VUURLAND,
de laatste halte
ZATERDAG 16 J UNI 1984
PAGINA 19
Vuurland, dat barre
aanhangsel van
Zuid-Amerika temidden
van voortjakkerende
winden en ijskoud
zeewater, wordt wel het
einde van de wereld
genoemd. Zelfs Darwin
was van mening dat de
Zondvloed hier niet had
toegeslagen. Dit hachelijke
oord is vandaag de dag nog
steeds een twistpunt tus
sen Chili en Argentinië.
Jan van Beek reisde er
heen.
De zuidelijkste stad ter wereld
die nog met een lijndienst be
reikbaar is, Ushuaia op Vuur
land, is echt de laatste halte.
Het is het einde van de we
reld, de laatste uitkijkpost
van het bewoonbare deel van
deze aarde op de onherberg
zame onderkant, Antarctica.
Na aankomst op het kleine
vliejgveld aan de oevers van
het-Beagle-kanaal, voel je
toch even of je het retourbil
jet nog op zak hebt.
Hét' reisbureau in Buenos Aires
geeft goede raad bij het boeken
van een vlucht naar die laatste
halte. Het klimaat moet er bar
zijn en de reiziger doet er goed
aan zich in door slimme kleerma
kers versneden huiden te hullen,
om de voortjakkerende winden
aan de appendix van Zuid-Ame
rika te weerstaan.
Bij aankomst in de laatste dagen
van de. zuidelijke herfst voegt
aan de einder, waar het Beagle-
kanaal overgaat in de Zuidelijke
Atlantische Oceaan, een laaghan
gend wolkendek zich samen met
een lichte damp die uit het water
opstijgt. Ik heb geluk. Het is hier,
eind april, best uit te houden;
een weertje als op een lichtbe-
wolkte oktoberdag in het noor
delijke lage land. 's Avonds voel
je dat het in de komende weken
snel zal afkoelen en dat de winter
dit Vuurland met sneeuw zal be
dekken. De pieken van de laatste
uitlopers van de Andes aan Chi-
leense zijde zijn er, van zo'n ze
venhonderd meter af, eeuwig
7mee. bedekt.
Woest
Volgens oude schoolkaarten ligt
deze uiterste zuidpunt van La-
tijns-Amerika helemaal aan de
onderkant; er is daarna niets
meer dan wollig getekend pakijs.
Maar de Vuurland-Archipel ligt
tussen de 55e en de 60e, dezelfde
hoogte waarop je aan de noord
kant van de aarde Leningrad
vindt, en Stockholm, het noor
den van Schotland, zuidelijk
Alaska, Noord-Korea en een for
se dwarsdoorsnede van China en
de Sowjet-Unie. Daar wonen mil
joenen mensen, terwijl op dezelf
de breedtegraad aan het
zuidelijk halfrond krap vijftien
duizend mensen verblijven, de
vaste bezetting van onderzoeks-
bases aan de Zuidpool meegere
kend.
Het is woest en ongenaakbaar
land. De aarde is er nog in staat
van wording. Bomen leven er
niet lang. Ze bezwijken 's win
ters onder de sneeuwlast of ver
rotten 's zomers in het smeltwa
ter. De stronken tuimelen over
elkaar, vergaan, verpoederen, ra
ken begroeid met mossen en vor
men zd een humuslaag waarop
weer een nieuwe vegetatie ont
staat. Zo vernieuwt het oerbos
op Vuurland zich elke dertig
jaar. Op enkele plekken heeft de
mens ingegrepen. Geimporteer-
de bevers, die zich razendsnel
hebben voortgeplant, hebben in
enkele tientallen jaren grote
stukken bos weggeknaagd.
Dichterbij de stad hebben
houtskoolbranders voor vol
doende bouwrijp terrein ge
zorgd.
Dit deel van de wereld is sedert het
begin van de grote ontdekkings
tochten altijd als het einde be
schouwd. Het ligt tenslotte min
stens drieduizend kilometer
zuidelijker dan Kaap de Goede
Hoop en tweeduizend kilometer
verder naar het zuiden dan Tas-
manië. Sedert in november 1520
Hernandó Magallanes de naar
hem genoemde straat ten noor
den van Vuurland als eerste be-
voer, verstreek bijna een eeuw
totdat in 1616 Willem Schouten
aan het roer van De Eendracht
'Kaap Hoorn rondde. In de tus
senliggende jaren vergingen in
'dé ijskoude wateren zoveel sche
pen,dat men zich in het noorden
begon af te "vragen of de Straat
van Magallanes misschien door
een inmense aardschuiving was
dichtgeklapt.
