c
Op weg naar ontzuiling
onderwijs Nederland?
Ruimte-overleg
blijft onzeker
Vaticaan wil Volkskerk aan banden leggen
D-
VRIJDAG 13 JULI 1984
Varia
Reportage
In het onderwijsoverleg is on
langs een vrij uniek compromis
tot stand gekomen. De besturen
bonden. waaronder de protes
tants-christelijke. de katholieke,
de algemeen bijzondere bestu
renbond en de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten, zijn
akkoord gegaan met een experi
ment dat ouders van schoolgaan
de kinderen meer greep geeft op
het door hen verlangde onder
wijs.
Tot nu toe wordt in het onder
wijs aangenomen dat een kind,
dat een lagere school van een be
paalde richting heeft gevolgd,
vanzelfsprekend voor het voort
gezet onderwijs ook die richting
zal kiezen. Als Jantje op de pro
testants christelijke lagere
school is geweest, dan zullen zijn
ouders hem in veel gevallen ook
naar een middelbare school van
die signatuur sturen. En heeft
Marietje katholiek lager onder
wijs gevolgd, dan zal het voortge
zet onderwijs voor haar eveneens
in die richting gaan. Dat wordt
tenminste aangenomen.
Bij het algemeen bijzonder on
derwijs ligt het iets anders: dat
behelst voornamelijk beroepsop
leidingen, voortgekomen uit de
vraag van het (plaatselijke) be
drijfsleven. Het algemeen bijzon
der onderwijs kent slechts een
klein percentage lagere school
opleidingen. Met indirecte me
tingen schiet deze vorm van on
derwijs (dan ook) niet veel op,
want er is te weinig aanbod van
uit de lagere scholen.
Verwonderlijk is het dus niet dat
juist vanuit het algemeen bijzon
der onderwijs altijd is aange
drongen op een andere meet-
vorm: aan ouders moest worden
gevraagd welke onderwij srich-
ting zij voor hun kinderen ver
langden. In 1982 gaf de staatsse
cretaris van onderwijs, mevrouw
Ginjaar-Maas, opdracht aan het
Instituut voor Toegepaste Socio
logie van de Universiteit van Nij
megen een onderzoek naar ver
langd onderwijs in te stellen. De
uitkomst van dit onderzoek stel
de de Algemene Besturen Bond
Beroeps Onderwijs in het gelijk.
Ouders hechten niet meer zo aan
de richting van een school. Kwa
liteit van het onderwijs en be
reikbaarheid van de school zijn
belangrijker factoren. Inmiddels
heeft het ITS de staatssecretaris
een aanvullend advies verleend,
waarin onder meer een verlang
de onderwijsenquéte minimaal
als middel wordt gepresenteerd
om de wensen van de ouders in
een bepaalde regio te bepalen.
Bezuinigingen
Dat nu zeven besturenbonden,
samengesteld uit. schoolbestu
ren, met deze experimentele en-
qüete akkoord zijn gegaan, is een
uniek verschijnsel in de onder
wijswereld. Toegegeven, het
komt voort uit de noodzaak tot
herschikking van scholen. Want
door de bezuinigingen kan een
groot aantal scholen het hoofd
niet meer boven water houden.
En zo kan het gebeuren dat een
protestants-christelijke school
voor voortgezet onderwijs moet
gaan fuseren met een katholieke
vo-school of zelfs met een alge
meen bijzondere. Er staat een he-
le herschikkings- en fusie-opera
tie voor de deur en liever dan de
eigen identiteit te verliezen zijn
de protestants-christelijke en ka
tholieke besturenbonden ak
koord gegaan met dit experi
ment.
Tonny Willemsz van de Algeme
ne Besturen Bond Beroeps On
derwijs (ABB) toont zich zeer
verheugd over het compromis:
"We hebben nu een voet tussen
de deur van de verzuiling. Het
opzienbarende eraan is dat de
confessionelen hiermee erken
nen dat de grondwet anders kan
worden geïnterpreteerd. Want in
de grondwet staat dat er vrijheid
van onderwijs moet zijn. De con
fessionelen vinden dat de school
besturen de vrijheid van onder
wijs bepalen. Maar je moet ons
inziens de grondwet zö uitleggen
dat de ouders de dragers van de
vrijheid van onderwijs zijn".
