Musea herdenken
Willem van Oranje
c
Katwijkse expositie: originele visies op zee
'Moby Dick': door Globe overdaad aan ongein
Jeugdtheater subsidiëren
door regionale overheden
Sterke typeringen in
'Harlekijns intriges'
'Le Joly Jeu': muziek
theater voor kenners
DINSDAG 26 JUNI 1984
Vier eeuwen geleden verinoord
Kunst
DEN HAAG (GPD) - Tien
juli 1584. 's Morgens be
raadslaagt Willem van
Oranje in Delft met de bur
gemeester van Leeuwarden
over zijn testament. Ze eten
samen, waarna de prins de
eetzaal verlaat. Even later
schiet Balthasar Gerards
hem dood. Die moord op
Willem van Oranje had dit
jaar precies vier eeuwen ge
leden plaats. Voor museum
De Prinsenhof in Delft was
dat aanleiding om een uit
gebreide tentoonstelling
over het leven van de prins
in te richten. Ook de Ko
ninklijke Bibliotheek en het
Rijksarchief in Den Haag
houden een expositie over
Willem van Oranje.
De Prinsenhof heeft een grote
collectie schilderijen, prenten en
voorwerpen van Willem van Oran
je in bezit. Het was dan ook zijn
laatste woonplaats en de plek waar
de 'Vader des vaderlands' werd
vermoord. Hij heeft er zelf door het
kronkelige trappenhuis gelopen en
over de hobbelige keien achter het
huis. Precies op de helft van de ex
positie bereikt de bezoeker de
plaats van de moord: het trappen
huis, waar de kogelgaten in de
muur nog zichtbaar zijn.
Er zijn heel wat kunstenaars die
zich hebben laten inspireren door
de moord. In het trappenhuis
hangt een serie pentekeningen van
Willem en Balthasar. Balthasar, de
schurk, richt het pistool op de
prins, die dramatisch neervalt. En
wat waren nu precies de laatste
woorden van de prins? Het kwam
in elk geval neer op: „O God! Heb
medelijden met mijn ziel en met
dit arme volk!" Kort daarna blies
hij de laatste adem uit.
Er zijn weinig persoonlijke bezit
tingen van Willem van Oranje be
waard gebleven. De tentoonstel
ling wordt dan ook voor een groot
gedeelte gevuld met portretten van
tijdgenoten en afbeeldingen van al
lerlei gebeurtenissen waarbij de
prins betrokken was. In de eerste
zaal hangt een prachtig tapijt van
een gezelschap dat op jacht gaat.
Op de achtergrond is het paleis van
de Nassaus in Brussel zichtbaar.
Daar maakte de jonge Willem ken
nis met het rijke hofleven dat voor
namelijk bestond uit jachtpartijen,
toernooien, bals en banketten.
Tweehonderd kippen en 163 fa
zanten. Dat was een klein deel van
de bestelling die Willem van Oran
je deed voor het geboortefeest van
een van zijn zoons. De rekening
van die gebeurtenis ligt in een vi
trine op de eerste verdieping van
De Prinsenhof, samen met onder
meer brieven, een huwelijkscon
tract, een reismes en een nieuw
jaarskaart. Daar hangen ook por
tretten van de talloze kinderen van
Willem van Oranje. En een ver
dwaalde bezoeker kan terecht ko
men in een zaal met kostuums die
Willem van Oranje gedragen zou
kunnen hebben. In werkelijkheid
zijn ze vrijwel nieuw en gebruikt
voor de onlangs uitgezonden tele
visieserie over het tumultueuze
(liefdes)leven van de Vader des Va
derlands.
De Koninkljke Bibliotheek heeft
een expositie ingericht met boeken
van en over Willem van Oranje en
brieven die hij heeft geschreven, of
die hij heeft laten schrijven. Er is
niet veel van zijn verzameling over,
doordat nogal wat van zijn boeken
in beslag zijn genomen of gestolen.
Toch liggen er nog een paar prach
tige exemplaren met vergulde kaf
ten. Sommige zijn met de hand ge
schreven en geillustreerd. Er zijn
ridderromans bij, verzamelingen'
van minnedichten en bijbels. Boe
ken die hij waarschijnlijk heeft be
zeten zijn ook in de verzameling
opgenomen.
