Zimbabwe straks
één-partij staat?
Kerk kan overleven, ondanks verdrukking en dwang
Reportage
Heet hangijzer op het
partijcongres Moegabe
Stirling motor: na
170 jaar erkenning
PAGINA 8
DINSDAG 7 AUGUSTUS 1984
Een van de heetste hangijzers waarover de ZANU(PF)
zich op haar partijcongres, dat vandaag is begonnen,
zal moeten uitspreken is de eventuele invoering van
een één partijsysteem. In Zimbabwe en het Westen is
daarover al sedert ruim een jaar heel wat gedebatteerd.
Daarbij dient in de eerste plaats te worden aangete
kend dat een één-partijstaat niet zomaar kan worden
ingevoerd.
Dat druist namelijk in tegen de akkoorden van Lan
caster House, die het vroegere moederland Groot-Brit-
tannië in december 1979 in Londen sloot met de af
gevaardigden van het toenmalige Patriottisch Front,
Robert Moegabe en Joshua Nkomo. In die overeen
komst werd bepaald dat de Zimbabwese volksverte
genwoordiging honderd zetels zou tellen, en dat slechts
voor een deel daarvan vrije verkiezingen zouden wor
den gehouden. De overige (twintig) zetels werden voor
behouden aan de blanken in de jonge staat. Voorts
werd vastgelegd dat die situatie tenminste twee zit
tingstermijnen van het parlement onveranderd zou
moeten blijven - dat wil zeggen in ieder geval geduren
de tien jaar, dus tot 1990.
door
Ronald Frisart
Volgens premier Moegabe is eenheid
ling in het voormalige Rhodesië.
Zodoende zitten er nog steeds
twintig blanken in de volksverte
genwoordiging, zij het steeds
minder in de fractie van Ian
Smith's Republikeins Front -
die tegenwoordig Conservatieve
Alliantie Zimbabwe (CAZ) heet
- en steeds meer als onafhanke
lijke afgevaardigden. Premier
Robert Moegabe heeft tot nu toe
altijd bezworen dat hij niet van
plan is de akkoorden van Lan
caster House te schenden, zodat
hij langs die weg de één partij-
staat niet kan doordrukken.
Een andere mogelijkheid -
waarin de overeenkomst van
1979 wel voorziet is invoering
van een dergelijk politiek sys
teem met algemene instemming.
Maar het is vooralsnog natuurlijk
uitgesloten dat Ian Smith (CAZ)
of Joshua Nkomo (ZAPU) met
het invoeren van een één partij -
staat zouden instemmen. Het
enig mogelijke scenario zou zijn
dat Moegabe hen aanbiedt hun
respectieve partijen op te heffen
in ruil voor een aantal plaatsen in
de leiding van zijn eigen ZA-
NU(PF). Maar ook dat ligt mo
menteel niet direct voor de hand.
Tegenstand
Overigens zou er sprake zijn
dat de tegenstand binnen Nko-
mo's ZAPU tegen een samen
gaan met Moegabes ZANU(PF)
aan het afnemen is. In de ZAPU
zouden sommigen vinden dat
Nkomo te halsstarrig is. Er zou
bovendien binnen de ZAPU een
document hebben gecirculeerd
dat zou moeten dienen als basis
voor onderhandelingen met de
ZANU(PF).
Dat het mogelijke perspectief
van een één partijstaat veel stof
heeft doen opwaaien is niet ver
wonderlijk. Zo vertelde de Zim
babwese minister van Wettelijke
en Parlementaire Aangelegenhe
den, Eddison Zvobgo, mij vorig
jaar in de hoofdstad Harare wel
iswaar dat het absoluut niet de
bedoeling is tot een één partij-
staat te komen door de andere
partijen te verbieden, maar tege
lijkertijd wees hij op Oosteuro-
pese staten als Bulgarije en Oost-
Duitsland als in zijn ogen lich
tende voorbeelden van een voor
Zimbabwe wenselijke vorm van
„democratie".
