De Afrikaanse cultuur in beeld
Kunst in het kort
Uitgever in Ierland overleden
Schitterende serie bij KRO over een miskend continent
Deel erfenis Hellman voor
marxistische schrijvers
Festival Loosdrecht
knarsend geopend
Radio - tv - kunst
LEIDEN/HILVERSUM - In
de de uit de twaalfde eeuw da
terende kathedraal van het
Britse Hereford wordt een
zeldzame wereldkaart bewaard
die in 1290 door een geestelijke
werd gemaakt. Op die kaart
wordt per land een schets ge
geven van het veronderstelde
uiterlijk van de doorsnee be
woner. De Britse Afrikakenner
Basil Davidson, zelf woonach
tig in Hereford, stuitte op het
oude document en constateer
de dat "hoe verder de gebieden
van het eigen land verwijderd
zijn, des te eigenaardiger het
uiterlijk wordt van de mensen,
tot ze in veraf gelegen landen
weinig of geen menselijke trek
ken meer vertonen".
door
Ton van Brussel
"Het heeft niets te maken met ra
cisme", zegt Davidson, "de speelse
eigenaardigheden van de kaart van
Hereford bevatten niet meer dan
de vastgeroeste ideën van de thuis
blijver over onbekende wezens in
een onbekend gebied. Het is een
regel die voor veel culturen lijkt te
gelden: als het mensen betreft,
groeit het afwijken van de aanvaar
de vorm met de afstand".
Met het verstrijken van de eeu
wen is de kennis van de wereld en
haar bevolking, zeker ir. de wester
se wereld, zo zeer toegenomen, dat
de verzachtende omstandigheden
waarmee de dertiende-ei
geestelijke kan worden geëxcu
seerd, niet langer gelden. Niette
min is apartheid, alle 'hervormin
gen' van de regering Botha ten
spijt, in Zuid-Afrika nog een harde
realiteit en is respect voor de Afri
kaners hier niet wijdverbreid. Om
nog maar te zwijgen van het ont
breken van bewondering voor een
cultuur die dat in veel opzichten
verdient.
Bij de KRO-televisie begint van
avond (Nederland 1, 22.20 uur) de
uitzending van de achtdelige Brit
se serie "Afrika", van de hand van
de al genoemde Basil Davidson.
Een groot deel van zijn leven heeft
hij op het Afrikaans continent
doorgebracht, hij schreef er dertig
boeken over en deze door het Brit
se Channel Four geproduceerde
documentaire-reeks kan voorlopig
worden beschouwd als de kroon
op zijn werk. Rond de televisie-se
rie schreef Davidson ook een boek
dat dezer dagen in een prachtig uit
gevoerde Nederlandse vertaling is
uitgebrachte "Afrika, een groots
continent" - 288 pag. gebonden,
49,90, uitgeverij Rostrum).
De serie past in die onnavolgbare
Britse school van documentaire
makers. Aan de hand van schitte
rende en in veel gevallen unieke
beelden wordt per aflevering een
zorgvuldig gedoseerde hoeveel
heid informatie gegeven. Een
schril contrast met soortgelijke
projecten die nogal eens mank
gaan aan een stortvloed van feiten
gepresenteerd in een beperkt ka
der. Davidson trekt met de onwe
tende kijker - in het geval van Afri
ka is dat vermoedelijk een ruime
meerderheid - de lijnen van de
Afrikaanse geschiedenis naar het
heden en verhaalt van een onder
schat en miskend volk dat in weer
wil van vreemde overheersing zijn
eigen cultuur heeft weten te hand
haven.
In die benadering is geen ruimte
voor de onuitroeibare opvatting
dat, zoals Davidson het omschrijft,
"Afrikanen natuurkinderen zijn
die niets hebben uitgevonden en
niets tot ontwikkeling hebben ge
bracht en dus ook geen eigen ge
schiedenis bezitten en alle feiten
die op het tegendeel wijzen, toe
schrijft aan invallen van buiten".
Daarin ziet Basil Davidson niet ten
onrechte de voedingsbodem van
het onuitroeibaar gebleken racis-
Afrika, een miskend continent.
