c
mam
mi
Europa wapent zich
tegen overwicht VS
Japanse dominee vecht voor de zondag
D
Sandinisten vandaag 5 jaar
aan de macht in Nicaragua
Reportage
Duitse herbewapening niet om van te schrikken
DONDERDAG 19 JULI 1984
Varia
1 1
Het Russische partijblad Prawda
bevatte vorige week een spot
prent van een Duitser in ganze-
pas, die een terugkeer eist naar
de vooroorlogse Europese gren
zen, terwijl achter hem de scha
duw van Hitier opdoemt. De
spotprent maakte deel uit van de
Russische diplomatieke- en pers
campagne tegen het voornemen
van de Westeuropese Unie
(WEU) om de aan Duitsland op
gelegde beperkingen op het ge
bied van de produktie van con
ventionele wapens op te heffen.
door
Leo Maat
Vrezen de Russen werkelijk de
herbewapening van Duitsland?
Onmiskenbaar, maar toch lijkt
de tirade in de Russische pers
lijkt vooral bedoeld voor intern
gebruik: de bevolking te door
dringen van de buitenlandse
dreiging en dus van de noodzaak
van hoge defensie-uitgaven.
Natuurlijk wekt de term Duit
se herbewapening automatisch
argwaan, en zeker niet alleen in
Oost-Europa. Het ligt immers
voor de hand om het in verband
te brengen met het jaar 1934,
waarin Nazi-Duitsland eenzijdig
besloot zich niet langer aan de
beperkingen te houden, die het
land waren opgelegd na de ne
derlaag in de Eerste Wereldoor
log.
De vergelijking met de situatie
van vijftig jaar geleden gaat ech
ter op praktisch alle punten
mank. De vijandschap tussen
Duitsland en Frankrijk, die in
het recente verleden tot drie
maal toe leidde tot oorlog tussen
deze staten (1870, 1914, 1939), is
inmiddels omgeslagen in innige
samenwerking op politiek en
economisch gebied. Het idee van
het opheffen van de Duitse be
perkingen is eerder afkomstig
van ditzelfde Frankrijk, dan uit
Duitse koker.
Duitsland is bovendien hele
maal niet van plan om bommen
werpers en raketten voor de lan-
ge-afstand te produceren. Maar
bovenal gaat de vergelijking
mank, omdat het anti-democra
tisch militarisme en het revan-
chisme in de Bondsrepubliek
Duitsland geenszins, als een hal
ve eeuw geleden, de boventoon
voeren. Ironisch genoeg bleek
ultra-rechts bij de Europese ver
kiezingen van juni het sterkst in
Frankrijk, het land met de demo
cratische traditie van vrijheid,
gelijkheid en broederschap. De
geschiedenis moge zich dan her
halen, zij vertelt ons maar bar
weinig over de toekomst.
Wereldoorlog
Het voornemen van de Westeu
ropese Unie om de uit 1954 date
rende beperkingen op te heffen
werd vorige maand in Parijs ken
baar gemaakt. De Duitse minis
ter van buitenlandse zaken,
Hans-Dietrich Genscher, sprak
op 20 juni de Assemblee van de
WEU toe in zijn hoedanigheid als
voorzitter van de ministerraad
van de WEU. Bij de Unie zijn ze
ven landen aangesloten: West-
Duitsland, Groot-Brittanië,
Frankrijk, Italië en de Benelux.
Genscher had het bij die gele
genheid over "de laatste nog be
staande produktie-verboden
voor conventionele wapens", om
aan te geven dat er geen specta
culaire beleidswijziging aan ten
grondslag lag. Maar dat het meer
ging om een langzaam proces
van "integratie van de Bondsre
publiek in de kring van de weste
lijke gemeenschap en het wegne
men van de gevolgen van de
Tweede Wereldoorlog".