Missiepost
door Jan van Beek
voegde de Reverend Thomas
Bridges zich bij hem met zijn
vrouw Mary Ann en hun negen
jarige dochter Mary. Anderhalve
maand later reeds trouwden de
Indiaan Cooshinjiz en zijn vrouw
Wepoilikeepa voor de kerk. Gods
genade waait waar hij wil en al in
1873 kon Thomas, de zoon van de
Yahgan Palahlan, op het kerkhof
van -de missiepost worden bijge-
zet.
Zestien jaar ging het goed met de
kerk, de moestuinen en de India
nen. Thomas Bridges stelde een
Yahgan-woordenboek samen en
toonde aan dat de taal van deze
stam rijker was dan het Spaans.
Hij hield een soort volkstelling
en kwam tot 273 mannelijke
Yahgans, 314 vrouwen en 413
kinderen. Toen vestigde de Ar
gentijnse marine zich naast de
missiepost. Er werden huizen ge
bouwd en de stad Ushuaia werd
gesticht. Daarna stierven bijna
alle Indianen aan geimporteerde
ziekten als mazelen en longont
steking. Twee jaar later waren er
"in totaal nog 397 van de duizend
En nu leven er, verspreid over de
hele Vuurland-Archipel, nog en
kele tientallen. Nathalie Goodall
heeft in haar boek over Vuurland
in 1977 een lijst opgenomen van
alle nog levende Yahgans en van
de andere drie stammen die ooit
dit eilandenrijk bevolkten, de
Ona, de Haush en de Alacaluf. In
totaal nog 32 namen van voor het
merendeel halfbloeden. Voor al
le anderen van deze primitieve
'stammen, die wisten te overle
ven in dit barre klimaat, werd de
ze plek door de komst van de
blanken letterlijk hun laatste hal
te.
Vuur
In 1829 vaart de Britse brik Beagle
voor het eerst rond Vuurland.
Weer ziet de bemanning, evenals
destijds Hernando Magallanes,
grote vuren aan de wal. Vuur is
voor de indianen van dit-eiland
heel moeilijk te maken - als het
eenmaal brandt, moet het aan
blijven. Zelfs in hun kano's van
boombast nemen zij het vuur op
stenen mee. Zo kreeg het eiland
zijn naam: 'Tierra del Fuego'.
Bootsman Murray gaat op verken
ning uit en ontdekt bij toeval de
Beagle-straat. Zijn kapitein Ro
bert Fitzroy koopt drie uit de
kluiten gewassen indianen en
een jonge vrouw voor vier van de
koperen knopen van zijn tuniek.
De oudste van zijn slaven noemt
hij daarom Jemmy Button. De
anderen noemt hij Boat Memory,
York Minster en het meisje Fue-
gia. Basket, 'Vurig Mandje' Zoge
zegd.
Robert Fitzroy was een diepgelo
vig man. Hij was ervan overtuigd
dat alle mensen gelijk als Adam
en Eva geschapen zijn, maar dat
zij, naarmate zij verder van het
aards paradijs tussen Eufraat en
Rondom de haven van Ushuaia rijen geprefabriceerde huizen zich in vierkante blokken aaneen. Op de voorgrond een
verroeste autobus. Aan de einder mondt het Beagle-kanaal uit in de zuidelijke Atlantische Oceaan (Foto gpd>
Tigris verdwaald zijn geraakt,
steeds meer zijn gedegenereerd.
De Indianen die hij aantreft op
de kusten van Vuurland zijn het
verst gekomen en dus nauwe
lijks meer van het dier te onder
scheiden. Hij wil Jemmy Button
.en de zijnen een goede opvoe
ding in Engeland geven en ze
daarna terugbrengen, zodat ze
iets van de westerse beschaving
kunnen overbrengen op hun
stamgenoten.
Drie jaar later zette de Beagle on
der commando van Fitzroy op
nieuw koers naar Vuurland. Een
zeer bijzondere gast aan boord
was de slechts 23-jarige natuur
onderzoeker Charles Darwin. Hij
was nog lang niet toe aan zijn
boek 'Het ontstaan der soorten',
waarmee hij de gedachten over
de oorsprong van onze naasten
nadrukkelijk heeft beinvloed,
maar toch was hij al wel bezeten
van de idee dat de Zondvloed
wellicht niet overal op de
aardkloot had toegeslagen. En
kele diersoorten, die doodge
woon veel te kollossaal waren
voor de Ark van Noë, zouden
eventueel aan de straf zijn ontko
men en elders nog een opwin
dend leven kunnen leiden.
