Debacle als van RSV
is al eerder vertoond
Leidse avondmaalsbeker naar Piotrków
'Wapendiefstal brengt
veiligheid militair
personeel in gevaar'
Geschiedenis valt in herhaling
Tegenbezoek van lutheranen
DONDERDAG 21 JUNI 1984
Terwijl de parlementaire enquêtecommissie de achtergronden on
derzoekt van de ondergang van Rijn-Schelde Verolme, viste dr. J.J.
Steur uit hoe het drie eeuwen geleden de Verenigde Oost-Indische
Compagnie is vergaan. De overeenkomsten tussen beide debacles
blijken frappant. De peper en nootmuskaat hebben weliswaar
plaats gemaakt voor mammoettankers en kolengraafmachines, er
werden veelal dezelfde grove fouten gemaakt. Zowel de VOC als
RSV kon zich bovendien verheugen in een gulle overheid die bereid
was miljoenen guldens in een 'bodemloze put' te laten verdwijnen.
Een verhaal over hoe de geschiedenis zich kan herhalen.
Fouten, door voorvaderen
van jaren her gemaakt,
strekken zelden tot lering.
Ook in het bedrijfsleven
worden steeds weer plan
nen uitgevoerd waarvan
de mislukking te voorzien
was geweest wanneer het
geschiedenisboek er nog
eens op was nageslagen.
Neem het debêcle van Rijn
Schelde Verolme (RSV). Nu een
parlementaire enquêtecommis
sie steeds meer feiten boven wa
ter haalt, blijkt de ondergang van
de scheepsgigant opvallend veel
overeenkomsten te vertonen met
een gebeurtenis in de achttiende
eeuw: de neergang van de eens
zo roemruchte Verenigde Oost-
Indische Compagnie (VOC).
Tot die conclusie komt dr. J.J.
Steur uit Leusden na de voltooi
ing van zijn proefschrift 'Herstel
of Ondergang', dat handelt over
de pogingen die zijn onderno
men om de VOC voor een finan
ciële schipbreuk te behoeden.
Vorige week promoveerde Steur
aan de Leidse universiteit tot
doktor in de Letteren op dit on
derzoek, waarin hij voor het eerst
de feiten over de ondergang van
de VOC blootlegt.
door
Conny Smits
'Molkenboer werd als rege
ring swaarnemer naar RSV ge
stuurd. En dan zie je die mensen
blind worden voor bepaalde din
gen'. (foto ANP)
"Plannen tot herstel waren er
in overvloed, maar ook toen al
was het papier geduldig. En net
als bij RSV pompte de overheid
massa's geld in een bodemloze
put". Steur heeft de overeen
komst tussen de VOC en RSV
niet in zijn proefschrift aange
haald. "Maar als ik eerder had ge
weten wat de enquêtecommissie
nu tevoorschijn tovert, had ik er
zeker een stelling van gemaakt".
Corrupte kliek
De VOC werd in 1602 gesticht
met het doel handel te drijven
tussen Nederland en Azië. Bo
vendien werd in Azië gebied ver
worven dat door de Compagnie
zelf werd bestuurd. De leiding
van het bedrijf was in handen
van veelal regenten, eerder bur
gemeester dan koopman van be
roep en behoorlijk prinsgezind.
Toen de VOC aan het eind van de
achttiende eeuw naar onpeilbare
diepte zonk, waren het dan ook
direct de Patriotten (liberalen)
die de beschuldigende vinger op
staken naar die 'corrupte en on
deskundige kliek van bewind
voerders'. Zij zouden de bakens
niet op tijd hebben verzet.
Anderen, en met name de be
windhebbers zelf, schoven de
schuld van de ondergang op de
Vierde Engelse Oorlog (1780-84).
Toen gingen immers veel sche
pen verloren en de handel lag in
die periode stil. Steur schaart
zich na zijn gedegen onderzoek,
waarbij hij de eerder nooit bere
kende preciese verhezen van de
VOC achterhaalde, bij de laatste
groep. "In die oorlog heeft de
Compagnie 43 miljoen gulden
verloren. Op het kapitaal werd
zelfs 62 miljoen ingeteerd, zodat
er een negatief vermogen van
vier ton restte.