Premier Moegabe zelf heeft bij
verscheidene gelegenheden op
gemerkt dat het in Afrikaanse
omstandigheden (met stammen
tegenstellingen zoals tussen de
Zimbabwese volkeren Ndebele
en Shona en met gigantische
economische problemen) zeer
nuttig is iedereen onder de para
plu van één enkele partij te ver
zamelen, mits de democratische
verhoudingen binnen die ene
partij zijn verzekerd. Maar juist
bij dat laatste schuilt een gewel
dig grote adder onder het gras.
Vermoeden
Sommige waarnemers hebben
het vermoeden geuit dat Moega
bes ZANU(PF) de laatste tijd be
wust spanningen in het land in
stand houdt. Wijzend op die si
tuatie zou de ZANU(PF) dan
kunnen argumenteren: kijk naar
de toestand in het land en het zal
u duidelijk zijn dat stammente
genstellingen worden aangewak
kerd door het bestaan van meer
dere politieke partijen; wat we
nodig hebben is één enkele par
ty.
De onrust - waarbij regerings
troepen in de eerste zes maanden
van dit jaar 116 dissidenten heb
ben gedood is overigens niet
tot het zuiden van Matabeleland
beperkt gebleven. Ook in de pro
vincies Midlands en Mashona-
land West is het woelig geweest.
In juni vaardigde de overheid
daar een verbod uit op bijeen
komsten van Nkomo's ZAPU en
kantoren van die partij werden
gesloten. Die maatregelen volg
den nadat in de Midlands twee
functionarissen van de ZA-
NU(PF) waren doodgeschoten.
De ZAPU kreeg daarvoor de ver
antwoordelijkheid in de schoe
nen geschoven. Die zou de dissi
denten die de moorden pleegden
hebben gesteund.
In die woelige junidagen hiel
den ZANU(PF)-aanhangers be
togingen waarbij ze de arrestatie
van Nkomo eisten. Ze vielen par
tijkantoren van oppositiepartijen
(en niet alleen die van de ZAPU)
aan en bij gevechten vielen ten
minste acht doden en enige hon
derden gewonden.
Tegenover westerse waarne
mers verklaarde een politieman
in de stad Kwekwe dat enkele
ZAPU-leden op zeker moment in
een auto zaten opgesloten. Toen
ze uit de wagen vluchtten wer
den ze door woedende omstan
ders gestenigd tot ze er bewuste
loos bij neervielen. Jongeren
hebben vervolgens over tenmin
ste een van de bewusteloze licha
men petroleum gegooid en aan
gestoken.
Toen de toestand danig uit de
hand begon te lopen, verbood de
regering alle betogingen in de
Midlands. „Laten we eikaars
krachten niet beproeven", aldus
minister Nyagumbo van Mijn
bouw. Maar hij zei er wel direct
bij dat hij het eens was met de
doelstelling van de ZANU(PF)-
betogers om de ZAPU-kantoren
te sluiten.
Spanningen
Kort daarna werd in Harare de
vijfde zittingstermijn van het
parlement geopend. Het was ook
de eerste maal dat de spanningen
tussen ZANU(PF) en oppositie
tot een - zij het beperkt - hand
gemeen in de hoofdstad leidde.
Betogers van met name de ZA
PU werden door aanhangers van
Moegabe aangepakt totdat de po
litie ingreep.
Hoezeer echter de ZANU(PF)
ook streeft naar een één partij
stelsel, toch kan men zich niet al
tijd aan de indruk onttrekken dat
die hele kwestie voor een deel
slechts van kosmetische aard is.
Immers, in de praktijk heeft deze
partij het al alleen voor het zeg
gen. Een andere zaak is waar
schijnlijk van veel groter belang,
namelijk de vraag in hoeverre
premier Moegabe werkelijk de
teugels van zijn partij - en dus
van de regering - stevig in han
den heeft. Volgens zegslieden in
Harare wordt zijn behoedzaam
laverende politieke en economi
sche lijn door ten hoogste drie of
vier andere ministers werkelijk
en van harte gesteund.