In Engeland met zijn koloniale
verleden is Davidsons werk niet
kritiekloos geaccepteerd. Behalve
veel lof, is hij ook afgeschilderd als
een "naiëve romanticus" en een
"anti-kolomalist". Hij ontkent dat,
ziet zichzelf bovenal als "een on
derzoeker van de Afrikaanse ge
schiedenis", maar geeft wel toe dat
"de invloed die Afrika en de Afri
kanen op je uitoefenen uniek en ty
perend is".
De serie is een aanwinst voor de
Nederlandse televisie, al is het wel
licht kenmerkend voor de schame
le belangstelling voor Afrika, dat
de KRO tot uitzending besluit in
een seizoen waarin de belangstel
ling voor de televisie in Hilversum
laag wordt verondersteld.
NEW YORK (UPI) - De Ameri
kaanse toneelschrijfster Lillian
Hellman heeft een deel van haar
nalatenschap van ruim twaalf mil
joen gulden bestemd voor de vor
ming van een fonds voor marxisti
sche schrijvers dat de naam krijgt
van haar minnaar, wijlen auteur
Dashiell Hammett.
Hellman overleed op 30 juni op
79-jarige leeftijd. Haar testament
van 25 mei 1983 werd gisteren in
New York geopend.
De linkse intellectueel heeft
ruim 1.200.000 gulden nagelaten
aan Filmregisseur Mike Nichols,
schrijver John Hersey, script
schrijver Peter Feibleman en ande
ren. Het grootste deel van de rest is
ondergebracht in twee gelijke
fondsen. Dat te vernoemen naar
Hammett is voor het "bevorderen
van (radicale) geschriften over po
litieke, sociale en economische ge
lijkheid en burgerlijke vrijheid, bij
voorkeur in de Verenigde Staten",
aldus Hellmans laatste-wi* be
schikking.
Het andere fonds, te noemen
naar haarzelf, is voor doelstellin
gen op het gebied van het onder
wijs, de letterkunde of de weten
schap en voor hulp aan schrijvers
ongeacht hun nationaliteit, leeftijd,
sekse of politieke overtuiging.
De universiteit van Texas in Aus
tin krijgt Lillian Hellmans literaire
nalatenschap.
Filmprijs voor 'Leo Tolstoi'
PRAAG (AFP/UPI) - De Russische
film 'Leo Tolstoi' van de regisseur
Sergei Gerasimow heeft woensdag
de grote prijs - de "Globe van
kristal" van het Filmfestival van
Karlovy Vary in Bohemen (cen
trum van glasindustrie) gewonnen.
De prijs "De Roos van Lidice" is
toegevallen aan "De oranjekleuri
ge klokken" van Vietnam.
Hoofdprijzen waren voor "Stri
kebound" uit Australië, "Runners"
uit Groot-Brittannië en "Eine Son-
derbare Liebe" uit de DDR.
De speciale prijs van de jury ging
naar de Amerikaanse regisseur
Sydney Lumet en de prijzen voor
de beste actrice naar Susu Pecora-
ro in de Argentijnse Film "Camila"
en Marie Colbin in de Westduitse
film "Der Fall Bachmeier
De prijzen voor beste acteur wer
den gegeven aan Agustin Gonzalez
in Spanjes "Los Bicicletas son para
el Verano" en de Indiër Om Puri in
"Ardh Satya" (Halve Waarheid).
"Flirt" van de Italiaan Roberto
Rosso kreeg een speciale prijs.
In de Aanwinstenzaal van het
Rijksmuseum in Amsterdam zijn
sinds kort onder meer negen stuk
ken Deens zilver te bewonderen.
De voorwerpen zijn geschonken
door een Amsterdams echtpaar
(O.J.lj.N. Domela Nieuwenhuis).
Vijf stukken zijn ontworpen door
Georg Jensen (1866-1935), drie
door zijn compagnon Johan Rohde
(1856-1935) en één uit 1937 is van de
hand van Sigvard Bernadotte.
Naast deze schenking kunnen be
zoekers op dezelfde afdeling recent
gekocht Art Nouveau-porselein be
zichtigen.
In het Teylers Museum in Haar
lem is van 8 september tot 28 okto
ber .Reizen naar Rome' te zien, een
tentoonstelling over Italië als leer
school voor Nederlandse kunste
naars omstreeks 1800. Van 9 no
vember tot 17 december is de ex
positie te zien in het Nederlands
Instituut in Rome, dat dit jaar tach
tig jaar bestaat.