De heren Chorus en Petri van de
Nederlandse Katholieke Bestu
renbond leggen de grondwet in
derdaad iets anders uit: "Het ge
ven van onderwijs is vrij". Zij
leggen de verantwoordelijkheid
dus bij de besturen en onderwijs
gevenden en niet bij de ouders.
Na het laqer onderwijs kiezen: ouders krijgen
het verlangde onderwijs.
Experimentele enquête verlangd onderwijs
Nu het experiment op stapel
staat, kan dat weieens tot gevolg
hebben dat minder ouders een
voorkeur voor katholiek onder
wijs zullen tonen. Chorus en Pe
tri zijn niet zo bevreesd voor het
experiment, mits eventuele ver
anderingen maar wettelijk wor
den geregeld. "Het is een com
promis om in heel bijzondere ge
vallen zo'n directe meting toe te
passen. Het experiment gaat niet
zover dat we nu ouders gaan vra
gen: wilt u voor uw kinderen nu
wel of geen katholiek voortgezet
onderwijs? Dat zou een onwerk
bare situatie worden. Want die
vraag moet elk jaar opnieuw
worden gesteld. Dan zou het ene
jaar de meerderheid van de ou
ders voor katholiek onderwijs
kiezen en het andere jaar een an
dere groep voor protestants-
christelijk. Als dan het leerlin
genaantal de mogelijkheid biedt
van slechts één school dan zou
die, extreem gesteld, van jaar tot
jaar van richting moeten veran
deren. Dat kan toch niet".
Provincie
Waar het katholiek onderwijs
meer moeite mee heeft is het ge
vaar van meer inmenging door
provincies en gemeenten. Die
vrees wordt gedeeld door Gerrit
Verhey van de besturenraad Pro
testants Christelijk Onderwijs
(BPCO). Hij is van mening dat
verplaatsing van bevoegdheden
naar regionale of plaatselijke
overheidsorganen onmogelijk is.
"De provincie is niet het geschik
te bestuurlijke orgaan dat
schoolbesturen kan motiveren
en kan brengen tot aanvaarding
van pijnlijke beleidsbeslissin
gen", aldus de PCO. Bovendien
vraagt de besturenbond zich af
of Provinciale Staten als politiek
lichaam onpartijdig kunnen wor
den geacht. "Het onderwas kan
zo een speelbal worden v^an poli
tiek machtsspel", aldus Verhey.
Hij heeft overigens nooit be
weerd dat de levensbeschou
wing de enige sleutel is waarop
mensen voor onderwijs kiezen.
"Onze keuze is vrijheid van on
derwijs. Maar ik zie in dit experi
ment niet zozeer principiële pro
blemen. Wat ons betreft is het
meer de technische kant ervan.
Dat hele scala van redenen waar
om iemand voor een bepaald
soort verlangd onderwijs kiest,
kun je in een computer stoppen.
door
Annemiek Ruygrok
Dan krijg je er wel iets uit: het
gedrag van ouders in hun keuze,
maar wat doe je ermee? Wat
moet de overheid met: ik wil een
school dichtbij huis? De over
heid zal uit het gehele pakket
van getallen moeten kiezen".
Dat lijkt Verhey een onmogelijke
opgave. Volgens hem moet de
overheid uiteindelijk toch han
teerbare sleutels verschaffen.
"De ABB vindt dat je van de be
hoefte van onderwijsvragenden
moet uitgaan. Wij vinden die be
hoefte met name vanuit de ge
zichtshoek van de overheid ei
genlijk weinig zeggend", aldus
Verhey.
Vragen
Alle zeven besturenbonden zul
len samen de vragen opstellen.
Ook moet worden bepaald aan
wie de vragen zullen worden ge
steld. Chorus en Petri: "We stel
len natuurlijk de mening van de
ouders voorop. Die zijn het eerst
verantwoordelijk voor de opvoe
ding van hun kinderen. Maar in
ons geval zouden we misschien
ook bij de geloofsgemeenschap
te rade moeten gaan" De heren
wijzen erop dat het katholiek on
derwijs, anders dan in andere
vormen van bijzonder onderwijs,
geen verenigingen kent, maar
stichtingen. "Bij ons zijn vier fac
toren van belang: de ouders, be
sturen, docenten en geestelijk
heid. "We hebben te maken met
de stichters van scholen". Cho
rus wijst erop dat het helemaal
zo vreemd niet is om bij de expe
rimentele enqüete ook de ge
loofsgemeenschap aan het on
derzoek te laten deelnemen. "In
het algemeen bijzonder beroeps
onderwijs zitten in het bestuur
vaak vertegenwoordigers van
het bedrijfsleven, soms van de
vakorganisaties. Waarom dan in
ons geval niet van de kerk?"