In de Zimbabwese omstandig
heden is de verhouding in de re
gering echter minder belangrijk
dan de krachtsverhoudingen in
de ZANU(PF), de partij die met
57 van de 100 parlementszetels
de dienst uitmaakt. En juist op
de interne gebeurtenissen in die
partij heeft geen enkele buiten
staander echt goed zicht.
In dat verband is het op z'n
minst belangwekkend dat de in
1981 heengezonden secretaris
generaal van de ZANU(PF) - de
radicale Edgar Tekere, die be
trokken was bij de moord op een
blanke boer sedert de zomer
van vorig jaar voorzitter is van
het provinciale ZANU(PF)-comi-
té in Manicaland in het oosten
van Zimbabwe. En Tekere is ze
ker niet de enige binnen de partij
die een radicalere koers voor
staat.
Onenigheid
Het gezaghebbende Britse
weekblad The Economist con
cludeerde de afgelopen lente dat
premier Moegabe er nog niets
voor voelt om een openlijke
strijd om de macht in de partij
(met dus ook een eventueel voor
hem negatieve uitkomst) aan te
gaan. Liever, aldus het blad, ver
enigt hij de partij rond een thema
waarover geen onenigheid zal
ontstaan, namelijk de veronder
stelde behoefte aan een één-par
tij staat.
Al langer dan een jaar wordt
daarnaar dan ook met diverse
middelen gestreeft. Een van de
methoden is het zwart maken
van politieke tegenstanders en
dan bij voorkeur de leiders van
de andere partijen. Het duidelijk
ste voorbeeld daarvan is natuur
lijk de voortdurende campagne
tegen ZAPU-leider Nkomo. Zo
berichtte het semi-officiële dag
blad The Herald vorig najaar dat
Nkomo tevoren op de hoogte
was geweest van de plannen
voor een aanslag op het huis van
premier Moegabe. Pas bij nauw
keurige lezing bleek het alleen
maar om de, overigens zeer wan
kele, aanklacht te gaan.
Toen minister Zvogbo de partij
van Ian Smith in een gesprek
met de Nederlandse verslagge
ver „in wezen nog altijd racis
tisch" noemde, leek hij het gelijk
volledig aan zijn kant te hebben.
Maar de behandeling van ex-pre-
mier bisschop Moezorewa (leider
van een kleine zwarte partij, de
door Zuid Afrika gesteunde
UANC),die eind vorig jaar werd
gearresteerd en sindsdien vastzit
zonder dat er uitzicht is op een
een proces, heeft eveneens wei
nig te maken met de gang van za
ken in een ordentelijke rechts
staat.
Economie
De politieke strijd om een één-
partijsysteem is echter niet het
belangrijkste waar het in Zim
babwe om draait. Van meer ge
wicht is namelijk de economi
sche worsteling waarin het land
is verwikkeld. De eerste twee
jaar na de onafhankelijkheid
ging het uitstekend met de
staatshuishouding, maar de afge
lopen jaren staan de zaken er een
stuk minder florissant voor.
Voor een niet gering deel heeft
dat te maken met een aantal op
eenvolgende zeer droge jaren.
Was Zimbabwe vroeger de
graanschuur van heel zuidelijk
Afrika, tegenwoordig moet het
land het volksvoedsel op tame
lijk grote schaal i
Nog altijd is de landbouw van
doorslaggevend belang voor
Zimbabwe. En de blanke boeren
- de zogenoemde commercial
farmers - vormen weer de rug-
gegraat van die landbouw. Het
zijn er slechts tussen de vijf- en
zesduizend, maar ze leveren wel
het leeuwedeel van de produktie
en tevens verdienen ze voor Zim
babwe meer dan de helft van de
buitenlandse deviezen. Geen
wonder dus dat de regering-Moe-
gabe de blanken vanaf het aller
eerste begin duidelijk heeft ge
maakt dat het oude racisme van
de blanken (wat overigens door
de blanke boeren niet erg fana
tiek werd beleden) niet zal wor
den omgedraaid en dat het de be
doeling is van Zimbabwe een
multiraciale samenleving te ma
ken. Daarin is de overheid tot nu
toe redelijk geslaagd.
