Leidenaars richten Omroepmuseum in
Wielrennen en Wimbledon op radio en tv
Een geschiedenis van handel, verzuiling en commercie
'Familiefilm'
in bioscoop
IKON en Hum.Verbond
hoeven misschien
niet op Hilversum 5
Firato: Omroep-Wonderland
Cubaanse
dichter
'ademt' weer
VRIJDAG 29 JUNI 1984
Radio - tv - kunst
PAGINA 23
Marja Roks. Huub WljQes
en Martijn Bulk (v.l.n.r.) bij
wat een nekslag voor de bio
scopen zou betebenen: een
machine die film in video
omzet.
Het apparaat staat opgesteld
in het Omroepmuseum.
(.foto GPD>
Foto boven: een Nipkov-schijf (boven) en een
Bush-televisie uit 1938. (fotoGPDi
Foto links: radiotoestellen gemaakt door de Neder-
landsche Seintoestellen Fabriek. Op de achtergrond
een salonmodel voor de welgestelde burger, rechts
voor het VARA-kastje voor de gewone man. (foto gpd>
AMSTERDAM (ANP) - De
filmverhuurders en bioscoop
exploitanten hanteren vanaf 1
juli het begrip "familiefilm" als
verfijning van de categorie "al
le leeftijden"-films. Een fami
liefilm - de filmkeuring spreekt
liever van „kindervriendelijk" -
is bij de filmaankondigingen te
herkennen aan een vierkantje
rond de letters AL.
De filmkeuring tracht sinds
de invoering (in 1977) van de
nieuwe wet op de filmvertonin
gen jongeren „zo min mogelijk
films te onthouden". Vier van
de vijf gekeurde films komen
terecht in de categorie alle leef
tijden. De andere categorieën
zijn 12, 16 en 18 jaar.
De praktijk van de afgelopen
jaren was volgens de bioscoop
bond dat er bij de aankondi
ging "alle leeftijden" lang niet
altijd sprake was van een film
die ook geschikt was voor de
hele famiüe. Bioscoopbond
noch filmkeuring kunnen pre
cies aangeven welk deel van
het filmaanbod behoort tot de
nieuwe groep familiefilms.
HILVERSUM (GPD) - Minister
Brinkman van WVC zal zich nader
beraden over de indeling van het
Humanistisch Verbond en de
IKON op de nieuwe radiozender
Hilversum 5. De minister deed de
ze toezegging gisteren tijdens een
gesprek met vertegenwoordigers
van IKON en Humanistisch Ver
bond. Beide instellingen maken
bezwaar tegen hun indeling op Hil
versum 5.
Enkele weken geleden maakte
minister Brinkman bekend, dat de
kleine zendgemachtigden zonder
leden vanaf 1 oktober ingedeeld
zullen worden op de „doelgroepen-
zender" Hilversum 5. Deze zender,
die alleen via de middengolf te be
luisteren is, krijgt er op die datum
30 uur zendtijd bij. De bedoeling
van Hilversum 5 is de beluister-
baarheid van met name Hilversum
2, waar de versnippering nu enorm
is, te verbeteren.
IKON, Humanistisch Verbond
en de politieke partijen vinden dat
zij niet op de doelgroepenzender
thuishoren, omdat zij zich in prin
cipe tot het hele volk richten. Een
van de vertegenwoordigers van de
kerkelijke omroep hield de minis
ter gisteren voor dat „de kerk er
voor de wereld is". Ook de Omroe-
praad kwam in het geweer tegen
de indeling van met name de
IKON op Hilversum 5, terwijl bin-
HILVERSUM/LEIDEN - In het voormalige gebouw van
de Radionieuwsdienst in Hilversum is vanmiddag een per
manente tentoonstelling over de geschiedenis van de Ne
derlandse omroep geopend. De expositie, afgestemd op
Nederland, die begint bij de eerste radio-amateurs, die met
zelfgemaakte apparaten berichten van handel en scheep
vaart wisten op te vangen, en loopt tot de omroepwet van
1969, waarin de omroepen zendtijd naar ledental kregen
toegewezen.