Ballingsoord
Vuurland heeft een onaangenaam
klimaat, een van de slechtste ter
wereld. In de zomermaanden
van januari tot april is het er leef
baar. Ik heb het dus echt getrof
fen. Want van mei tot december
heerst er een koude, harde win
ter met veel sneeuw en wind, die
het koude water in het Beagle-
kanaal en rond Kaap Hoorn tot
een verschrikking maakt voor de
zeeman. En daar niet alleen. De
kapitein van het bevoorradings
schip dat vanuit Buenos Aires de
bewoners van deze uithoek in le
ven houdt, ruikt al in de vroege
uren naar een onstuitbare voor
liefde voor alcohol. „Het ver
schrikkelijkste stuk zee van de
hele wereld", zegt hij, „ligt tus
sen Mar del Plata en Kaap
Hoorn. Als je gedoemd bent daar
te varen, kom je door de drank
vanzelf vroegtijdig aan je eind".
Het eiland Vuurland, omgeven
door een onvriendelijke zee,
bleek een ideaal oord om er ban
nelingen op te bergen. En kort
nadat de Argentijnse marine
naast de Anglicaanse missiepost
was neergestreken en de oor
spronkelijke bewoners dodelijk
had besmet, het de inspecteur-
generaal voor het gevangeniswe
zen er een meesterwerk bouwen;
een gevangenis uit steen en be
ton, die veiliger was dan bal
lingsoorden in Siberië. Van het
einde van de vorige eeuw af tot
in de jaren dertig was Tierra del
Fuego vijftig jaar lang een van de
Pas in de vorige eeuw, in 1868, ves
tigen de eerste blanken zich in
dit van God verlaten en met zeer
primitieve indianen bevolkte
oord. De Anglicaanse bisschop
Whaite Stirling bouwde er een
missiepost en werd door de Yah-
gan-indianen niet doodgemaakt,
maar aanvaard. Hij leerde hun
taal en bracht hun de beginselen
van landbouw bij. Twee jaar later
tuur een ruime voorsprong geno
men. In korte tijd groeide Us
huaia uit tot meer dan tiendui
zend inwoners, dank zij een spe
ciaal belastingklimaat, waardoor
drank goedkoop is, evenals de si
garetten en de televisietoestel
len, die worden geassembleerd
in loodsen van Sanyo, Philco en
Grundig. Op de terugweg naar
het noorden is de buik van de
Boeing gevuld met grootbeeld-
televisies en de bagagerekken
met plastic tassen vol drank en
rookwaar.
Bordelen
Boomtown en spookstad tegelijk,
want Ushuaia heeft geen achter
land, het is het einde van de we
reld. Er loopt slechts een weg
van deze stad naar het noorden,
die eigenlijk geen weg te noemen
is een, want het is het door een
bulldozer getrokken onverhard
spoor door de ongerepte natuur.
Als ik er een etmaal heb rondge
reden, vrees ik dat de auto nieu
we schokbrekers en een andere
stuurinrichting moet hebben.
Rondom de haven rijen de gepre
fabriceerde huizen zich in vier
kante blokken aaneen. De betere
huizen zijn voor de Marine, die
van daaruit de Falkland-eilanden
wel even wilde veroveren.
Er is in deze havenstad een groot
overschot aan jonge mannen en
dientengevolge aan bordelen
geen gebrek. Vroeger bevonden
die zich in de havenbuurt dicht
bij het water en het centrum van
de stad. Maar er werd herhaalde
lijk om de meiden van plezier ge
vochten en daarbij rolden de
krolse jongezellen regelmatig
over straat of verzeilden in het
ijskoude water van de Beagle. De
bordelen zijn vervolgens uit het
stadscentrum verdreven naar
een hoger gelegen plek in het
oerbos waar de driften onver
minderd worden uitgeleefd.
De minister van binnenlandse za
ken van Argentinië, Antonio
Troccoli, wil aan die ongeremde
immigratie wel paal en perk stel
len. Maar Vuurland is nu een
maal de poort tot de Zuidpool en
dat is niet alleen een binnen
lands probleem, maar wordt
voor de twee meest zuidelijke
staten van Latijns-Amerika een
statussymbool en prestigezaak.
De voormalige minister van bui
tenlandse zaken van de Verenig
de Staten Henry Kissinger heeft
eens gezegd: „Latijns-Amerika is
een dolk, die gericht is op An
tarctica. Argentinië vormt het
scherp van de snede".
Verdrag
De strafgevangenis op Vuurland luas veiliger dan de ballingsoorden i
museumstuk.
i Siberië. De door gevangenen gebouwde trein dient nu als
(foto GPDt
meest gevreesde ballingsoorden
van de wereld.
Ontsnappen was vrijwel onmoge
lijk. In de zomer is het land door
het smeltwater veranderd in een
gevaarlijk moeras. In de winter
ligt de sneeuw meters dik. De
grens met Chili wordt gevormd
door de Andes, die meer dan
tweeduizend meter hoog is en
bedekt met sneeuw en ijs. Het
water rondom is nauwelijks met
kleine boten te bevaren. De ge
vangenen bouwden zelf een
spoortrein. Daarmee werden zij
erop uitgestuurd om de wijde
omgeving te ontbossen, zodat
eventuele vluchtpogingen zou
den worden gezien. Zij verleen
den hand- en spandienstan aan
de Britse pioniers, die in Port
Harberton met schapenteelt wa
ren begonnen. Want Vuurland
lijkt net als de Falkland-eilanden
heel sterk op het noorden van
het Britse koninkrijk, waar scha
pen welig blijken te tieren.