Een deel van de expositie bestaat
uit geschiedenisboekjes. Daarin
wordt vrijwel altijd aandacht be
steed aan Willem van Oranje, want
hij is een van de helden uit de Ne
derlandse geschiedenis. Als ze geil
lustreerd zijn, dan is dat meestal
met een afbeelding van de moord
- blijkbaar een gebeurtenis die
nogal tot de verbeelding spreekt.
Ook toneelschrijvers hebben zijn
laatste woorden vaak geciteerd. De
moord was dan ook ideaal voor een
sterfscène die uitgebouwd kon
worden tot een soort opera. Soms
waren de oorspronkelijke woorden
niet meer terug te vinden in de
tekst en in één stuk spreekt Willem
zelfs 22 verzen uit, voordat hij
sterft.
De derde tentoonstelling over
Willem van Oranje is waarschijn
lijk alleen voor historici interes
sant. Die wordt gehouden in het
Rijksarchief en heet „Om er mijn
graf te graven". Het onderwerp is
de relatie van Willem van Oranje
met het gewest Holland. Uitleg
over historische gebeurtenissen
wordt afgewisseld met kopieën
van brieven, resoluties en notulen.
Doordat elke luchtigheid ont
breekt, lukt het waarschijnlijk al
leen de zeer gemotiveerde bezoe
ker om de hele tentoonstelling te
bekijken.
(Prins Willem van Oranje 1533-
1584, museum De Prinsenhof,
Delft, tot 27 augustus; Boeken van
en rond Willem van Oranje, Ko
ninklijke bibliotheek, Den Haag,
tot 26 juli; Om er mijn graf te gra
ven, Algemeen rijksarchief, Den
Haag, tot 31 augustus.)
lïlE8»MtëK STAK* 'IKYKIMA
DER KOOGELENDAER MEADE
OSA&KJE J
A«
Raad voor de kunst:
De plaats waar Balthasar Gerards zijn dodelijke schoten afvuurde op
Willem van Oranje. Nog steeds kan men de kogelgaten in het trappenhuis
van het Prinsenhuis zien. <Foto GPD)
DEN HAAG (GPD) - Het
jeugdtheater zou vanaf sep
tember 1985 helemaal door
de regionale overheden ge
subsidieerd moeten wor
den, met uitzondering van
twee of drie gezelschappen.
Deze zouden rijkssubsidie
dienen te krijgen voor
meerjarige projekten en
daardoor in staat zijn zich
gedurende een periode van
3 jaar nader te profileren.
Dat is een van de aanbevelingen
die de Raad van de Kunst aan de
overheid doet voor een nieuw be
leid voor het jeugdtheater in de ko
mende jaren.
In 1981 heeft de Raad voor de
Kunst een 'jeugdtheaterinhaal-
plan' gelanceerd om de positie van
het jeugdtheater te helpen verbete
ren. Dit jaar wordt het plan geëva
lueerd en doet de Raad voor de
Kunst aanbevelingen aan de minis
ter voor WVC, Brinkman. Uit de
evaluatie blijkt dat de positie van
het jeugdtheater wel is verbeterd
ten opzichte van het 'volwassenen'
theater, maar dat de achterstand
nog niet helemaal ingehaald is.
HOGE PRIJS - Het schilderij „de
martelaar St.Sebastiaan" van de
Nederlander Joachim Wttewael is
in Monte Carlo door het veiling
huis Sotheby's verkocht aan een
anonieme handelaar voor 6,8 mil
joen francs, ongeveer 2,4 miljoen
gulden.
De prijs van i»et schilderij ver
baasde alle deskundigen, die de
waarde schatten op tussen 630.000
en 750.000 gulden. Wttewael
(Utrecht, ca. 1566 - 1638) dateerde
het doek 1600. Het meet 168 cm bij
123 cm.
Op de veiling in Monte Carlo
werd ook een recordprijs van
721.500 frank betaald voor illustra
ties van Henri de Toulouse-Lau
trec bij Jules Renards "Les Histoi-
res Naturelles" uit 1899. Het werk
was in het bezit van wijlen me
vrouw Florence J. Gould, een
Amerikaanse die aan de Rivièra
woonde.
Volgens het veilinghuis Sotheby
was de koper kunsthandelaar John
Fleming uit New York.
