Unieke expositie
Venetiaanse kunst
Kunst te kijk
Concertagenda
Versteend
ritueel
In Royal Academy of Arts in Londen
IW1
Weer viool-
prijs voor
Isabelle
van Keulen
Speelfilms in
de open lucht
Volledige
catalogus
van werk
Joh. Brahms
Japans Hosho-Noh theater in De Doelen
Leidse kunst rondom
de eeuwwisseling
was goed bij de tijd
DONDERDAG 2 AUGUSTUS 1984
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 17
V^/7-A V - -
Isabelle van Keulen, (foto anp>
TOURS (AFP) - De 17-jarige
Isabelle van Keulen uit Neder
land heeft de eerste prijs voor
viool behaald op het internatio
nale concours voor viool en pia
no dat dit jaar voor het eerst in
Tours (Frankrijk) is gehouden.
Zij kreeg de prijs voor haar
,zeer brisante' uitvoering van
het Concerto in D majeur no. 1
van Haydn. De jury, bestaande
uit twaalf musici en muziek-
deskundigen uit Frankrijk en
de Sowjet-Unie, was het daar
unaniem over eens.
Het meisje studeert aan het
Sweelinck-conservatorium in
Amsterdam. Zij behaalde in
mei al de eerste prijs op het Eu
ropese concours voor jonge
muzikanten.
LONDEN (GPD) - Kunst
kenners hebben de afgelo
pen weken al hun superla
tieven uit de kast gehaald
om de tentoonstelling „The
Genius of Venice" („De ge
nialiteit van Venetië") te be
schrijven die tot begin
maart is te zien in de Royal
Academy of Arts in Lon
den.
door
Henk Dam
„De belangrijkste ten
toonstelling van Renaissan
cekunst sinds de oorlog",
„Een van de mooiste, intel
ligentste en meest opwin
dende exposities van deze
eeuw", „De machtigste
show aan de muren van de
Academy sinds mensen
heugenis", ieder heeft zijn
bewondering op eigen wijze
onder woorden gebracht.
Het Venetiè van de 16e eeuw is
het onderwerp van de tentoonstel
ling, en gezegd moet worden dat de
experts van de Royal Academy er
in geslaagd zijn deuren te openen
die voor anderen gesloten blijven.
Niet minder dan 336 objets d'art,
waaronder zeer beroemde en zeer
kostbare werken, hebben zij weten
bijeen te brengen.
Een schilderij van Moroni uit
Chicago, een Titiaan uit Dresden,
werken van Veronese uit Madrid
en Parijs, een Bordone uit Alaba
ma, schilderijen die generaties
lang in een Italiaans landhuis heb
ben gehangen en nu voor de eerste
keer aan de nieuwsgierige ogen
van een miljoenenpubliek worden
prijsgegeven, werken uit Lenin
grad en Sao Paulo, het maakt alle
maal onderdeel uit van „The Ge
nius of Venice".
Het heeft bijna vijf miljoen gul
den gekost om de 147 schilderijen,
84 tekeningen, 63 prenten en 42
beeldhouwwerken naar Londen te
brengen. Jarenlange onderhande
lingssessies zijn nodig geweest.
Norman Rosenthal, een van de
conservatoren van het museum:
„Waar het om gaat is, nadat je 20
keer „neen" te horen hebt gekre
gen: voor de 21e keer teruggaan".
Lenen van schilderijen wordt
volgens hem steeds moeilijker.
„De reden waarom verzamelaars
en musea deze keer zo genereus
zijn geweest, is dat er in het verle
den maar heel weinig tentoonstel
lingen van Renaissancistische
meesterwerken zijn geweest. Het
bij elkaar brengen van de schilde
rijen en andere voorwerpen ver
breedt de kennis van de periode".
Niettemin: „Ik denk niet dat er
zich snel een tweede gelegenheid
zal voordoen waarbij zo verspreide
werken van deze kwaliteit bij el
kaar te zien zijn. Deze expositie
kostte al erg veel moeite. Dat blijkt
al uit het feit dat de tentoonstelling
niet, zoals gebruikelijk, op reis
gaat. We konden de meeste werken
niet langer dan vier maanden le-
Venetië werd aan het begin van
de 16e eeuw bewonderd en ge
vreesd in heel Italië. De stadstaat
had in de laatste decennia van de
eeuw daarvoor zijn macht gestaag
uitgebreid. Zo waren grote delen
van Noord-Italië, de kuststrook
van wat nu Joegoslavië is, Kreta en
Cyprus onder de invloed van de
expansieve republiek gekomen.