Het museum in zijn huidige vorm is vrijwel geheel het
werk van Leidenaars. De Leidse geschiedkundige Huub
Wijfjes schreef een beknopte geschiedenis van de omroep
in ons land. Dat werd het raamwerk voor de tentoonstel
ling. Maija Roks, Martijn Bulk en Peter Zandstra, drie stu
denten van de Leidse Reinwardt-academie, een opleiding
tot museum-medewerker, ordenden het aanwezige mate
riaal om zo dat raamwerk met oude apparaten, panelen en
vitrines zichtbaar te maken.
nen de NOS de kwestie nog in be
spreking was.
De minister zegde gisteren toe
dat hij op korte termijn overleg zal
voeren met de commissaris radio
van de NOS en binnen twee weken
een definitief standpunt zal bepa
len. Deze haast is geboden omdat
de Hilversumse omroepen met
smart wachten op een nieuwe in
deling van het zendschema vanaf 1
oktober. Een eerste schema, dat
uitgaat van de kleintjes op 5, is in
middels in principe door de pro-
grammeleiders radio goedgekeurd.
Wanneer de minister op zijn eerde
re ingenomen standpunt terug
komt, zal dit weer grondig herzien
moeten worden.
Kees Mijnten van
TROS naar AVRO
HILVERSUM (GPD) - Kees Mijn-
ten wordt per 1 september bij de
AVRO belast met het opzetten van
een parlementaire rubriek voor zo
wel radio als televisie. Mijnten (32)
is op het ogenblik politiek verslag
gever bij de TROS-radio. Hij is
daar vier jaar werkzaam geweest.
Het is nog niet duidelijk vanaf
welk tijdstip de nieuwe AVRO-ru-
briek uitzendklaar zal zijn.
Het was vandaag in feite voor de
tweede keer dat het museum werd
geopend. In februari van het vorig
jaar werd in het gebouw voor het
eerst een tentoonstelling geopend
van historisch materiaal, dat in de
loop der jaren door vooral NOS-
medewerkers was verzameld. Die
openstelling maakte een wat over
haaste indruk. Aan ordening was
men nog niet toegekomen. Ook het
gebouw was nog niet bepaald ge
schikt om als museum dienst te
doen. De telexkamer en omroep-
cellen van de nieuwsdienst waren
nog niet afgebroken.
Op dat moment kregen de toen
werkloze Huub Wijfjes en de Rein
wardt-academie lucht van het mu
seum. Wijfjes bood zijn diensten
aan en kreeg een tijdelijke aanstel
ling om een leidraad voor de in
richting van de expositie te schrij
ven. Drie stageaires van de mu
seum-opleiding kregen het buiten
kansje vorm te geven aan een
nieuw museum, waarvoor al veel
materiaal was verzameld. NOS-
technici verleenden hand- en span
diensten. Omroepcellen en telex
kamer van het gebouw van de Ra
dionieuwsdienst werden afgebro
ken, waardoor een kleine, maar re
presentatieve tentoonstellings
ruimte ontstond.
Borstplaat
Daar is nu te zien hoe de radio in
de begintijd uitsluitend werd ge
bruikt voor commerciële doelein
den. Handel, pers en scheepvaart
gebruikten Marconi's vinding voor
onderling contact. Al snel, nog
voor de eeuwwisseling, kwamen er
amateurs, die het leuk vonden mee
te luisteren naar die uitzendingen.
Zo zie je in h'et museum een hou
ten doosje van Leidsche Vruchten
Borstplaat, waarvan met allerlei
contactjes en draadjes een primi
tieve radio-ontvanger is gemaakt.
