Dr. Faustus: revolutionaire televisieserie Bintangs gaan opnieuw beginnen Bioscopen staken de proef met verlaagde prijzen Van vanavond af op VPRO-scherm Frank Kraayeveld: 'Geen futloos dansorkestje' Woodrow Parfrey overleden WOENSDAG 1 AUGUSTUS 1984 RADIO-TV-KUNST PAGINA 19 Miklós Jancsó, regisseur van 'Dr. s.FaUStlLS(foto GPD) UTRECHT/HILVERSUM (GPD) - We beginnen de laat- ste paar jaar wat gewend te raken op het gebied van tv- series die voldoen aan hoge eisen van filmkunst. Engeland gaf al Brideshead te zien, Duitsland Berlin-Alexander- platz, Zweden geeft Fanny and Alexander in het verschiet (de lange versie) en van de Italianen hebben we nog Marco Polo te goed. Wat durf en orginaliteit betreft nemen de Hongaren nu een spectaculaire voorsprong met het door Miklós Jancsó geregisseerde Dr. Faustus, want Hongarijes befaamdste cineast introduceert er een volstrekt nieuwe methode van tv-filmen mee. En met imponerend resultaat ook, al zal het voor velen wennen zijn aan zijn stijleige naardigheden. De VPRO begint de negendelige tv-serie vanavond uit te zenden. De eerlijkheid gebiedt te melden dat Jancsó er het tv-publiek in ei gen land bepaald niet mee te paai en wist, want Dr. Faustus stelt ho ge eisen aan specifiek historische belangstelling en concentratiever mogen bij de kijkers en in Honga rije is het doorsnee tv-publiek net zo geconditioneerd op hapklaar vertier als bij ons. Het getuigt dan ook van bijzondere moed van de VPRO de negen delen van Dr. Faustus aan te kopen onmiddellijk nadat de kwaliteit ervan gebleken was tijdens het Film Festival Rot terdam dat in februari de wereld première presenteerde. De reacties toen waren unaniem geestdriftig. door Pieter van Lierop De serie is gebaseerd op het boek De Gezegende Hellevaart van dr. Faustus, geschreven door Laszló Gyurkó, een man die zeer goed is ingevoerd in de recente historie van Hongarije. Gyurkó is trouwens tevens de auteur van de officiële biografie van Janós Kadar, sinds 1956 Hongarijes staatshoofd. Uit dit nevenfeit valt af te leiden dat hoe onverbloemd ook, uitgepro- ken schrijnend zelfs, een halve eeuw Hongaarse geschiedenis in Dr. Faustus wordt beschreven, er zeker geen sprake is van subversie ve meningen of zo. Als zij verbaasd raken over de niet malse zelfkritiek waarvan deze serie getuigt, dan be tekent dat enkel dat wij hier nog onvoldoende doordrongen zijn van de openheid en artistieke vrijheid die in Hongarije bestaat op een ma nier die zijn weerga in de rest van het oostblok niet kent. Jancsó is overigens bepaald niet de eerste cineast (eerder de laatste) die aandacht ging geven aan de zwarte bladzijden in Hongarijes re cente historie. De behoefte tot afre kenen met het verleden deed zich zes jaar geleden al gelden bij filmers als Gabor en Kovacs, later gevolgd door Bacsó, Kósa, Mesza- rós, Makk en in zekere zin ook Gó- thar en Sandor. Deze filmers ope reerden toen nog in de marge van wat officieel werd toegelaten en soms ontleenden hun films meer belang aan moed en inhoud dan aan artistieke kwaliteiten. Jancsó's Dr. Faustus trekt de balans nu in evenwicht. Zijn serie vat als het ware al die voorgaande films sa men door politiek en sociaal rela- vante gebeurtenissen te behande len vanaf 1927 tot en met 1974, sa menvallend met de levensloop van zekere György Szabados, een telg uit een burgelijke familie die zich een comfortabele woning in Boe dapest kan permitteren naast een riant" buitenverblijf aan het Bala- tonmeer. Vader is ambtenaar, moe der is van adel. In weerwil van de opvattingen thuis, neemt György als jongen deel aan het verzet tegen