Dat wil overigens niet zeggen
dat men de blanke leegloop fun
damenteel heeft kunnen indam
men. Nog altijd trekken blanken
naar andere landen. En dat is
voor de hele economie - niet al
leen voor de landbouw - een
groot probleem, kan dat althans
worden. De blanken trekken niet
in de eerste plaats weg omdat de
overheid hen financieel enigs
zins de duimschroeven aandraait
en ook niet omdat ze het op an
dere terreinen momenteel slecht
zouden hebben. Ze houden het
om voornamelijk twee redenen
voor gezien: de in hun ogen
slechte onderwijsmogelijkheden
voor hun kinderen, en de onze
kerheid over wat de toekomst zal
brengen.
Toetssteen
In economisch opzicht heeft
Zimbabwe het voordeel dat het
heeft kunnen leren van de fouten
van landen die al eerder hun on
afhankelijkheid verwierven, zo
als Zambia en Mozambique. Het
gevolg daarvan is dat degenen
die aan het economische roer
staan zeer omzichtig manoeuvre
ren. Premier Moegabe heeft zich
er bijvoorbeeld niet toe laten ver
leiden in één klap alle bedrijven
te nationaliseren. De reden daar
voor zette de (blanke) minister
van Landbouw, Denis Norman,
mij als volgt uiteen: „We kunnen
wel snel alles nationaliseren,
maar dan zijn we over enige tien
tallen jaren nóg bezig om de
schade te herstellen die daardoor
is aangericht. Kijk bijvoorbeeld
maar naar Zambia".
Hoe het ook zij, het economi
sche „experiment" wordt de
toetssteen voor het succes of het
falen van Robert Moegabe en
zijn regering. Zeer veel hangt af
van de landbouw. Als het daar
mee goed gaat, gaat het goed met
Zimbabwe.
Een motor die vrijwel geluidloos
werkt, zonder explosies die trilling
en slijtage veroorzaken zoals bij
automotoren. Die niet kieskeurig
maar wel zuinig is als het om
brandstof gaat: benzine, olie, aard
gas, slaolie, pinda's of zonne-ener-
gie, als er maar warmte mee opge
wekt kan worden. Dit 'nieuwe'
wonder der techniek is de Stirling-
of heteluchtmotor. Hij werd in
1816 uitgevonden door een Schot
se dominee, Robert Stirling.
Nu, ruim anderhalve eeuw later,
is de Nederlandse overheid bereid
een bedrag van 420.000 gulden te
steken in de bouw van een fabriek
ergens in Brabant waar Stirling
motoren gebouwd gaan worden.
Dat is dan te danken aan Philips,
dat het idee van Stirling in 1938
weer oppikte en er tientallen jaren
aan sleutelde, en in het bijzonder
aan oud-topman Frits Philips en
projectleider ir. R.J. Meijer.
Geduld en heilig geloof in de he
teluchtmotor wordt nu beloond:
anno 1984 geldt de Stirlingmotor
als nieuw, hoogwaardig produkt
dat alle kans van slagen heeft en
daarom prima past binnen de doel
stelling van Economische Zaken.
De subsidie moet vooral de deur
naar het terughoudende bankwe
zen en uiteindelijk de effecten
beurs - openen, want in totaal is er
vijftien tot twintig miljoen gulden
nodig om (in de omgeving Eindho-
door
Bote de Boer
ven) een fabriek op te zetten, die in
1990 zo'n 10.000 motoren per jaar
moet afleveren.
Tijd vooruit
Waarom heeft de heteluchtmotor
het tot nu toe nooit echt gemaakt?