De Fries Idzerda was de eerste
Nederlander die de mogelijkheden
van de nieuwe vinding inzag. Hij
richtte in Den Haag de Nederland
sche Radio Industrie op. In 1919
ging de eerste, verstrooiende, ra
dio-uitzending de lucht in. Onver
getelijke melodieën als 'Turf in je
ransel', 'Een meisje dat men nooit
vergeet'. 'Carmen', 'Ave Maria' en
'De Barbier van Sevilla'. Ingeleid
door een pingeltje uit Idzerda's
speeldoosje bij wijze van wat in
omroepjargon herkennings-tune
heet. Later verzorgde hij ook life-
uitzendingen: een strijkje in zijn
huiskamer, dat lijkt te worden op
geslokt door de microfoon, een ko
lossale trechter boven het hoofd
de musici.
Hoewel Idzerda's uitzendingen
(onder het motto: 'Somewhere a
voice is calling') tot in Engeland te
ontvangen waren, en zelfs de En
gelse krant Daily Mail hem wat
geld stuurde, wist hij het hoofd
niet boven water te houden. De
echte commercie deed daarop zijn
intrede. De Nederlandsche
Seintoestellen Fabriek (NSF), fa
brikant van radiotoestellen, zag in
dat je zonder programma's weinig
aan die apparaten had en begon
met eigen uitzendingen. In het mu
seum staat een prachtige ontvan
ger opgesteld, diepbruin en met
een enorme luidspreker er boven.
Het toestel voor de gewone man.
dat er naast staat, steekt er mager
bij af. Dat laatste apparaat werd be
steld door de VARA, dat het op af
betaling aan haar leden verkocht.
door
Ariejan Korteweg
de radio. Vier grote omroepen op
grond van levensovertuiging ont
stonden: NCRV, KRO, AVRO en
VARA. Het omroepbesluit van
1930 kende aan elk van hen twintig
procent van de zendtijd toe. De
rest werd verdeeld tussen VPRO
en het algemeen programma.
Alle omroepen opereerden toen
nog strikt zelfstandig. Ze hadden
eigen reportagewagens, platencol
lecties. koren en orkesten. KRO en
NCRV hadden zelfs een eigen zen
der, die in Huizen stond. Kijk- en
luistergeld bestond nog niet. Elke
omroep was afhankelijk van con
tributies en giften. Een vitrine met
lepeltjes, briefopeners, hoefijzer-
tjes van keramiek, en bordjes met
'Aan AVRO's huis, bouwde ik mee'
maakt duidelijk dat ook in die tijd
de omroepen zich veel moeite ge
troostten om zieltjes te winnen.
Het was de tijd van programma's
als 'Ome Keesje', 'de KRO-boys' en
'De Bonte Dinsdagavondtrein'.
Het was ook de tijd waarin elke
omroep nog z'n eigen model ra
diotoestel verkocht.
In die jaren dertig werden de
contouren van ons huidige om
roepbestel zichtbaar. Het zendtijd-
besluit van 1930 zou tot 1967 van
kracht blijven. Tegelijk maakte de
techniek een stormachtige groei
door. Uitzendingen werden eerst
vastgelegd op wasplaten, die als
bezwaar hadden dat er niet kon
worden gemonteerd. De opvolger
daarvan was het Philips-Miller ap
paraat, dat geluid vastlegde op een
soort filmband. Een goede geluids
kwaliteit, maar de band was zeer
brandbaar.
Al die apparaten - met uitzonde
ring van de ontvlambare band -
zijn te bezichtigen, net als de Duit
se Volksempfanger uit de Tweede
Wereldoorlog. Die werd met opzet
zo slecht gemaakt dat alleen Duitse
zenders te ontvangen waren. Radio
Oranje moest worden beluisterd
met illegale radio's, bijvoorbeeld
gebouwd in een blikken doosje
van 'Lieftinck's half om half extra
blanke baai'.