Toch is er wel degelijk sprake
van een beleidswijziging. Niet
zozeer ten aanzien van Duits
land, maar wel wat betreft de
WEU. Dit orgaan had jarenlang
een slapend bestaan geleid. De
bijeenkomst WEU-ministerraad
in Parijs was de eerste in een pe
riode van bijna tien jaar. Wan
neer de WEU ter gelegenheid
van haar dertigjarig bestaan eind
oktober in Rome vergadert, dan
is er duidelijk sprake van een
herleving. Een herleving van de
enige Westeuropese verdragsor-
ganisatie op defensie-gebied.
Waarom die herleving? Niet
vanwege Duits militarisme en re-
vanchisme, maar waarom dan
wel? Genscher gaf antwoord op
die vraag. Eén antwoord, want er
zijn er verschillende. Genscher
zei op 20 juni dat het erom te
doen is de Europese peiler van
de NAVO te versterken. "Zij, die
achter een herleving van de
WEU verzet tegen de NAVO ver
moeden of een aanzet om Europa
en Amerika van elkaar te schei
den, vergissen zich. Integendeel:
de herleving van de WEU dient
ter versteviging van het bondge
nootschap".
En Genscher gebruikte de
beeldspraak van de brug om dit
te verduidelijken. "Europa en
Amerika zijn beide de peilers
van de Atlantische brug. Zij vul
len elkaar aan en hebben elkaar
nodig. Daarom is het nodig dat
beide peilers even sterk zijn. Niet
de VS zijn in het bondgenoot
schap te sterk, maar Europa is te
zwak".
Forum
Volgens Genscher zou de WEU
kunnen dienen als een forum
voor de onderlinge afstemming
van het beleid van de Europese
landen, zodat Europa één geza
menlijke houding aanneemt in
de NAVO. Voor het gemak ver
gat Genscher erbij te zeggen, dat
juist de EG- en NAVO-landen
Denemarken en Griekenland,
die vaak afwijkende standpun
ten op defensiegebied innemen,
niet aan de WEU deelnemen. Net
zo min als het neutralistische Ier
land, wel lid van de EG, maar
niet van de WEU noch van de
NAVO. En ook Spanje, straks lid
van de EG, maar een land waar
het NAVO-lidmaatschap omstre
den is, ontbreekt.
Op deze manier herleeft er een
WEU, waarin een grote mate van
overeenstemming bestaat over
een zelfstandig Europees veilig
heidsbeleid, vooralsnog onder de
(nucleaire) hoede van de Ameri
kanen. Dit nieuwe leven van de
WEU komt vooral tot stand dank
zij de innige Frans-Duitse relatie.
De as Bonn-Parijs ziet het belang
van de zelfstandiger defensiepo
litiek in. Het belang is tweeërlei:
militair en economisch.
Het militaire belang van een
sterker West-Europa is gelegen
in de onderkenning van het ge
vaar van een beperkte nucleaire
strijd tussen Oost en West, dat
van Europa één groot slagveld
zou maken, maar waarbij de
grootmachten op betrekkelijk
veilige afstand naar de uitwer
king van hun wapens kunnen
kijken. Hoe onwaarschijnlijk een
dergelijk 'herenakkoord' tussen
de Sowjet-Unie en de VS ook
moge lijken, feit is dat de nieuwe
Amerikaanse en Russische ra
ketten in Oost- en West-Europa
het eerste doelwit in een gewa
pende conflict zullen zijn en dat
de beslissing over het gebruik
van die wapens in Washington
en Moskou wordt genomen. On
der het motto 'baas in eigen bun
ker' wil met name Frankrijk een
eigen geloofwaardige afschrik
king baseren op de versterking
van de eigen kernmacht en in
mindere mate de Europese
conventionele bewapening.
In hetzelfde licht van scepsis
over de VS-garantie voor Europa
deed voormalig Bondskanselier
Helmuth Schmidt onlangs het
voorstel om een gezamenlijk
Frans-Duitse defensie op te bou
wen, waarin Frankrijk zijn nu
cleaire paraplu tot de Bondsre
publiek uitvouwt en de Bondsre
publiek de rekening betaalt van
een grotere conventionele krijgs
macht. Samen zouden Frankrijk
en Duitsland dertig divisies op
de been kunnen brengen, genoeg
om Europa tegen elke aanval te
beschermen, aldus Schmidt.