Maar het bedrijfsleven en vakor
ganisaties worden niet bij de en
quête betrokken, stelt de ABB
nadrukkelijk vast.
Overigens vinden Petri en Cho
rus, van wie het compromisvoor
stel afkomstig is, een geweldig
pluspunt van het experiment dat
de zeven besturenorganisaties
hierin samenwerken. "Dat zal
een nieuwe ervaring zijn en col
legiaal vertrouwen schenken.
Het is heel interessant van ou
ders te vernemen welke vorm
van bijzonder onderwijs ze zul
len kiezen als er verschillende
mogelijkheden zijn. Dat het ka
tholiek voortgezet onderwijs zal
leeglopen geloven ze niet. "Als je
praat over de inbreng van de ou
ders op een school, dan biedt het
bijzonder onderwijs betere mo
gelijkheden dan het openbaar
onderwijs. Want dat valt onder
het bevoegd gezag van gemeen
teraden. En dat zijn geen institu
ten waarop ouders directe in
vloed hebben'. Zij wijzen gnui
vend op de wet voor de medezeg
genschap. "Op bijzondere scho
len werken de medezeggen
schapsraden nu al ruim een jaar.
Dat gaat heel goed. Bij het open
baar onderwijs moeten die raden
nog van de grond komen. Dat op
zich zegt al genoeg".
Ook Verhey (PCO) vreest geen
afbrokkeling van het pc-onder-
wijs. "Die enquête doorbreekt
niet wezenlijk zaken. Als het
waar zou zijn van die afbrokke
ling, dan zou dat nu al over de
hele linie zichtbaar moeten zijn".
Wet?
Tonny Willemsz (ABB) wacht
met spanning het moment af dat
het hele experiment zal worden
geëvalueerd. Wanneer dat pre
cies zal zijn, is nog niet bekend,
want de datum waarop het expe
riment moet beginnen staat nog
niet vast. Vermoedelijk zal dat
pas met ingang van het nieuwe
schooljaar in 1985 zijn. "Onze be
doeling is", aldus Willemsz, "na
de evaluatie de directe meting in
de nieuwe wet op de planning in
te voegen. Ginjaar-Maas wil in
het najaar dit wetsvoorstel aan
de Tweede Kamer voorleggen.
Daarin wordt de decentralisatie
van het onderwijs geregeld,
waardoor provincie en gemeen
ten dus meer bevoegdheden krij
gen. Dat ligt de confessionelen
zeer zwaar op de maag. Dus zal
het zeker twee jaar duren voor
dat de politici het erover eens
zullen worden. Doel is een en an
der zo te plannen dat de directe
meting van het onderwijs dat ou
ders verlangen meteen in de wet
wordt gevoegd. En dat daardoor
de verzuiling verdwijnt", zegt
Willemsz optimistisch.
Als het aan de heren Verhey, Pe
tri en Chorus ligt, zal dat inder
daad nog heel wat voeten in de
aarde hebben. "De herschik
kings- en fusie-operatie is niet
bedoeld om het hele schoolaan-
bod in Nederland te wijzigen. Als
men vindt dat er een onjuist
beeld is, dan moet dit via de geëi
gende route worden veranderd.
Dat wil zeggen via wetswijziging
en via de politieke partijen".
De ontzuiling van Nederland
staat dus nog niet voor de deur?
Chorus en Petri, schaterlachend:
"Als dat zogenaamd het geval is,
dan zou er over vier jaar geen
CDA meer in Den Haag zitten".
Na bijna twee weken van verkla
ringen over en weer en een door de
Russische ambassadeur opgeluis
terde barbecue in het Witte Huis is
het nog steeds niet duidelijk of de
Sowjet-Unie en de Verenigde Sta
ten in september in Wenen gaan
onderhandelen over de beheersing
van een wapenwedloop in de ruim
te. Russische diplomaten houden
vol niets concreets te hebben ge
hoord en de laatste dagen wordt
ook duidelijk dat hun Amerikaan
se collega's op instructies wachten.