In de eerste plaats was Robert Stir
ling zijn tijd te ver vooruit. Het
principe was (en is) simpel: een
zuiger, die op en neer wordt bewo
gen door de lucht in de cilinder-
ruimte achtereenvolgens te verhit
ten (het gas zet uit en duwt de zui
ger naar beneden) en weer af te
koelen. De verwarming van het gas
gebeurt buiten de cilinder in een
verhitter, de koeling op dezelfde
wijze via een koelinstallatie. Maar
het vereist wel materialen die te
gen de voortdurende tempera
tuurswisseling bestand is.
Stirling beschikte daar destijds
niet over. Na in 1816 zijn patent te
hebben aangevraagd bouwde hij in
1818 een machine om er water uit
een bron mee op te pompen. Lang
hield de pomp het niet uit. De uit
vinder zelf zei er later van dat als
het „bessemerstaal" 35 of 40 jaar
eerder zou zijn uitgevonden, de
„Stirlingmotor" een groot succes
zou zijn geworden. In 1827 vroegen
Robert en zijn broer James paten
ten aan voor verbetering aan de
motor. Verdere verbeteringen wer
den in 1840 aangebracht. James
Stirling bouwde daarna een motor
van 35 pk. Die machine kreeg
eveneens materiaalproblemen en
werd in januari 1847 naar de
schroothoop verwezen. Ook de
Zweeds-Amerikaanse ingenieur
Jens Ericsson (1803-1889) ontwik
kelde een heteluchtmachine vol
gens de naar hem genoemde „stan
daardkringloop". In 1829 werd zo'n
machine in een locomotief toege
past. Ze voldeed echter niet. In het
midden van de vorige eeuw paste
Ericsson op grote schaal de hete-
Frits Philips, drijvende kracht
achter de ontwikkeling van de Stir
lingmotor. De foto werd genomen
bij zijn pensionering, inmiddels 14
jaar geleden.
luchtmotor toe, maar de stoomma
chine en later de benzine- of diesel
motor wonnen de concurrentie
slag.
Philips
In 1938 pikte Philips het idee van
de Stirlingmotor op en begon de
motor verder te ontwikkelen. De
man die daar een belangrijke rol in
speelde is dr. ir. Meijer. Hij had ge
durende 32 jaar de leiding van het
onderzoek bij Philips. Philips
heeft zich serieus met de Stirling
motor beziggehouden, pompte ze
ker honderd miljoen gulden in on
derzoek ontwikkeling, maar zette
het onderzoek uiteindelijk op een
laag pitjg. Volgens oud-president
directeur dr. ir. Frits Philips be
stond er binnen het elektronica
concern uiteindelijk geen serieuze
belangstelling voor het starten van
een motorenfabriek.
In 1972 besloot Philips het Stir
ling-project aan Ford over te doen
zodat het autoconcern de motor
verder zou kunnen ontwikkelen.
In Nederland had de Stirling-mo
tor proef gedraaid in een aantal
bussen van DAF. Frits Philips zelf
voer in een motorboot die werd
aangedreven door een Stirling-mo
tor. „Je zag de mensen altijd kijken
wanneer je langs de kade voer. De
mensen snapten er niets van dat
het schip geen lawaai produceer
de", zei hij daarover in interviews.
Samen met het project ging ook
dr. ir. R. Meijer naar Ford. Hij werd
voor drie jaar aan het autoconcern
uitgeleend. Toch is de Stirling-mo
tor ook bij Ford niet uit de verf ge
komen. Aan het eind van de jaren
zeventig werd met de verdere ont
wikkeling gestopt, toen het Con
gres in dat land in een resolutie eis
te dat het verbruik van automoto
ren voor 1985 moest worden terug
gebracht tot één liter op twaalf ki
lometer. Het Fordpersoneel moest
sleutelen aan zuiniger (bezine)mo-
toren. De Stirling-motor ging op
nieuw de ijskast in, volgens Frits
Philips ook omdat de auto-indus
trie een tamelijk behoudende be
drijfstak is die te weinig op langere
termijn denkt.