Troepen
Het voorstel van de Ameri
kaanse senator Sam Nunn om
Europa te bestraffen voor de in
Amerikaanse ogen te geringe de
fensie-uitgaven (door Ameri
kaanse troepen uit Europa terug
te halen) deed de - om met Gen
scher te spreken - Atlantische
brug op zijn grondvesten trillen.
Ook de rel tussen de VS en Grie
kenland over de verkoop van
Noorse straaljagers (maar van
Amerikaanse makelij) drukte
Europa weer eens met zijn neus
op het feit dat het aan de leiband
van de VS loopt, ook op het ge
bied van de wapenproduktie en
—handel.
En dat brengt het economisch
perspectief in zicht, dat voedsel
geeft aan de herleving van de
WEU. De transatlantische han
delsbalans van wapentuig is be
slist niet in evenwicht. Van twee-
richtingverkeer is eigenlijk geen
sprake en ook over de uitwisse
ling van technologische kennis
doen de VS moeilijk.
Met de regelmaat van de klok
worden er de laatste tijd dan ook
initiatieven genomen om in Eu
ropees verband militair mate
rieel te fabriceren: een Frans-
Duitse gevechtshelikopter, een
vijf-landen consortium voor de
ontwikkeling van een straalja
ger, enz.
De intrede van Japan op de
markt van militaire en ruimte
vaart 'high technology' is voor de
Europese wil tot samenwerking
een laatste druppel. Genscher
sprak bij de opening van de
lucht- en ruimtevaarttentoon
stelling in Hannover (19 mei
1984, aan de vooravond van de
Europese verkiezingen) een rede
uit, waarin de noodzaak van Eu
ropese economische samenwer
king op het gebied van moderne
technologie werd onderstreept.
Hij gaf als voorbeeld het feit dat
liefst elf verschillende Europese
bedrijven elk afzonderlijk een di
gitaal systeem voor telefoonver
bindingen hadden ontwikkeld
en dat zij daaraan samen 19 mil
jard mark hadden uitgegeven. In
Noord-Amerika zijn er vier van
dergelijke systemen, in Japan
twee. Het gevolg is, volgens Gen
scher, dat Europa nooit zijn ont
wikkelingskosten kan terugver
dienen en dat de innovatie-capa
citeit van het Europese bedrijfs
leven wordt verzwakt. Meedoen
op de hoog-technologische we
reldmarkt, maakt een grote
thuismarkt nodig. Een dergelijke
markt kan alleen Europa bieden,
aldus Genscher. Het zogeheten
militair-economisch complex
wordt een multinational en de
Westeuropese Unie de vergade
ring van aandeelhouders.
MEXICO-STAD Zonder geduld
is het leven in Nicaragua onmoge
lijk geworden. Lange rijen bij de
bushaltes, voor de benzinestations
en in de steeds belabberder gesor
teerde supermarkten. Na vijf jaar
van sandinistische revolutie is
schaarste troef. Bijna alles is op de
bon. Maar ook al heeft men de bon
nen, die verse groenten, melk en
eieren zijn vaak alleen maar op de
peperdure en illegale zwarte markt
te koop. Geen Nicaraguaan die
daar niet over klaagt.
door
Rob Sprenkels
Desalniettemin zijn de sandinis
ten nog altijd razend populair,
vooral bij de jongere generatie, die
de drijvende kracht vormt voor de
sandinistische massa-organisaties.
En ook de enorme hoeveelheid ar
men uit het Somoza-tijdperk zwe
ren bij het sandinisme. De verwor
venheden van de revolutie zijn
daar niet vreemd aan: het basis
pakket voedsel, de alfabetisering,
de landhervorming, de sociale ge
zondheidszorg, de ongediertebe-
strijding in de nog altijd giganti
sche krottenwijken van de hoofd
stad Managua.