Glorietijd
Hoefijzer
De NSF was gevestigd in Hilver
sum. Dat verklaart meteen waarom
dat de zetel is geworden van alle
omroepen. Want kort na dë NSF
deed de verzuiling haar intrede bij
Na de oorlog maakte de ontwik
keling van de techniek samenwer
king noodzakelijk. De apparatuur
en voorzieningen werden te kost
baar voor de individuele omroe
pen. De Nederlandse Radio Unie
(NRU) werd opgericht, een facili
tair bedrijf dat diensten verleende
aan elk van de omroepen. Later
zou de NRU samen met de NTS, de
Nederlandse Televisie Stichting,
opgaan in de Nederlandse Omroep
Stichting (NOS).
De jaren vijftig, jaren van weder
opbouw en Hollandse knusheid,
waren de glorietijd van de radio
Geen woord wilde men missen van
'Moeders wil is wet', 'Kleutertje
luister' en 'De Familie Doorsnee'.
Tegelijk diende zich de sluipmoor
denaar van de radio aan: de televi
sie. Een Nipkov-schijf staat in het
museum opgesteld, een zo rudi
mentaire voorloper van de tv, dat
je je niet kan voorstellen dat daar
mee bewegende beelden konden
worden overgeseind.
Philips begon in 1948 met expe
rimentele tv-uitzendingen voor de
omgeving van Eindhoven. Drie
jaar later volgde de eerste landelij
ke uitzendingen van de NTS: een
toespraak van de minister-presi
dent en een speciaal voor de gele
genheid geschreven toneelspel:
'De Toverspiegel', regie: Willy van
Hemert.
Het begon met drie uur televisie
per week, maar het nieuwe me
dium sloeg snel aan. De invloed
daarvan op de bioscopen wordt in
de tentoonstelling duidelijk ge
maakt door een apparaat dat film
in video omzet. Daarnaast een gra
fiek als een steile berghelling, die
het dalende bioscoopbezoek weer
geeft.
De tentoonstelling eindigt met
wat misschien later als de puberale
tijd van de omroep zal worden be
schouwd. De jaren zestig, waarin
de commercie opnieuw haar intre
de doet. Zendpiraten kiezen het
ruime sop, de TROS schrijft om-
roepgeschiedenis door vanaf het
REM-eiland ons land te enteren ja
ren later gevolgd door Veronica. In
Hilversum wordt een omroep-
kwartier gebouwd, de video dient
zich aan. Daarmee is de cirkel zo
wat rond. De omroep, ooit ontstaan
uit de Nederlandsche Seintoestel
len Fabriek, raakt opnieuw steeds
meer in handen van het bedrijfsle
ven.
Censuur
Als je het Huub Wijfjes vraagt
eindigt de tentoonstelling te vroeg.
Graag had hij regionale omroep, lo
kale piraten, kabel, satellieten en
abonnee-tv erbij betrokken. Ruim
te- en geldgebrek verhinderden
dat. Ook een blik in de nabije toe
komst wordt ons daardoor niet ge
gund.
Aan dat ruimtegebrek komt
waarschijnlijk op korte termijn een
eind. De eerste verdieping van villa
'Nieuwe Engh' wordt nu nog ge
bruikt door de de administratie
van de hoorspelkern. Die wordt
binnenkort opgeheven. Het Om
roepmuseum wil dan die ruimte
voor tijdelijke exposities gebrui
ken. Een andere wens is het inrich
ten van de tweede verdieping als
omroep-bibliotheek, die nu al alle
omroepbladen vanaf 1945 bevat.
Tot slot zou men graag een bejaar
de reportagewagen in de tuin par
keren. Dat zit er voorlopig nog niet
in. Het zware materiaal zou er met
z'n vier wielen door de grond zak
ken.
Nu de tentoonstelling klaar is,
trekt Wijfjes zijn handen af van het
Omroepmuseum. Hij heeft een uit
gever gevonden voor zijn geschie
denis van de Nederlandse omroep
Het boek verschijnt volgend voor
jaar. Voorts werkt hij aan een
proefschrift over censuur bij de
Nederlandse radio van voor de
Tweede Wereldoorlog. En de drie
Reinwardt-studenten, die de afge
lopen weken zelfs in het museum
hebben geslapen om dag en nacht
te kunnen werken aan het tijdig
klaar krijgen van de tentoonstel
ling, gaan zich opmaken voor hun
laatste studiejaar.