Museum
In het Territoriaal Museum van Us
huaia, dat door de bevolking het
'Museum van het einde van de
wereld' wordt genoemd, is een
vriendelijke collectie bijeenge
bracht van voorwerpen die de
gevangenen in dit godvergeten
ballingsoord hebben gemaakt.
Men is er trots op, want dat geeft
wat kleur aan de historie van de
ze plek. Nauwelijks een voor
werp of beeld van de oorspron
kelijke bewoners, wel walvisba
leinen, zeehondehuid en opge
zette pinguins. De geschiedenis
dient immers vervalst te worden
om de identiteit op te vijzelen.
Maar oudere inwoners van deze
schandvlek op aarde weten te
vertellen hoe de ballingen achter
de muren van de staatsgevange
nis zodanig werden gemarteld
dat de anarchisten er in Buenos
Aires voor in opstand kwamen.
Die gevangenis is nu het hoofd
kwartier van de marine. De trein
van de bannelingen staat als een
museumstuk op het terrein. De
toegang is voor onbevoegden
verboden en ik mag niet de bin
nenplaats zien, waar actieve
anarchisten ten tijde van de Rus
sische revolutie zodanig werden
aangepakt, dat de linkse kranten
in Buenos Aires aan het begin
van deze eeuw schreven over het
schandaal van 'de sodomie in
Vuurland'.
De Argentijnse en Chileense rege
ringen ijveren thans om het
hardst het uiterste zuiden van
hun landen, de laatste haltes,
leefbaar te maken. Argentinië
heeft onder de militaire dicta
Geen slecht beeld, want in Buenos
Aires windt men er geen doekjes
om dat het Argentijnse vasteland
zich natuurlijk uitstrekt tot het
Antarctische schiereiland. Ster
ker nog, de kaarten van de zeebo
dem laten zien dat vanuit de
Vuurland-Archipel de zeebodem
zich eerst licht naar het noorden
buigt, de basis vormt voor de
Falkland-eilanden en zich ver
volgens voortzet naar de Zuid
pool.
Volgens Chili vergist de oostelijke
buur zich daarmede deerlijk. Die
rug onder water is niets anders
dan de voortzetting van de Chi
leense Andes, die zich uitstrekt
over de eilanden ten zuiden van
het Beagle-kanaal. Toen de pau
sen als enige supranationale
macht de wereld konden verde
len tussen de blanke verover
aars, werden deze eilanden aan
Chili toegewezen. Dat bestrijden
de Argentijnen. Zij eisen de ei
landjes Picton, Nueva en Len
nox van Chili op om dezelfde re
den als zij de Falklands claimen.
Geen andere mogendheid mag
volgens de regering in Buenos
Aires zicht hebben op het onme
telijke rijk ten zuiden van de zes
tigste breedtegraad.
Daar ligt tien procent van de aard
oppervlakte te wachten op ver
deling. Daar ligt zoveel van de
zoetwatervoorraad van de aarde
in ijs opgeslagen, dat als die ooit
zou smelten, alle zeeën met niet
minder dan dertig meter zouden
stijgen. Daar is olie en gas en een
onschatbare voorraad aan edele
metalen. Het Verdrag inzake An
tarctica van 1959 kan pas in 1995
opgezegd worden.
Tweekamp
Argentinië claimt van dit wereld
deel aan de onderkant van de
aarde ongeveer hetzelfde stuk als
Chili en het Britse Koninkrijk
denken dat hun toekomt. Om de
beste uitgangspositie voor de ko
mende onderhandelingen te be
reiken, wil de regering in Buenos
Aires de Chileense eilanden ten
zuiden van het Beagle-kanaal en
de Falkland-eilanden in handen
hebben. Dan liggen de aanspra
ken op de zuidelijke Shetlands
an het Antarctische schiereiland
open.
Hoe claim je zo'n gebied? Wie de
meeste Argentijnen of Chilenen
neerplant tussen de pin
guins zal uiteindelijk zegevieren.
Onlangs reisde de Chileense dic
tator, Augosto Pinochet, per
transportvliegtuig af naar An
tarctica om er de sleutels over te
dragen van enkele stacaravans
voor zes Chileense families. De
bruut dolde wat met kindertjes
in de eeuwige sneeuw. Hoe lang,
vraag je je af, houdt het perfide
Albion nog vast aan de Falklands
als scheidsrechterstoel in de
tweekamp op het scherp van de
snede tussen Chili en Argenti-