In 1508 sloten de meeste overige
Europese machten van betekenis
de rijen, en verklaarden zij het rij
ke Venetië de oorlog. Het Vene
tiaanse leger werd een jaar later bij
de slag van Agnadello in de pan ge
hakt, en veel van de bezittingen
buiten de stad Venetië en omge
ving gingen in andere handen over.
Voor korte tijd evenwel. Binnen
tien jaar hadden de Venetianen,
die hun stad mede zo tot bloei had
den gebracht door hun unieke be
stuursvorm (met een erfelijke heer
sende klasse en een gekozen leider,
de doge), de macht in de win
gewesten weer vast in handen.
Hoewel de vaart van voorheen er
daarna wat uit was, bleef Venetië
gedurende het grootste deel van de
16e eeuw op het toppunt van zijn
macht. Daarna ging het snel berg
afwaarts. Het empirium werd ge
leidelijk aan door de Turken over
genomen, en Portugezen, Span
jaarden en later Hollanders pakten
de Venetianen het monopolie van
de handel op het Nabije en Verre
Oosten af.
Cultureel verloor de stad zijn
centrale plaats aan Rome, Madrid,
Napels en Parijs. Zo ging Venetië
jaar na jaar verder teloor, en de
eens machtige stad werd later door
de Franse keizer Napoleon, die
zich met een vloot van 40 schepen
bij de poort meldde, overgenomen
zonder dat er een schot behoefde te
worden gelost...
Centrum
„Genius of Venice" gaat over de
periode dat Venetië het centrum
van de wereld was. Cultureel liep
de stad aan het begin van de 16e
eeuw wat achter: de Renaissance
die met name in Noord-Italië al zo
lang en zo krachtig had huisgehou
den, zette in Venetië pas toen goed
in.
ROTTERDAM - op het Schouw
burgplein in Rotterdam worden op
de vijf vrijdagen van augustus kor
te Nederlandse speelfilms ver
toond. Dat gebeurt in de open
lucht. Op de achterwand van een
podium in de open lucht is een
filmdoek van zes bij negen meter
genoteerd.
Er worden 28 Jilms vertoond.
Voor het grootste deel is vroeg
werk of eindexamen-produkten
van regisseurs, die nadien bekend
zijn geworden, zoals: Paul Verhoe
ven, Frans Weisz, Adriaan van Dit-
voorst, Pim de la Parra, George
Sluizer, Frans Zwartjes, Annette
Apon en Dick Maas.
Het programma begint aanstaan
de vrijdag om 21.30 uur en daarna
elke vrijdag een kwartier eerder,
dan de voorafgaande keer.
Titiaan, zelfportret uit ca. 1570.
In de schilderkunst was de grote
naam aan de start van die periode
Giorgione (1478-1510). Hij het als
eerste de tot dan toë in Venetië gel
dende norm los en schilderde vrij
er, origineler, emotioneler, minder
strak dan de tot dan toe nog cultu
reel in de Middeleeuwen verkeren
de schilderselite.
Zijn twee belangrijkste opvol
gers waren Sebastiano del Piombo
en - vooral - Titiaan, die tot zijn
dood in 1576 in Venetië bleef wo
nen, en door zijn tijdgenoten al
spoedig op één lijn werd gesteld
met de grootmeesters Michelange
lo en Raphael. Van Titiaan zijn bij
„The Genius of Venice" niet min-,
der dan 20 schilderijen en acht te
keningen te zien.
Uit de Venetiaanse school kwa
men meer grote namen voort, Ja-
copo Tintoretto (1519-1594) bij
voorbeeld, en Paolo Veronese
(1528-1588), beiden op de tentoon
stelling in Londen vertegenwoor
digd, alsmede de man die als een
van de meest originele Italiaanse
schilders ooit wordt gezien, Loren
zo Lotto (1480-1556).