de Duitse (en Hongaarse) fascisten. Hij komt in contact met commu nisten, omhelst na de oorlog hun ideologie, helpt de omwenteling van 1947 te bewerkstelligen en als de communisten eenmaal de macht hebben wordt ook hij dupe van de rigide. Stalinistische repres sie onder Rakosi die meende dat het doel alle middelen heiligde. Net als tijdens de oorlog komt György in de gevangenis terecht, wordt mishandeld en vernederd. Vergissing Amper op vrije voeten en zijn wonden nauwelijks nog gelikt, wordt hij andermaal gearresteerd als de Opstand van 1956 in bloed is gesmoord door de Russen. Ditmaal blijkt hij slachtofffer van een ver gissing. Alle tourmentaties hebben hem niet kunnen afbrengen van zijn geloof in een humaan onder bouwd communisme. Hij krijgt eerherstel als partij-lid en men biedt hem zelfs een belangrijke be stuursfunctie aan in een provincie stad. Daar wordt Szabados gecon fronteerd met corruptie en gekon kel, hij weet zich echter te handha ven en loodst de stad nog door de bedreiging heen van een waters nood door dijken te laten doorste ken op een plaats dat de Donau er slechts drie minder betekenende dorpjes overspoelt, een doortasten de daad waar overigens die dorpe lingen hem niet echt dankbaar voor zijn. Intussen raakt de be windsman steeds vaker onderhe vig aan twijfels over de haalbaar heid van zijn idealen en de moge lijkheden van de mens. Er zit tus sen de carrière-lijn door ook nog een dozijn amoureuze affaires ver vlochten en ook de wederwaardig heden van andere familieleden zor gen op gezette tijden voor verbre ding van het spectrum meningen en perspectieven. György Szabados is niet een erg spannend personage. Zijn psyche krijgt weinig profiel en zijn gedrag plaatst hem onveranderlijk in de juiste hoeken, bezien vanuit de he dendaagse partij-optiek: in het ver zet gezeten, communist geworden toen je daar nog iets voor over moest hebben, geen bewonderaar geweest van Rakosi, slachtoffer ge worden zelfs, begrip opgebracht hebbend voor de motieven achter de opstand van 1956 maar er niet aan meegedaan, dus ook niet ge vlucht en daarna een bedachtzaam medewerker gebleken aan de op bouw van zijn land. Een model- Hongaar eigenlijk. Met zijn opvat tingen was het al niet anders ge steld. Hij is bereid schande te spre ken van wat de stalinisten met R^jk hebben uitgevreten. Hij heeft als drukkerij-chef in 1956 gewei gerd een manifest te drukken waarin Amerika gesmeekt werd om militaire interventie. Hij brengt in 1968 compassie op voor de goed bedoelende Dubcek in Tsjechoslo- wakije, maar verwijt hem gebrek aan realisme. Hij heeft begrip voor de dissidentenbeweging, maar wil ze toch ook weer niet steunen. Sza bados' opinies vallen samen met die van het nuchter en pragmati sche geworden Hongarije zelf, een land dat na 300 jaar overheersing door elkaar afwisselende, vreemde mogendheden, zich bewust is ge raakt van de beperkingen die zijn voortgekomen uit de historie en de misschien wel ongelukkiste plek op de kaart van Europa. Toch is Szabados aan het eind van zijn leven tot chronische zwaarmoedigheid vervallen, al heeft hij zichzelf weinig te verwij ten. Maar zo vaak heeft de man zijn emoties in pragmatisme gesmoord, dat hij uiteindelijk geen raad meer weet met wat hem nog aan gevoe lens rest en dan zoekt hij de dood op tijdens een storm op Balaton. Macht Wat heeft dit nu allemaal met Faust te maken? Niets en eigenlijk ook weer alles. Schrijver Gyurkó ziet Szabados als dr. Faustus, door Mephisto verleid met politieke macht. En macht brengt een inte ger mens uiteindelijk nooit geluk. Macht corrumpeert en maakt