Meijer is na zijn pensionering in
de Verenigde Staten een eigen be
drijf begonnen: Stirling Technolo
gy Inc. Dat bedrijf heeft onder an
dere onderzoek voor de Ameri
kaanse ruimtevaartorganisatie NA
SA gedaan.1 Meijer is van plan om
in de Verenigde Staten met de pro
duktie van de Stirling-motor te be
ginnen.
Glastuinders
Met Stirling Motor Europe, het
Nederlandse bedrijf waarvan Frits
Philips,.nu 79 jaar, één van de ini
tiatiefnemers is, zijn afspraken ge
maakt over het uitwisselen van
kennis. Het Nederlandse bedrijf
zal verder gebruik kunnen maken
van alle Philipspatenten op het ge
bied van de Stirling-motor. De be
doeling is dat de fabriek zich voor
lopig gaat richten op kleine, sta-
tionnair draaiende motoren van
zo'n veertig kilowatt. Die kunnen
bijvoorbeeld worden toegepast in
de tuinbouw.
Volgens Frits Philips kunnen
tuinders met een Stirlingmotor, ge
koppeld aan t een warmtepomp
tientallen procenten op hun ener
gierekening besparen. Op wat lan
gere termijn ziet Philips toepassin
gen in de pleziervaart, maar ook in
de Derde Wereld, voor het oppom
pen van water bijvoorbeeld, waar
bij als groot voordeel geldt dat de
Stirling-motor ook via zonnecellen
aangedreven kan worden. In het
NRC-Handelsblad zei hij in okto
ber vorig jaar: „De Stirling-motor
is altijd een passie van me geweest.
Over drie jaar zal iedereen weten
In socialistische landen hand
haaft de kerk zich, ondanks
atheïstische propaganda en
dwang. Met die verklaring is een
conferentie van de rooms-katho-
lieke hulporganisatie 'Kerk in
nood' in Königstein is besloten.
Er waren daar 480 afgevaardig
den uit 29 landen vier dagen lang
bijeen.
Centraal in de besprekingen
stond de positie van de kerk in
Oost-Europa en de Derde We
reld. De christelijke basisgroe
pen in Oost-Europa, zegt de ver
klaring, laten de noodzaak zien
van 'geloof vóór te leven'. "Hier
uit kan de les worden getrokken,
dat Christus' kerk ook in extre
me situaties weet te overleven".
In Latijns-Amerika dwingt on
menselijke nood tot het zoeken
naar nieuwe wegen voor de evan
gelieverkondiging. Uitdrukke
lijk spreekt de verklaring de
dank uit van de conferentie aan
deze kerken 'voor hun sociale be
trokkenheid in dienst van ge
rechtigheid en vrijheid'. "Wat uit
verdrukking en ellende wordt
geboren, kan een nieuwe impuls
geven voor de kerk van morgen".
De verklaring roept christenen
uit 'de vrije wereld' op tot actieve
solidariteit met alle onderdruk
ten en vervolgden.
Pater Werenfried van Straaten,
stichter van de hulporganisatie
'Kerk in nood', wees in zijn slot
woord op de noodzaak van een
terugkeer tot de 'kerk van het
apostolaat'. "Dat is de enige her
vorming, die de kerk van van
daag nodig heeft. Wij hebben
niet het recht om de waarheid
die Christus ons heeft toever
trouwd in verkeerd begrepen to
lerantie prijs te geven", zei de pa
ter. "Vaak hebben wij de plicht,
intolerant te zijn". Hij verwees
naar de inbreuk op de mensen
rechten overal ter wereld en het
doorgaan van ontelbare abortus-
De hulporganisatie 'Kerk in
nood' spendeert jaarlijks vele
miljoenen guldens in Latijns-
Amerika aan economische en so
ciale projekten. "Maar", beklem
toonde pater Van Straaten, "ge
loofsverkondiging blijft de beste
ontwikkelingshulp". "Atheïsten
kunnen wel van vrede spreken,
maar de echte en ware vrede
kunnen zij niet tot stand bren
gen".