Je moest wél van heel goede
huize komen om daar nog een
bloeiend bedrijf van te maken,
aldus Steur. Toch is ook hij er
van overtuigd dat er door de
Compagnie bovendien erg on
handig is geopereerd. "Je zou
verwachten dat de VOC na de
oorlog weer met een dreun sche
pen zou uitvaren om de enorme
voorraden koffie in Azië op te ha
len. Er hadden toch schepen ge
huurd kunnen worden. Maar dat
gebeurde niet. Er werden slechts
doldrieste plannen bedacht, ris
kante ondernemingen waarvoor
de Staten van Holland (het pro
vinciebestuur) nog leningen ver
strekten ook".
Honderd miljoen
En daarmee is de link met het
Rijn Schelde Verolme-concern
snel gelegd. Ruim honderd mil
joen hebben de Staten van Hol
land in de Compagnie gestopt.
Een bedrag dat in deze tijd ge
rust met de factor vijftig ver
menigvuldigd kan worden. RSV
ontving ook bedragen die geza
menlijk de drie miljard benade
ren. Steur: "Het lijkt een onge
schreven wet: wanneer een over
heid eenmaal geld heeft gegeven,
gaat het de volgende keer al heel
wat vanzelfsprekender. Naar de
haalbaarheid van de investerin
gen wordt steeds minder geke
ken".
Vanzelfsprekend lijken ook de
wanhoopspogingen die bedrij
ven doen om alsnog dé grote slag
te slaan op een moment dat de
financiële toestand dat allang
niet meer toelaat. Die pogingen
hebben eigenlijk maar een ken
merk: ze mislukken meestal.
Voor RSV is het het jammerlijk
falende kolengraafproject in de
VS geweest; de VOC kwam met
de idee de koffie- en peperpro-
duktie in Azië in twee jaar tijd te
verdubbelen. Steur: "Een plan
dat gedoemd was te mislukken,
want waar haal je ineens al die
koffiestruiken vandaan? Maar
Holland gaf er wel 26 miljoen
voor".
Bij RSV waren het de vakbon
den nog die met hun argument
van behoud van werkgelegen
heid een flinke pressie op de
overheid uitoefende om RSV
toch maar te blijven steunen. In
de achttiende eeuw waren er nog
geen vakbonden. Steur: "Maar
het aspect van de werkgelegen
heid speelde ook daar wel dege
lijk mee. De bewindhebbers zelf
betoogden dat hun Compagnie
'tot stut en steun van zo ontel
baar veel huisgezinnen' was.
Naar mijn weten was het voor
het eerst in de geschiedenis dat
dit argument opdook".
Verknogt
'Denk eens aan de duizenden
lieden die door de maatschappij,
en door de maatschappij alleen,
gevoed worden', was een smeek
bede aan de Staten die Steur te
rugvond in het Algemeen Rijks
archief in Den Haag. "Het was of
ik Den Uyl hoorde zeggen: 'Ne
derland zonder scheepsbouw,
die is voor ons toch altijd een
bron van welvaart geweest? Je
moet er toch niet aan denken dat
het anders zou worden?"'
Zo werd er in de achttiende
eeuw ook al over gedacht. Zelfs
de Patriotten, die met hun ge
dachten over vrijhandel niet be
paald wegliepen met de monopo
lie-positie van de Compagnie,
konden de VOC niet wegdenken.
Getuige daarvan mag een school
boekje uit 1781, nota bene ge
schreven door een Patriot: 'De
bloei der Oost- en West-Indische
maatschappyen is allernaauwst
verknogt met het geheele wel-
vaaren van onzen Staat, en is een
zeer voornaam deel daarvan'.
Dus, zoals RSV het gevraagde
geld kreeg van het rijk, zo betaal
den ook de Staten van Holland.
Zonder te verlangen dat er nu
eindelijk eens iets aan het mana
gement van de Compagnie ver
anderde. "Ook wat dat betreft is
er overeenkomst met RSV, want
ook daar is aan de structuur niets
veranderd.
Naar RSV werd op gegeven
moment Molkenboer gestuurd
als regeringswaarnemer, en ook
de Staten van Holland hebben
destijds een commissie ingesteld
die toezicht moest houden. Maar
wat zie je dan: die mensen zitten
er zo in dat ze zich gaan vereen
zelvigen met het bedrijf en ook
adviseren vanuit de visie van dat
bedrijf. Ze worden blind voor be
paalde dingen".