.Reizen naar Rome' geeft een
overzicht van werken die de kun
stenaars in Rome maakten, en
toont de invloed daarvan op hun
totale ontwikkeling. Werk is te zien
van onder andere de schilders
Voogd, Knip en Alberti, de archi
tecten De Greef, Zocher en Reyers
en de beeldhouwer Gabriël.
Het Rijksmuseum Het Catharij-
neconvent in Utrecht laat van 20
juli tot 3 september iets zien van
wat het in de eerste vijf jaar heeft
gekocht en gekregen. Honderdvijf
tig representatieve en/of mooie
voorwerpen verduidelijken het
verzamelbeleid: portretten van
predikanten en pastoors, kazuifels
en toga's, schilderijen met bijbelse
voorstellingen, paus- en Luther-
penningen, devotionalia, en derge
lijke.
Twee zeer belangrijke aanwin
sten zijn voor het eerst te zien: een
mansghoge bronzen paaskande
laar met lezenaar uit 1547 en de
vergulde bisschopsstaf die in 1570
is gemaakt voor de bisschop van
Deventer. De afgelopen vijf jaar
werden in totaal verworven: meer
dan 80 schilderijen, ongeveer 50
beelden, 120 textilia, bijna 150 ob
jecten van (edel)metaal, waaronder
twee verzamelingen penningen,
500 prenten en meer dan 30 midde
leeuwse handschriften.
Het museum geeft een beeld van
de geschiedenis van het Christen
dom in Nederland. Bij de opening
in de zomer van 1979 konden niet
meteen alle facetten worden ge
toond omdat de juiste voorwerpen
ontbraken. Het Catharijnconvent
spande zich in om allereerst die
voorwerpen te verzamelen die van
belang zijn voor de opstelling.
.Colored Holland Plein '84', een
manifestatie met diverse cultuur-
groepen in Den Haag, wordt daar
tot en met 22 juli op Het Plein ge
houden. Deze manifestatie, voor de
derde keer gebracht, omvat mu
ziek, zang, dichtkunst, dans, beel
dende kunst, eet-, kleed- en woon-
cultuur.
OPERAZANGER OVERLEDEN -
De operazanger Jean-Henri Lau
rens, die als tenor is verbonden ge
weest aan de Scala van Milaan, de
Metropolitan Opera van New York
en de Brusselse Koninklijke Munt
schouwburg, is bij een gasontplof
fing in zijn woning in de oude stad
van Nice om het leven gekomen.
Archie Shepp was de onverwachte gastmusicus op het jazzfesti
val (foto Raymond Peter)
LOOSDRECHT - In de Swing Boei in Loosfrecht is gisteren het
jaarlijkse jazzfestival begonnen. Enkele uren voor de aanvang van
het concert was nog onduidelijk wie de buitenlandse gast zou zijn
die - zoals aangekondigd - samen met de big band van John
Clayton het festival zou openen. Het publiek was helemaal in on
zekerheid gelaten; de organisatoren wisten het evenals John Clay
ton 's middags rond vier uur.
Het werd uiteindelijk tenorsaxofonist Archie Shepp, een man
die in zijn beste jaren de jazz-traditie op zijn duimpje kende maar
toch nooit met een Basie-achtige big-band had gepeeld. Zeker nu
hij al geruime tijd last heeft van lip- en embouchure-problemen en
het van toevallige geniale kloddernoten moet hebben, is het zeker
geen solist bij een groot orkest. Zijn binnenkomst na de eerste
matige set van de big-band was dan ook in alle opzichten een
verrassing.
Zijn spel in het eerste nummer was dat nauwelijks. Shepp had
niet eens de tijd gehad het stuk goed te bekijken en probeerde op
goed gehoor maar wat losse flodders los te laten. Clayton was
verstandig genoeg om te zien dat het zo niet ging en liet Shepp
even alleen op zijn beste terrein: de ballad. Op zijn typische, grilli
ge wijze vertolkte hij body soul. De meeste aanwezigen die
vooral georiënteerd zijn op de klassieke jazz-vormen zullen niet
alles gewaardeerd hebben, maar Shepp's beroemde growls en
knarsende accenten ontmoetten toch veel bijval. Een eenvoudig
ritmeschema in up-tempo lukte vervolgens ook weer als vanouds.
