Sober overzicht is Van Gogh waardig
liefde en spektakel op theatertreinreis
Elf gezelschappen in gevaar
Alle schilderijen en prenten uit bezit Kröller- Muller tentoongesteld
Orgelconcert Ch. de Wolff
Fraaie
verzameling
moderne
grafiek
D. Hannema
overleden
DINSDAG 10 JULI 1984
Radio - tv - kunst
PAGINA 17
OTTERLO (GPD) - Het ge
beurt niet gauw dat een mu
seum, wanneer het van een be
paalde kunstenaar nogal veel
werk bezit, deze collectie in
zijn geheel tentoonstelt. Meest
al gaat het om onderdelen uit
zo'n verzameling aangevuld
met werk van elders en met
een bepaald doel: bijvoorbeeld
de kunstenaar als specifieke
vertegenwoordiger van zijn
tijd of juist het tegendeel, de
betrokkene als eenling te mid
den van een bepaalde stro
ming. Vincent van Gogh is zo'n
man geweest over wie diverse
interessante tentoonstellingen
te maken zijn.
Het Van Goghmuseum in Amster
dam heeft dat in het verleden al
meer dan eens laten zien. Zo'n ex
positie ging dan gepaard met de
uitgave van een bepaalde studie, of
beter nog: een dergelijke studie
had dan een expositie tot resultaat.
Een zinvolle afsluiting ervan. En
nu hebben we dan weer een ten
toonstelling over Nederlandse
grootste negentiende-eeuwer, en
wel in het Kröller-Müller in Otter-
lo.
Deze zomer heeft dit rijksmu
seum op de Hoge Veluwe eens
flink in de bus geblazen. Alles wat
het museum van deze armoedzaai
er uit keurige familie bezit is aan
de wanden opgehangen: 93 schil
derijen, 183 tekeningen en drie
prenten. Geen kleinigheid en op
zich natuurlijk best aardig om die
doeken en tekeningen te zien die
doorgaans in depot en portefeuille
aan het oog onttrokken zijn. Maar
tegelijkertijd de prententieloos-
heid van een zomertentoonstelling,
die gezien het karakter ervan velen
naar het museum zal lokken. Je
steekt er niet meer van op dan je
over deze man, over wie na zijn
dood veel is gepubliceerd, eigen
lijk al wist.
De expositie is chronologisch
van opzet; dat betekent een con
frontatie met vroeg werk waaruitje
gewaar wordt hoe Van Gogh heeft
geworsteld met anatomie, de weer
gave van de juiste verhoudingen
van het menselijk lichaam. En ook
met de techniek van het louter te
kenen. Veel bladen van Van Gogh,
wiens carrière als kunstenaar ligt
tussen 1880 en 1890, verraden de
invloed van prenten; opvallend na
melijk daarin zijn zijn arceringen
die een soms merkwaardig strepe-
rig effect opleveren. En dat blijft
niet alleen beperkt tot zijn beginja
ren, ook tegen het eind van zijn le
ven is dat nog het geval, ook al gaat
dat dan in zijn vlammende teke
ningen en schilderijen eigenlijk
een andere rol spelen.
Papiermolen
Slechts tien jaren van nagenoeg
onafgebroken arbeid hebben een
rijke oogst opgeleverd: honderden
schilderijen en tekeningen, waar
van bovendien een deel is vernie
tigd. Zo bracht zijn moeder eens
een stapel tekeningen naar een pa
piermolenaar en was een aantal
van zijn doeken voor de jeugd het
doel om er messen in te werpen.
Maar om met Van Gogh zelf te
spreken: hij heeft de wereld een
souvenir willen nalaten en was
zich bewust dat hij misschien niet
lang zou leven. Zoals hij neer
schreef in een van zijn talrijke brie
ven aan zijn broer Theo in augus
tus 1883, waarvan hier een ingekort
citaat: „Niet alleen ben ik laat be
gonnen, betrekkelijk, met tekenen,
doch daar kon nog wel bijkomen
dat ik betrekkelijk op zo heel veel
jaren leven niet mag rekenen.