Bodemloze put
Bij RSV was het bovendien zo
dat informatie over het bedrijf,
en dan met name de slechte
vooruitzichten, mondjesmaat
werd gegeven. En zelfs kwam
het voor dat het wél verschafte
inzicht door het rijk amper werd
opgepikt. Conclusies werden er
Oostindiëvaar
ders
vertrekken
van Texel.
Steur: "Je zou
verwachten
dat de VOC na
de oorlog weer
met een dreun
schepen zou
uitvaren om de
enorme
voorraden op
te halen. Dat
deden ze niet".
in elk geval tot 1983 met uit ge
trokken. Toen pas hield de over
heidssteun op en moest RSV ook
direct uitstel van betaling aan
vragen. Dat leidde tot verzelf
standiging van sommige bedrij
ven en sluiting van anderen.
En wat bUjkt? Bij de VOC ver
liep het weinig anders. De Com
pagnie was uiterst terughoudend
in het verstrekken van bedrijfs
gegevens. En omgekeerd is
Steur ook op papieren gestuit
waarin wél licht wordt geworpen
op de toestand, maar die door de
overheid kennelijk terzijde zijn
geschoven. "Er was een ontzet
tend slechte controle op wat er
met het geld gebeurde. Er is
nooit gezegd: dit wordt een bo
demloze put".
Het kon niet uitblijven: pogin
gen tot bezuinigen op de be
drijfsvoering of het laten varen
van verliesgevende produkten,
waren nog slechts lapmiddelen.
En toen de Patriotten in 1795 aan
de macht kwamen, nationaliseer
den ze de Verenigde Oost-Indi
sche Compagnie. Zo kreeg de
staat alsnog iets terug van al de
leningen die in de Compagnie
waren gestopt. Maar het bete
kende bovendien al heel snel de
volledige tenondergang van de
VOC.
De geschiedenis viel weer eens
in herhalingen. Een onvermijde
lijke zaak, denkt Steur. "Ik ben
niet zo optimistisch te denken
dat we ooit zullen leren van de
fouten die vorige generaties heb
ben gemaakt. We kunnen het
hoogstens proberen. Want hele-
móól hetzelfde lopen de zaken
natuurlijk nooit. Maar toch, wan
neer je de VOC en RSV verge
lijkt: iemand die ook maar een
béétje de organisatieleer had be
studeerd, had kunnen vermoe
den dat het verkeerd zou aflo
pen".
Het proefschrift van JJ. Steur:
'Herstel of Ondergang', de voorstel
len tot redres van de VOC, is in boek
vorm verschenen bij HES Uitgevers,
ASSEN/AMERSFOORT (GPD) -
„Nu blijkt dat het betrekkelijk een
voudig is wapens te stelen uit ka
zernes. is het gevaar groot dat groe
peringen worden aangelokt en
zwaardere wapens dan pistolen in
grote hoeveelheden willen verove
ren. Wij zijn hier uitermate bang
voor omdat dan de veiligheid van
het militaire personeel ernstig in
gevaar komt. Het is daarom de
hoogste tijd om voor een betere,
zeg maar elektronische beveiliging
van kazernecomplexen te zorgen".
Algemeen secretaris J. Berghoef
van de Algemene Christelijke Or
ganisatie van Militairen (ACOM) in
Amersfoort neemt gretig deel aan
de discussie over de beveiliging
van militaire complexen in ons
land. Deze discussie is in brede
kring opgelaaid na de diefstal het
afgelopen weekeinde van negen
tien FN-Browning-pistolen, vier
seinpistolen en twee bajonetten uit
de Johan Willem Friso-kazerne in
Assen.
Net als vorig jaar in Soesterberg
en Steenwijk konden ook nu wa-
pendieven ongestoord hun gang
gaan in een niet blijvend bewaakte
wapenkamer. Elke kazerne in Ne
derland heeft wapenkamers in de
legeringsgebouwen voor militai
ren. In tegenstelling tot vroeger
worden de handvuurwapens niet
meer in de kast, die elke militair
heeft, bewaard maar in speciale
wapenkamers. Deze maatregel is
destijds uit veiligheidsoverwegin
gen genomen, zo verklaart adju
dant J. van Zwamen van de JWF-
kazerne in Assen.
