Hermitage: kunst in
bezit van het volk
Culturele estafetteloop in winterpaleis van Romanovs
BEELDEN
VERNIELD
Kunst
te
kijk
DINSDAG 17 JULI 1984
Radio - tv - kunst
De burgemeester van Rotterdam, Bram Peper, heeft tij
dens een recent bezoek met een delegatie uit de Maastad
aan de Sowjet-Unie een voorlopige overeenkomst be
reikt over de uitleen van veertig schilderijen van Hol
landse en Vlaamse meesters uit de zeventiende eeuw uit
het grootste museum van Rusland, de Hermitage in Le
ningrad. Deze meesterwerken zullen in mei van het vol
gend jaar te zien zijn op een speciale tentoonstelling over
de schilderkunst van de Lage landen in de Gouden eeuw
uit de Hermitage, die in het Museum Boymans van Beu-
ningen zal worden ingericht.
Een groep deskundigen van het Rotterdamse museum
heeft intussen al een selectie gemaakt uit de honderden
Hollandse meesterwerken die in bezit zijn van de Hermi
tage. De onderhandelingen zijn nog niet helemaal afge
rond, zodat nog niet bekend is welke schilderijen naar
Rotterdam zullen komen. Het gaat in ieder geval om een
aantal van de werken van Rembrandt, van Anthony van
Dyck, Peter Paul Rubens, Jacob Ruysdael en Frans Hals.
De Hermitage leent, evenals de andere grote musea in
de wereld, de belangrijkste bezittingen slechts zelden
uit. Daartoe moeten in elk geval gerekend worden de
twee en twintig werken van Rembrandt, die de Maasstad
het liefst wil lenen.
Rotterdam en Leningrad zijn sedert 1966 zustersteden.
Zij hebben veel gemeen. Beide zijn de tweede stad van
hun land. Zij werden alle twee tijdens de Tweede We
reldoorlog afschuwelijk verwoest. Beide havensteden
liggen in de delta van een grote rivier. Zij onderhouden
een zeer levendig contact en wisselen ervaringen uit. Die
band bestaat in 1986 dus twintig jaar en dat zal, zowel in
Rotterdam als in Leningrad, worden gevierd met de uit
wisseling van kunstschatten uit de Hermitage en Boy
mans van Beuningen. In 1986 zal een deel van de vaste
collectie van Boymans van Beuningen in Leningrad wor
den getoond.
Deze uitwisseling past tevens in het kader van het cul
tureel en wetenschappelijk akkoord dat in december van
het vorige jaar met de Sowjet-Unie tot 1986 is afgesloten,
nadat sedert de inval in Afghanistan in 1980 de culturele
relaties bevroren zijn geweest.
Jan van Beek bezocht onlangs de Hermitage en bekeek
de Hollandse meesters. Hij verwonderde zich over het
huiselijke en ongedwongen contact tussen kunstschatten
en het duizendkoppige publiek. Hierdoor onderscheidt
dit bijzondere museum zich van de andere die met de
Hermitage tot de vier grootste van de wereld worden
gerekend; het Louvre in Parijs, de National Gallery in
Londen en het Metropolitan Museum in New York.
Wachten voor de ooorten van het voormalipe winterpaleis van de Romanovs.
LENINGRAD (GPD) - Als om
half elf de deuren van de Hermita
ge, het vroegere winterpaleis van
de Romanovs aan de boorden van
de Neva, opengaan, staat een lange
rij van vele honderden nieuwsgie
rige Russen geduldig te wachten
tot zij worden toegelaten. Die rij
blijft tot ver in de middag even
lang, want steeds weer sluiten
nieuwe groepen zich aan, die van
heinde en ver met tientallen auto
bussen worden aangevoerd. Jaar
lijks verdringen drie en een half
miljoen mensen zich voor de stati
ge toegangspoort van dit grootste
museum van Rusland, om er te
dwalen langs twee miljoen zeven
honderdduizend voorwerpen die
in 330 zalen zijn uitgestald. Het is
onbegonnen werk om te proberen
in één mensenleeftijd deze dwaal
tuin van kunst en geschiedenis vol
ledig te ontdekken.
De vreemdeling die in de lobby
van zijn hotel bij het staatsbureau
Intoerist met buitenlandse valuta
voor ongeveer vijf gulden een toe
gangsbewijs heeft gekocht, mag
langs de rij van wachtenden direct
naar binnen. Hij kan ook aanslui
ten bij een officiële excursie. Maar
de groepen toeristen krijgen
slechts een uur en vijf en twintig
minuten toebedeeld voor een soort
culturele estafetteloop langs de be
langrijkste staties van dit labyrint.