Doch berekeningen daaromtrent
zijn nu niet aan de orde, maar wel
plannen voor, zoals ik begon te
zeggen, een periode van tussen de
vijf en tien jaar. Mijn plan is niet
mij te sparen, geen emoties of
moeilijkheden veel te ontzien.
De wereld gaat mij slechts in
zover aan dat ik als 't ware een ze
kere schuld en plicht heb omdat ik
dertig jaar op die wereld heb rond-
gemarcheerd, uit dankbaarheid
een zeker souvenir te laten in de
vorm van teken-- of schilderwerk -
niet gemaakt om deze of gene rich
ting te behagen, maar waarin men
een oprecht menselijk gevoel uit.
Dit werk is dus het doel..."
Het Kröller-Müller heeft die her
innering aan Van Gogh ruim uitge
meten, ettelijke zalen zijn ingericht
om zijn schatten aan het publiek te
tonen. Schatten die te danken zijn
aan mevrouw Hélène Kröller-Mül
ler toen zij in de jaren 1908-'09 een
begin maakte met haar verzame
ling moderne kunst. Haar man was
cargadoor in Rotterdam; het echt
paar bezat een enorm vermogen
dat onder meer bestond uit het hui
dige naar het echtpaar genoemde
landgoed, dat eigenlijk zijn jacht
terrein was.
Maar de Kröller-Müllers lieten
het niet alleen bij brood en spelen;
bovendien wilden zij hun collectie
op den duur ook aan het publiek
tonen. Het was de heer Kröller die
op zijn landgoed door de befaamde
architect Berlage het jachtslot St.
Hubertus liet bouwen, een won-
Boomstudie uit 1882
derschoon stuk geheimzinnige,
sfeervolle architectuur dat nu voor
regeringsdoeleinden in gebruik is.
Zo werd er bijvoorbeeld met de In
donesiërs onderhandeld over de
onafhankelijkheid van dat land.
Werd het jachtslot gerealiseerd,
het bedoelde museum niet. Wel
ontstond er een voorlopig onder
komen voor de kunstcollectie, dat
echter permanent is geworden.
Overigens kwam Kröller-Müller la
ter in financiële moeilijkheden.
Pretentieloos
Bij haar kunstaankopen liet me
vrouw Kröller-Müller zich goed ad
viseren, en wel door de kunstken
ner en voorvechter van de moder
(foto GPD)
ne Nederlandse kunst H. P. Brem-
mer. Een man die over Van Gogh
heeft gepubliceerd en bijvoorbeeld
ook het werk van Mondriaan en
Charley Toorop heeft gepropa
geerd en verdedigd. Hoezeer
Bremmer gewicht moet hebben
gehecht aan de kwaliteiten van
Vincent van Gogh blijkt wel uit het
feit dat diens werk het hart vormt
van de collectie van Kröller-Mul-
ler. En uiteraard was mevrouw
Kröller-Müller het daar mee eens,
anders was het nooit tot deze ver
zameling gekomen. Zij bewonder
de Van Gogh om zijn persoonlijk
heid en vond hem een van de grote
schilders van de moderne kunst.
Van Gogh, die de voorloper bleek
te zullen zijn van het expressionis-
Alles laten zien van wat het mu
seum van Van Gogh in huis heeft,
is technisch geen geringe opgave
geweest al heeft men daarin toch
enige soberheid betracht. In de
grote expositiezaal zijn zijn teke
ningen aan een groot aantal enor
me schotten opgehangen, in het
prentenkabinet zijn bladen in hun
kaders haaks op de muur ge
plaatst. Van Gogh tekende wellicht
uit zuinigheid soms aan beide zij
den van zijn papier en dat laat het
museum nu ook zien. Je moet dan
wel je hoofd af en toe in vreemde
standen draaien om de afbeeldin
gen goed te kunnen bekijken.
