Oost-Timor blok aan
been van Indonesië
Strijd tegen zonde binnen Wageningen
GMV, een muisje
tussen olifanten
Reportage
Verzet in vroegere Portugese kolonie niet te breken
DONDERDAG 2 AUGUSTUS 1984
PAGINA 13
Onder de Japanse buiten
landse correspondenten in
Jakarta gaat het verhaal, dat
er in de afgelopen zes maan
den een hausse is in de ver
koop van Japanse naaima
chines. Het Indonesische le
ger neemt ze in grote hoe
veelheden af. De naaimachi
nes, zo wordt verteld, worden
geschonken aan honderden
vrouwen van wie de mannen
in Oost-Timor zijn gesneu
veld. Hoeveel Indonesische
militairen er precies zijn ge
sneuveld, is niet bekend.
Maar volgens naar Australië
en Portugal gevluchte Oostti-
morezen zijn in het afgelopen
half jaar meer dan duizend
Indonesische soldaten ge
dood bij gevechten tegen
eenheden van het Falintil, de
militaire arm van het Fretilin,
het front voor de onafhanke
lijkheid van Oost-Timor. De
voorlichting van het ministe
rie van defensie in Jakarta
noemt deze berichten over
dreven. Volgens het ministe
rie zijn zo'n 150 Indonesische
soldaten gewond of gedood
tijdens acties tegen de guer
rilla's.
door
Bob Mantiri
De hongersnood, waarvan vooral veel kinderen het slachtoffer worden, is jarenlang verzwegen. (foto's gpd>
Wat er ook waar moge zijn van
deze berichten, een feit is dat het
Indonesische leger er niet in is
geslaagd het verzet in de voor
malige Portugese kolonie, on
danks zijn overwicht in man
kracht en materieel, in de kiem
te smoren. Het lijkt er eerder op
dat het verzet op het eiland ster
ker uit de strijd is gekomen. An
ders waren de militaire leiders in
Jakarta geen grootscheeps offen
sief begonnen tegen de eenhe
den van Falintil. Maar liefst twin
tigduizend manschappen namen
aan deze grootscheepse militaire
operatie deel waarbij helikop
ters, AMX tanks en Bronco OV-
10 vliegtuigen werden ingescha
keld. Het offensief begon begin
dit jaar, maar nog altijd worden
er troepen en materieel heen ge
stuurd.
Dat werd vorige maand ge
meld door de correspondente
van het Amerikaanse persbureau
United Press International, die
prompt het land moest verlaten.
De militaire autoriteiten bewa
ren een diep stilzwijgen over de
situatie op het ingelijfde eiland
dat praktisch van de buitenwe
reld is afgesloten.
Meedogenloos
Waarnemers zeggen dat het
Fretilin over een legermacht van
circa 7000 man beschikt. Het is
de laatste jaren, beduidend ge
groeid. Veel jonge Oosttimore-
zen hebben zich erbij aangeslo
ten. Dat zou voornamelijk zijn
gekomen door het meedogen
loos optreden van de militairen
tegen het Oosttimorese volk. Met
name de operatie „Pagar betis"
(haag van benen) waarbij het le
ger duizenden Oosttimorezen als
schild gebruikte tijdens de jacht
op de guerrilla's in de bergen, het
interneren van sympathisanten
van het Fretilin op het eiland Au-
taro, voor de kust van Dili, heeft
een massale vlucht van Oostti
morezen naar het verzet in de
bergen veroorzaakt.
Amnesty International, de in
ternationale organisatie die op
komt voor de mensenrechten,
heeft de hand weten op te leggen
op een handboek voor de Indo
nesische soldaat, waaruit blijkt
dat het leger de gevangenen mar
telt.