Maar in vijf jaar tijd hebben de
sandinisten ook veel vrienden ver
loren. De leiders van de Nicara
guaanse kerk. De Chamorro's van
het oppositiedagblad La Prensa,
de grootste zakenfamilie in Nicara
gua. De vroegere held Eden Pasto-
ra en de oud-juntaleden Arturo
Cruz en Alfonso Robelo. Maar
vooral ook de mensen die ten tijde
van Somoza gewend waren om de
dag met westerse luxe door te
brengen, iets dat de sandinisten zo
veel mogelijk geprobeerd hebben
terug te dringen. Volgens eigen
zeggen om de armoede te kunnen
bestrijden, volgens hun tegenstan
ders om een oorlogsapparaat op te
zetten.
In 1979 droomden de sandinisten
van ongebondenheid, goede be
trekkingen met zowel het Westen
als het Oosten, maar zonder dat die
relaties verplichtingen met zich
mee zouden brengen. Volgens het
uit 1979 stammende juntalid Ser
gio Ramirez Mercado, is die droom
in feite nog altijd niet veranderd,
maar is het peddelen tussen Mos
kou en Washington moeilijker ge
worden. Oorzaak: de agressieve
Amerikaanse politiek ten opzichte
van Nicaragua.
Verwoesting
De door Ronald Reagan gespon
sorde contra-revolutionaire oorlog
heeft reeds een spoor v
ting achtergelaten in Nicaragua.
Naar schatting 2000 doden, zo'n
100.000 vluchtelingen en 350 mil
joen dollar schade. Mijnen in de
Nicaraguaanse havens, vernielde
opslagtanks van benzine, aansla
gen op olieleidingen, de vernieti
ging van de verkeerstoren van het
internationale vliegveld van Mana
gua, vernielde koffie- en tabak
soogsten.
„Het uitbreiden van ons defen
sief apparaat is nu onze prioriteit",
aldus Humberto Ortega, de sandi
nistische minister van defensie. En
terwijl de sandinisten pretenderen
dat zij over korte tijd over Russi
sche Mig-straaljagers zullen be
schikken om zich te verdedigen te
gen de vrijwel dagelijkse schendin
gen van het Nicaraguaanse lucht
ruim, is het volk meegedeeld dat
de komende zes maanden nog ma
gerder zullen zijn dan de afgelopen
zes maanden. „Alles voor de oor
logsfronten, alles voor de strij
ders", zo luidt nu de economische
leus van de sandinisten.
Inmiddels is er een lichtpuntje
aan de horizon. De moeizame Con-
tadora-bemiddeling m Midden-
Amerika lijkt vruchten af te wer
pen. Honduras heeft tekenen gege
ven de contra-revolutionairen niet
langer terzijde te willen staan, ten
minste als Washington niet snel
economisch over de brug komt.
Costa Rica begint zich steeds meer
werkelijk neutraal op te stellen ten
opzichte van Nicaragua. Reagan
heeft van het Amerikaanse Con
gres voorlopig geen toestemming
weten te krijgen voor nog eens 21
miljoen dollar steun aan de contra
revolutionairen. En deze hebben,
ondanks koortsachtige pogingen,
geen kans gezien om een represen
tatief gebied in Nicaragua te vero-
ACHTERGROND
rikanen dat willen", zo verklaarde
kortgeleden Daniel Ortega, de jun
taleider die presidentskandidaat
zal zijn van de sandinisten. „Wij
willen hier geen democratie waar
aan slechts 30 procent van de kie
zers deelneemt. Wij willen hier
geen democratie die wordt bezet
door de militairen en de economi
sche macht. Voor ons betekent de
mocratie onafhankelijkheid en
zelfbeslissing. Voor ons betekent
democratie werkelijk van elkaar
houden, dat wil zeggen het egoïs
me begraven, de dorst naar goud,
de exploiteur begraven en de geëx-
ploiteerden opgraven", aldus Orte-
Voor het eerst sinds de komst
van Reagan in het Witte Huis is er
sprake van onderhandelingen tus
sen vertegenwoordigers van de
Amerikaanse en sandinistische re
gering. Managua is echter bang dat
het gaat om een afleidingsmanoeu
vre van Reagan, die beweert dat hij
met zijn militaire agressie de sandi
nisten verschillende concessies
heeft weten af te dwingen, met na
me de verkiezingen die op 4 no
vember moeten worden gehouden.
