Theatrale rijkdom van
papier, verf en stijfsel
Kunst in
het kort
Nieuw verfje voor Van Gogh
Matrogoth neemt met twee voorstellingen afscheid van Marinecomplex
Verhoevens 'Vierde Man'
slaat aan in Amerika
DINSDAG 24 JULI 1984
LEIDEN - Matrogoth is een nogal bijzondere theatergroep.
Bewoners van een met zoveel aandacht voor detail inge
richt wereldje, dat het wel kinderen lijken, die theatertje
spelen. Soms mag je als buitenstaander iets van de binnen
kant van dat wereldje zien. Dan kun je bij hen een toe
gangskaartje van zilverpapier kopen, waarop een tekstje
als 'liedjes van verlangen' of 'zoals eens' is geschreven. Bij
de ingang wordt er dan een nietje in geknipt. Voorstellin
gen beginnen slechts bij toeval op tijd. De entourage is
niet bepaald brandschoon te noemen en schimmig ver-
Het is toeval als je hoort van zo'n
uitvoering. Aan reclame doen ze
niet veel. Soms dwarrelt er een
verfrommeld en gescheurd papier
tje binnen, waarop in hanepoten
een voorstelling wordt aangekon
digd. Beter is het te letten op hun
affiches in de stad, meestal priege-
door
Ariejan Korteweg
lige tekeningen met collages of
kreten. Dan is het zaak om je snel
naar het Noordeinde te spoeden,
want de voorstellingen zijn vaak
uitverkocht. Wat wil je ook in een
theater met twaalf plaatsen. Toch
is dat al het dubbele aantal van de
vorige keer.
Waarom zo'n speldeknop-thea-
ter? Frank Berbée van Matrogoth:
"Gedeeltelijk is het opzet; het doen
is voor ons belangrijker dan het
verkopen. Gedeeltelijk is het ook
toeval; we zitten nu eenmaal in dit
gebouw. De ruimtes zijn hier niet
groter, dus het kan niet anders. We
zijn de directheid van zo'n klein
zaaltje gaandeweg gaan waarde
ren. Het contact met het publiek is
veel groter. Je vertelt je verhaal bij
na zoals in de huiskamer. Het is
voor het publiek ook bedreigen
der. Men raakt eerder betrokken".
Dat theater bouwen ze zelf. De
slotoptredens in het Marinecom
plex omvatten twee voorstellin-
gen, zodat er dit keer zelfs twee
theatertjes zijn ingericht, beiden
even klein. AJs je daar dan in het
schemerduister op de tast één van
de oude bioscoopstoelen wilt uit
kiezen, schiet een behulpzame ac
teur toe om nog even iets aan het
plankier te verschuiven. Dan kun
je je voeten beter kwijt. Langere
mensen worden vriendelijk naar
de achterste rij verwezen.
Die persoonlijke aandacht, daar
hoef je in een gewoon theater niet
om te komen. Matrogoth onttrekt
zich aan het gangbare circuit en
kiest voor de eigenhandig gemaak
te schuifdeuren. Het is geen kwes
tie van zich er tegen afzetten; nee,
ze trekken zich er gewoon niets
van aan. Geldende theaterafspra
ken interesseren hen niet, ze be
moeien zich er niet mee.
Gebochelden
De groep heeft al een lange ge
schiedenis. Matrogoth ontstond
ongeveer tien jaar geleden uit trai
ningen in bewegingstheater door
Warner Bailey, de oprichter van
Dog Troep. De eerste jaren maakte
de groep vooral straattoneel. Re
gelmatig werd het hart van Leiden
verrast door een bonte stoet van
middeleeuwse figuren, minstrelen,
heupwiegende negerinnen, gebo
chelden of in de boeien geslagen
uitschot, die in processie een 'gou
den' ei door de stad voerden of een
dansje maakten, begeleid door
trommels en schalmeien.
Bij Matrogoth is het altijd een
komen en gaan geweest. Ook nu
nog kan het gebeuren dat. als je ie
mand vraagt of hij bij Matrogoth
hoort, het antwoord is: 'Euhh...
nou, min of meer'.
Frank Berbée is de enige uit de
prille begintijd, die nog steeds deel
licht. Aan de regels en formaliteiten van het gangbare
theater storen ze zich niet.