Tot donderdag worden in Monte
Carlo nog oude en moderne boe
ken, meubelen, kunstvoorwerpen,
porselein en gouden sieraden ge
veild.
daarom noodzakelijk. Daarin past
ook de uitwisseling van jeugdthea
ter-gezelschappen uit verschillen
de regio's en het subsidiëren van
eenmalige projekten door het Rijk.
Voor het jeugdtheater moet een
budget van 2,7 miljoen beschik
baar komen. Dit is mogelijk door
het vrijkomen van middelen uit de
reorganisatie van het 'volwassen'
toneelbestel en door toevoeging
van middelen die tot nu toe ge
bruikt werden voor het grootscha
lig jeugdtheater.
Breythenbach
naar Poetry
International
ROTTERDAM (ANP) - De Zuid-
afrikaanse dichter Breyten Brey-
tenbach zal morgen aanwezig zijn
bij de toekenning van het eregeld
door de organisatoren van de Rot
terdamse poëzie-manifestatie Poe
try International. Breytenbach ont
ving zelf in 1981 het eregeld, dat
wordt toegekend aan een dichter
die door zijn poëtisch werk in ern
stige politieke moeilijkheden is ge
komen.
Volgens de organisatoren van
Poetry International zal vermoede
lijk ook de Cubaanse dichter Jorge
Manuel Vails Arango, die vorig jaar
het eregeld van Poetry kreeg toe
gekend, aanwezig zijn. Arango is
na een verblijf van 20 jaar in Cu
baanse gevangenissen vorige week
plotseling in vrijheid gesteld. De
dichter is vervolgens vertrokken
naar Venezuela en zal, als zijn ge
zondheidstoestand dat toelaat, in
Rotterdam aanwezig zijn om zijn
eregeld in ontvangst te nemen.
Het is nog niet bekend aan wie
Poetry International dit jaar het
eregeld zal toekennen. Het eregeld
bestaat uit een bedrag van 10.000
gulden en een uitnodiging om aan
het festival deel te r
'Nachtzee' van Geert Jan van Meurs
Tentoonstelling van de Nederlandse
Vereniging van Zeeschilders. Kat-
wijks Museum, Voorstraat 46, Kat
wijk. Tot en met 11 juli. Geopend: di.
t/m za. van 10-12 uur en van 14-17
KATWIJK - Een bezoek aan
het onlangs geopende Katwijks
Museum is op het ogenblik extra
de moeite waard. Het in een
voormalige redersvilla gevestig
de, smaakvol ingerichte museum
met zijn verzameling scheeps
modellen, sieraden, klederdrach
ten en stijlkamertjes is op zich
zelf een bezoek ten zeerste
waard. Men kan er trouwens ook
een grote verzameling beeldende
kunst aantreffen, waaronder
prachtig schilderwerk van Hans
van Bartels. Extra aantrekkelijk
is een bezoek nu men beneden in
de expositiezaal werk van veer
tien leden vane Nederlandse
Vereniging van Zeeschilders kan
bekijken.
Ons land kent een lange tradi
tie op het gebied van 'zeekunst'.
Vele kunstenaars, onder wie Wil
lem van de Velde II (1633-1707)
en Hendrik W. Mesdag (1831-
1915), leefden zich in het verle
den al uit met het onderwerp 'de
zee' en wat daar zoal bijhoort.
Het is een thema met zeer vele
facetten, dat beoefenaars van ve
lerlei kunstvormen al heel lang
inspireert. Het werk nu van de
(bijna alle professioneel opgelei
de) beeldende kunstenaars die in
Katwijk exposeren, toont beslist
originele visies op het onder
werp. De artistieke verwerking
van tal van visuele kanten van de
zee (en de mens op zee) is hier en
daar gedurfd en nieuw. De be
schouwer zal door deze werken
zijn eigen kijk op dit onderdeel
van de wereld dan ook zeker
kunnen verruimen.
Slechts een paar van de circa
vijftig tentoongestelde schilder-,
teken- en beeldhouwwerken (de
vereniging kent dus niet alleen
zeeschilders) tonen iets van de
zee zélf. De rest laat de zee zien
met vissers- of oorlogsschepen,
havenscènes, bevolkte stranden,
of zeelui-zonder-zee.
Wat die eerste categorie betreft
is het sculpturale werk van Geert
Jan van Meurs opvallend. Hij
maakte beelden die golven to
nen, een zwin, en de' 'nachtzee'.