Het Kremlin mag dan de ge
woonte hebben om besluitvorming
eerst via Tass of regeringskranten
naar buiten te brengen; daarna
wordt het nieuws per koerier bij de
juiste bus afgeleverd. President
Reagan echter zoekt het veelal in
een maximum aan publicitair ge
weld en een minimum aan serieuze
dialoog. Een strategie die Ameri
kaanse commentatoren 'de mega-
foon-diplomatie' hebben genoemd.
Macnelly, de onvolprezen poli
tiek tekenaar van onder meer The
Chicago Tribune, maakte er deze
week een treffende prent van. Rea
gan, gezeten in zijn werkkamer en
geconfronteerd met kritische ge
luiden over het ontbreken van een
dialoog met Moskou, zegt veront
waardigd: hoezo geen contacten9
Ik stuur Bush naar al hun begrafe-
Ondenkbaar
De veelbesproken top van Rea
gan met zijn Russische collega is
voorlopig ondenkbaar en heeft in
de discussie de vorm van een we
reldwonder aangenomen, terwijl
Nixon Brezjnjev drie keer sprak.
Ford twee keer en Carter één keer.
De actuele verklaring van de im
passe noemt de Russische vastbe
radenheid om niets te doen dat
Reagan in zijn herverkiezingscam
pagne van pas komt. Aan de ande
re kant zouden de Amerikanen
niets zien in een gesprek zolang on
duidelijk is wie in het Kremlin de
broek aanheeft.
Een zeer populaire uitleg, maar
nog afgezien van het beperkte
stempel van buitenlands beleid op
het kiezersgedrag in de Verenigde
Staten, wijst weinig erop dat Wal
ter Mondale, zelfs met een vrouw
als geheim wapen naast zich. Rea
gan zal weten te verslaan. En afge
zien ook van het Russische ge
bruik om het leiderschap niet op
de schouders van één man te leg
gen, maar in collectief te besluiten,
kan er nu nauwelijks misverstand
over bestaan met welke heren in
het Kremlin zaken moeten worden
gedaan.
Als Reagan even te rade zou gaan
bij mensen als Kohl, Genscher,
Mitterrand of Howe zou hij weten
dat Tsjernenko zijn bezoekers een
slap handje geeft, net voldoende
zegt om Westerse artsen te laten
constateren dat hij voor zijn leef
tijd tweemaal te snel ademhaalt en
vervolgens de honneurs laat waar
nemen door zijn ministers Gromy-
ko (buitenlandse zaken) en Oesti-
nov (defensie), wier standpunten
bekend mogen worden veronder
steld.
Prestigestrijd
Van meer belang is de slepende
prestigestrijd rond het afgebroken
Geneefse rakettenoverleg. Zou
Moskou op welk terrein ook tot
compromissen met Washington
bereid zijn, dan zou dat Reagan
sterken in zijn besef dat de plaat
sing van kruisraketten in Europa
nodig was om de Russen tot beda
ren te brengen. Andersom zou elke
versoepeling van het Amerikaanse
standpunt de Sowjet-leiders op het
idee kunnen brengen dat het nut
tig was het Geneefse overleg af te
breken.
Nadat eerder een poging van de
Amerikanen mislukte om de pat
stelling te doorbreken door onder
handelingen te suggereren over de
vermindering van chemische wa
pens, was het nu de beurt aan de
Russen om een opening te beden
ken, om de aandacht wat te verleg-
ACHTERGROND
door
Ton van Brussel
gen van de oude onopgeloste
strijd. De keuze voor een "ruimte-
overleg" is niet verrassend. Welis
waar is dat een terrein waarop de
Russen zich al veel langer bewegen
dan de Amerikanen, maar Russi
sche testprogramma's hebben naar
verluidt slechts magere resultaten
opgeleverd.
Voorsprong
De Sowjet-Unie deed het aanbod
in de vaste overtuiging dat de de
Amerikanen niet tot praten bereid
zouden zijn. Vorig jaar zomer stem
den de VS als enig land ter wereld
tegen een door de Verenigde Na
ties aangenomen resolutie om een
wapenwedloop in de ruimte te be
teugelen. Uit discussies in het Con
gres en tijdens de jongste NAVO-
raad valt de conclusie te trekken
dat het Reagan met zijn plannen
ernst is.