Wie de pretentieloosheid van de
ze tentoonstelling accepteert kan
met de opzet vrede hebben; uitein
delijk worden musea in deze tijd
geplaagd door drastische bezuini
gingen, de budgetten zijn gekne
pen. Daardoor doen zij meer en
meer een beroep op hun kelders.
Zo is wellicht deze Van Gogh-ten-
toonstelling enigszins uit armoe
geboren. Dat is niet eens Van Gogh
onwaardig.
(Expositie 8 x Van Gogh. De gehele
Van Gogh-collectie van het Rijksmu
seum Kroller-Muller, Otterlo. Open
dinsdag tot en met zaterdag van 10 tot
17 uur, maandag gesloten. Tot 2 sep
tember.)
Van Groningen naar Delfzijl
DELFZIJL (GPD) - De vuurspuwer tussen de
koeien, een neerstortend vliegtuig, conduc
teurs die spontaan in gezang uitbarsten. Dat
zijn maar enkele van de ongewone zaken die je
waar kunt nemen als je deze maand met de
trein van Groningen naar Delfzijl rijdt. De rei
ziger moet dan wel een kaartje gekocht heb
ben voor de trein van half acht 's avonds, want
dan verzorgt de Groninger theaterstichting De
Voorziening samen met de Australische to
neelgroep Kiss onder de titel 'Hoogspanning
en Hartstocht' een bijzondere vijf uur durende
theatervoorstelling op en om de rails.
Directe aanleiding voor 'Hoogspanning en
Hartstocht' is het 100-jarig bestaan van de lijn
Groningen-Delfzijl, maar het project zou nooit
zijn uitgevoerd als de gemeente Groningen de
ze zomer niet het Cultureel Festival Groningen
Manifest had georganiseerd. Binnen dat festi
val werd onlangs het grootscheepse Jules Ver-
ne-project in het cultuurcentrum De Ooster
poort gehouden en de komende maanden
staan tientallen andere evenementen op het
programma.
Centraal in het verhaal van 'Hoogspanning
en Hartstocht' staat de liefde tussen de Delf-
zijlse Cornelia en stadse Harm Jan die niet ge
tolereerd wordt door Abel, de broer van Cor
nelia. Nadat de treinreizigers zowel een reis
door het Groningse land als een pijlsnelle rit
door de tijd hebben gemaakt, volgt in Delfzijl
op een dorpsfeest de confrontatie tussen de
clan van Harm Jan en de vrienden van Abel.
Bij de haven van Delfzijl leidt die controverse
tot een West Side Story-achtige scène met
tientallen dansers, ronkende motoren en een
zwaaiende havenkraan.
Na nog enkele tableaux vivants en een spe
ciaal onderweg in de weilanden geplaatste
kunstinstallatie gepasseerd te hebben, wordt
bij de terugreis in Groningen met het huwelijk
van Cornelia en Harm Jan een gelukkig slot
aan het trein-theaterspektakel gedraaid.
In het afgelopen weekeinde had de première
van 'Hoogspanning en Hartstocht' plaats. Tot
en met vrijdag 20 juli worden nog tien van de
ze treinreizen georganiseerd. Per keer kunnen
er 200 reizigers mee.
Indien overheid niet anders subsidieert
DEN HAAG (ANP) - Drie toneel
groepen, zeven orkesten en een
operagezelschap zijn gedoemd te
verdwijnen als het kabinet niet de
voorstellen volgt van de werkgroe
pen voor een andere subsidiëring
van de podiumkunsten per 1 ja
nuari 1985. Er dreigt ook een ramp
als er alleen sprake is. van uitstel
door het gekissebis over het toe
passen van regels tussen de drie
betrokken ministeries: wvc, bin
nenlandse zaken en financiën.
het toneelbestel gisteren gesteld.
Zij baseerden zich daarbij op door
gaans betrouwbare kringen, het
ambtelijk overleg over deze kwes
tie. De zaak ligt nu bij het kabinet,
dat er deze week een beslissing
over neemt.