De reden waarom ineens zoveel
creatieve reuzen opstonden, is wel
licht vooral te verklaren uit de vrij
heid die hen werd gegeven. Titiaan
bijvoorbeeld, die in zijn vaderstad
werd geadoreerd, mocht van de
Venetiaanse bestuurderen zonder
enig probleem ook werken voor de
aartsvijanden van de stad, paus Ju
lius II en keizer Karei V.
Daarnaast werd er aan, zoals dat
tegenwoordig zou heten, cultuur-
bevorderend beleid gedaan. Kun
stenaars stonden in hoog aanzien,
en opdrachten werden bij bosjes
gegeven want de Venetianen had
den er veel voor over om van hun
stad, naast de rijkste en machtig
ste, ook de mooiste van Europa te
maken.
Het valt niet mee om deze schil
ders, en de vele andere Venetiaan
se kunstenaars uit de 16e eeuw van
wie werk in de Royal Academy of
Arts te zien is, onder één noemer te
brengen. Mensen die het gepro
beerd hebben, komen niet verder
dan aanduidingen als: „opvallend
kleurrijk, poëtisch, expressief'.
Wat zeker is, is dat deze generatie
van vaak geniale kunstenaars een
(foto pri.
grote invloed heeft uitgeoefend op
de 17e-eeuwse schilderkunst, en
voor bijvoorbeeld Rembrandt een
bron van inspiratie is geweest.
„The Genius of Venice" is tot 11
maart te zien in de Royal Academy
of Arts, Piccadilly, Londen Wl. De
tentoonstelling is dagelijks van 10
tot 18 uur geopend, en de toegang
kost 3,50 pond voor volwassenen, 2
pond voor studenten en gepensio
neerden, en 1 pond voor kinderen
onder 18 jaar.
MÜNCHEN (AFP) - Muziekuitge
verij Günter Henle in München
plubiceert op 18 september met
enig ceremonieel in de Beierse
Academie van Schone Kunsten, de
eerste volledige catalogus met het
oeuvre van Johannes Brahms. De
catalogus van duizend bladzijden
omvat ongeveer 2600 werken en hij
is opgesteld door het Amerikaanse
echtpaar Donald en Margrit
McCorkle, dat er twintig jaar aan
heeft gewerkt.
Het voorafgaande onderzoek ten
koste van ruim een half miljoen
mark leverde het terugvinden op
van de verdwenen partituur van
een "Missa Canonica", die in de
herfst van 1983 in Wenen voor het
eerst werd uitgevoerd.
Culturele prijzen
Het Kennedy Center in Washing
ton heeft bekendgemaakt dat Lena
Home, Danny Kaye, Gian Carlo
Menotti, Arthur Miller en Isaac
Stem de winnaars van 1984 zjjn
van een onderscheiding voor een
aan de cultuur gewijd leven.
Lena Home bereikte sterstatus
door een reeks Hollywood-musi
cals in de jaren veertig. Kaye, al 30
jaar "reizend ambassadeur" van de
Verenigde Naties, was filmacteur
en gedurende vier jaar gastheer
van een eigen wekelijkse televisie
show.
Menotti is een Amerikaanse ei
gentijdse operacomponist
Miller is toneelschrijver van
'klassieke' stukken en Isaac Stem
is een van de vooraanstaandste so
loviolisten en vioolpedagogen van
de wereld.
PLATENALBUM VOOR HERBERT VON KARAJAN
SALZBURG Herbert von Karajan, de omstreden dirigent van de Berliner Philharmoniker, heeft in Salz
burg, waar de jaarlijkse Festspiele worden gehouden, een nieuw platenalbum van Richard Strauss 'Der Rosen-
kavalier' gepresenteerd. (foto ap)
WARMOND/OEGSTGEEST In galerie De Pomp in Warmond expose
ren tot en met 30 augustus Lydia-Mercedes Luyten en Hanneke Oort—-
Dengerink.Van Lydia Luyten zijn er aquarellen en naaldwerk, van Han
neke Oort is er gebruikskeramiek.
