Een kleurrijk stadsbeeld 'Ze zeggen niets zinnigs' (9) y Apotheker moet wachten met zaak op 5-Meiplein Het bouwen in de historische binnenstad van Leiden heeft zich de afgelopen jaren niet ge- kenmerkt door in het oog sprin gende architectuur. Integendeel. Het nieuwe, het schokkende, het indrukwekkende dat de moderne architectuur zou moeten kenmer ken lijkt geheel te zijn verdwenen. In een tijd waarin De Stijl en het Nieuwe Bouwen volop in de belangstelling staan valt de nieuwbouw in de Leidse binnenstad juist op door een aaneenschakeling van nostalgi sche vormen: huisjes van baksteen met hou ten puntdaken, helrode pannen en erkertjes uit grootmoeders tijd. Kortom: Madurodam in het groot. Leiden Het bouwen in de stad wordt in sterke ma te bepaald door richtlijnen van de overheid. In vroeger jaren ging het er vooral om er voor te zorgen dat voldoende licht en lucht de wo ning konden binnentreden. Sinds het begin van deze eeuw bestaan er in Nederland ook welstandscommissies (vroeger zeiden we schoonheidscommissies) die alle bouwplan nen op esthetische kwaliteiten beoordelen. Vandaag de dag strekt de overheidsbe moeienis zich uit tot bijna alle facetten van het bouwen. In door het rijk uitgevaardigde wenken en voorschiften worden regels gege ven voor het ontwerp en de indeling van wo ningen: de hoogte van de brievenbus, het aantal stopcontacten, zelfs de afmetingen van het kleinste kamertje i« verstikkend nauwkeurig vastgelegd. Ook de inspraak van (toekomstige) bewoners is op tal van manie ren wet en regel geworden. Op het gebruik van kleuren kan de over heid eveneens veel invloed uitoefenen. Merk waardigerwijs is van een bewust kleurge bruik in de stedebouw evenwel geen sprake. Het enorme scala aan kleuren dat momenteel voorhanden is wordt in de architectuur nau welijks gehanteerd. Daar lijkt nu verande ring in te komen. Er is een tendens waar te nemen dat kleur in de stedebouw zich mag verheugen op een toenemende belangstel ling van architecten en opdrachtgevers. Onlangs werd de stichting Kleur Buiten opgericht, waarvan de oud-minister van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening, W.F. Schut, de voorzitter is De stichting pre senteerde zich vorige maand op de Bouw-Rai 1984 die in Amsterdam werd gehouden. Be doeling van de stichting is het onderwerp 'kleur in de stedebouw' van diverse kanten te belichten. Vandaag in de reeks artikelen waarin het bouwen in het beschermd stadsgezicht op de korrel wordt genomen: kleur in Leiden. Moet het stadsgezicht meer kleur krijgen9 Of zou enige bescheidenheid in het toepassen van kleur in de oude binnenstad juist op zijn plaats zijn? Plannetjes vol rood, blauw en geel zijn in aantocht. Een kijkje in Leidens kleurrijke toekomst- witte steen met contrasterende ro de en blauwe accenten kan in de ogen van de welstandscommissie dan ook geen genade vinden. "Door drie van zulke complexen tegelijk neer zetten tast je het ka rakter van zo'n wijkje aan". Houtman is niet bang straks overspoeld te raken met bouw plannen vol kakelbonte kleuren. "Als het te gek wordt kunnen we dat een beetje bijsturen. Maar, er is heel veel mogelijk. De taak van de welstandscommissie is slechts om ernstige onevenwichtigheden of eentonigheid in een reeks van plannen te voorkomen. We zullen een bepaald kleurgebruik niet te genhouden of stimuleren. Dat is onze taak ook niet. Alles kan, mits in z'n juiste proporties". Kleurloos De nieuwbouw in de Leidse bin nenstad zal zich de komende jaren in belangrijke mate blijven ken merken door het bouwen in het be staande, beschermd stadsgezicht. Talloze plannen staan nog op sta pel. Het spreekt vanzelf dat de ar chitect en opdrachtgever zich daar bij rekenschap dienen te geven van de maat en schaal van de omge