Ook de rooms-katholieke kerk
in Indonesië, maar vooral de Por
tugese r.k. kerk, maakt gewag
van systematische grove schen
ding van de mensenrechten op
Oost-Timor, waar het volk als ge
volg van de burgeroorlog, de
droogte, de hongersnood die lan
ge tijd door Indonesië werd ver
zwegen, toch al sterk is uitge
dund. Sinds Indonesië Oost-Ti
mor in~1975, na een bloedige bur
geroorlog binnenviel en een half
jaar later bij de republiek inlijf
de, zouden er 350.000 Oosttimo
rezen zijn gedood. In de Portuge
se tijd woonden er zo'n 600.000
mensen op het eiland.
Teruggedrongen
Aanvankelijk leek het erop dat
de Indonesiërs het verzet had ge
broken. In 1979 werd het aantal
guerrilla's geschat op circa drie
honderd. Maar dat is intussen
sterk uitgebreid, evenals het
frontgebied dat zich nu over heel
het eiland uistrekt. In 1980 wer
den zij teruggedrongen naar de
noordoostelijke punt van het ei
land. Maar nu schijnen ze vol
gens de berichten van vluchte
lingen het gebied in de driehoek
Viqueque-Baucau-Los Paolos
onder controle te hebben.. Even
als het centrale berggebied van
Manatuto en het westelijke deel
deel van het eiland, terwijl de
greep van het Indonesische leger
zich beperkt tot Dili, de hoofd
stad. Buiten de steden zijn de
soldaten een makkelijke prooi
van de scherpschutters van de
rode brigades van het Falintil.
In hun poging om de guerril
la's uit hun schuilplaatsen te krij
gen, past het leger de tactiek van
uithongering toe. Maar ondanks
de stelselmatige vernietiging van
de oogsten en het gebruik van
brandbommen en ontbladerings-
middelen konden de Indonesiërs
de guerrilla's niet op de knieën
kunnen krijgen. De guerrilla's
krijgen kleren en voedsel van de
bevolking in de dorpen. On
danks de strenge bewaking van
de dorpen en het netwerk van
verklikkers die het doen en laten
van de dorpelingen aan de lokale
militaire inlichtendienst moeten
doorgeven.
Sabotage
De meeste van de dorpen aan
de voet van de bergen worden
echter bevolkt door de honder
den guerrilla's die zich zoge
naamd hebben overgegeven,
maar na hun overgave infiltreer
den in het leger en van tijd tot
tijd sabotageacties uitvoerden.
Bezoeken aan het eiland zijn
tot dusver slechts voorbehouden
aan mensen die Indonesië goed
gezind zijn. Zoals de voormalige
Australische premier Gough
Whitlam, die stilwzijgend had in
gestemd met de inlijving van
Oost-Timor bij Indonesië omdat
hij bang was dat de voormalige
kolonie, vlak voor de deur van
Australië, zich zou ontwikkelin
gen tot een Cuba. Hij verklaarde
na een bezoek aan het eiland dat
de verhalen over martelingen en
hongersnood geen grond van
waarheid bevatten. Dat werd la
ter bevestigd door een Australi
sche parlementaire missie en
door de Australische ambassa
deur in Jakarta, Dalrymple, die
er onlangs een kijkje mocht ne-
De Nederlandse ambassade is
verscheidene keren uitgenodigd
om een bezoek te brengen aan
het eiland, maar heeft dat tot
dusver geweigerd omdat zo'n be
zoek zou kunnen worden uitge
legd als erkenning van de inlij
ving van de Portugese kolonie
tot de Indonesische republiek.
Voor de Australische regering
is het van belang goede betrek
kingen te onderhouden met het
buurland. Indonesië is niet al
leen een belangrijk afzetgebied
voor Australische produkten,
maar door de strategische lig
ging is het voor Canberra belang
rijk op goede voet te staan met
dat land. De betrekkingen tussen
beide landen waren lange tijd ge
spannen, mede als gevolg van
een resolutie van een radicale
minderheid binnen de Australi
sche Labour Partij (ALP) waarin
van Indonesië geeist wordt dat
het zich uit Oost-Timor terug
trekt, er verkiezingen komen on
der toezicht van de VN, en Au
stralië zijn militaire en economi
sche hulp aan dat land stopzet.