Het museum aan het Melkpad 34
is voorlopig alleen op woensdagen
geopend van 9.30 tot 17.30 uur
Groepen kunnen op alle werkda
gen terecht, mits ze eerst een af
spraak maken met Marieke Veen-
Bos (035-773756). Die beperkte
openstelling wordt veroorzaakt
door geldgebrek. Daar komt naar
valt te hopen na deze zomer veran
dering in. Maar dan moeten wel al
le omroepen een plaatsje voor het
museum inruimen op hun begro
tingen. En of de 'zuilen' daar al ge
noeg voor zijn afgebrokkeld9
AMSTERDAM (ANP) - Tijdens de
internationale tentoonstelling van
geluid, beeld en muziek, Firato,
van 31 augustus tot en met 9 sep
tember in het Amsterdamse RAI-
complex, zal de Amsterdamse lo
kale televisie Salto tien dagen in de
lucht zijn.
De SALTO-TV-programma's zul
len vanuit een studie in de RAI, die
toegankelijk is voor het publiek,
worden uitgezonden op het Am
sterdamse kabelnet. De 330.000
abonnees op dit kabelnet zullen
dan elke dag tenminste acht uur lo
kale televisie kunnen zien.
De NOS zal met het verzorgen
van radio- en tv-programma's
eveneens op de Firato aanwezig
zijn onder het motto „Omroep
Wonderland". Zo zullen bezoekers
in een soort theater in de gelegen
heid worden gesteld om bijvoor
beeld de plaats van de NOS-
nieuwslezer eens in te nemen, de
Playback-show te imiteren of op
een andere manier op te treden. In
een ander theater zullen STER en
enkele reclamebureaus samen met
het publiek tv-reclame-spots ma
ken. Er worden voorts demonstra
ties gegeven van de ontwikkeling
van de techniek rond radio en tv.
Hilversum 1,11,111 hebben op Firato
elk hun eigen lokatie. Dagelijks
zullen rechtstreekse radio- en tv
uitzendingen vanaf de Firato wor
den uitgezonden.
Uiteraard zal er op deze tentoon
stelling weer alles te zien zijn op
het gebied van radio- en tv-appara-
tuur, geluidsopname-, beeldregi
stratie- en weergaveapparaten,
huis-, hobby- en spelcomputers, tv-
en computerspelen, muziekinstru
menten enzovoorts. Vla de exposi
tie van noviteiten kan men ook de
ontwikkelingen volgen die zich op
deze gebieden manifesteren.
MIAMI - Wie wordt Miss UniverseDeze drie deelneemsters
binnenkort in het Amerikaanse Miami te houden Miss-Heelalverkiezingen
lijkt het op dit moment weinig te kunnen deren.
ROTTERDAM (ANP) - „Nadat mij
was verteld dat ik op vrije voeten
zou worden gesteld, heb ik onmid
dellijk een paspoort aangevraagd.
Toen de autoriteiten naar de reden
vroegen, was mijn antwoord: „Ik
heb nu enige tijd nodig om adem te
halen." Aldus gisteren op een pers
conferentie in Rotterdam de Cu
baanse dichter Jorge Valls Arango.
Ruim 20 jaar heeft hij gevangen ge
zeten in de gevangenis van Boniato
in de Cubaanse provincie Oriente.
Sinds vorige week woensdag is hij
weer een vrij man.
Zijn vrijlating kwam voor ieder
een als een verrassing. Vrijdag,liet
de dichter vanuit Caracas de orga
nisatoren van Poetry International
in Rotterdam weten dat hij naar
Nederland wilde komen Poetry
had vorig jaar het eregeld van dit
internationale dichtersfestival aan
Valls Arango toegekend
De dichter verzette zich destijds
tegen Castro's opvattingen over de
revolutie.