Hoewel de tests nog moeten be
ginnen ziet het er naar uit dat de
Amerikanen door hun kennis en
het beschikbare budget een be
scheiden voorsprong hebben.
Weens overleg om tot een verdrag
te komen voor een vreedzaam ge
bruik van de ruimte zou wat de
Russen betreft pas van de grond
kunnen komen, op voorwaarde
van een bevriezing van alle testpro
gramma's. In dat geval hebben de
Verenigde Staten al wat verloren,
nog voordat de onderhandelingen
echt zijn begonnen, vandaar de
twijfel.
Herverkiezing
Dat Reagan overweegt toch op
het Russische aanbod in te gaan
heeft uiteraard alles te maken met
zijn herverkiezingscampagne. Als
hij de zaken zo weet te regelen dat
voor de verkiezingen wordt afge
sproken, dat er na de verkiezingen
wordt onderhandeld of als hij kans
ziet in elk geval het zwaartepunt
van de onderhandelingen 'over de
verkiezingen heen te tillen', be
dient hij een breed kiezerspubliek.
Het verwijt van de Democraten dat
hij slechts op een confrontatie met
Moskou uit is komt dan in een an
der licht te staan, terwijl Reagan de
ijzervreters in zyn partij kan toe
voegen dat over de uitkomst van
het gesprek niets zeker is.
De discussie over de (on)moge-
lijkheden van de ontwikkeling van
een anti-satellietwapen is in de VS
in volle gang. Veel wetenschappers
en politici betwijfelen de mogelijk
heden, anderen zien er een 'ei van
Columbus' in. De gevaren van een
militarisering van de ruimte zijn
onvoorstelbaar Zelfs het aanvan
kelijk aarzelende Groot-Bnttannie
heeft zich nu tegen Reagans Stars
Wars plannen gekeerd. Komt er
geen akkoord en ontwikkelen de
VS tegen de zin van in dit geval alle
Europese NAVO-lidstaten een
nieuwe defensiestrategie, dan te
kent zich in het bondgenootschap
een scheiding der geesten af die de
kruisrakettentwist ruim in de scha
duw stelt.
Het Vaticaan gaat in september
een officieel document uitgeven,
dat tot doel heeft de aanhangers
van de Volkskerk en de bevrij
dingstheologie aan banden te
leggen. Tot de verspreiding van
het document, dat inmiddels
door Paus Johannes Paulus II
zou zijn goedgekeurd, is besloten
omdat eerdere raadgevingen en
adviezen in de wind zijn gesla
gen. De publicatie werd op een
persconferentie bekend gemaakt
door de Braziliaanse curiekardi
naal Agnelo Rossi.
De 70-jarige kardinaal ver
klaarde dat het document orde
op zaken gaat stellen en „zekere
sectoren van de bevrijdingstheo
logie. die de Marxistische analy
se gebruiken" veroordeelt. Vol
gens hem is „de voorkeursoptie
voor de armen niet exclusief en
mag niet worden gesteld, dat de
armen strijd voeren tegen de rij
ken".
Hij veroordeelde de „revolutio
naire methodes die de klassen
strijd stimuleren", omdat die
zijns inziens in strijd zijn met de
Rooms-Katholieke doctrine, die
de overtuigingskracht als metho
de gebruikt.
Kardinaal Rossi, die al meer
dan twaalf jaar leidende functies
bekleedt bij het Vaticaan, zei dat
de paus niet de volledige bevrij
dingstheologie veroordeelt: „Het
document erkent andere waar
den van deze theologie. Haar as
piraties zijn correct. De Kerk
moet altijd de zwakken en onder
drukten verdedigen om te ko
men tot sociale rechtvaardig
heid. Maar het negatieve element
is de Marxistische analyse. De
aanhangers zeggen dat zij de
ideologie niet overnemen, maar
dit gebeurt automatisch als con
sequentie van het revolutionaire
proces".
Zonder Nicaragua met name te
noemen ging de kardinaal uit
voerig in op de vooral daar wijd
verspreide Volkskerk, die, in te
genstelling tot de meeste bis
schoppen, de Sandinistische re
volutie steunt.
Moon De Braziliaanse
Rooms-Katholieke Kerk is boos
geworden op de Amerikaanse
Moon-sekte omdat zij gebruik
heeft gemaakt van een RK kloos
ter om nieuwe leden te werven.