Sedert door de socialistische re
volutie van 1917 de praalzieke Tsa
ren zijn verdreven, is hun winter
paleis en alle daarin vergaarde
kunst bezit van het Russische volk
en iedereen heeft gelijk recht en
krijgt evenveel tijd om de gemeen
schappelijke schatten te bewonde
ren. Alleen de brenger van devie
zen heeft een lichte voorsprong. Er
blijft een hele natie wachtenden
achter hem.
De gevel van het winterpaleis,
dat rond de helft van de achttiende
eeuw door Elizabeth, de spilzieke
ongehuwde dochter van Tsaar Pe
ter I de Grote werd gebouwd, is
breder dan een mensenoog vanaf
de kade van de Neva kan zien. Je
moet naar de overkant van de wij
de rivier, naar het fort van Petrus
en Paulus, of je moet tussen de
twee bizarre vuurtorens op de kop
van het Vasiljevskij-eiland gaan
staan, om die hele prachtige groe
ne facade en de meer dan honderd
witte kolommen te kunnen over
zien. Er zijn dan ook 1050 kamers
in het paleismuseum, die bereik
baar zijn langs 117 trappenhuizen
en 1886 deuren. Negentien hon
derd en vijfenveertig ramen zorgen
voor het licht en het hele bouw
werk is afgezet met een kroonlijst,
die meer dan twee kilometer in de
omtrek is.
Afmetingen voor het Guiness
Book of Records. De rivaliteit tus
sen de Europese vorstenhuizen uit
te zich in de nadagen van de Ver
lichting in de bouw van de weelde
rigste paleizen en lusthoven, als
decor voor adelijke verspilling en
erotiek tussen de plooien van zijde,
brocaat en kant. Het werden de
concentratiepunten voor de in
schamele achtterkamers door re
volutionairen uitgebroeide opstan
den. Om daarna, als gevolg van de
tegenvallende uitkomsten van de,
na de uitvaart van de decadentie
gestichtte, heilstaten in alle luister
te worden gerataureerd, als symbo
len van een weliswaar verderfelijk,
maar niet uit te wissen verleden en
trekpleister voor de buitenlandse
bezoeker en diens harde valuta.
De Hermitage is het meester
werk van de Italiaanse architect
Francesco Rastrelli, die door Tsaar
Peter de Grote naar Leningrad was
gehaald en met zijn barokstijl het
bouwen in heel Rusland in de acht
tiende eeuw en in Leningrad in het
bijzonder heeft bepaald. Toen hij
het paleis in 1762 opleverde kon
keizerin Elisabeth er nauwelijks
gebruik van maken, want zij stierf
korte tijd later. Zij werd opgevolgd
door haar neef Peter III, die al di
rect vermoord werd, stellig met
medeweten van zijn vrouw, die als
Catharina II de Grote de troon be
steeg. Deze slimme, verlichte des-
pote bracht Rusland tot grote bloei
en zij verwierf de eerste 225 Vlaam
se, Hollandse en Italiaanse mees
ters, die de aanzet zouden vormen
voor de kunstcollectie die haar
winterpaleis, de Hermitage, tot een
van de vier grootste museums van
de wereld zou maken.
Om haar collectie op te bergen
liet Catharina twee gebouwen
naast haar winterpaleis optrekken,
de „kleine" en de „oude' Hermita
ge. Later bouwde zij er een theater
bij. Op een koude winterdag in
1837 sloegen de vlammen uit de
oververhitte kachels, waarna het
paleis drie dagen lang brandde.
Achtduizend man werkten vijftien
maanden aan het herstel, dat te
vens een verfraaiing werd van de
inmense zalen en trappenhuizen.
Het is een majestueuze tempel ge
worden van verguld stucwerk,
marmer, malachiet, colonades van
gekleurd graniet, gewelven waar
aan kristallen luchters hangen, zo
groot dat zij een hele schoolklas
zouden kunnen verpletteren.
Schuld
De Duitse koopman, Johann
Ernst Gotzkowsky stond bij keize
rin Catharina de Grote zwaar in de
schuld. Zij dwong hem om zijn
schilderijencollectie van Vlaamse
en Italiaanse meesters aan haar af
te staan. Dat was het begin van
haar verzameling, die zij op soort
gelijke wijze wist uit te breiden. De
Romanovs, die werden uitgehuwe
lijkt aan Westeuropese vorstenhui
zen raakten doorgaans op snelle
wijze van hun geld af. Catharina en
haar nazaten brachten hen, in ruil
voor kunstschatten wel weer finan
cieel op de been.