De betreffende ensembles zijn:
De Voorziening in Groningen, To
neelgroep Theater in Arnhem en
Toneelgroep Globe in Eindhoven,
het Noordelijk Filharmonisch Or
kest in Groningen, het Frysk Or
kest in Leeuwarden, het Overijs
sels Filharmonisch Orkest in En
schede, het Gelders Orkest in Am-
Leidse kunstenaars rond 1900
LEIDEN - Leidse kunstenaars rond 1900. Onder dit motto wordt tot 16
september een expositie in de Leidse Lakenhal gehouden. De tentoon
stelling laat zien dat een groot aantal Leidse kunstenaars uit die tijd in
vloed hebben ondergaan van toonaangevende stromingen als de Haagse
School, de Amsterdamse School, het Symbolisme en de Stijl. Over het
algemeen lieten deze kunstenaars zich niet bekeren tot één stijl. Ze wer
den beinvloed door verschillende stromingen, maar uit hun werk blijkt
duidelijk dat ze op de hoogte waren van de nieuwe ontwikkelingen.
Op de expositie in de Lakenhal besteedt aandacht aan vertegenwoordi
gers van de Haagse School: Van Driesten, Van der Nat en Van der Windt,
aan Floris Verster en Menso Kamerlingh Onnes, oorspronkelijk bein
vloed door de Haagse impressionisten, later vooral aangetrokken tot de
Amsterdamse School, voorts aan de symbolisten Jan Toorop, Matthijs
Maris en Hermanus Anthonius van Daalhoff. Het pointillisme wordt ver
tegenwoordigd door Henricus Petrus Bremmer en Harm Kamerlingh On
nes, terwijl Bart van der Leek en Piet Mondriaan exponenten van de
Stijl-groep zijn.
Balletprijs voor Nacho Duato
DEN HAAG - Nacho Duato, choreograaf en danser bij het Haagse Neder
land Dans Theater, heeft de eerste prijs gewonnen tijdens de competitie
voor jonge choreografen in het kader van de Internationale zomercursus
in Keulen. Duato kreeg de prijs voor zijn ballet 'Jardi Tancat', dat werd
uitgevoerd door de juniorengroep van het NDT.
De juniorengroep voerde daarmee voor de derde maal een winnend
ballet uit. In 1979 was de eerste prijs voor 'Quartet' van Nils Christe, vorig
jaar won Jan Linkens met 'For a close friend'.
'Jardi Tancat' ging in december van het vorig jaar in première. De in
Spanje geboren Duato maakte het ballet op Catelaanse volksmuziek, ge
zongen door Maria del Mar Bonet.
LEIDEN - Charles de Wolff geeft vrijdagavond een orgelconcert in de
Pieterskerk. Op het programma staan orgelwerken van Franz Liszt, Felix
Mendelssohn en Max Reger. Het concert begint om 20.15 uur.
hem, het Limburgs Symphonie-
Orkest, Het Brabants Orkest in
Den Bosch, en het Noordhollands
Filharmonisch Orkest in Haarlem,
alsmede operagezelschap Forum
in Enschede.
De werkgroepen vinden, dat het
kabinet hun suggestie voor een al
gemene korting van 56 miljoen op
het provincie- en gemeentefonds
moet toepassen. Dit geld dient dan
naar de Rijksoverheid te worden
overgeheveld. Nu besteden de ge
meenten en provincies naast de
kwart miljard voor de accommoda
ties ook nog 56 miljoen aangulden
instandhouding van podiumkun
sten. Dan krijgt de rijksoverheid
de volledige verantwoordelijkheid
voor de produktie van podiumkun
sten, terwijl die nu nog bij zowel
rijk als gemeente ligt.
Neemt de rijksoverheid de voor
stellen van de werkgroepen niet
over, dan vervalt daarmee de basis
van de adviezen die ze hebben uit
gebracht voor nieuwe bestellen
voor toneel en orkesten. De werk
groepen menen dat ze dan ook
niets anders hebben aan te beve
len. Ze wijzen erop dat de Tweede
Kamer intussen al akkoord is ge
gaan met de door minister Brink
man van cultuur in grote lijnen
overgenomen plannen voor de
orkesten.