van iedere Faust ook weer een Mephis to. De eerste hoogst originele vondst van dit scenario is om de hele geschiedenis te laten vertellen door... Mephisto zelf, die het dan ook voortdurend heeft over „mijn protégé". Een daarmee samenhan gende vondst betreft de casting. Tot 1956 laat Jancsó de hoofdrol (Faustus dus) spelen door Lajos Balazsovits, op het moment echter dat György zich laat benoemen tot gemeente-secretaris, een functie met niet geringe politieke macht (gesymboliseerd door een overge dragen dienstpistool, hij heeft er voor moeten tekenen) wordt de rol overgenomen door Andras Kozak die we in de leader van de tv-serie telkens ook zien als de schijnbare verteller; Mephisto dus. De allego rie is overduidelijk. Formeel een briljante zet. Daar zijn er meer van. Meest bij zonder is wel hoe Jancsó „litera tuur" ombouwt tot „televisie". De handicap van alle boekverfilmin- gen is dat de taal verdwijnt voor zover het niet gaat om dialogen en daarmee verdwijnen tevens de spe cifieke woordkeus, de overpeinzin gen, de atmosfeer, de stijl van het boek. Dat heeft Jancsó weten te vermijden. Als ondertitel gaf hij aan de serie mee: „Fragmenten, il lustraties, variaties" en dat mag le- terlijk genomen worden. We horen het boek voorlezen (door Mephisto dus) in de oorspronkelijke woor den van Gyurkó, fragmenten wel iswaar maar dan wel de meest sail lante en markante fragmenten. Daarbij zien we de acteurs hun rol len spelen, maar ze houden door gaans hun monden stijf dicht. Ze handelen, gebaren, kijken, drinken zeer veel glazen leeg en roken zich te pletter, maar pas op de plaatsen waar in de oorspronkelijke tekst een fiard dialoog zat, zien we ze nu daadwerkelijk ook iets te berde brengen. De beelden vormen geen zelfstandig drama, ze zijn inder daad illustraties. Meestal althans. Soms dat is dan weer het speelse van Jancsó die een broertje dood heeft aan elke conditionering zien we in de beelden andere din gen gebeuren, of dingen anders ge beuren dan de verteller beschrijft. Je hoort bij voorbeeld: „György deed het raam open", maar we zien Fragment uit de tv-serie 'Dr. Faustus György de deur dichttrekken. Dat zijn de variaties op zijn simpelst, maar ze gaan ook verder en krijgen zelfs symbolische bedoelingen waar de tekst helemaal niet over rept. Aan het einde van deel 9 zit een mislukkende verleidingsscène (let straks op wat er met een geel truitje gebeurt) waarvan de fines ses op geen stukken na tot Mephis to schijnen te zijn doorgedrongen. Montage De beelden op zich, in techni sche zin, zijn overigens fenome naal. Jancsó is al twintig jaar be roemd en berucht door zijn naadlo ze montage. Vroeger speelden zijn film altijd op open terrein en dan liet hjj Janos Kende de meest inge wikkelde en desoriënterende ca merabewegingen maken van ex treme lengten. In Elektra destijds werd niet meer dan elf keer gesne den; voor een normale speelfilm is een gemiddelde van 700 „schnitts" gangbaar. In „Hart van de Tiran" (zijn vorige film) liet Jancsó voor het eerst zien dat hij die techniek, zij het minder extreem, ook kon toepassen in studio-decors, al wa ren die zo ruim dat er nog steeds panoramisch kon worden ge draaid. Dr. Faustus echter is ge maakt voor televisie en op video, zodat er bijna niet meer met totaal opnamen gewerkt kon worden. Close-ups zijn voor een klein scherm belangrijker. Toch frap peert Jancsó opnieuw keer op keer met de meest ingenieuze camera bewegingen die naadloos van het ene interieur in het andere terecht lijken te komen, jaren kunnen overbruggen en enorme afstanden, seizoenswisselingen meepikkend zelfs. Een verschil met vroeger is evenwel dat er nu gemonteerd is via nauwelijks zichtbare over vloeiers, onmerkbaar verschoven studio-panelen, dubbeldrukken en misleidende spiegeleffecten. Het resultaat blijft fabuleus. Inhoude lijk mag Dr. Faustus minder ge waagd zijn dan sommige recente films van Bacso, Kosa en vooral de laatste Meszaros, in vooral formele zin moet Dr. Faustus gezien wor den als een tv-serie van werkelijk revolutionaire betekenis. 