekende gretig
heid gegrepen.
Lu Xiao Xiong repareert sinds
een jaar of vier televisies, radio's en
meetapparatuur. Ook hij raakte in
de maalstroom van de Culturele
Revolutie alles kwijt. Zijn vaardig
heid op elektronisch gebied heeft
hij zichzelf aangeleerd. Klanten
krijgt hij doorverwezen van staats
winkels, die geen zin hebben om
vreemde modellen te repareren.
Aan een van de lantaarnpalen
langs de Nanjing Straat, Shang
hai's drukste winkelstraat, hangt
een uithangbord met zijn naam en
adres en mond-op-mond-reclame
doet de rest. Hij verdient gemid
deld 200 yuan (28 gulden) per
maand, ten minste het dubbele van,
wat zijn collega's in overheids
dienst in hun loonzakje vinden.
Lu oefent zijn ambacht uit in een
kamer van 25 vierkante meter,
waarvoor hij maandelijks vier
yuan aan huur neertelt. Het is te
vens zijn huis, een luxe in een stad
waar de gemiddelde inwoner min
der dan vijf vierkante meter woon
ruimte heeft. Hij zal hier dan ook
met zijn aanstaande vrouw gaan
wonen, plus het ene kind dat hij
later wil hebben. Bij het kiezen van
zijn bruid stelde hij als eerste ver
eiste dat zij geduld zou moeten
hebben met de rommel die werk
plaatsen eigen is, ook al is het de
woonkamer. De andere eis was dat
zijn eega hem niet zou opjutten om
steeds meer geld te verdienen,
want Lu Xiao Xiong wil tussen
door ook nog wel van het leven
kunnen genieten.
Hoe heeft hij zijn aanstaande le
ren kennen? Hij is inmiddels 38
jaar en kleine zelfstandigen heb
ben in China weinig mogelijkhe
den om meisjes te leren kennen.
Lu werd bij zijn keuze geholpen
door een klant van hem, die een
collega van haar werk introduceer
de. Het was zijn derde poging en
driemaal is scheepsrecht, dus zal
hij later dit jaar getrouwd zijn.
Privacy
Hetzelfde willekeurige park
waar overdag de vogeltjes worden
uitgelaten, is 's avonds het terrein
van jonge paartjes die er koelte en
duisternis zoeken. Zonder op an
deren te letten zitten ze hand in
hand te smoezen, of komen ze plot
seling uit donkere bosjes tevoor
schijn. Het is de enige privacy die
verliefden hebben. Maar deson
danks blijft China een preuts land,
gevolg van een mengeling van tra
ditie en puriteinse communisti
sche moraal.
Was het lompe Mao-pak tot voor enkele
jaren geleden nog een verplicht nummer
in het Chinese straatbeeld, thans is deze
nationale klederdracht niet meer
verplicht. Communistisch China
verandert. De wurgende voorschriften
van de Culturele Revolutie maken
langzaam plaats voor nieuwe vrijheden.
Een privébedrijfje opzetten mag weer.
Deze 'open' politiek van partijleider
Deng Xiaoping bezorgt hem veel lof.
Want Deng weet wat goed is voor China,
zo vinden zijn onderdanen.
Lu Xiao Xiong repareert een radio-cassetterecorder in zijn huiskamer
annex werkplaats.
In de grootste kapsalon van Shanghai wordt de nieuwste haarmode geknipt.
De bloeiende vrije markt van Onaugzhou.
De grote mannen van het modecentrum: "Onze enige beperking is de
smaak van het publiek".