De sekte had onlangs de zalen
van een klooster gehuurd om er
zogenaamd een studiecongres
voor studenten te houden. Er zou
onder andere een professor van
de militaire academie te Rio de
Janeiro een inleiding houden. De
meer dan honderd deelnemers
kregen evenwel snel in de gaten
dat het in feite om een propagan-
dabijeenkomst ging van de
Moon-sekte. Onder bedreiging
van een aantal waakhonden wer
den zij echter verplicht de cursus
uit te zitten. Zowel diverse stu
denten als kerkelijke autoritei
ten hebben daarna een protest
ingediend. De politie is met een
onderzoek begonnen om de ver
antwoordelijken op te sporen
Methodisten - De conferen
tie van de grootste vrije Kerk van
Groot-Brittannie. de 2,5 miljoen
leden tellende Methodistenkerk,
heeft met grote meerderheid een
tussenrapport goedgekeurd van
een werkgroep, die het vraag
stuk van burgerlijke ongehoor
zaamheid moest bestuderen. De
vergadering billijkt deze. spe
ciaal wat betreft pastorale zorg
voor allen, die uit gewetensover
tuiging overgaan tot daden van
burgerlijke ongehoorzaamheid.
Velen vonden, dat de Kerk daar
mee de traditie voortzet zoals be
leden door Martin Luther King
en Mahatma Gandhi.
Zuid-Afrika- De Gerefor
meerde Kerken in Nederland
zijn erop uit een belangrijke rol
te spelen in de woeste aanval van
links op Zuid-Afrika. Dat schrijft
de Zuidafnkaanse theoloog Bou-
ke Spoelstra, hoogleraar aan de
Gereformeerde Theologische
Hogeschool van Hammanskraal
(Zuid-Afrika), m een artikel in
het regeringsgezinde blad
„Beeld".
Volgens Spoelstra hebben de
Gereformeerde Kerken de aan
val op Zuid-Afrika geopend, na
dat zij aan het eind van de jaren
zestig hadden besloten toe te tre
den tot de Wereldraad van Ker
ken. Hij wijst erop, dat de We
reldraad in die tijd ook een begin
maakte met het programma ter
bestrijding van het racisme.
Spoelstra beschuldigt de Gere
formeerde Kerken ervan, dat zij
de „grootste levende kerkelijke
leugen" van deze eeuw zijn ge
worden en dat zij de andere cal
vinistische Kerken in verlegen
heid hebben gebracht.
•Wereldraad- „De kerk moet
aan de kant van de mensen zon
der macht, de zwakken van de
samenleving en de armen staan",
aldus de Uruguayaan Emilio Ca
stro, die in Geneve tot secretaris
generaal van de Wereldraad van
Kerken is gekozen Castro, een
methodistische predikant van 57
jaar, onderstreepte in een vraag
gesprek het belang van het berei
ken van eenheid in de kerk en
het doen herleven van menselij-
ke waarden, een thema dat hij
aanroerde in zijn betoog na zijn
verkiezing door de algemene vei
gadering van de Wereldraad van
Kerken. Hij wees in dit verband
op hel niet te onderschatten be
lang van het bezoek van paus Jo
hannes Paulus II aan de Zwitser
se stad, waar de Wereldraad haar
permanent hoofdkwartier heelt
„Het bezoek is een boodschap
van solidariteit van de christelij
ke kerken en hun intentie de we
reld te dienen met het evangelie
van Jezus Christus".
De nieuwe voorzitter, die Phi
lip Potter uit Dominica opvolgt,
zei te geloven dat we in het daad
werkelijk streven naar een nutti
ger wereld juist de oecumeni
sche eenheid die wij zozeer zoe
ken, terugvinden. Daar gaan de
eenheid van de kerk en de herle
ving van menselijke waarden
hand in hand. aldus Castro. De
Uruguayaan zei. dat wij daarom
ook noch tevreden kunnen zijn
met de toestand van de kerk
noch met een wereld die voort
gaat op dezelfde voet als nu.
Daarom is het onze taak steun te
verlenen aan de kerken en de
verplichtingen die zij hebben
aan hun landen, hun culturen,
hun volken en in het bijzonder
aan de allerarmsten, aldus Ca
stro Juist in deze verplichting
manifesteert zich de dienstbaar
heid van het christelijk evange-