Dit laatste werk is een uit hout
gesneden, gestyleerd geheel van
golven of stromingen dat don
kerblauw is geschilderd met wat
accenten in goud- en zilververf.
Twee bonkige beelden in albast
heten 'Golven'. Het is aardig om
de massieve abstracties van gol
ven van Geert Jan van Meurs te
vergelijken met de platte, blader-
achtige abstracties in het beeld
houwwerk van Louk van Meurs.
Dit laatste laat slingerende hoge
golven zien waarop schepen dan
sen. In één geval gaat het daarbij
om een 'dodendans': het werk
'Prins Willem-Friso verdrinkt'
toont een schip dat prooi is ge
worden van golven die fel uit
slaande vlammen lijken.
De pure zee-zonder-mensen is
ook het onderwerp van twee wat
kleurstelling en compositie be
treft tamelijk uitgebalanceerde
schilderijen van Hugo Liebe, en
van de inktschets 'Bretonse kust'
door J. W. Heijting, een impres
sie vol beweging.
Temidden van het overige
werk dwingen de zorgvuldig ver
vaardigde aquarellen van H. Bos
boom respect af, evenals de
schetsmatig verbeelde oorlogs
schepen (in actie, zo te zien) van
J. Ploos van Amstel. De drie so
bere teken/schilderwerkjes van
Geert Jan van Meurs die een
boot temidden van golven en
"Moby Dick' op tekst en muziek van
Maurice Horsthuis naar de roman
van Herman Melville door Globe
m.m.v. Het Brabants Orkest o.l.v.
Arie van Beek. Regie: Gerardjan
Rijnders. Gezien in Theater Carré op
25 juni. Herhaling vanavond.
AMSTERDAM - In hun be
werking van Melville's 'Moby
Dick' laten Horsthuis en Rijn
ders de vondsten en ideeën in
een onafzienbare rij aan de toe
schouwer voorbijtrekken, maar
de beste vondst was toch om
zonder pauze door te spelen.
Daardoor voorkwamen zij dat al
De intriges van Harlekijn', Comme
dia dell'Arte door Teatro a l'Avoga-
ria. Regie: Renzo Fabris. Gezien op
25 juni in Diligentia, Den Haag tij
dens het Eerste Europese festival
voor oude muziek, theater en dans.
Aldaar ook vanavond.
DEN HAAG - Een overwegend
Hollands publiek keek gister
avond in Diligentia naar een Ita
liaans theater, dat in zijn moeder
taal speelde. Bij de Poolse thea
tergroepen in het Holland Festi
val bleek de taal barrière vaak te
groot voor een goed begrip. Voor
een Commedia dell'arte-gezel-
schap moet zo'n handicap juist
eerder een uitdaging zijn. Want
al worden er ook verbale grap
pen gemaakt, de typering van ka
rakters door beweging en uit
spraak hoort bij Commedia del
l'arte de voorstelling te dragen.
Als dat goed wordt gedaan, lacht
het publiek overal, van Vuürland
tot Siberië.
De klassieke commedia del-
l'arte is voor te stellen als een
Dallas van de renaissance. Alle
figuren hebben zeer uitgespro
ken karaktertrekken. Het zijn
geen gewone mensen, maar uit
vergrotingen van een deel. Hun
wolken tonen lenen zich aardig
voor identificatie door de be
schouwer met de boot, vanouds
symbool van de mens die drijft/
vaart op de levenszee. De bron
zen van Hans Blank, die vissers
aan het net, en een reddingsboot
bemanning tonen, spannen mét
het werk van Louk van Meurs
mijns inziens de kroon op deze
expositie.
Van de enige echte zeeman on
der de veertien artiesten, A. van
der Veer (die stuurman en loods
is geweest), van wie je eigenlijk
de spannendste verhalen over de
te veel mensen de voorstelling
voortijdig verlieten, al was het
gevolg wel dat het minder slaafse
deel van de blijvers een toene
mende verlangen aan de dag leg
de om ondubbelzinnig van zijn
misnoegen blijk te geven.