Diplomatiek
De leiders van de Australische
Labour Partij, Bob Hawke en
Bill Hayden, respectievelijk pre
mier en minister van buitenland
se zaken, wisten echter op de re
cente partijbijeenkomst de
scherpe kanten van de resolutie
af te halen.
Het Fretilin, waarvan de voor
naamste exponent in het buiten
land Ramos Horta is, is intussen
een diplomatiek offensief begon
nen om de kwestie Oost-Timor
weer in de internationale schijn
werpers te krijgen. Belangrijkste
doel is de zaak weer op de agen
da van de Algemene Vergade
ring van de VN te krijgen, die in
september in New York bijeen
komt.
Op het eerste gezicht lijkt het
erop dat hij succes heeft. Paus
Johannes Paulus bracht de
schending van de mensenrech
ten op het eiland, dat voor 90 pro
cent rooms-katholiek is en dat
volgens de Vaticaanse afgezanr
in Dili bisschop Carlos Ximenes
Belo nu dreigt te worden wegge
drukt door het islamitisme, ter
sprake toen de nieuwe Indonesi
sche ambassadeur bij het Vati-
caan zijn geloofsbrieven kwam
aanbieden. De paus kritiseerde
het Indonesische optreden in de
voormalige kolonie en zei dat het
de „vurige wens is van de Heilige
Stoel dat de rechten van het indi
vidu worden geëerbiedigd op
Oost-Timor".
Ook in de Verenigde Staten
toont men zich bezorgd over de
schending van de mensenrech
ten op het eiland. Minister van
buitenlandse zaken Shultz over
handigde onlangs in Jakarta aan
zijn Indonesische collega Moch-
tar Kusumaatmadja een brief
van 123 Congresleden waarin
melding wordt gemaakt van de
„wreedheden tegen de Timorese
bevolking". Minister Mochtar
heeft deze klacht echter van de
hand gewezen.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat
Indonesië het Oosttimorese volk
zelfbeschikkingsrecht zal geven.
Maar daartegenover staat dat het
Oosttimorese verzet zich niet
makkelijk gewonnen zal geven.
Ter illustratie: tijdens de Tweede
Wereldoorlog werd het eiland
slechts verdedigd door 400 Au
stralische commando's, die de
duizenden Japanners anderhalf
jaar lang bezig hielden. Aan Au
stralische zijde sneuvelden maar
veertig man, terwijl de Japan
ners grote verliezen leden.
Een vakbond die nog groeit
Terwijl de vakcentrales CNV, FNV
en MHP in de eerste drie maanden
van dit jaar een verdergaand leden
verlies van één tot twee procent re
gistreerden, kent Nederland ook
nog een vakorganisatie die leden
wint. Hoewel de benaming 'vakor
ganisatie' op zijn minst omstreden
De winnaar is het GMV, het Ge
reformeerd Maatschappelijk Ver
bond. Anders dan CNV of FNV, ze
tels het GMV niet in een fors flatge
bouw in de randstad, maar in een
lommerrijk gelegen maar beschei
den, villa dichtbij het station van
Zwolle. Gedurende het afgelopen
jaar nam het aantal GMV-leden toe
van 8800 tot 9400, een groei van bij
na zeven procent dus. Maar naast
de FNV met bijna honderd keer zo
veel leden, en het CNV dat meer
dan dertig keer groter is, blijft het
GMV een muisje tussen de olifan-
door
Nel van Bemmel
Het GMV is niet alleen kleiner,
ook heel anders. Het is principieel
tegen stakingsacties. In plaats van
'rechten' benadrukt het GMV lie
ver 'plichten'. En het verkiest het
'harmoniemodel' waarin werkne
mers en werkgevers samenwerken
boven het 'conflictmodel' waarin
werkgevers en werknemers ten ge
volge van hun respectievelijke be
langenbehartiging tegenover el
kaar staan. Omdat immers „God
van ons vraagt elkaar lief te heb
ben en God de eer te geven die
hem toekomt", zo legt adjunct-di
recteur J. Westert van het GMV uit.