Zelfbeslissing
„Nooit zullen wij ons een demo
cratie laten opleggen zoals de Ame-
Met de verkiezingen willen de
sandinisten de westerse wereld er
van overtuigen dat zij nog altijd on
afhankelijkheid van Oost en West
nastreven. Op papier ziet de stem
busslag er in ieder geval voorbeel
dig uit. De noodtoestand zal bin
nenkort worden opeheven, evenals
de censuur op de oppositiekrant
La Prensa. Verder moeten alle po
litieke partijen evenveel propagan-
daruimte krijgen op radio en tele
visie. Naar het heet zullen de Con-
tadora-landen worden uitgenodigd
om de gang van zaken rond het
verkiezingsspektakel te toetsen.
„Steun van West-Europa en bin
nen het Amerikaanse Congres is
voor de voortgang van onze revolu
tie van levensbelang", aldus junta
lid Sergio Ramirez Mercado.
Onderwijl twijfelen de belang
rijkste oppositiepartijen nog of zij
het spelletje wel zullen meespelen.
Zij nemen het de sandinisten kwa
lijk dat ze de overwinning reeds
veilig hebben gesteld door de
35.000 militairen stemrecht te ge
ven en de kiesgerechtigde leeftijd
te verlagen tot 16 jaar. Verder vin
den ze het onjuist dat contra-revo
lutionairen als Eden Pastora en Al
fonso Robelo niet aan het stembus
spektakel mogen meedoen.
Dominee Masahiko Sawa van
de Verenigde Kerk van Christus
in Japan heeft bij de justitie een
aanklacht ingediend tegen het
hoofd van een lagere school en
plaatselijke onderwijsambtena-
ren wegens aantasting van de
vrijheid van godsdienst.
Al anderhalf jaar probeert de
dominee schoolbesturen en
ambtenaren iets bij te brengen
over de betekenis van de zondag
voor een christen, maar zonder
resultaat. In Japan bestaat een
nauwe band tussen school en ou
ders. Daartoe worden vaak bij
eenkomsten op school gehou
den, bij voorkeur op zondag, als
iedereen vrij is. De maandag
daarop is dan een vrije dag. De
kinderen die op die zondag niet
komen krijgen een slechte aante
kening op hun rapport.
Ds. Sawa voert aan, dat voor de
1 miljoen christenen in Japan de
zondag mede bestemd is voor de
kerkdienst en andere godsdien
stige activiteiten, zoals de zon
dagsschool, en dat die niet naar
een willekeurige dag kunnen
worden verplaatst. Als kinderen
van christenouders naar de zon
dagsschool gaan, is het on
rechtvaardig, hen daarvoor met
een slechte aantekening te straf
fen. Omdat hij voor zijn bezwa
ren bij niemand gehoor vond, be
sloot de predikant tot een officië
le aanklacht.
Sommige critici beschouwen
het reserveren van de zondag
voor eredienst en rust als
'christelijk imperialisme'. En on-
derwijsambtenaren verschuilen
zich achter de schoolhoofden,
die de bevoegdheid hebben hun
schoolagenda's samen te stellen.
Ds. Sawa houdt vol, dat
schoolagenda's ouders en kinde
ren niet tot zo'n verregaande aan
passing mogen dwingen. Dat is
ongrondwettig, omdat de in de
grondwet gegarandeërde vrij
heid van godsdienst daardoor in
het nauw wordt gebracht.
De predikant ontmoet veel
sympathie met zijn actie, ook
van anderen dan christenen. Hij
legt er de nadruk op, geen spe
ciale voorrechten voor een min
derheid te willen afdwingen. Ie
der die het goed meent met de
grondwet gaat dit aan, zegt hij.
Japan heeft pas tegen het eind
van de vorige eeuw de zondag als
vrije dag ingevoerd, omdat bui
tenlandse handelshuizen hun
deuren sloten.