De leden van de groep werken in het Marinecomplex aan
het Leidse Noordeinde, waar ze meestal ook wonen. Daar,
in de oksel van Galgewater en Witte Singel, verzamelt en
maakt Matrogoth spullen, die bruikbaar zouden kunnen
zijn bij voorstellingen. Daar ook wordt een of twee keer
per jaar een serie voorstellingen gegeven. Deze week voor
het laatst, want het gebouw wordt gesloopt. Matrogoth
verhuist naar de Varkensmarkt.
uitmaakt van de groep. Hij was het
ook, die na een langdurig verblijf
in Engeland en Frankrijk Matro
goth in een andere richting leidde;
niet meer het clowneske theater,
maar het maken van attributen
werd belangrijk. In 1977 trok de
groep in het Marinecomplex. De
eerste voorstelling daar was dan
ook geen theaterproduktie, maar
een tentoonstelling van objecten:
'Memory Bank. De tweede: 'Fanta
sie en herinnering van een reis',
was een mengvorm. Een rondlei
ding door het hele gebouw, waarbij
de bezoeker in elke ruimte weer
wat kon beleven: dans, muziek,
een tentoonstelling of theater. Met
een kopje warme chocolademelk
tot besluit.
Op het gebied van vormgeving
heeft Matrogoth steeds oorspron
kelijke ideëen. Zo zat het publiek
bij 'Inkijk in een Zweeds bordeel'
in een soort kijkkast. Steeds ging
er een luikje open, waarachter een
tafereeltje zichtbaar werd. Een
voorstelling die vanwege de titel
veel belangstelling trok, maar
waarbij ook velen werden teleurge
steld. Geen hijgende Helga's, maar
een zwart met grijze komedie
kreeg men voorgeschoteld.
Stijfsel
In de eerste van de twee nu lo
pende voorstellingen wordt een
stap terug naar het theater gedaan.
'Einde van hallo' is meteen de bes
te die ik van Matrogoth heb gezien
Een voorstelling die je zou kunnen
opvatten als een tegemoetkoming
aan het publiek. De overdadige ge
luidscollages van eerdere voorstel
lingen, die de gemompelde teksten
vaak onverstaanbaar maakten, zijn
ingetoomd. De muziek is vaak zelfs
melodieus, vooral door het krach
tig romantische pianospel van
Bram Groothof. Dc loodzware be
heptheid met het menselijke on
vermogen om van het leven op aar
de iets aangenaams te maken,
wordt nu geregeld met grappen en
invallen gerelativeerd.
Kortom, alles wat me aan eerde
re voorstellingen als 'Waarom ma
ken ze mensen' niet beviel, is ach
terwege gelaten. De rijkdom aan
ideeën van Matrogoth komt daar
door des te beter tot zijn recht. Met
als dominerend element de omge
ving, die Frank Berbée uit kranten
papier, stijfsel en verf weet te
scheppen. Stoelen, kastjes, lam
pen, een televisie, ja zelfs de kos
tuums zijn met papier-maché in
vrolijke kleuren bewerkt. Spelers
en decor horen daardoor bij elkaar,
lijken zelfs in elkaar over te gaan.
De door Frank Berbée gemaakte
rekwisieten en decorstukken vor
men samen een waar kunstwerk.
Een luxaflex vormt het achter
doek. Telkens als dit wordt opge
trokken, doemen weer andere gro
teske taferelen in reliëf op. De af
werking is zeer gedetailleerd. Zo
staat er links van de vloer een stop
licht van papier-maché dat, als in
de tekst de eenzaamheid van een
verkeerslicht in Katwijk ter sprake
komt, ook werkelijk gaat knippe
ren. De belichting is fantasierijk,
zeker als de zeer beperkte midde
len in aanmerking worden geno-
"Het interessante van papier-ma
ché zijn de vervormingen die je er
mee kan maken", licht Frank Ber
bée zijn voorkeur voor dit mate
riaal toe. "Het laat zich helemaal
naar je hand vormen. Het is her
kenbaar, maar tegelijk grotesk. Dat
Voor Matrogoth nadert het vertrek van het Noordeinde. De draagkoets staat al klaar, een Mexicaan staat op
de uitkijk over het Galgewater. (foto Holvast»
geldt ook voor de geluidscollages:
flarden muziek, die bekend, maar
ook vervormd zijn. Ze geven je
houvast, maar werken tegelijk ver
vreemdend".