Inkttekeningen en collages van Birgit Speulman zijn tot en met 23 augus
tus te zien in Het Oude Raadhuis in Warmond. Birgit Speulman laat zich
in haar werk inspireren door dagelijkse dingen zoals kranten, toegangs
kaartjes en stukjes textiel, die zij zodanig in haar collages verwerkt dat
deze voorwerpen een nieuwe betekenis krijgen en het stramien vormen
voor een landschap van kleuren. Terwijl haar inkttekeningen een andere
kijk geven op voorwerpen als stoelen en vissen.
Aquarellen, olieverven en poppen van resp. Jeanne v.d. Eist en Loes v.d.
Mark worden van 4 augustus tot en met 14 september tentoongesteld bij
Jacq. van Bellen aan de Langevoort in Oegstgeest. Men kan er dagelijks
behalve op maandag terecht.
LEIDEN/NOORDWIJK - De organist Jan Schmitz geeft op vrijdagavond
10 augustus samen met de trompettist Malcolm Morton een concert in de
Pieterskerk.
Het programma van dit K&O-zomerorgelconcert vermeldt werken van
Bach, Zwart, Boyce, Purcell, Stradella, Vierne en Langlais.
Hagenaar Jan Schmitz is organist van de Leidse Hartebrugkerk, Mal
colm Morton is lid van het Residentie-Orkest.
De organist-pianist Louis van Dijk treedt vrijdagavond 3 augustus in de
Grote Kerk van Noordwijk-Binnen op. Het concert wordt gegeven in de
serie zomeravondconcerten onder auspiciën van de Stichting Orgelcen
trum. Het programma, dat afwisselend op het orgel en aan de vleugel zal
worden uitgevoerd, bestaat uitsluitend uit improvisaties. Het zal door
Louis van Dijk zelf van toelichtingen worden voorzien.
ROTTERDAM In het kader van de culturele
manifestatie 'Japan in Rotterdam' gaf gisteren
avond in De Doelen één van Japans meest gere
nommeerde klassieke theatergroepen een Noh-
voorstelling. Noh is een zeer oude Japanse theater
vorm waarin met zang, muziek en dans op uiterst
gestyleerde wijze een verhaal over goden, ridders
of demonen wordt verteld.
De kunst van het acteren en musiceren is sinds
het ontstaan van deze theatervorm, zo'n zeshon
derdjaar geleden, steeds heel precies overgeleverd
van vader op zodn. En dat gebeurt nu nog steeds,
zodat de Noh-groepen eigenlijk een soort familie-
bedrijfjes zijn die al eeuwen geleden het predikaat
hofleverancier kregen.
Een toepasselijke benaming trouwens, want vóór
1868 waren de voorstellingen alleen toegankelijk
voor de hoge Japanse adel. Deze hoge heren stel
den zo'n prijs op de naleving van vaste regels en
gebruiken dat de precies vastgelegde ritmes, tekst
melodie en bewegingen nauwelijks verandering
hebben ondergaan. De voorstelling die ik gisteren
heb gezien moet er dus voor de Shogun en zijn
samoerai-ridders in de Japnse middeleeuwen net
zo hebben uitgezien.
Deze voor het westerse theater ongekende au
thenticiteit is natuurlijk fascinerend, maar Noh is
geen levende theatervorm: het is voor mij een ver
steend ritueel. Het westen wordt wel eens een te
grote nadruk op originaliteit en creativiteit verwe
ten en een gebrek aan traditie, maar de voorstelling
van gisteravond had teveel het karakter van een
demonstratie in een kuituur-historisch museum.
Daarmee is het niet meteen duf en oninteressant
geworden. Het is niet zomaar dat vanaf het begin
van deze eeuw, toen Japan een beetje bekend be
gon te worden in het westen, bekende theaterma
kers zich hebben laten inspireren door de
en technieken van het Noh-theater.
Wat bewondering afdwingt is vooral de enorme
precisie en timing waarmee de muziek en de bewe
gingen worden uitgevoerd. De twee acteurs, altijd
een hoofdrol- en een bijrolspeler, schuifelen zeer
langzaam over het toneel zonder hun voeten echt
van de grond te tillen en met licht gebogen knieën
en een iets naar achter hellende rug. Als je dat thuis
probeert zul je merken dat je voortdurend al je
spieren moet spannen. Met hun armen en handen,
en soms met een waaier, maken ze haast gracieuze
gebaren. Ze spreken niet echt tegen elkaar, maar
vertellen, samen met een koor van vier zittende
zangers het dramatisch vrij simpele verhaal.