Het GMV overkoepelt dan ook een
werknemersvereniging én een
werkgeversvereniging. De werkge-
verspoot heeft zo'n 900 leden, het
werknemersdeel 8500. Die combi
natie is voldoende om de sympa
thie van andere bonden uit te slui
ten.
Adjunct-directeur Westert vindt
het geen bezwaar. Het GMV heeft
zijn leden uit de gereformeerde
kerken vrijgemaakt. Het is dus te
beschouwen als een zusterorgani
satie van het Gereformeerd Poli
tiek Verbond (GPV). Westert: „De
werkgevers en werknemers die bij
ons lid zijn leven vanuit eenzelfde
visie. Daardoor bestaat er tussen
hen geen onoverbrugbare kloof'.
Hij voegt daaraan toe dat de werk
geversleden vooral kleine zelfstan
digen zijn, waaronder veel boeren.
Onvrede
Het GMV dateert van 1952. De
oprichters hadden onvrede met de
mate waarin het CNV zijn C liet
verwateren. Bovendien vond het
GMV het belangrijk volgens het
harmoniemodel met werkgevers
en werknemers te werken. Tot het
midden van de jaren zeventig tim
merde het gereformeerde verbond
weinig aan de weg, maar sindsdien
heeft het een professioneel appa
raat (met elf beroepskrachten) op
gezet. In die aanpak ziet het GMV
de belangrijkste oorzaak van zijn
groei. Nu probeert het een voet tus
sen de deur te krijgen bij werkge
vers-werknemers-overleg in be
drijven waar het GMV een flinke
aanhang heeft.
Zo praatte de kleine bond bij het
plasticbedrijf Wavin in Harden-
berg mee over de cao, raakte het
GMV bij het architectenbureau
DHV in Amersfoort betrokken bij
de gesprekken over collectieve
ontslagen en telt het GMV door het
hele land zo'n 160 leden bij onder
nemingsraden. Buitengewoon wel
kom zijn de gereformeerden wat
CNV en FNV betreft, in het alge
meen niet. Zo heeft het GMV an
derhalfjaar geleden tegen de beide
vakcentrales de rechter moeten in
schakelen om te mogen meedoen
aan het overleg over collectief ont
slag bij het Bunschoter metaalbe
drijf Polynorm.
Relletjes
Belangrijker dan deelname aan
overleg vindt het GMV echter zijn
taak leden te helpen die problemen
hebben met kwesties als beloning
en sociale zekerheid. Terwijl het
GMV zich vooral onderscheid door
wat Westert noemt het 'bezinnings-
aspect'. In plaatselijke afdelingen
en op themabijeenkomsten wordt
aandacht besteed aan kwesties als:
hoe moetje als politieman omgaan
met relletjes. Hoe handhaaf je het
gezag. Wat kan een verpleegkundi-
ACHTERGROND
ge doen, als deze zou moeten hel
pen bij een abortus. Hoe te reage
ren op euthanasie. Hoe kun je je als
werknemers verzetten tegen
werken op zondag.
Ook in het jongerenwerk heeft
het GMV een voor vakbonden bij
zondere benadering. Westert: „Bij
voorbeeld op een dag over jeugd
werkloosheid. Dan spreken we
over de vraag: „Wat zegt de bijbel
over arbeid. En als er dan geen be
taalde arbeid blijkt te zijn. organi
seren wij vrijwilligerswerk. Kijk,
dat heb ik nou bij het CNV ge
mist".