Volgens hem zijn de wapenka
mers over de hele kazerne verdeeld
waarbij de wapens strikt zijn ge
scheiden van de bijbehorende mu
nitie. Op onregelmatige tijden in
specteren wachtpatrouilles de ka
mers. Het aantal bezoeken van de
patrouilles komt neer op gemid
deld eenmaal per drie kwartier.
Hierdoor was het voor de mare
chaussee vrij gemakkelijk om het
tijdstip van de diefstal in Assen te
bepalen: tussen vijf en zes uur zon
dagmorgen.
ACOM-secretaris Berghoef: „Het
gaat tot nu toe om handvuurwa
pens, zoals UZI-pistoolmitrailleurs
en Browning-pistolen. Er bevin
den zich natuurlijk ook grote hoe
veelheden andere, veel zwaardere,
wapens op kazerne-terreinen. Ge
zien de onvoldoende mate van be
veiliging van wapenopslagplaatsen
- dat is in Assen opnieuw aange
toond - is het zaak dat de overheid
maatregelen neemt. Wij zijn heel
erg bang voor uitbreiding van de
wapendiefstallen, gewoon omdat
deze te gemakkelijk kunnen wor
den uitgevoerd".
De oplossing ligt naar de mening
van Berghoef in het aanbrengen
van elektronische beveiligingssys
temen op militaire complexen en
in het bijzonder van wapenkamers.
Als je de bewaking bij het oude
laat, vraag je om moeilijkheden. In
het belang van de veiligheid van
het militaire personeel zal de over
heid nu toch met geld over de brug
moeten komen, zegt hij.
Op het ministerie van defensie laat
men er geen twijfel over bestaan
dat het nut wordt ingezien van in
voering Vein elektronische beveili
ging van militaire complexen. Er
wordt echter onmiddellijk aan toe
gevoegd dat het „een centenkwes
tie" is.
Deze centen Gees: miljoenen gul
dens) zijn niet voorhanden in de
begroting van Defensie. De bezui
nigingen van de overheidsuitgaven
worden ook bij Defensie vrijwel
dagelijks gevoeld.
Een woordvoerder van het minis
terie: „By de belangrijkste comple
xen zijn we mondjesmaat bezig
met het aanbrengen van elektroni
sche bewakingsapparatuur. Alle
overige complexen moeten fysiek
worden bewaakt".
Dat gebeurt dan met een blijvende
bewaking aan de toegangspoort
van kazernes en van hekken, ter
reinen en wapenkamers op onre
gelmatige tijden door patrouilles.
Publiek geheim
De wapenkamers in legeringsge
bouwen in kazernes en de manier
waarop deze worden bewaakt, zijn
algemeen bekend bij de militairen.
Iedereen heeft een geweer of pi
stool en iedereen moet wachtlo
pen.
ACHTERGROND
Dit geldt niet alleen voor het be-
roepspersoneel maar zeker ook
voor de ongeveer veertigduizend
dienstplichtige militairen die hun
diensttijd bij de landmacht in de
kazernes doorbrengen. Zij lopen
niet langer dan ruim één jaar in het
legergroen. De situering en bewa
king van de wapenkamers op de
kazernes verandert in de loop der
jaren niet, of maar heel weinig, zo
dat kan worden vastgesteld dat de
beveiliging van de wapenkamer
een publiek geheim is geworden.
Het wordt bevestigd door een
zegsman van defensie: „Dit is ech
ter niet te voorkomen bij een be
drijf als de landmacht waar zoveel
dienstplichtigen worden ingezet.
Het is ook inherent aan de positie
van het Nederlandse leger waarin
de burgerij ten nauwste wordt be
trokken. Wanneer er sprake zou
zijn van een beroepsleger zouden
zaken als wapenkamers in kazer
nes veel minder bekend zyn".
Hij benadrukt dat uit deze opmer
kingen niet de indruk kan en mag
worden afgeleid dat al dan niet af
gezwaaide dienstplichtige militai
ren de wapenroof in Assen hebben
uitgevoerd.