1(2) Two tribes - Frankie goes to Hollywood 2 (1) Wake me up before you gogo - Wham 3 4) To France - Mike Old- field 4(3) Only when you leave - Spandau Ballet 5 (15) Smalltownboy - Brons ki Beat 10 (11) Each and everyone - Everything but the girl 11 (10) Over de muur - Klein Orkest 12 (12) Verrek zeg kerel ben jij het - Lodewijk van Ave- zaath 13 (13) Absolute - Scritti Polit- ti 14 5) The reflex - Duran Du- 16 (16) Change of heart Change 17 (33) I won't let the sun go down on me - Nik kers- haw 18 (23) When doves cry - Prin- 20 (28) Taxi - J.Blackfoot 21 (36) You don't love me - Ma rilyn 22 (27) Telefoonbaby - J. Spen cer and Lyda 23 High energy - Evelyn Thomas 24 (38) Jump - Pointer Sisters 25 (26) Somebody else's guy - Jocelyn Bronw 26 (29) Eyes without a face Billy Idol 27 (14) Let's hear it for the boy - Deniece Williams 28 (19) Rough justice - Bana- 29 (17) One love/people get ready - Bob Marley 30 (20) Self control - Laura Branigan 31 (21) Stuck on you - Lionel Richie 32 (37) Down on the street - Shakatak 33 (24) Cassandra - Bonnie and Jose 34 I'm your son South America - Silvio 35 (31) Class/style - Linda Le- 36 (35) Breakin' there's no stopping us - Ollie and Jerry 37 White horse - Laid back 39 (30) False alarm - Marsha Raven 40 When am 1 going to ma ke a living - Sade (Stichting Ned. Top 40) AMSTERDAM/REGIO (ANP) - De bioscoopconcerns City Exploitatie Maatschappij en Meerburg Thea ters BV, exploitanten van onge veer vijftig bioscopen in Amster dam, Rotterdam en Den Haag, heb ben besloten de korting op de toe gangsprijzen op maandag op te schorten. Dit heeft de directie van de concerns gisteren meegedeeld. Sinds januari van dit jaar kost een kaartje voor de theaters van deze concerns op maandag slechts zes gulden. Met ingang van maan dag 13 augustus vervalt deze kor ting voorlopig in afwachting van een onderzoek van de Nederlandse Herstructurerings Maatschappij (NEHEM) naar het effect van de kortingen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de Ne derlandse Bioscoopbond. Als de resultaten van het onder zoek van de NEHEM aanleiding zullen geven voor eenzelfde of een andere korting dan zullen beide maatschappijen zich daaraan hou den, aldus de directie. Met de di rectie van het Tuschinski-concern is afgesproken dat ook die biosco pen zich bij een eventuele nieuwe regeling zullen aansluiten, zodat op dat punt in de drie grote steden uniformiteit zal bestaan. Zowel Ci ty als Tuschinski zijn eigendom van de Amerikaanse Cannon Group. In de Leidse regio zijn geen bio scopen, die tot deze concerns be horen. Wel is er een aantal biosco pen, dat aan de proef op maandag heeft meegedaan. Daarvan zullen de City-bioscopen in Katwijk voor lopig het lage tarief (vijf gulden) op maandagen handhaven. Daar con stateert men een toeloop van het publiek op de goedkope dag, zon der dat dit ten koste gaat van be zoekersaantallen op andere dagen. Ook de Leidse Luxor-bioscoóp handhaaft het lagere tarief op maandagen. Bij de Euro-bioscopen in Alphen aan den Rijn, die tot het Jochems concern behoren, is men al op 25 juni gestopt met het lagere tarief op maandagen. De overige biosco pen