De werkgroepen lichten toe, dat
door de voorgestelde algemene
korting - met uitzondering van
Amsterdam, Den Haag en Rotter
dam waarmee het rijk bestuurs
overeenkomsten wil sluiten - de
grotere en de overige gemeenten
tegen elkaar zijn komen te staan.
Dit had tot gevolg, dat de Vereni
ging van Nederlandse Gemeenten
een verdeeld advies uitbracht. In
het ambtelijk overleg heeft nu het
ministerie van binnenlandse zaken
zich verzet tegen de algemene kor
ting.
Behalve een overheveling van de
56 miljoen naar het rijk, is ook uit
ruil van subsidies van lagere over
heden mogelijk. Naar verluidt wil
het ministerie van binnenlandse
zaken deze kant op. Daar gaat
evenwel veel te veel tijd in zitten,
stellen de werkgroepen, zodat de
datum van 1 januari 1985 niet
wordt gehaald. Dan zullen er gaten
in de voorzieningen vallen en zal
blijken dat er niets meer valt te rui
len, aldus de werkgroepen.
In LAK-galerie
Moderne Nederlandse grafiek. LAK-
galerie, Cleveringaplaats 1. Tot en
met 12 augustus. Geopend: ma. t/m
vr. van 10-17 uur.
LEIDEN - In het LAK-gebouw
kan men in deze vakantietijd een
fraaie verzameling moderne Ne
derlandse grafiek bekijken. Het
gaat om tientallen prenten van in
totaal 23 veelal gevestigde Ne
derlandse kunstenaars. Dit is een
keuze uit de waardevolle en nog
steeds groeiende collectie mo
derne Nederlandse grafiek (circa
3000 stuks op het ogenblik) van
de universiteit van Nijmegen.
Die collectie geeft volgens de
toelichting 'een representatief
beeld van alle genres binnen de
hedendaagse Nederlandse gra
fiek. Dat klinkt wel wat erg pre
tentieus. Wie kan er prat op gaan
een volledig overzicht te hebben
van de (in beweging zijnde) he
dendaagse grafiek? En is die mo
derne grafiek trouwens niet veel
eer een verzameling individuele
uitingen dan een geheel van ver
zamelingen genre-uitingen? Ze
ker is in elk geval dat de Neder
landse grafiek van onze tijd meer
dan ooit gekenmerkt wordt door
diversiteit. Dat nu valt ook weer
goed te constateren op de expo
sitie in het LAK-gebouw, en een
ieder zal er dan ook wel iets naar
zijn smaak kunnen aantreffen.
Opvallend is overigens wel dat
zuiver abstracte kunst op deze
tentoonstelling (ten onrechte)
een bijzonder bescheiden plaats
inneemt.
Een aan ieder wel bekende on
der de exposanten is Lucebert,
'Deze mijn geliefde' van Michel van Overbeeke
van wie twee kleurenlitho's met
fantasievolle voorstellingen te
zien zijn. Over een grote verbeel
dingskracht beschikt ook Michel
van Overbeeke, wiens werk vol
zit met voor anderen overi
gens niet geheel te volgen as
sociaties. Zijn platen hebben iets
weg van werk van Jeroen Bosch.
Zo laat de prent 'Deze mijn ge
liefde' de voeten van de gekrui
sigde Jezus zien, met daaronder
dobbelende, wreed uitziende fi
guren, en met fantastische dierfi
guren in de lucht. Door het beeld
heen is de tekst 'Laat deze mijn
geliefde/Mijn geliefde zal stelen
wat is/en geven wat gestolen is
te lezen, evenals de woorden 'He
mel in ik binnen in ik'. Een
cryptische contemplatie-plaat.
Men treft verder gevoelige,
Klee-achtige prentjes van Harrié
Gerritz aan, uitgebalanceerde
landschap-impressies (kleurena-
quatinten) van Elman Gille, twee
zorgvuldig uitgewerkte kleuren-
lino's van Hans Luiken, die de
flatneurose tot onderwerp heb
ben, fotorealistische zeefdruk
ken van Hilde Möhring, en nog
veel meer uiteenlopend werk.