Zo ook prinses Anna Paulowna,
de echtgenote van koning Willem
II. Het feestgedruis van Oranje aan
de Haagse Kneuterdijk, Voorhout
en Noordeinde evenaarde in pronk
en praal dat van de hoven van aan
merkelijke grotere en meer welge
stelde landen, zodat Willem II
straatarm stierf en zijn Russische
weduwe met een grote schulden
last achterliet. Zij kon niet beter
doen dan haar broer, Tsaar Nico-
laas I in Petrograd - zoals Lenin
grad voor de revolutie heette - te
vragen of hij dat deel van de kunst
collectie van de Oranjes, dat hij al
zwaar verhypotheekt had, defini
tief over wilde nemen. Voor de
somma van bijna 175.000 gulden
verwierf de Tsaar een grote hoe
veelheid Hollandse meesters,
waaronder een aantal beroemde
werken van Rembrandt.
De collectie van de Hermitage is
in zes grote afdelingen gegroe
peerd: de vroegste primitieve
kunst, de klassieke oudheden, de
cultuur van oosterse volkeren, de
Westeuropese kunst, de Russische
kunst en een penningenkabinet.
De argeloze vreemdeling doet er in
deze opzichtige dwaaltuin goed
aan, daar te beginnen waar zijn be
langstelling het meest naar uitgaat.
Op de tweede etage van de „klei
ne" Hermitage (Maly Ermitazh) en
doorlopend naar de „oude" Hermi
tage (Stary Ermitazh) bevindt zich
de kern van de Westeuropese
kunst, de Italiaanse, de Spaanse,
Vlaamse en de Hollandse mees
ters. De weg er heen voert over het
majesteitelijke hoofdtrappenhuis,
door de Paviljoenshal en langs de
hangende tuinen. Door de verba
zing en verwarring die deze barok
ke ruimten opwekken, vallen de
zalen waar de Hollandse meesters
hangen eigenlijk een beetje tegen.
Jonathan" of „De heilige familie"
hangen minder fortuinlijk. Maar al
leen de afdeling Westeuropese
kunst telt meer dan 7.500 doeken
en er is geen bouwwerk te verzin
nen waar die allemaal even fraai
zouden kunnen worden uitgestald.
Dat is wel gelukt in de zaal waar
zes en twintig stukken van Antho
ny van Dyck bijeen zijn gebracht
en in de ruimte waar de weelde van
Peter Paul Rubens van de wanden
straalt. Daar wordt het licht beter
beheerst.
De Hermitage bezit enkele fraaie
portretten van Frans Hals, feeste
lijke interieurs van Jan Steen, ele
gante doeken van Gerard Terborch
en beelden van het boerenleven
van Adriaen van Ostade. Er is een
uitgebreide verzameling land
schappen van Jacob en Salomon
Ruysdael, van Jan van Goyen, Aert
van der Neer, Paulus Potter en Jan
Porcelis. Een verzameling, groot
genoeg om bijna een eigen mu
seum waard te zijn.
Suppoosten
Spiegeling
De werken van Rembrandt han
gen op scheidingswanden, die
haaks op de muren tussen de hoge
ramen staan. Het licht van buiten
veroorzaakt een spiegeling op de
verflaag, die werkelijk pijn doet
aan de ogen. Er is bij de meeste
schilderijen maar een plekje waar
ze goed te zien zijn; schuin er te
genover, met je rug weggedrukt te
gen de raamkozijnen. Dan is de
lichtinval het minst hinderlijk.
Van de twee en twintig Rem-
brandts hangt eigenlijk alleen
„Saskia als Flora" zo, dat het zon
der schadelijke lichtinval te be
wonderen is. Met een schok van
herkenning valt je blik al van uit de
verte van de zaal op dit populaire
doek. Rembrandt schilderde zijn
jonge vrouw als een lieve deerne in
de tooi van de Romeinse godin van
de vruchtbaarheid. Dichterbij lijkt
alles aan dit schilderij te leven, de
bloemen komen los van het ronde
gezichtje en de plooien van haar
kleed glanzen alsof zij driedimen
sionaal zijn aangebracht.