HILVERSUM (ANP) - De NOS-ra-
dio en -televisie zullen de komende
weken dagelijks uitgebreid aan
dacht besteden aan de Tour de
France en de tenniskampioen
schappen op Wimbledon.
Tot en met 22 juli zal „Radio
Tour de France" elke middag op
Hilversum 1 van 14.00 tot 17.00 uur
te beluisteren zijn. Verslaggevers
in Frankrijk zijn Harne Jansen.
Hennie Rückert, Evert ten Napel
(Studio Sport) en Pieter Storms
(Nieuwe Revu). Studiopresentato
ren van „Radio Tour de France"
zijn Fred Racké, Klaas Samplonius
en Koos Postema. Op zondagen en
enkele andere dagen duurt de uit
zending tot 18.00 uur. Dat laatste
uur zal Postema presenteren.
Ook op televisie komt de Tour de
France dagelijks aan bod. Het uit
zendschema van de Tour en van
Wimbledon ziet er als volgt uit:
29 juni: N2 17.00-17.45 indiv. tijdrit
Montreuil-Noisy-le-Sec, 18.00-18.30
samenvatting
30juni: N2 15.45-18.00 Bondy-
St.Denis, 18.00-18.30 samenvatting
1 juli: NI 16.00-17.15 Bobigny-Lou-
2 juli: N2 15.00-18.15 Valenciennes-
Béthune, 18.15-18.40 samenvatting
3 juli: N2 15.00-18.15 Wimbledon.
Tour: Béthune-Cergy Pontoise,
18.15-18.40 samenvatting
4 juli: N2 15.00-18.15 Wimbledon,
Tour: Cergy Pontoise-Alenon.
18.15-18.40 samenvatting.
5 juli: N2 15.00-18.15 Wimbledon,
Tour indiv. tijdrit Alenon-Le Mans.
18.15-18.40 samenvatting Tour
6 juli: N2 15.00-18.15 Wimbledon,
Tour: Le Mans-Nantes, 18.15-18.40
samenvatting Tour, NI 23.40-00.30
Wimbledon
7 juli N2 15.00-18.15 Wimbledon.
NI 17.45-18.55 Tour: Nantes-Bor-
8 juli NI 15.00-18.45 Wimbledon.
Tour: Bordeaux-Pau
9 juli: N2 15.00-16.50 Pau-Guzet
Neige, 18.15-18.40 samenvatting
Tour, 23.05-23.20 samenvatting
Tour
10 juli: N2 16.30-17.15 St.Girons-
Blagnac, 18.15-18.40 samenvatting
Tour
11 juli: N2 15.45-16.55 Blagnac-Ro-
dez, 18.15-18.40 samenvatting Tour
12 juli: N2 15.45-17.00 Rodez-Dom.
du Chateau de R 18.15-18.40 sa
menvatting Tour.
13 juli: N2 16.15-17.25 Dom.du
Chateau de R.-Grenöble, 18.15-
18.40 samenvatting, NI 23.20-23.35
samenvatting
15 juli: NI 16.00-17.10 indiv tijdr.
Les Echelles-La Ruchere
16 juli: N2 15.45-17.30 Grenóble-
L'Alpe d'Huez, 18.15-18.40 samen
vatting
17 juli: N2 16.00-17.45 L Alpe
d'Huez-La Plagne, 18.15-18.40 sa
menvatting, 23.00-23.15 samenvat
ting
18 juli: N2 16.15-17 30 La Plagne-
Morzine, 18.15-18.40 samenvatting,
23.00-23.40 samenvatting
19 juli N2 15.30-17.00 Morzine-
Crans Montana, 18.15-18.40 samen
vatting
20juli NI 18.30-19.30CransMonta
na-Villie Morgon.
21 juli: N2 15.30-17.30 Villie Mor
gon-Villefranche en, Beaujolais
(indiv. tijdrit), 17.30-18.30 samen
vatting
22 juli: NI 15.30-17.45 Pantin-Parijs
(slotdag)