Wereldraad
Tegen de gewoonte in heeft
de vergadering van het Centraal
Comité (bestuur) van de Wereld
raad van Kerken, dat de afgelo
pen tien dagen in Genève bijeen
was, geen stortvloed van verkla
ringen over problemen in de we
reld opgeleverd. Er kwam er
maar één, namelijk over Nami
bië, waarvan de onafhankelijk
heid verder weg lijkt dan ooit na
het recente militaire en diploma
tieke offensief van Zuid-Afrika.
Deze terughoudendheid in maat
schappelijke vraagstukken gaat
samen met een toenemende aan
dacht voor zending en interker
kelijke overeenstemming op
theologisch gebied. Het werk
van de afdeling 'wereldzending
en evangelisatie' moet zich voor
al richten op groepen 'die nog
nooit van Jezus Christus hebben
gehoord'.
De voorstellen om een grotere
invloed van vrouwen binnen de
lid-kerken te bevorderen leidden
gisteren nog tot heftige discus
sies, vooral met de orthodoxen.
Het Centraal Comité sprak uit,
dat de lid-kerken zich moeten
keren tegen culturele tradities
die gelijke rechten voor vrouwen
in de weg staan.
Op zijn laatste persconferentie
liet secretaris-generaal Philip
Potter - Emilio Castro volgt
hem per 1 januari op - zich niet
verleiden tot pessimisme. De
kerken, zei hij, zijn een stuk ge
voeliger geworden voor de grote
vragen van de tijd. "Wij hebben
geleerd, afstand te nemen van de
machten waaronder we leven.
Velen verstaan de roeping om
getuige te zijn in bewegingen
voor recht en vrede. Van de ker
ken wordt gevraagd waar zij
staan. Willen zij instrument zijn
van hoop en verzoening? De rol
van de Wereldraad is, het gewe
ten van kerken en christenen te
scherpen".
Dr. R.J. Mooi, secretaris-gene
raal van de Nederlandse Her
vormde Kerk en lid van het Cen
traal Comité, verklaarde, dat het
beleid van de Wereldraad voor
de aangesloten kerken aanvaard
baar moet blijven.
Het tijdperk van Potter ken
merkte zich vooral door een
scherpe stellingneming in sa-
menlevingsvragen, uitdagende
programma's en heftige discus
sies met achterblijvende kerken.
Die periode wordt nu binnenkort
afgesloten. Zijn opvolger Castro
lijkt beter te passen bij de nieu
we fase, waarin de oecumenische
beweging na de assemblee in
Vancouver is beland: die van
consolidatie, om de ruim 300 lid
kerken weer dichter bij de We
reldraad te brengen.
Vervolging
Nicaragua. In een commen
taar op de uitwijzing van tien
buitenlandse priesters uit Nica
ragua zei Radio Vaticana, dat er
in dat land sprake is van een
'sluipende kerkvervolging'.
"Steeds meer wordt de kerk de
ruimte ontnomen om pastoraal
bezig te zijn, terwijl ook aan het
werk van de barmhartigheid te
midden van de bevolking beper
kingen worden opgelegd". De
gewraakte politieke activiteit
van de uitgewezenen tegen de
marxistische regering moet, vol
gens Radio Vaticana, altijd nog
worden bewezen.
Over de priesters die zich in de
regering van het land hebben la
ten opnemen werd gezegd, dat
zij zich er blijkbaar niet bewust
van zyn, hoeveel schade ze aan
richten.
Beroepen. Hervormde Kerk:
bedankt voor Schoonhoven M.
Goudriaan Ouderkerk aan de
IJssel; toegelaten tot de evange
liebediening mevrouw E. van
Dijk Groningen, N. C. van der
Voet Utrecht, mevrouw J. Inia
Leek en C. A. Westerveen Gro
ningen.
Oud-Gereformeerde Gemeen
ten: aangenomen naar Tcrneu-
zen (als lerend ouderling) J. de
Boer Vaassen.