Ook de teksten zijn in vergelij
king met vorige produkties sterk
verbeterd. Een liedje als 'De stilte
van de nacht' zou bij menig vader
lands artiest niet op het repertoire
misstaan. Over het thema zegt Ber
bée: "Dat is bij elke voorstelling
ongeveer hetzelfde. We schoppen
niet, hebben geen kritiek, maar
proberen mensen te herinneren
aan wat we zelf ook al te vaak ver
geten. De verdrukking van de
mens, het West-Europa van de
twintigste eeuw. Maar ach, ik weet
niet of ik dat wel wil zeggen: we
zoeken naar de overeenkomsten,
niet naar de verschillen"
Opgeblazen
Voor de tweede voorstelling,
'Drie miljoen mensen in de damp
kring', moetje naar een ander zaal
tje. Een overdekte binnenplaats,
nog kleiner en met een verdacht
luchtje. Hier wordt je dan wel op
gezadeld met het existentiële on
vermogen van anderen. Het idee
voor de voorstelling is van Erik
Jan Kuiper, maar Adriaan Krab
bendam, nu drie jaar deel uitma
kend van Matrogoth, is er het
meest prominent in aanwezig. Hij
tolt als een verlate Vinkenoog in
het rond, schreeuwt het uit, dat hij
niet met zijn gedachten overweg
kan, dat hij er soms wel drie of vier
tegelijk heeft en niet weet aan wel
ke voorrang te verlenen. Eerst ge
beurt dat vanachter een houten
schot. Later wordt dat omver ge
haald. Een hoge stellage van bal
ken, planken, buizen en touw
wordt vaag zichtbaar. Vaag, omdat
steeds hele kleine stukjes worden
belicht. Twee zwarte mensen klim
men er op rond.
De voorstelling bevat een aantal
goede ideeën, zoals aan het eind.
als met grote schilderijlijsten delen
van de omgeving als het ware tot
stilleven wordt gemaakt. Als ge
heel is het me echter veel te vaag:
het taalgebruik is slordig ("Ik voel
me gekweld"), de uitspraak is slor
dig en de geluidscollage doet vaak
pijn doet aan de oren.
Bij Matrogoth kan alles, zeggen
de leden van de groep. Dat is tege
lijk hun kracht en hun zwakte. Je
krijgt soms het gevoel dat met een
iets straffere hand wonderen zou
den kunnen worden verricht
Als op 1 augusutus het Marine-
complex moet worden verlaten,
vertrekt Matrogoth naar een voor
malig archief van Defensie aan de
Varkensmarkt. Dat kraakpand
wordt in eerste instantie alleen als
werkruimte gebruikt. Want Matro
goth wil nu wel eens de boer op.
'Het einde van hallo' zal in een aan
tal andere plaatsen worden ge
speeld. Misschien zelfs in echte
theaters, zoals Shaffy in Amster
dam. En volgens Berbée wil een
museum 'ergens in Brabant' Ma
trogoth de kans geven een exposi
tie in te richten. Berbée. 'We heb
ben niet de illusie iedereen met ons
theater te kunnen bereiken. Maar
we hebben ook niet als credo om
nog tachtig jaar voor negen vrien
den en verwanten te blijven spe
len".
'Einde van hallo' en 'Drie mil
joen mensen in de dampkring'
zijn nog t/m 29 juli dagelijks in
het Marinecomplex aan het
Noordeinde in Leiden te zien. De
aanvang is respectievelijk om
20.30 en 23.00 uur.
Vlaamse schilders exposeren in de Brakke Grond
AMSTERDAM (GPD) - De zwerf
tocht die Vincent van Gogh bijna
honderd jaar geleden maakte tus
sen Antwerpen en zijn laatste
woonplaats Auvers-sur-Oise is de
ze zomer per fiets afgelegd door
een grote groep Belgische kunste
naars. Die driehonderd kilometer
lange Van Gogh-route was onder
deel van een eerbetoon aan Vin
cent, die net als de meesten van
hen indertijd lessen volgde aan de
kunstacademie in Antwerpen. De
neerslag van dit eerbetoon is tot 19
augustus te zien in het Vlaams Cul
tureel Centrum „De Brakke
Grond" in Amsterdam.
Het is een indrukwekkende ex
positie met werk van vijftig kun
stenaars; meer dan ooit eerder in
deze ruimte bijeen is gebracht.
„Wij zijn er trots op dat Amster
dam naar ons begint te loeren, nu
duidelijk wordt hoeveel kwaliteit
wij in huis hebben", zegt de direc
teur van het Cultureel Centrum
met gepaste trots. Hij kondigde
aan dat er tijdens de Uitmarkt '84,
die zich de komende maand weer
zal uitstrekken tussen Dam en Nes,
een vervolg komt op het eerbetoon
aan Vincent van Gogh tijdens een
poëzie-happening waaraan twaalf
dichters mee zullen werken.