'Medezeggenschap' is gezien de
wet op de ondernemingsraden
eveneens een onderwerp voor het
GMV. Westert: „Wij hebben op
grond van discussies met de leden
het uitgangspunt aanvaard dat
door werknemers opgeëiste mede
zeggenschap onjuist is. Dat heb
ben we gezegd op basis van bijbel
se richtlijnen die de diverse taken
aan de mensen toebedelen. Aan de
één als werknemer, aan de ander
als werkgever of eigenaar.
Uitgesproken
Stel nu dat een werknemer ziet
dat het bedrijf waar hij werkt in ge
vaar komt door foute leiding. Dan
moet hij daar bezwaar tegen ma
ken. Van zijn directe chef tot aan
de raad van commissarissen toe,
als dat nodig is. Ten slotte zijn er
twee mogelijkheden: óf hij vindt
gehoor, óf hij vindt dat niet. In dat
laatste geval is de werknemer uit
gesproken. De eigenaar wenst zijn
beleid kennelijk voort te zetten, de
werknemer moet zich daarbij neer
leggen. Maar dit is natuurlijk een
zeer extreem voorbeeld".
Zo extreem kan het wel lopen,
bij deze vakbond die geen echte
vakbond is. De pagina in de GMV-
brochure 'Principieel en Praktisch'
die een greep uit de activiteiten op
somt toont het afwijkende van de
ze bond in zijn volle breedte. Naast
een cursus voor OR-leden, een in
formatiekrant voor schoolverlaters
en een boekhoudcursus voor agra
rische ondernemers figureren daar
het opzetten van een project voor
werklozen en een informatiedag
over de arbeidsvoorwaarden van
de koster.
De Staatkundig Gereformeer
de Partij in Wageningen is ten
strijde getrokken tegen het plaat
selijke Sportfondsenbad, dat in
het overdekte deel een mogelijk
heid wil geven tot naaktzwem-
men, dit op verzoek van een na
turistenvereniging. In een open
brief aan burgemeester en wet
houders en de raad en in brieven
aan de plaatselijke kerken en tal
van christelijke verenigingen en
instellingen vraagt de SGP, te
gen deze ontwikkeling protest
aan te tekenen bij het gemeente
bestuur.
Het SGP-bestuur noemt naakt-
zwemmen zedeloos en zedenver-
wilderend. "Herinnert de nood
zaak van kleding, inclusief bad-
of zwemkledij, niet aan de vrese
lijkheid van de zondeval in het
paradijs? Verachting daarvan is
een teken van diepgezonken
ruwheid en oorzaak van zedelijk
verval. Wie zich over schaamte
heenzet, keert Gods orde om".
De SGP verwijst ook naar Zon
dag 41 van de Heidelbergse Cate
chismus. "Wordt het ons daar
niet voorgehouden, dat alle on
kuisheid door God vervloekt is
en dat wij, de onkuisheid van
harte een vijand zijnde, ingeto
gen leven moeten, hetzij in de
heilige huwelijkse staat of daar
buiten?"
De overheid heeft hierin een
taak. "Zij is Gods dienaresse en
heeft te handelen overeenkom
stig het onfeilbare Woord van
God, gebonden ook aan zedelijke
normen. Door deze zonde binnen
de grenzen van Wageningen toe
te laten, handelt de overheid in
strijd met haar roeping".
De SGP hoopt, "dat dit kwaad
nog in de kiem gesmoord kan
worden, om later niet geconfron
teerd te worden met de vérstrek
kende gevolgen van zedenver
wildering". En wat de kerken en
christelijke verenigingen en in
stellingen betreft, vertrouwt de
partij erop, dat deze hun 'verant
woordelijkheid en dure plicht'
verstaan.
Beroepen
Hervormde Kerk: aangeno
men de benoeming tot bijstand
in het pastoraat te Dinxperlo W.