in Leiden hebben niet meege daan aan de verlaging van de toe gangsprijzen. Zij handhaven op maandagen hun gebruikelijke ta rief. Reclame misleidend AMSTERDAM (GPD) - De Recla- me Code Commissie heeft de recla me van Nico Lesman uit Delfzijl die informatiepakketten over 'wor- maarde' verkoopt veroordeeld. Volgens de uitspraak misleidt Les man eventuele kopers door veel te beloven, de namen TNO en KRO- televisie aan te halen, veel geld (29 gulden) te vragen en dan slechts twee stencils over het kweken van wormen te sturen. Lesman heeft zich niet tegen de klacht verweerd en is ook niet in beroep gegaan. De klacht is ingediend bij de Co de Commissie naar aanleiding van advertenties in de bladen Onkruid, Onze Eigen Tuin en De Moestuin. Lesman prijst daarin uitgebreid de voordelen van wormaarde voor een gezonde goede tuin. Hij haalt aan dat de wormaarde-methode „TNO-onderzocht" is en door het televisieprogramma KRO Brand punt in de Markt is aangeprezen Frank Kraayeveld: 'power'. (foto GPD) AMSTERDAM (GPD) Kort na de twintigste ver jaardag van de Bintangs leek deze Bintangse rythm and blues-groep een roem loze dood gestorven te zijn. Toch heeft de groep uit Be verwijk, met Frank Kraaye veld meestal als centrale fi guur, maar overigens nooit met een bezetting die meer dan enkele jaren stand hield, nog altijd her en der in de provincie groepjes fa- natieke fans. door Henk Linse Bij die mensen zal de teleurstelling groot zijn geweest, toen drummer Harrv Schierbeek, gitarist Jack van Schie en zanger Guus (Gus) Pleines één voor één zeiden „er geen zin meer in te hebben". De Bintangs hebben nooit het grote succes weten binnen te halen en het spelen van het aloude repertoi re, aangevuld met enkele nieuwe werkjes van Frank, ging vervelen. Dit voorjaar echter kwam de naam Bintangs weer bovendrijven. In de zoveelste bezetting kan men de meest geroutineerde rythm and blues-machine weer inhuren voor alles wat uitstijgt boven een brui loft of partij. Frank Kraayeveld is natuurlijk weer de spil, verder is de bezetting volledig veranderd. „Vanaf eind augustus gaan we weer helemaal opnieuw begin nen". aldus manager Ben van Vue- ren die de groep wèl trouw geble ven is. In de rokerige sfeer van kroegen en clubs en op winderige strand- terrasjes is er echter meer te bele ven. Vorige week stond bijvoor beeld op de affiches van Jazzcafé De Kroeg in Amsterdam: „Zuper- zezzion rond Gus Pleines, Frank Kraayeveld, Burt van der Mey, Ja- pie Castricum en Hans Dulfer Deze kruising tussen de formatie Carlsberg en de (oude) Bintangs duikt op door de weekse avonden in de kleinschaligheid. Frank Kraayeveld: „Een tijdje geleden begonnen op het strand bij Wijk aan Zee wekelijke jamsessies met onder andere Danriy Lademacher Dat was heel swingend en op een gegeven moment hebben we el kaar gebeld en besloten om iets dergelijks te doen. Als geintje zijn we onder de naam „Binberg" (Bin tangs en Carlsberg) met deze con certjes begonnen. Even later liep het al uit de hand toen wij met zijn vieren op een groot festival hebben opgetreden, waarvoor eigenlijk Carlsberg geboekt was. Maar de nieuwe opzet van Carlsberg kwam niet van de grond en dus zijn wij maar gegaan". Gein De Binberg-avonden hebben in feite weinig weg van jamsessies De vier heren zijn strak op elkaar ingespeeld, wat voornamelijk aan de sterke familieband tussen deze twee rockgroepen te danken is ook met een minimum aan repeti ties weet het viertal de rock aan het rollen te krijgen. Frank moet zich nu en dan even voor de abrupte slotakkoorden verontschuldigen „maar zo gaat het nu eenmaal" op dergelijke