Het prachtige naakt „Danaë",
„De terugkeer van de verloren
zoon", „Het afscheid van David en
Gelukkig zijn er in dit i
van het volk vrijwel geen belem
meringen om met je neus bovenop
de schilderijen te staan. Alleen de
talloze kopiisten spannen een
touwtje tussen twee stoelen, om
ongewenste nieuwsgierigen uit de
buurt te houden. Het is een bijna
huiselijke omgeving. De suppoos
ten zijn merendeels oudere vrou
wen, die op antieke stoelen vanuit
het midden van de zalen de duizen
den drentelaars in de gaten hou
den.
En hoe! Sla de museumgids niet
open op een marmeren tafelblad.
Leun niet nonchalant op een waar
devolle balustrade. Tracht niet de
onderzoekende vinger in de rich
ting van een doek te brengen. Volg
niet de bijna onbedwingbare lust
om een gordijn zo te schikken dat
er minder licht weerschijnt op een
schilderij. Er komt onmiddellijk
een vermaning van een tot dan on
herkenbare suppoost. Je mag wel
overal gaan zitten, ook al lijkt het
meubilair uit waardevolle mu
seumstukken te bestaan. Dat is het
aardige van dit museum, het staat
ten dienste van de mensen, die van
al het vervangbare een dankbaar
gebruik maken.
Uitbundige, barokke pracht
tape.
ROME (UPI/DPA/AP) - In het
park van de Villa Borghese in
Rome zijn in de nacht van zon
dag op maandag 86 beelden
onthoofd of beschadigd. Op de
foto een tourist op een bankje
in dat park, die zich niets gele
gen laat liggen aan de bescha
digde buste van de schilder Ra
phael achter zij rug.
De beelden zijn vernield door
een veertigjarige man die zegt
uit Polen afkomstig te zijn. Hij
werd op heterdaad betrapt toen
hij met een straatkei op een
borstbeeld insloeg. De man zou
hebben verklaard dit te hebben
gedaan "om de aandacht te ves
tigen op Polen, mijn vader
land" en omdat hij "tegen de
KGB", de Russische geheime
dienst was. Hij maakte volgens
de politie een verwarde indruk.
In het zeventiende eeuwse park
ging hij met een straatkei en
een breekijzer als wapens de
borstbeelden te lijf onder de
bomen langs de lanen die naar
de Villa Borghese leiden. Daar
staan afbeeldingen van be
roemdheden uit het verleden.
De Pool sloeg van sommige de
hoofden af, wierp voetstukken
omver of verminkte de gezich
ten, aldus de politie.
Het park behoorde oorspronke
lijk bij het zomerpaleis met de
bouw waarvan in 1605 was be
gonnen door kardinaal Scipio-
ne Borghese. De meeste borst
beelden, die niet erg waardevol
zijn, dateren van het einde van
de vorige eeuw en begin deze
eeuw. De beelden zijn zo vaak
het doelwit van vandalen dat
een speciale afdeling van de ge
meente een verzameling mal-
vrij eenvou-
NOORDWIJK - Een collectie van
een honderdtal oude Russische en
Griekse ikonen is van 21 juli tot 6
augustus te zien in het Noordwijk-
se Huis ter Duin.
Een uitzonderlijke ikoon. die op
deze expositie van Arnold Zoet
mulder te zien zal zijn, is een grote
Russische kerkikoon uit het begin
van de zeventiende eeuw. Men
treft op deze zogenaamde Verrijze-
nis-ikoon een reeks taferelen aan.
die soms aan Hieronymus Bosch
doen denken. Zo wordt de poort
van de onderwereld voorgesteld
als een vreemdsoortig monster met
wijd opengesperde muil. Men ziet
hoe duivels door engelen, gewa
pend met lange vorklansen, terug
gedreven worden naar de Hades.
Een andere engel hakt met een ha
mer in op een duivel, terwijl hij
hem stevig bij de baard heeft ge
vat. Een schip met een grote me
nigte witte zielen vaart naar de he
mel. Ook de goede moordenaar
speelt op deze ikoon een rol. De
komst van deze rover in het para
dijs wordt door de daar al aanwezi
ge rechtvaardigen met grote verba
zing besproken, getuige de inscrip
ties op de randen van de ikoon.
Behalve deze ikoon rijk aan god-
delijkc en duivelse mysteries zijn
nog vele andere ikonen op de ko
mende expositie le bewonderen
Men kan er dagelijks van 11 tot 20
uur terecht. Er is gelegenheid tot
aankoop.