Jansen Lichtenvoorde, naar
Driebergen (voor bejaardenpas
toraat) J. Smit Soest, naar Ril-
land-Bath M. G. Kampstra (le
raar godsdienst) Goes, naar Ren-
kum (Oranje Nassau-Oord) kan
didaat mevrouw G. P. Floor Wa
geningen.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Den Helder
(vlootpredikant) G. Pors Dor
drecht (voorheen hervormd pre
dikant in Paramaribo).
Nederlands Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Rijswijk
en Den Haag-Zuid J. H. Veef-
kind Krommenie.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Arnhem J. J. van
Eckeveld Zeist.
Op 15 augustus zal het 60 jaar
geleden zijn. dat kardinaal Al-
frink, de oud-aartsbisschop van
Utrecht, tot priester werd ge
wijd. Hij begon als kapelaan in
Maarssen. Van 1955 tot 1976 was
hij aartsbisschop, opvolger van
de overleden kardinaal De Jong.
Op 28 maart 1960 benoemde
paus Johannes de 23ste Alfrink
tot kardinaal.
De algemene overste van de
orde der Jezuieten, de Nederlan
der Peter-Hans Kolvenbach,
gaat in oktober naar Latijns-
Amerika om met ordeleden te
praten over hun werk onder de
huidige politieke omstandighe
den.
Een belangrijk gespreksonder
werp zal Nicaragua zijn, waar pa
ter Fernando Cardenal als minis
ter van onderwijs deelneemt aan
de sandinistische (marxistische)
regering. Gezien de ingewikkel
de toestand daar zijn er nog geen
maatregelen tegen hem te ver
wachten, maar overste Kolven
bach heeft hem er wel op gewe
zen, dat zijn ministerschap niet
valt te combineren met de uitoe
fening van het priesterambt. Bij
volharding kan dit ernstige ge
volgen hebben.'
Kolvenbach zal geen maatre
gelen nemen zonder raadpleging
van de provinciaal voor Midden-
Amerika, pater Valentin Menen-
dez.
Kerken geschorst
Het bestuursvoorstel om
twee blanke kerken in Zuidelijk
Afrika van hun lidmaatschap te
schorsen heeft gisteren op de al
gemene vergadering van de Lu
therse Wereldfederatie in Genè-
ve de vereiste tweederde meer
derheid gehaald van de 330 af
gevaardigden. De schorsing
blijft zolang deze kerken het
apartheidsregime in Zuid-Afrika
niet duidelijk in het openbaar
veroordelen.
Het gaat hier om de Lutherse
kerk van de Kaapprovincie (6600
leden) en de Evangelisch-Lu-
therse Kerk van Namibië (15.000
Duits-sprekende leden). De
schorsing betekent, dat deze ker
ken hun stem verliezen in het
werk van de wereldfederatie en
haar commissies.
De Lutherse assemblee gaf
goedkeuring aan een verklaring
die afstand neemt van de anti-
loodse geschriften van de kerk
hervormer Luther en van diens
bijdrage aan het 'religieuze anti
semitisme'. In het document
wordt 'met spijt' vastgesteld,
'dat Luthers naam ten tijde van
iet nationaal-socialisme kon die-
len tot rechtvaardiging van anti
semitisme en dat zijn geschriften
dch daarvoor goed lenen".
Secretaris-generaal Gerhard
Riegner (Zwitser) van het Joods
Wereldcongres betitelde deze
verklaring als 'een keerpunt in
de betrekkingen tussen luthera
nen en joden'.
ke vredesoproep voor beëindi
ging van de wapenwedloop en
voor steun aan dienstweigeraars.
"In de atoomhei wordt alles ver
nietigd wat men wil bescher
men".
De ondertekenaars keren zich
tegen de 'logica van de afschrik
king' en de 'boze geest van de
koude oorlog'. "Vijandigheid
kan worden overwonnen door
ontmoetingen tussen mensen in
een verzoenende geest, weder
zijdse tolerantie en begrip voor
de problemen van de andere par
tij".