ving, en dat dat ook geldt voor de toe te passen kleuren. Te veel aan kleur is niet goed, te weinig ook niet. De uitwendige afwerking van historische gebouwen in Leiden maakt evenwel duidelijk hoe mo numenten door kleur tot leven worden gebracht en hoe de huidige nieuwbouw daar in meer dan één opzicht kleurloos bij afsteekt. Vast staat dat kleur in de stad een veel belangrijker rol zou kun nen spelen dan tot nu toe gebruike lijk. Het bewust toepassen van kleur heeft niet alleen een sym boolfunctie, zoals bij de PTT, maar heeft ook een psychologische uit werking. Kleuren roepen associa ties op met warm en koud (er zijn warme en koude kleuren), kleuren kunnen benauwend zijn of een ruimtelijk effect hebben, een ge voel van geborgenheid oproepen of agressiviteit opwekken, saai of vrolijk zijn. Waar het op neer komt is een evenwichtige samenhang te zoeken van materiaal, vorm en kleur om tot een zo harmonieus mogelijk geheel te komen. De con clusie is dan ook onvermijdelijk dat ook op dit gebied meer onder zoek noodzakelijk is. Onderschat Kleurrijk betekent niet alleen het toepassen van veel kleur, maar ook een verscheidenheid van vor men, materialen en kleuren die te zamen een gevarieerd, een kleur rijk stadsbeeld opleveren. Kleur in de letterlijke betekenis van het woord is misschien een betrekke lijk bescheiden middel om aan de omgeving of een bouwwerk een ze kere identiteit en kwaliteit mee te geven. In elk geval een onderschat middel in het gemeentelijk beleid om aan de harmonie van de woon- geving bij te dragen. Burgemeester J. Drijber van Arnhem spreekt in 'de Architect' van een beleid dat, hoe ook ge kleurd, ten aanzien van kleuren meestal kleurloos is. Hij meent dat goede bestuurders niet alleen ruimte moeten bieden voor nieuwe ontwikkelingen, maar ook moeten stimuleren. Waarom? "Zeker niet het minst omdat de na oorlogse eentonigheid ons geleerd heeft hoe essentieel herkenbaarheid en een sfeer van geborgenheid zijn voor het met plezier wonen in een (nieu we) wijk" Volgende keer: de Leidse school. MODERNE ARCHITECTUUR IN EEN BESCHERMD STADSGEZICHT LEIDEN Wie zijn ogen te kost geeft ziet dat de nieuw bouw in Leiden steeds bonter van kleur wordt. Nieuwe bouwmaterialen doen hun intrede en elke dag verschiet er wel iets van kleur in de stad. Vanwaar die plotselinge aan dacht voor kleur in de stedebouw? Dr.ir. W.F. Schut ver moedt dat een samenleving op elk specifiek terrein maar zelden meer dan één onderwerp tegelijk actualiteit kan of wil geven. Na licht en lucht, verkeer, herbergzaamheid, kleinschaligheid, energie en isolatie zou nu de beurt zijn aan kleur, met name in de stedebouw. De oud-minister van volkshuisves- ting en ruimtelijke ordening schrijft een en ander in een artikel in een themanummer van het tijd- schrift 'de Architect' dat onlangs geheel was gewijd aan kleur in de stedebouw. Het maakt duidelijk P dat kleur in onze woonomgeving l' een veel belangrijkere rol zou kun- nen spelen dan tot nu toe gebruike- lijk is. Veel kleuren in onze woonomge- ving liggen eigenlijk onwrikbaar vast: de kleur van geasfalteerde wegen, de tegels voor trottoirs, de kleur van de gevels, signaalkleuren voor verkeersborden en de kleuren van het openbaar stadsvervoer. De gemeente Leiden heeft kans gezien deze monotonie een beetje te door breken door de laatste jaren op tal van plaatsen in de binnenstad as falt te gebruiken in de kleur van (rode) Winkers. Elders hebben ook wel bont gekleurde trams hun in trede gedaan. Het gaat hier even wel om uitzonderingen. Ondergeschikt door Jan Rijsdam j Onderzoek heeft uitgewezen dat het toepassen van kleur in de ste debouw de afgelopen jaren een on- j dergeschikte rol heeft gespeeld en in sterke mate werd bepaald door de prijs en de materiaalkeuze. Ty