Toch was de opzet van dit
groots opgezette spektakel niet
onaardig. De beroemde roman
over de jacht op een reusachtige
witte walvis werd als uitgangs
punt genomen voor een persifla
ge op alles wat er maar te persi
fleren viel en om de zaak com
pleet te maken, werd die persifla-
eigenschappen zijn grotesk, en
juist daardoor alom herkenbaar.
Net als Dallas was de Commedia
dell'arte vroeger een serie. Met
dezelfde figuren werden steeds
nieuwe verwikkelingen bedacht,
waarbij liefde, bezitsdrang, ijdel-
heid en kuiperijen niet van de
lucht waren.
In 'Gli intrighi di Arlecchino' is
het de slimme knecht Harlekijn,
die zijn meester Lucio wil helpen
hart en hand van de schone Isa
bella te veroveren. Haar vader,
de vrekkige Pantalone, is daarbij
een grote sta-in-de-weg. Met de
hulp van de krijgshaftige Scara-
muccia slaagt Harlekijn er uit
eindelijk in de jonggeliefden sa
men te brengen. Maar voor het
zover is, heeft hij eerst als dokter
vermomd Pantalone van een be
roerte moeten genezen. En ook
nog verkleed als gravin de mede
minnaar Brighella aan een lijntje
moeten houden.
Maar, zoals gezegd, in feite is
dat verhaal niet zo belangrijk.
Het gaat vooral om hoe het wordt
verteld. De speelstijl van dez*.
Italiaanse groep zou je 'be
schaafd uitbundig' kunnen noe
men. De grappen zijn op een net
te manier platvloers, al wordt er
zee zou verwachten, is slechts
één weinig zeggend, gemoedelijk
schilderijtje te zien: het schip
KW 22 te water.
Gebrek aan echte ervaring met
het zee-gebeuren kan natuurlijk
wel eens lelijk uitkomen. Eén
van de suppoosten van het mu
seum, een ervaren zeeman, wees
mij er op dat de schilder H. Ham-
minga op zijn schilderij 'Logger
voor de kust' iets onmogelijks
toont: het vissersschip komt een
haven binnenvaren bij wind
kracht 8 9 (dit leidde de sup
poost af uit de hoge golven en de
ge zelf ook weer op de hak geno
men. Met een volkomen gebrek
aan zelfkritiek zijn Horsthuis en
Rijnders hun doel echter volle
dig voorbijgeschoten. De teksten
van Horsthuis hingen van de
flauwiteiten aan elkaar en kwa
men het niveau van een door
leerlingen in elkaar gezette
schooluitvoering nauwelijks te
boven, terwijl zijn muziek een
ongeïnspireerde lappendeken
was van filmmuziek, Mahler,
Puccini en diverse Amerikaanse
componisten, van Ives tot Glass.
Het toneelbeeld van Paul Gallis
zelfs in een nette Commedia del
l'arte nog heel wat op eikaars bil
len gekletst. Misschien komt dat,
doordat dit stuk niet op het Ita
liaanse platteland is ontstaan,
maar in het Parijs van de zeven
tiende eeuw, waar in die tijd de
Commedia dell'arte geliefd was.
Wat de begrijpelijkheid be
treft: de typering van de figuren
was sterk. Ook zonder een woord
te verstaan waren Harlekijn,
Pantalone en de schlemielige
Pulcinella, - maar net wijs ge
noeg om uit water en vuur te blij
ven -, vaak komisch. Maar om
het hoe en waarom van alle ver-
half verzwolgen pier) en wel met
gehésen gatzeil. In de werkelijk
heid zal zo'n schip in die situatie
met gestreken zeilen en met de
motor op volle kracht varen.
Toen de suppoost dit aan de
schilder vertelde was diens eer
ste reactie: "Maar vindt u het
schilderij dan niet mooi?"; maar
even later beloofde hij toch dit
detail van zijn werk na de exposi
tie te zullen corrigeren. Gezegd
moet overigens worden dat de
schilder de spannende sfeer van
de situatie goed heeft getroffen.
ANTOON ERFTEMEIJER
zorgde voor een paar amusante
momenten. Het deinende schip
van kapitein Achab met op de
achtergrond een beweeglijke,
multifunctionele horizon zorgde
voor een paar sterke momenten
en het ten tonele voeren van Mo
by Dick als een familielid van Pi
no uit Sesamstraat bood temid
den van de overdaad aan ongein
een welkome verademing.