Buitenlanders
De Braziliaanse regering -
zo blijkt uit wóórden van de mi
nister voor grondzaken - schrijft
de ernstige meningsverschillen
tussen de Rooms-Katholieke
Kerk en de regering over de
landhervormingen toe aan de ve
le buitenlandse priesters.
"De fout van sommige paters
is, dat zij in Brazilië dezelfde
structuren willen als in landen
met een duizendjarige bescha
ving. Door hun vervormde kijk
op de Braziliaanse werkelijkheid
zijn ze niet in staat hun missie te
vervullen".
De conflicten zijn voorname
lijk een gevolg van de actieve
steun die geestelijken geven aan
landloze boeren die gronden be
zetten, en aan agrarische bonden
die de situatie van de landarbei
ders willen verbeteren. Hun op
treden stemt overeen met de
richtlijnen van de Braziliaanse
bisschoppenconferentie.
Van de bisschoppen is 26,6
procent van buitenlandse af
komst, van de priesters 38,8 pro
cent. Ónder hen zijn 7 bisschop
pen en 594 priesters afkomstig
uit Nederland.
Tegengas
De Amerikaanse bisschop
pen houden op het ogenblik in
belangrijke steden hoorzittin
gen, waarop deskundigen en be
langenorganisaties hun mening
geven over economische onder
werpen, dit met het oog op een
uit te geven pastorale brief over
de economie van het land.
Uit vrees dat deze brief een
veel te progressief geluid zal la
ten horen, is een lekenbeweging
op gang gekomen om tegengas te
kunnen geven. Op een hoorzit
ting van zes uren in Washington
hebben tien deskundigen hun
zegje gedaan. De toon daarvan
was, dat het vrije ondernemer
schap het enige systeem is "dat
helemaal past bij onze religieuze
overtuiging". Economische groei
is het belangrijkste. De vrije
markteconomie is een veel beter
middel tot herverdeling van in
komen dan welke andere maat
regel ook tot spreiding van wel
vaart. De meeste getuigen waren
het daarover eens.
Over de kerk werd gezegd, dat
deze de morele verantwoorde
lijkheid van de mens moet predi
ken en particulier initiatief moet
aanmoedigen om de bchoeftigen
te te kunnen helpen. De geeste
lijkheid moet zich verre houden
van elk sociaal program dat de
werking van het vrije marktsys-
teem belemmert. Zij kan, vol
gens deze lekenorganisatie van
Amerikaanse rooms-katholie-
ken, niet beoordelen, welke ge
volgen op lange termijn zijn te
vrezen van zo'n ingrijpen in de
vooruitgang van de mensheid.
De lekenorganisatie verwacht,
dat de pastorale brief van de bis
schoppen 'ernstige vragen aan
onze economie' zal stellen. Zij
wil daarop voorbereid zijn. "Te
kortkomingen van het systeem
moeten niet worden verward
met misstappen van indivi
duen".
De paus zal de komende zon
dag doorbrengen bij de vissers
van Fano, halverwege Rimini en
Ancona. Na een mis op het
strand zal hij op de plek waar 20
jaar geleden een vissersboot is
vergaan een bloemenkrans in het
water laten glijden.
De Hamburgse predikant
Christian Arndt heeft nu van de
leiding van de Evangelisch-Lu-
therse Kerk van de noordelijke
Elbe een officièle berisping ge
kregen, omdat hij in april een
'lesbisch huwelijk' kerkelijk
heeft ingezegend. Bovendien
verklaarde de kerkleiding deze
bevestiging 'van nul en geen
waarde'.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Piershil kandidaat C.
Maris Houten. Gereformeerde
Kerken Vrijgemaakt: aangeno
men naar Kantens (Gr.) kandi
daat Th. van Eerden Kampen,
die hiermee bedankte voor o.a.
Alphen aan den Rijn. Christelij
ke Gereformeerde Kerken: be
dankt voor Nieuwpoort J. P. Boi-
ten Schiedam. Baptistenge-
-meenten: beroepen te Amster
dam-West en Haarlem P. Bron-
gers Drachten.