pisch Nederlands bouwmateriaal 1 als baksteen wordt bijvoorbeeld al j lang niet meer toegepast om z'n dragend vermogen. Integendeel. I Het beton heeft de dragende func- tie overgenomen en baksteen is ge- I reduceerd tot een soort bekleding, toegepast om z'n kleur en 'vriende- I lijkheid'. Een'lagere prijs heeft er evenwel toe geleid dat men zich I beperkt tot de zandkleurige, de j bruine en de rode baksteen terwijl 1 toch uit een enorm assortiment ge- I kozen kan worden. De stichting Kleur Buiten pleit voor een meer markante rol van kleur in onze leefomgeving. Dat betekent niet dat de stad een ka- 1 keibont geheel moet worden. Het is de stichting er juist om te doen het lukraak toepassen van kleur te voorkomen en het bewuste, doel treffende gebruik ervan te bevor deren. Kleur is geen loze franje, zo blijkt uit een bijdrage van de bioloog D. Hillenius in het themanummer van 'de Architect'. Voor het dier zijn Weuren onontbeerlijk in zijn strijd om het bestaan. Kleuren trekken de aandacht (hetgeen van belang is om voedsel te kunnen herkennen), waarschuwen (voor voedsel dat giftig is) of beschermen het dier te gen opeten door andere dieren. In de menselijke jungle die stad heet heeft kleur veelal dezelfde be tekenis: kleuren camoufleren als men niet wil opvallen, geven signa len (verkeerslichten) of zorgen voor herkenning (een gele stads bus). De bedrijfskleuren van de PTT zijn als zodanig bewust geko zen en geven het publiek duidelij ke signalen over waar men een brievenbus (rood), een telefooncel (groen) of de gelddiensten (giro- blauw) van de PTT kan vinden. Met name in winkelpuien en in de reclame zijn kleuren aan mode on derhevig met als doel signalen af te geven aan de koper. Herkenbaarheid De voorzitter van de stichting Kleur Buiten, Schut, heeft een aan tal eigenschappen van kleur op een rij gezet die van belang kunnen zijn in de stedebouw: kleur als re medie tegen massaliteit (denk aan het Centre Pompidou in Parijs), kleur als doorbreking van monoto nie (bijvoorbeeld door deuren en kozijnen van eenzelfde rij huizen verschillende kleuren te geven), kleur als versiering of om uiting te geven aan bepaalde bedoelingen en kleur als herkenning (bijvoor beeld om de weg naar of in een ge bouw te vinden). Kleur kan dus een heel belang rijk middel zijn om de herkenbaar heid en herbergzaamheid van de eigén woonomgeving te vergroten, mits gemotiveerd en bewust toege past. In de periode van De Stijl wa ren architecten daar al mee bezig. Het Rietveld/Schröderhuis in Utrecht (daterend uit 1925) geldt als één van de belangrijkste voor beelden in de moderne huizen bouw waarin de toepassing van de primaire kleuren, rood, blauw en geel (samen met de neutrale kleu ren wit, zwart en grijs), duidelijk en in combinatie met een bewuste vormgeving tot uiting is gebracht. Het 'moederhuis' in Amsterdam, van architect Aldo van Eyck, is van recenter datum en wordt in het al gemeen ook als een goed voor beeld beschouwd van het nadruk kelijk toepassen van kleur in de be staande stad. Het jongste voor beeld van opvallend kleurgebruik vinden we in Rotterdam waar de nieuwe bibliotheek wordt geken merkt door kronkelende felgele slurven aan de buitenkant van het gebouw. In Leiden is het Stadsbouwhuis een duidelijke voorbeeld van het functioneel toepassen van kleur. De leuningen van de drie trappen huizen in het gebouw zijn in ver schillende felle kleuren geschil derd om de bezoeker gemakkelij ker de weg te laten vinden naar een bepaalde afdeling. Ook aan de bui tenzijde van het (witte) gebouw zorgen heldere kleuren (rood en blauw) voor een accent dat de her kenbaarheid vergroot. Kentering In de Leidse nieuwbouw van de afgelopen jaren voeren grauwe baksteenkleuren, en kozijnen in boerenbruin -rood of -groen, voor alsnog de boventoon. Er lijkt even wel sprake van een kentering, in gegeven door de noodzaak om steeds goedkoper te bouwen. Wo ningbouw zonder toeters en bellen, zoals dat heet, leidt tot steeds schralere vormen en heeft tot ge volg dat (opvallende) kleuren wor den gebruikt om een te grote uni De foto's bij dit artikel zouden eigenlijk in kleur moeten worden afge- rood en blauw. Binnenin vindt de bezoeker gemakkelijker de weg naar drukt. Helaas ligt dat niet binnen het vermogen van deze krant. Daarom een bepaalde afdeling doordat de leuningen van drie trappenhuizen ver een beschrijving. Op de foto rechtsboven, de nieuwe fietsenstalling op het schillend zijn gekleurd zoals weergegeven in de tekening linksboven. Leidse Stationsplein, uitgevoerd in hemelsblauw en kanariegeel, en daar- Op de foto linksonder: het Rietveld/Schröderhuis in Utrecht daterend uit door duidelijk zichtbaar. 1925 en één van de belangrijkste voorbeelden in de moderne huizenbouw Rechtsonder het stadsbouwhuis aan de Langegracht: een wit gebouw dui- waarin de toepassing van heldere kleuren in combinatie met een be- delijk herkenbaar door de bescheiden toepassing van singaalkleuren: wuste vormgeving tot uiting is gebracht. (foto's Hoi vast/anpi formiteit te voorkomen. Van een bewust kleurgebruik is in zo'n si tuatie dus weer geen sprake. De nieuwbouw aan de Uiterste gracht en Vestestraat is een duide lijk voorbeeld van uitbundig kleur gebruik om de monotonie van de straatwand te doorbreken. Enige bescheidenheid in het toepassen van kleur zou hier zeker op z'n plaats zijn geweest. Thans is ook een aantal bouw plannetjes in voorbereiding of reeds in uitvoering waarin meer en bewuster met kleur wordt ge werkt. Architect Fons Verheijen, van het bureau Verheijen-Paarde- kooper uit Voorhout, heeft vier bouwplannen gemaakt voor res pectievelijk de Kaiserstraat, de Hooigracht, de Middelstegracht en de 3e Binnenvestgracht in Leiden. In al zijn projecten, waarvan er thans drie in aanbouw zijn, speelt de toepassing van heldere kleuren een belangrijke rol. Verheijen tracht in zijn ontwer pen met beeldende middelen en kleurgebruik een verband te leg gen tussen vorm en functie. Geen vorm om de vorm en geen kakofo nie van kleuren louter en alleen als versiering maar, één of twee mar kante kleuren zodat in één oogop slag duidelijk is waar de toegang of het trappenhuis zich bevindt. Een signaal als onderdeel van zijn ar chitectuur, om een gebouw af te maken. "Als een lint om een doos", zegt hij zelf. Welke kleuren Verheijen in de in aanbouw zijnde complexen zal toe passen weet hij nog niet precies. "Ik zit tot op het laatste moment vol twijfels. Het wordt in elke geval een markante kleur, maar ik weet het pas als het gebouw er staat". Verheijen maakte al eerder in een artikel van deze serie de vergelij king met een kok die als een scho tel klaar er op het laatste moment nog een pluimpje groen oplegt. Signaalkleuring Zijn de plannetjes van Verheijen het begin van een hausse in kleur rijke nieuwbouw in de Leidse bin nenstad? "De laatste jaren is wel sprake van een kentering", erkent de voorzitter van de Leidse wel standscommissie, M. Houtman. "Je ziet nu soms kleuren die je vroeger nooit zag. Vooral blauw is de laatste jaren een beetje in de mode. Het gebruik van felle sig naalkleuren (rood, blauw en geel) is iets van de laatste tijd. Ik denk dat dat heel goed kan bij een pand dat ook qua vormgeving heel dui delijk van deze tijd is. Ook in de binnenstad. Al ben ik wel van me ning dat dit met de nodige zorgvul digheid moet geschieden". In de Stevenshofpolder wordt momenteel een wijk gebouwd van witte woningen met accenten in signaalrood. "Dat kan daar heel goed en verhoogt de herkenbaar heid van zo'n