Marcel van Yole, adviseur van de
Vlaamse cultuurminister, heeft de
tentoonstelling „Vincent '84" het
afgelopen weekeinde geopend. Hij
zei dat ook in Vlaanderen de moei
lijke financiële problemen van cul
tuurbeleid in crisistijd duidelijk
maken dat dit soort manifestaties
alleen mogelijk is dank zij sponso
ring. De deelnemende kunstenaars
zijn de teksten op hun wielrenshir-
tjes allang vergeten. Voor hen is
belangrijk dat zij met één week
fietsen en afzien een drie maanden
durende tentoontelling hebben
verdiend.
Na Amsterdam worden de
kunstwerken in september in Pa
rijs tentoongesteld, en in oktober
wordt het werk in het raadhuis van
het Franse stadje Auvers-sur-Oise
opgehangen. „Dat Vincent tijdens
de fietstocht mee over de gekrom
de schouders kijkt, dat hebben de
wielrenners-kunstenaars zelf geko
zen", zegt een van de schilders.
Liefhebbers van Vincent van
Gogh vinden op de Vlaamse expo
sitie in Amsterdam geen overzicht
van zijn werk. Daarvoor is een be
zoek aan het Rijksmuseum Krol-
ler-Müller nodig, waar men deze
zomer 278 maal Van Gogh heeft
uitgestald. Maar de Vlamingen
hebben in hun eerbetoon aan, en
hun visie op Van Gogh toch mar
kante perioden uit zijn leven vast
gelegd. Voor de hand liggend zijn
de verwijzingen naar de dramati
sche tijd waarin de schilder zijn
oor afsneed. Interessanter is het
doek van Hugo Heyrman, die Van
Gogh afbeeldt terwijl hij een deur
geel schildert. De titel is: „Wachten
op Gauguin". Onder dezelfde titel
construeerde Tone Pauwels een ij
zeren karkas voor een stoel, met in
top een stapel drijfhout.
Herinnerend aan de omlijnde
techniek van Vincents Franse pe
riode is het werk van And Maris:
„Sterrennacht in de Hoogstraat".
De drie figuren op de voorgrond
zijn de galeriehouder van De Zwar
te Panter in Antwerpen, Vincent
van Gogh en een mogelijk zelfpor
tret van de schilder Maris zelf. In
dezelfde neo-realistische stijl is het
grote doek van Lieve Ulburghs,
waarin het gezicht van Vincent op
duikt uit een zee van grassprieten.
De overweldigende kracht van
Vincents korenvelden inspireerde
Johan van Haevre, en in een som
bere trant ook Karei Dierickx.
De afgetrapte schoenen van Van
Gogh hebben honderd jaar later
geleid tot de „schoenen van Fred
Bervoets", waarmee Alfred Klin-
kan mogelijk zijn Vlaamse collega
voor het vergeetboek wilde vrijwa
ren. De nestor-achtige functie die
UTRECHT/LEIDEN (GPD) - Paul
Verhoevens film 'De Vierde Man'
slaat enorm aan in de Verenigde
Staten. De film is er twee weken
geleden uitgebracht en kreeg een
enthousiaste pers. Vorige week
dook de film op in de filmtop-50
van het vakblad Variety. Deze
week blijkt op die lijst 'De Vierde
Man' te zijn gestegen van de
drieëntwintigste naar de negen
tiende plaats.
Het meest bijzondere daarbij is
dat 'De Vierde Man' zo hoog scoort
via vertoningen in slechts drie bio
scopen (in New York en Los Ange
les). De hoger in de top-50 scoren
de films draaien veelal in meer dan
100 kopieen, sommigen zelfs in 290
kopieën. 'De Vierde Man' brengt
op het ogenblik per bioscoop
scherm 22.333 dollar in de week op
en dat is een cijfer dat in de hele
top-50 door slechts drie andere
films wordt overtroffen
Bervoets onder deze groep schil
ders moet hebben, blijkt ook uit
een klein tweeluik van Camiel van
Breedem, met links een miniatuur
van Vincent van Gogh en rechts
een structuur in de stijl van Ber
voets.
De Franse pensionkamer van
Vincent van Gogh, populair gewor
den na vele herdrukken van kalen
ders, heeft verschillende jonge Bel
gische kunstenaars op een idee ge
bracht. De meest originele versie is
een gespiegelde weergave van het
bed, de stoel en de tafel door Pieter
Celic, uitgevoerd in blank hout.