Toch zou van dit alles nog wel
een aantrekkelijke voorstelling
gemaakt kunnen worden, maar
een dergelijke voorstelling staat
of valt met de bereikte graad van
wikkelingen te kunnen volgen
had ik de hulp van een mede-toe
schouwster nodig, die Italiaans
sprak. De organisatie, het Eerste
Europese festival voor oude mu
ziek, theater en dans, had nagela
ten voor het publiek een samen
vatting van het verhaal te maken.
ARIEJAN KORTEWEG
perfectie, en 'Moby Dick' viel
dus gisteravond. Als een bak
steen. Het is onvoorstelbaar dat
volwassen mensen met zoveel
amateuristisch en slaapwekkend
gestuntel voor de dag kunnen
komen en dat een professioneel
opgezette produktie technisch zo
slecht in elkaar kan zitten. Zelfs
de enorme geluidsinstallatie
bleek een aanfluiting, want het
grootste deel van zowel de ge
zongen als de gesproken teksten
bleef onverstaanbaar. Alleen het
aandeel van het Brabants Orkest
bezat enig niveau, maar dat was
'Ontmoeting op het Goudbrokaten-
veld' door Le Joly Jeu. Gezien op 25
juni in het HOT in Den Haag.
DEN HAAG - Van en voor
kenners van wereldlijke renais-
sance-muziek was het program
ma 'Ontmoeting op het Goud-
brokatenveld' door de groep Le
Joly Jeu. Dit gezelschap heeft
zich gespecialiseerd in de vertol
king van deze muziek en staat
onder leiding van dr. Rebecca
Stewart, die als specialiste voor
renaissance- en barokmuziek
aan het Koninklijk Conservato
rium in Den Haag verbonden is.
Samen met Keith Freepian,
Jules Schaap en Charles Zebley
namen zij de zanggedeelten voor
hun rekening in een pro-
grammaopzet, die ook bij een
breder publiek kan aanslaan. En
dat past in de doelstelling van de
organisatoren van het Eerste Eu
ropese Festival voor Oude Mu
ziek, Theater en Dans, waarvan
dit programma een onderdeel
Men probeert het onderwerp
namelyk wat luchtiger te bena
deren, hetgeen op aardige wijze
gelukt is. Er is een verteller, ge
speeld door Wielant Eggermont,
die het publiek met Nederlandse
dus aan de muziek met besteed.
Al met al geen voorstelling om
voor naar Amsterdam te reizen,
temeer daar gisteravond televi
sie-opnamen werden gemaakt,
zodat we dit muziektheater bin
nenkort ook in onze huiskamers
kunnen ondergaan. Het voordeel
van een tv-toestel is echter wel
dat er een knop aan zit.
PAUL KORENHOF.
teksten van informatie voorziet
en uit Frans- en Engelstalige
ooggetuigenverslagen citeert. In
tien scènes wordt verteld over de
ontmoeting tussen de Franse ko
ning Frangois I (die in naslag
werken 'een typisch renaissance-
vorst, begaafd, beminnelijk,
egoïstisch en frivool' wordt ge
noemd) en de bekende Engelse
koning Henry VIII (de roem
ruchte blauwbaard, die zesmaal
gehuwd is geweest). Dat gebeur
de in een sober geënsceneerde
vorm; daarbij bleek echter wel
plaats voor een paar subtiele
vondsten, zoals bijvoorbeeld ge
stileerd aangegeven souperta
fels, en een aantal taalgrappen,
zoals het uitspreken van Franse
teksten uit -die tijd met Engels
accent en omgekeerd.
Het gaat hier om de ontmoe
ting tussen de beide hoogheden
in juni 1520 op een open stuk
land in de buurt van Calais; dat
stuk land schitterde door alle
pracht en praal en werd dan ook
het Goudbrokatenveld ge
noemd. Le Joly Jeu toont deze
ontmoeting in een aantal scènes,
waarin de meestel direkt op de
gebeurtenissen betrekking heb
bende muziek, en met name de
zang, overheerst. De verschillen
de scènes werden meestal instru
mentaal geopend met door Hen
ry VIII gecomponeerde muziek,
die door Mollie Glazer op gamba
en Irecn Thomas op luit werd
uitgevoerd.
WIJNAND ZEILSTRA
Eerste Europese festival voor
oude muziek, theater en dans