wijk", aldus Hout man. "Maar, ik moet er niet aan denken dat in de binnenstad een hele straat in wit met felle kleuren zou verrijzen". Een plan om in de wijk De Camp, achter de Haarlemmer straat, op drie plaatsen een com plex woningen neer te zetten van MOOI OF LELIJK Omleidingen (bus)verkeer PSP-forum over Centrumpartij: Straattoneel, zoals hier waar een acteur premier Lubbers uitbeeldt die door de rechter wordt aangeklaagd, was gisteren te zien in het Van der Werfpark. Daar stond de karavaan 'Rondje-zekerheid' van uitkeringsge rechtigden uit protest tegen de kortingsplannen van de regering. Verder was er muziek, cabaret en een kindertheater en wie dat wilde kon discus siëren. Gisteravond werd in het Spoortje de manifestatie met een praat show voortgezet. (foto Holvast) LEIDEN - Het busverkeer onder vindt de komende dagen nogal wat hinder van allerlei festiviteiten in de stad. Daarom is er een aantal omleidingsroutes vastgesteld. De studentenvereniging Miner va, die haar 34ste lustrum viert, is de grootste 'boosdoener'. Door de wielerronde die de 170-jarige ver eniging vanavond organiseert op de Witte Singel en een deel van de Zoeterwoudsesingel zal lijn 43 van de NZH tussen half zes cn negen uur komen te vervallen. In verband met de intocht van de reünisten zal de Breestraat aan staande zaterdag van half drie tot half vier 's middags afgesloten zijn voor alle verkeer. Het busverkeer zal worden om geleid via de Lammermarkt en de Langegracht. De halten Steen straat en Nieuwe Beestenmarkt worden tijdelijk verplaatst naar de Lammermarkt en de halte Bree straat naar de Korevaarstraat. Zaterdag wordt op de Lage Rijn dijk tussen de Sumatrabrug en de Zijlsingel een braderie gehouden. Het busverkeer wordt omgeleid via de Herensingel en de Kooilaan terwijl de halten Lage Rijndijk tot acht uur 's avonds vervalt. Passa giers kunnen gebruik maken van de halte 'Javastraat' op de Kooi laan (beide richtingen). LEIDEN - Apotheker Cornelissen uit Maarssen die aan het 5-Mei plein een apotheek wil openen, moet voorlopig alle voorbereidin gen daarvoor staken. Dat besliste de president van de Utrechtse rechtbank, mr. C.L. baron van Ha- rinxma toe Slooten, gisteren in kort geding dat de heer Huizer uit Leiderdorp had aangespannen te gen Cornelissen. Huizer wilde zich ook als apotheker aan het 5-Mei plein vestigen, maar zat te wachten op toestemming van de Koninklij ke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie. De rechter concludeerde dat, omdat beide apothekers lid zijn van de KNMP, zij zich aan het vestigings beleid van deze maatschappij moe ten houden. Cornelissen mag zich wel in Leiden vestigen als de KNMP hem die plaats toewijst. Mocht dat niet gebeuren dan heeft hij een strop van minstens 35.000 gulden. LEIDEN - Stel je voor dat de Cen trumpartij een zetel krijgt in de Leidse gemeenteraad, wat dan? Hoe dienen de in deze stad geves tigde kranten in dat geval over die partij te berichten? Moet er wel over die partij worden geschreven? Een handjevol vragen dat gister avond aan de orde kwam tijdens een bijeenkomst, georganiseerd door de PSP, in hun nieuwe pand aan de Lange Mare. Een drietal stellingen had men geformuleerd voor de leden van het forum dat bestond uit wethou der Peters, PSP-raadslid te Alme- re. Richard Goedhart, adjunct- hoofdredacteur van deze krant, Ruud Paauw en B. Ramdat, lid van het comité tegen racisme. Allereerst kreeg dit gezelschap de vraag voorgelegd hoe het de Centrumpartij de komende jaren zal vergaan. De algemene teneur was dat de partij nog wel een tijdje zal groeien, maar op den duur on getwijfeld ten onder zal gaan door interne strubbelingen. Paauw en Peters wezen in dit verband op de opkomst neergang van de Boe renpartij. Richard Goedhart