Maar die zang en de muziek van een fluit en drie
verschillende trommels vormen samen een vreem
de, maar ritmisch zo perfecte compositie, dat het
deze keer misschien de muzikaal geïnteresseerden
en niet zozeer de theatraal gëinteresseerden moe
ten zijn, die ik zou willen aanraden deze eerste vol
ledige Noh-voorstelling te bezoeken.
MARC VAN DER VELDEN
Gevarieerde expositie Lakenhal
Leidse kunstenaars rond 1900. Ste
delijk Museum De Lakenhal. Tot en
met 16 september. Geopend: di. t/m
za. van 10-17 uur; zo. en feestdagen
van 13-17 uur.
LEIDEN - In de Lakenhal is
een kleine maar interessante zo-
mertentoonstelling ingericht
met werk van Leidse kunste
naars uit de tijd rond 1900. De ti
tel van de expositie is enigszins
misleidend: u zult enkel schil
der- en tekenwerk aantreffen. In.
totaal zijn er ongeveer 25 kwali
tatief veelal hoogwaardige
kunstwerken tentoongesteld uit
het bezit van het museum. Teza
men geven zij een indruk van het
allesbehalve geïsoleerde kunstle
ven in het Leiden van die tijd. Di
verse begaafde schilders waren
toen actief: Floris Verster, Menso
Kamerlingh Onnes en diens zoon
Harm, en verder onder anderen
Arend Jan van Driesten, Willem
Hendrik van der Nat en Herma-
nus Anthonius van Daalhoff.
De tentoongestelde werken la
ten duidelijk zien dat enkele
nieuwe internationale stromin
gen uit die tijd niet langs Leiden
zijn heen gegaan. Zo komen we
het impressionisme (o.a. bij Ver
ster) en het pointillisme (o.a. bij
Menso Kamerlingh Onnes) te
gen, maar ook het symbolisme
(bijvoorbeeld bij Van Daalhoff).
De Nederlandse 'Stijl' had in
vloed op o.a. Harm Kamerlingh
Onnes. Achtergrondinformatie
over de betekenis van die nogal
uiteenlopende stromingen kunt
u vinden op de tentoonstelling
zelf en in een begeleidende (geïl
lustreerde) folder. Overigens is
het mij een raadsel wat Jan Toor-
op en Matthijs Maris op de ten
toonstelling doen: men kan hen
toch moeilijk Leidse kunste
naars noemen.
Tot de meest opvallende
werken behoort - alleen al door
het gigantische formaat het
portret van de jonge Jenny Ka
merlingh Onnes, dat Menso K.O.
in 1888 schilderde. Het magnifie
ke schilderij is op ruige, Amster
dams-impressionistische wijze
opgezet (cf. Breitner), afgezien
van het gezicht, dat gevoelig en
glad werd afgewerkt. Zeer Hol
lands is Versters 'Slootkant': een
Haagse-School-achtige impres
sie, compleet met grijze lucht en
molens aan de horizon.
Interessant door hun experi
mentele aard zijn de tentoonge
stelde pointillistische schilderij
en, onder meer van Hendricus
Petrus Bremmer en van Harm
Kamerlingh Onnes. De beoogde
Eucalyptus van Floris Verster
ineenvloeiing van de gekleurde
puntjes komt - zoals bij vrijwel
alle pointillistische werken -
niet tot stand. In onze tijd berei
ken sommige foto-realistische
schilders een dergelijk effect
overigens wel.
Het werk 'Smart' van Menso
K.O. een groot doek dat een in
donkere (rouw?)kleding gehul
de, treurende oude vrouw toont
- is typisch symbolistisch. Men
kan het schilderij vergelijken
(foto A. Dingjan)
met werk van de Hagenaar Jozef
Israëls.
Liefhebbers van Floris Verster
komen ruim aan hun trekken op
deze expositie. Behalve het ge
noemde 'Slootkant' zijn er enke
le (veelal symbolische) stillevens
te zien, waaronder het sierlijke,
fijn uitgewerkte 'Eucalyptus'.
Men kan deze gevarieerde en
leerzame expositie bezoeken tot
en met 16 september.
ANTOON ERFTEMEIJER