De jonge leden van Claytons big-band (waarin de leider zelf he
laas zijn magistrale basspel niet liet horen) werden door Shepps
participatie extra gemotiveerd en lieten in de tweede en derde set
prima muziek horen. Zowel in de strak gearrangeerde pittige ar
rangementen als in sommige soli soli van mensen die merk
waardigerwijs alleen met de voornaam werden aan- en afgekon
digd. Musici hebben er recht op dat ze als ze goed spelen, met
naam en toenaam bij het publiek in herinnering blijven. Maar
Clayton denkt er kennelijk anders over
Er was hoe dan ook sprake van een prima opmaak van het Loos-
drechts Jazzfestival, dat ook wat de publieke belangstelling be
treft pas goed op gang zal komen als vanavond in de Swing Boei
Chet Baker optreedt en morgenavond de saxofonisten Johnny
'The Litte Giant' Griffin en Eddie 'Lockjaw' Davis een duel zullen
uitvechten.
Geert Lubberhuizen bracht Bezige Bij tot bloei
AMSTERDAM - In Ierland is deze
week de uitgever Geert Lubber
huizen, vele jaren lang directeur
van De Bezige Bij, overleden aan
de gevolgen van een hersenbloe
ding. Geert Lubberhuizen werd 68
jaar.
Lubberhuizen was in de Neder
landse boekenwereld een markan
te persoonlijkheid. Hij zag zijn uit-
'geverij in dertig jaar uitgroeien tot
een van de boeiendste en - zonder
veel twijfel - spraakmakendste li-
teratuurbedrijven van het Neder
lands taalgebied.
Tijdens de bezetting stond Geert
Lubberhuizen aan de wieg van de
toen nog illegale schrijverscoope-
ratie De Bezige Bij. Hij vond zijn
bakermat in het Utrechtse studen
tenblad Vox Studiosorum, waarin
de woede over de Duitse overval
stem kreeg.
Lubberhuizen, sinds 1940 redac
teur, liet onder meer deze dichtre
gels verschijnen:
De vroolijkheid is van dit leven
af,
wie zich niet schikken wil krijgt
straf
en moet marcheeren.
En daarom grijp ik naar de karaf
en drink; al scheldt men mij voor
laf.
het zal verkeeren!...
Hij keert zich vervolgens scherp
tegen de bejegening van de joden.
In 1941 wordt de verschijning van
Vox gestaakt. Lubberhuizen gaat
in het verzet. Begin 1943 stelt hij
zijn eerste daad als uitgever. Dan
verschijnt zeer in het geheim de
eerste druk, als rijmprent, van Jan
Camperts gedicht 'De achttien do
den'. Jan Campert stierf kort daar
voor, januari 1943, in het kamp
Neuengamme.
Met verbetenheid hebben Lub
berhuizen en zijn kring van vrien
den in de illegaliteit daarna het
idee van een eigen uitgeverij uitge
bouwd. Het werd De Bezige Bij, in
de oorsprong vooral gericht op de
uitgave van mooie boekjes in be
perkte oplage. De Bezige Bij stond
daarin niet alleen. In illegaal Ne
derland bloeide de drukkunst. Ze
werd bedreven binnen literair-ty-
pografische werkverbanden als De
Mansarde Pers, De Blauwe Schuit,
Het Zwarte Schaap, De Volière
Reeks en De Vijf Ponden Pers.
In 1943 begon De Bezige Bij met
een ook literaire geschiedenis te
schrijven met de uitgave van de
reeks Quousque Tandem, ge
noemd naar de beginwoorden (Hoe
lang nog?) van Cicero's Catalina-
riae. Er zijn de namen aan verbon
den van Pieter Geyl, Hendrik de
Vries, Antoon van Duinkerken,
Maurits Mok, Adriaan Roland
Holst, Sjoerd Leiker, Bordewijk,
Reinder Blijstra.
Later heet De Bezige Bij even De
Doezende Dar als Theun de Vries
zijn dan opzienbarende boek 'W.