stelde dat je nu al kunt zien dat er een strijd gaande is in de Centrumpartij tus sen de harde en de zachte lijn. Ver dwijnt deze partij, zo vervolgde hij, dan wil dat natuurlijk nog hele maal niet zeggen dat we van het verschijnsel af zijn; in dat geval be treden de racisten het toneel wel weer onder een ander banier. Verbod? Verbieden of niet, dat was één van de belangrijkste vragen die gisteravond aan de orde kwamen. Wethouder Peters, die een boek schreef over de vrijheid van me ningsuiting somde een aantal voors en tegens op. Eén van de tegens leek erg veel op wat Goedhardt even daarvoor had gezegd: "Een verbod is nooit effectief te maken. Zie de Neder landse Volksunie: toen die partij werd verboden, kwam Glimmer veen gewoon met een lijst onder z'n eigen naam". Voor verbieden pleitte volgens hem de symboli sche waarde die van een verbod kan uitgaan. "Laten zien aan de minderheden dat we achter hen staan". Ruud Paauw lanceerde de stel ling dat het goed is dat de onlustge voelens van de chronisch ontevre denen zich kanaliseren in een par tij "Anders krijg je weer dat onder grondse gewroet en gewoel". In één adem waarschuwde hij ervoor toch vooral geen underdogs te ma ken van de CP-ers. PSP-er De la Mar vroeg zich af waarom er geen wettelijke stappen kunnen worden ondernomen te gen de Centrumpartij. "Als je nou een tv-uitzending van die lui ziet, dan hoor je ze toch denken: alle buitenlanders het land uit, want het zijn moordenaars en verkrach ters. Waarom wordt daar niets te gen ondernomen". Waarna Ruud Paauw een plei dooi voerde om het Openbaar Mi nisterie eens wat actiever te laten opereren. "Op vergaderingen zeg gen ze andere dingen dan voor de televisie. Zorg dan eens dat er po litieagenten in de zaal zitten, om maar eens wat te noemen". Fel tegen verbieden was een vrouw in de zaal die zei dat een de mocratie toch tegen een stootje moet kunnen. "Ik zou het heel erg vinden als in Nederland een partij wordt verboden". Berichtgeving Over de berichtgeving in kranten liepen de meningen uiteen. Kri tisch volgen, dubieuze uitlatingen in commentaren aan de kaak stel len: daarover was iedereen het wel eens. Maar wat nu als een raadslid van de Centrumpartij in de ge meenteraad iets zinnigs heeft te melden over het twecrichtingver- keer in de Breestraat. Over schrij- "Jazeker", vond Ruud Paauw, "als het maar zinnige woorden zijn. En natuurlijk moet er dan reke ning worden gehouden met het feit dat het om een partij gaat die maar één zetel heeft". Met dit standpunt vermocht niet iedereen in te stem men. Doodzwijgen, luidde het pa rool van een aantal aanwezigen, want in eerste instantie gaat het om een partij met walgelijke opvat tingen. Waarna Goedhardt opmerkte dat we van CP-raadsleden geen zinni ge dingen hoeven te verwachten wat betreft tweerichtingverkeer. Over de CP-leden in de gemeente raad van Almcre vertelde hij: "Ze zeggen nooit iets zinnigs. In de leeskamer zul je ze bijvoorbeeld ook niet tegenkomen, om maar eens iets te zeggen. Ze presteren het zelfs om tegen zichzelf te stem men. Ik bedoel, kan het dommer?" Stel nu dat de CP een zetel krijgt in de Leidse gemeenteraad - en on denkbaar is die situatie niet - krijgt het democratische imago van die raad dan een deuk? Volgens som migen, onder wie Ramdat. wel. Zo als iemand in de zaal zei: "Als je dan een brief schrijft naar de raad denk je natuurlijk wel bij jezelf: daar zit ook een lid van de Cen trumpartij in'. Een opmerking die Ruud Paauw deed verzuchten: "Maar waar pra ten we nu over! Eén zeteltje! Het is een bedenkelijk verschijnsel, die Centrumpartij; maar we moeten de proporties toch niet uit het oog ver liezen". Meer Leids nieuws op pagina 18

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1984 | | pagina 3