Gelukkig kan bewondering voor
een kunstenaar ook anders worden
geuit dan door stijlnabootsingen of
nadrukkelijke theorieën. Men kan
in Amsterdam met genoegen naar
een tekening kijken van een sla
pend meisje op een bank, waar Jan
Vanrict onder schreef: „Ann in
New York als hommage aan Van
Gogh". In de expositiezaal van De
Brakke Grond staat vrij in de ruim
te ten slotte een interessant „Van
Gogh-meubel" van Frans van
Praet, opgetrokken uit hout en ple
xiglas en in glanzende primaire
kleuren geschilderd.
De tentoonstelling „Vincent '84" is
tot 19 augustus in het Vlaams Cultu
reel Centrum 'De Brakke Grond', Nes
45 In Amsterdam.
Het is niet eerder voorgekomen
dat een Nederlandse speelfilm zul
ke noteringen kreeg in de Variety-
lijst. Paul Verhoeven meent dat
zijn eerdere films die Amerika
haalden (Turks Fruit, Soldaat van
Oranje en Spetters) nooit hoger
kwamen dan de veertigste plaats
Als alles verloopt volgens plan
moet volgend jaar 'Flesh and
Blood' (Verhoeven zit midden in
de montage van 140 kilometer cel
luloid) het in Amerika nog beter
gaan doen.
'De Vierde Man' neeft tot dusver
juryprijzen gewonnen op de festi
vals van Houston, Avoriaz en Ma
drid, persprijzen in Toronto en
Knokke en acteursprijzen in Sor
rento, Oxford en eveneens Madrid.
Verder ontving Verhoevens film
nog de publieksprijs op het film
festival van Chicago en werd de
muziek van De Vierde Man vorig
jaar bekroond tijdens de Neder
landse Filmdagen in Utrecht.
AMSTERDAM (ANP) - In de grote
veilingzaal van Christie's in Am
sterdam wordt van 26 juli tot en
met 1 augustus de tentoonstelling
'Oman - Erfgoed van een Bescha
ving' gehouden. Aan de hand van
foto's, stoffen, wapens, sieraden en
andere kustvoorwerpen wordt aan
dacht besteed aan het sultanaat
Oman. De kleine zaal van het vei
linghuis heeft eveneens een oos
ters karakter gekregen.
Daar worden in dezelfde periode
42 grote aquarellen getoond die
Anton Pieck maakte voor de Ne
derlandse uitgave van de 'Duizend
en één Nacht' verhalen van Sche
herazade aan Vorst Sjahrian. Deze
aquarellen tezamen met de twaalf
boekdelen worden later dit jaar ge
veild. De expositie wordt geopend
door de minister van het nationaal
erfdeel en cultuur van Oman.
In Pulchri Studio in Den Haag
zijn van 29 juli tot en met 23 augus
tus Haagse stadsgezichten en
kleinplastiek van leden van Pulch
ri Studio te zien.
GITARIST GEWOND - De gebro
ken arm die de vermaarde klassie
ke gitarist Julian Bream het afgelo
pen weekeinde bij een auto-onge
luk opliep zal volledig genezen en
daarna geen belemmering meer
zijn voor diens carrière. De arts van
de Britse gitarist heeft dit bekend
gemaakt.
De 51-jarige Bream, die doorgaat
voor één van de allerbeste gitaris
ten van het ogenblik, raakte in zijn
sportauto in de buurt van zijn
woonplaats Semley van de weg.
Hij brak zijn rechter onderarm,
maar raakte aan zijn handen niet
gewond. Voor midden oktober
staat een tournee door de VS op-
het programma. Of die kan door
gaan is nog niet bekend.
AVRO wil Blaaser
in Babbelonië
HILVERSUM (GPD) De onder
handelingen tussen de AVRO en
Jan Blaaser om deze komiek mee
te laten spelen in 'Babbelonië', ver
lopen positief. Dit heeft een
AVRO-woordvoerder vanochtend
bevestigd.
Als de besprekingen kunnen
worden afgerond, zal Blaaser Jos
Brink vervangen die door andere
drukke werkzaamheden zijn deel
name aan de babbelshow heeftop-
gezegd. Brink gaat onder meer
voor de AVRO-tv een puzzelkwis
maken.
AMSTERDAM - Rembrandts 'Nachtwacht' hangt weer op zijn oorspronkelijke plaats. Nu de Nacht wachtzaal
en de Eregalerij in het Rijksmuseum zijn gerenoveerd, kan het publiek het befaamde schilderij in de oude,
vertrouwde omgeving terugvinden. Men treft er ook de zuilenbeelden en gedecoreerde fries weer aan. (foto Anefoi'