A.-man' publiceert. De uitgeverij
trekt ook buitenlandse kwaliteit
aan. Jean Bruller (Vercors) ziet er
de vertaling van zijn prachtige no
velle 'Le silence de la Mer' ver
schijnen en daarmee introduceren
Lubberhuizen en de zijnen Les
Editions de Minuit in bezet Neder
land. Een andere belangrijke da
tum in het jonge bestaan van de
BB is april 1944, de verschijning
van Het Vrij Nederlands Liedboek,
gevolgd door de 'MoffensDieeel'.
Legaal
Na de oorlog gaat De Bezige Bij
bovengronds verder. Het coöpera
tief karakter blijft behouden, even
als de oud-student in de scheikun
de Lubberhuizen, die directeur
wordt. Leden van dat eerste uur
zijn onder anderen Engelman.
Keuls, Nijhoff. Morrien, Roland
Holst, Schuur, Vestdijk, Den Dool
aard, Fabricius, Schierbeek en Van
Vriesland.
De sfeer verandert snel en de
idealisten moeten veel offeren aan
de commercie, een zaak die tot gro
te conflicten binnen de coöperatie
leidt. De Bezige Bij evenwel groeit
snel en slaagt er in grote titels te
verwerven waarvan bijvoorbeeld
'De Avonden' van (toen nog) Si
mon van het Reve nu nog herdrukt
wordt. J. B. Charles (Willem Nagel)
laat 'Volg het spoor terug' verschij-
Vanaf 1953 wordt de grondslag
gelegd voor de Bezige Bij als
draagster van het moderne literaire
boek. Mulisch, Remco Campert en
Lucebert doen hun intrede en ook
een keur van belangrijke buiten
landse literatuur vindt - in verta
ling - zijn weg naar de 'literaire reu
zenpockets'. Vlaamse schrijvers
als Hugo Claus, Hugo Raes en Ivo
Michiels krijgen een warm onthaal.
De fondsvorming - onder strikte
leiding van Lubberhuizen, die de
"democratische structuur van de
Bij voor het gemak wel eens (even)
uit het oog wil verliezen - verloopt
niet zonder schokken.
De uitgeverij waagt zich graag
aan onverbiddelijke bestsellers als
Geert Lubberhuizen
'Ik Jan Cremer' dat behalve vele
tienduizenden lezers ook handjes-
vol schandalen oplevert. In 1966
boekt Lubberhuizen een van zijn
grootste successen als hij W. F.
Hermans in zijn stal krijgt.
De periode-Lubberhuizen is van
groot belang in de ontwikkeling
van de na-oorlogse Nederlandstali
ge literatuur. Zijn naam staat voor
een tijdperk van opmerkelijke
bloei waarin ook andere 'literaire
uitgevers' als de Arbeiderspers,
Querido, Meulenhoff, Athenaeum -
Polak - Van Gennep en Bert Bak
ker (de uitgever van De Mansarde
Pers tijdens de bezetting) delen.
De koers van Geert Lubberhui
zen en De Bezige Bij is, zeker in de
tijd dat zijn naam en die van 'zijn'
uitgeverij synoniem werden voor
'progressief, zeer omstreden ge
weest. Men heeft Lubberhuizen,
die zijn taak in een uitgesproken
antifascistische maar verder poli-
tiek-neutrale sfeer was begonnen,
zijn linkse stellingname van de
vroege jaren '60 zeer kwalijk geno-
Het scherpste verwijt was dat hij
zich te ver had losgemaakt van het
oorspronkelijke ideaal. Lubberhui
zen en de Bij hebben echter, zon
der omzien in wrok, ook daarna de
weg naar vernieuwing bewandeld.
Na zijn pensionering in 1981 be
gon Geert Lubberhuizen nog eens
bij het begin: een kleine privé-uit-
geverij, goed voor mooie boekjes
in beperkte oplage. Legaal dit
maal: de Cornamona Pers.
Hij wordt vandaag in Ierland in
alle stilte begraven.
LONDEN - Prinses Michael van Kent (links) amuseert zich met de Amerikaanse actrice Helen Slater rechts
en de Engelse acteur Peter Cook (midden), hoofdrolspelers in de film 'Supergirl', tijdens een liefdadigheidsvoor
stelling in Londen. (foto AP)