Ook elektronische beveiliging zal.
aldus Defensie, niet kunnen voor
komen dat mensen binnendringen
in kazernes om daar wapens te ste
len. „Bij wat nu in Assen is ge
beurd en vorig jaar in Soesterberg
en Steenwijk kun je ook niet zeg
gen dat de huidige beveiliging vol
slagen te kort schiet Het zal altijd
moeilijk, zo niet onmogelijk blij
ven om een waterdicht bewakings
systeem in te voeren. Neem nu de
man die, tijdens het debat in de
Tweede Kamer over de plaatsing
van kruisraketten, ondanks alle
elektronische en andere beveili
gingsmaatregelen toch op de tafel
voor de minister-president kan
springen. Ik bedoel maar", zegt de
Defensiewoordvoerder.
Nieuwe uitgaven
- Land van de totkomst', roman van Ja-
net Dailey. Het derde deel van de Cal-
der Saga. Webb Calder zit liever in het
zadel dan deel uit te maken van het
industriële Calder-imperium. Hij
wordt verliefd op een getrouwde
vrouw en ziet het meisje, dat voor
hem in vuur en vlam staat, volledig
over het hoofd. Het verhaal van drie
mensen en hun emoties. De Kern.
prijs 31.50.
- 'Beste groeten uit de bajes', verhalen
bundel van Jill Stolk. ontstaan door
gesprekken met jonge gedetineerden
Wat wie is er nou echt op uit om later
boef te worden? Sjaloom, prijs
12,90.
'Kroniek van Sapepe', roman uit West-
Samoa door Albert Werndt. West-Sa
moa is een van de vele eilandjes in de
Stille Oceaan, in het gebied waar
Frankrijk kernproeven uitvoert Een
schets van de invloed van het kolo
nialisme eerst Duitsland, later
Nieuw Zeeland - op de Samoaanse
samenleving. Wereldvenster/Novib,
prijs 27,75.
- 'Gods wil of mafia?'. Paus Johannes
Paulus I stierf na slechts 33 dagen
pontificaat. 'Een hartaanval', zeiden
de officiële berichten uit het Vati-
caan. 'Geen denken aan', meent de
auteur David Yallop. die na een drie
jaar durend onderzoek in een vrij lij
vig boek tot de conclusie komt dat de
paus is vergiftigd, omdat hij de finan
ciën van het Vaticaan wilde saneren
en met die plannen de positie van
machtige mannen, in gevaar bracht.
Van Gennep, prijs 34,50.
- 'Op vrijers voeten'. De 32-jarige psy
choloog Jeffrey Wijnberg beschrijft
hoe jonge mensen kunnen leren 'ver
gen'. Hij zegt dat juist dat 'contact-
leggen' een verborgen probleem is in
onze samenleving. Infopers.
Vanmorgen zijn acht leden van
de Leidse evangelisch-lutherse
gemeente met particuliere auto's
naar Piotrków in Polen vertrok
ken voor een tegenbezoek aan de
lutherse gemeente aldaar. Vorig
jaar brachten de Polen een be
zoek aan Leiden.
Het contact tussen beide ge
meenten ontstond, toen de Leid
se lutheranen ten tijde van de
voedselschaarste iets voor een
Poolse zustergemeente wilden
doen. Die voedselzendingen en
de daarmee gepaard gaande cor
respondentie resulteerden in een
blijvende relatie.
De acht hopen morgenavond
op de plaats van bestemming aan
te komen. Zij logeren bij ge
meenteleden. Zondagmorgen zal
de heer A. Trippenzee in de kerk
dienst namens de lutherse ge
meente van Leiden een avond
maalsbeker aanbieden. Een in
scriptie daarop vermeldt, dat de
beker een geschenk is van de
Leidse zustergemeente. Een an
dere inscriptie citeert de woor
den van Jezus 'Ik ben het brood
des levens'.
De twee gemeenten hebben de
afgelopen winter in kringen het
zelfde thema besproken. Dat
ging over het 'Onze Vader'. Vol
gende week zullen deze kringge
sprekken samen met de Leidse
gasten worden afgerond.