feestjes. Gus Pleines en Kraayeveld com bineren hun stemmen nog steeds op de beproefde manier en compo sities als „Snake in the grass" en „Ridin' on the L and N" staan na tuurlijk nog op het repertoire, evenals een aantal Carlsberg-com- posities en natuurlijk een selectie uit werk van derden, zoals een stuk boogie a la John Lee Hooker of Canned Heat, bluesrock van ZZ- Top en vettige soul-klassieker als „Have mercy". De gein die de heren op de kleine podiumpjes hebben, straalt er van af. De toch al rauw grommende Kraayeveld kan hier ongestraft nog een schepje bovenop zijn ge brul doen en komt met zijn stem geluid ergens tussen Tom Waits en Joe Cocker uit. Gus Pleines - de gene die echt geen zin meer in Bin tangs of andere vaste dingen heeft - pakt het in deze ontspannen sfeer veel nonchalanter aan. Bij het hoge zinnetje „Please don't say we 're through", de pointe van het eer der genoemde „Have mercy" pro beert Pleines niet eens te halen Het is maar een geintje en voor een paar missers haal je dan je schou ders op, en een onverwachte gou den mondharp-solo is even later weer mooi meegenomen. Dulfer Zolang een nummer geen onver wachte wendingen vertoont, kan ook saxofonist Hans Dulfer de Bin- bergers leuk bijbenen. Een echte roek-blazer zal hij wel nooit wor den en jammer genoeg maakt hij heel aardige „leegtes" en overgan gen rommelig door dóór te blazen en slechts met een tik op zijn schouder zét hij zijn solo op het juiste moment in. Behalve „Ridin" is Dulfer kennelijk volledig onbe- LOS ANGELES (UPI) - De Ameri kaanse film- en televisieacteur Woodrow Parfrey die is opgetre den in meer dan 100 televisiestuk ken en speelfilms, waaronder "Dir ty Harry" met Clint Eastwood en "Papillon" met Steve McQueen, is op 61-jarige leeftijd in Los Angeles overleden. Na de Tweede Wereldoorl g, waarin hij met het Amerikaanse le ger vocht in Europa, studeerde Parfrey toneel in New York en be gon in de jaren vijftig met zijn car- kend met het repertoire, wat overi gens niet betekent ciat hij geen steentje bijdraagt aan een swingen de sessie. Bij de officiële Bintangs zijn de zaakjes wèl georganiseerd. Kraaye veld: „Wat denk je wat? Ik speel tegenwoordig gitaar. Ik vind twee gitaren goed klinken en de voor malige bassist van Barrelhouse neemt mijn plaats als bassist in" „Verschil met vroeger? Nou, het begon op het laatst met Jack, Gus en Harry erg vervelend te worden We wilden wel graag nieuw reper- toir spelen en niet vastroesten, maar er ging kennelijk zo weinig van uit dat het publiek erg sloom reageerde. En dan speelden we maar weer zo'n ouwe bekende om de zaak in begeweging te houden Wat me opvalt is, dat we nu een zaal de hele avond aan de gang houden met nieuw materiaal" Kernwoord van zijn muzikale be zigheden is voor Kraayeveld „po wer" „Als dat er niet meer is. kan ik net zo goed in zo'n futloos dans orkestje gaan spelen. Nou, dan sta je daar als een ouwe lui - ik ben nog geen veertig, nou ja bijna wel natuurlijk. Maar kortweg: zonder een beetje „power" er achter, doe ik niet mee". rière als acteur op Broadway, waar hij optrad in stukken als "Advise and Consent", "Room Service". "The Rehearsal" en "The Tiger and the Typist". In 1962 verhuisde Parfrey naar Los Angeles, waar hij van het to neel overstapte naar film en televi sie. Veelzijdig als hij was kon hij in de huid kruipen van vele persona ges. Op de televisie was hy o.m. te zien in "Flamingo Road" en in de bioscoop in "Planet of the Apes" en "Bronco Billy". Hij laat een vrouw en vier kinderen achter.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1984 | | pagina 19