Een bezoek aan deze expositie is
aan te bevelen.
ANTOON ERFTEMEIJER.
Beeldhouwer Krieke overleden
DUSSELDORF (DPA) - De Duitse
beeldhouwer Norbert Krieke is op
61-jarige leeftijd in zijn woonplaats
Düsseldorf overleden.
Krieke, op 30 november 1922 ge
boren, werkte vooral met plastie
ken in edelmetaal waarbij de om
ringende ruimte werd betrokken.
Hij was tussen 1973 en 1981 direc
teur van de kunstacademie van
Düsseldorf. Talrijke musea en par
ticulieren in de hele wereld hebben
draad- of bouwplastieken van zijn
hand.
Voor Düsseldorf zelf maakte
Krieke in 1964 Water Forest', be
staande uit doorzichtige cylinders
waarin voortdurend water opwelt.
Oud-museumdirecteur
AMSTERDAM (GPD) - In Heino
is op 88-jarige leeftijd overleden dr
D. Hannema, oud-directeur van
museum Boymans en tot voor kort
directeur van het museum Het
Nijehuis in Heino. D. Hannema
wordt algemeen beschouwd als
een van de grootste museumdirec
teuren van zijn generatie.
Door zijn goede contacten met
de grootindustrieëlen en havenfi
guren in Rotterdam heeft Hanne
ma de museumcollectie kunnen
uitbouwen tot op internationaal ni
veau. Dankzij hem ontstonden
waardevolle verzamelingen oude
schilderkunst en hedendaagse
kunst uit de jaren twintig en dertig
waaronder werken van Koch en
Willink. Hannema had ook aan
dacht voor kunstnijverheid en de
nieuwe vleugel die in 1935 door
hem bij het museum werd gevoegd
gold in museumkringen lange tijd
als lichtend voorbeeld.
D. Hannema is in het vroegere
Batavia geboren. Hij studeerde in
Utrecht kunsthistorie en de Rijks
universiteit van Utrecht heeft hem
in 1938 een ere-doctoraat verleend.
Hannema werd in 1920 assistent
van Boymans van Beuningen-di-
recteur Smit Degener en volgde
hem een jaar later op. Hij bleef ook
tijdens de Tweede Wereldoorlog
doorwerken en dat is hem kwalijk
genomen. In 1945 moest hij zijn
functie neerleggen en een jaar later
verliet hij Rotterdam met zijn ei
gen pnvé-collectic. Dr. Hannema
woonde enige tijd in kasteel Wei-
dam in Goor tot hij de beschikking
kreeg over het landgoed Het Nije
huis in Heino. In 25 jaar heeft hij
daar een museum opgebouwd met
een zeer gevarieerde en belang
wekkende collectie.
Er zijn diverse publicaties onder
zijn naam verschenen. In 1970
schreef hij zijn memoires onder de
titel 'Flitsen uit mijn leven als ver
zamelaar en museumdirecteur'.
Behalve enkele beschrijvende ca
talogi heeft D. Hannema in 1972
ook een boek over Vermeer uitge
geven waarin een nieuwe visie op
diens werk tot uiting kwam.
D. Hannema is nooit getrouwd.
Hij was geen echt bemiddeld man
maar wist overal fondsen aan te
werven voor zijn musea. Zestien
jaar oud kocht hij van zijn spaar
geld het eerste stuk van zijn pri-
vév-verzameling, een schilderijtje
van Jongkind. Het laatste stuk, een
beeldje van Hildo Krop, heelt hij
drie weken voor zijn dood gekocht
D. Hannema heeft zijn verzameling
nagelaten aan de provincie Overijs
sel.
Drie uit slapstickfilms weggelopen agenten uit de jaren twintig, zo lijkt het althans, achtervolgen de dief. Dit
soort taferelen komt men tegen tijdens de theatertreinreis van Groningen naar Delf zij l. (foto gpd>