Er staan ook een paar excur
sies op het programma, onder
andere naar Warschau en Kra-
ków. Het bezoek duurt tot 29 ju-
Simonis naar paus
Aartsbisschop Simonis van
Utrecht gaat op 1 juli naar Rome
om met de paus te praten over
diens bezoek aan Nederland vol
gend jaar mei. Kardinaal Dan-
neels van Mechelen-Brussel en
bisschop Hengen van Luxem
burg reizen voor hetzelfde doel
met hem mee.
De paus zal in Nederland zijn
van zondag 12 tot en met dinsdag
14 mei. Zijn aankomst hier is met
een dag vervroegd, nu de Belgen
die de paus op zoveel mogelijk
plaatsen willen ontvangen - be
slag hebben weten te leggen op
de woensdag.
Eind september zal het aange
kondigde 'herderlijk schrijven'
van de Nederlandse bisschoppen
over dit bezoek worden gepubli
ceerd. De Stichting Pausbezoek
wil tegen die tijd ook definitieve
mededelingen over het program
ma doen.
In België is het programma al
rond. De paus zal daar zijn van 15
tot en met zaterdag 18 mei. Daar
na gaat hij naar Luxemburg. Het
bezoek aan België bestaat uit
vier delen: Brussel, Vlaanderen,
Wallonië en een aantal ontmoe
tingen.
Op de morgen van Hemel
vaartsdag zal de paus in het Hei-
zelstadion voorgaan in een eu
charistieviering. In Leuven ont
moet hij speciaal mensen van de
universiteit, in Antwerpen leken
die een functie in de kerk heb
ben, in Mechelen eet hij met de
Belgische bisschoppen, in Gent
zal hij gast zijn bij een eucharis
tieviering met vormelingen en
hun familie en in leper zal hy een
internationale vredeswake bij
wonen.
De derde dag is voor Wallonië:
Namen (ontmoeting met jonge
ren en academici), de pelgrims
plaats Banneux (ontmoeting met
zieken en de Duits-sprekende ge
meenschap in België), Luik (met
leken) en Beauraing (gebedswa
ke).
De paus gaat ook naar koning
Boudewijn en enkele instanties
van de Europese Gemeenschap.
Hij logeert in Brussel, in de wo
ning van de pauselijke vertegen
woordiger (nuntiatuur).
Wat het geschenk voor de paus
betreft, gaan in België de ge
dachten uit naar een gift voor
een evangelisatie- of ontwikke-
lingsprojekt in de Derde Wereld.
Predikant voor AZ
in Leiden
Mevrouw ds. M. W. van Bei-
num te Almelo, lid van het her
vormde synodebestuur, is be
noemd tot pastor van het Acade
misch Ziekenhuis in Leiden. Zij
vertegenwoordigt in de synode
de regio (classis) Hengelo van de
Hervormde Kerk. Het aanvaar
den van de nieuwe functie bete
kent, dat zij de synode moet ver
laten.
Mevrouw Van Beinum is 41
jaar. In 1972 werd zij predikant in
Oudorp (bij Alkmaar). Eind 1978
ging zij naar Almelo.
Beroepen. Hervormde Kerk:
beroepen te Steggerda-Vinkega-
De Hoeve (Fr.) P. G. Pranger
(vlootpredikant) Den Burg. Ge
reformeerde Kerken: beroepen
te Lemmer W. J. Molenaar Stap-
horst-Rouveen.
Onderweg. Bij een groot aan
tal VVV- en ANWB-kantoren en
op campings ligt nu een folder
met gegevens over alle 'onder
weg-kerkdiensten' in Nederland.
Dat zijn diensten die speciaal
worden gehouden voor toeristen
en voor mensen die op weg zyn
naar hun vakantiebestemming.
Noodhulp. Om sneller en
doeltreffender te kunnen reage
ren op rampen in de wereld, gaan
'Cebemo' en 'Mensen in Nood'
hun noodhulp combineren. 'Ce
bemo' is de rooms-katholieke or
ganisatie voor medefinanciering
van ontwikkelingshulp.
Voortaan brengen beiae instel
lingen elkaar wekelijks op de
hoogte van binnengekomen aan
vragen en plannen. Maandelijks
zal er overleg zyn in een stuur
groep. Over een jaar wordt beke
ken, of deze samenwerking aan
de verwachtingen voldoet.
