wind
direct om in warmte
Molen
zet
EG-voedselhulp
vaak nutteloos
Hervormde Kerk financieel in de lift
'Nergens ter wereld vind je zo'n installatie'
Reportage
DONDERDAG 7 JUNI 1984
Varia
In ons land staat eenzelfde mo
del, maar die wordt voor ande
re doeleinden aangewend.
door
Jan Westerlaken
Kent Denemarken, dat een
straatlengte voorsprong heeft
op iedereen met het opwekken
van windenergie, dit procédé
ook niet?
Cees Kapteyn is heel zeker van
zijn zaak: "Zelfs voor de Denen
is deze methode volstrekt
nieuw. Ze zullen, vast wel iets
hebben dat op onze construc
tie lijkt, maar onze molen, daar
bedoel ik dus mee het direct
omzetten van wind in warmte,
is echt uniek."
Simpel
Waartoe hun vinding uiteindelijk
zal leiden weet het drietal niet.
"Voor ogen stond", legt Cees
Kapteyn uit, "om op deze
markt iets te brengen dat goed
koop en dus betaalbaar is. De
ze molen kost nu zo rond de
25.000. Dat is inderdaad nog
behoorlijk aan de prijs. Maar
dit is het eerste exemplaar.
Stel je voor dat deze molen in
produktie zou worden geno
men, dan keldert de prijs
enorm. Nu is de fabricage er
van duurder dan het aanleggen
van een centrale verwarmings
installatie. De andere kant is
dat de molen zichzelf dubbel
en dwars terug verdient."
Wat is er dan zo goedkoop aan
die molen? Cees Kapteyn: "Wij
zijn nu al in staat om met onze
apparatuur het hele houten
wiekenstel binnen een dag te
produceren. Dat gaat heel sim
pel: wij berekenen de grootte,
de machine doet het werk. Er
komen nauwelijks mensen
handen aan te pas. Op die ma
nier houd je het simpel en
goedkoop. En daarop is ons
streven afgestemd."
Als het hele proefproject naar
wens verloopt, treedt de twee
de fase in werking. "Eerst
maar eens wat maandjes proef
draaien", merkt Cees Kapteyn
op, "en de eventuele fouten er
uit halen. Wanneer er een paar
stormen over die molen zijn
gegaan, zijn we een stuk wijzer
dan nu. Lukt het, dan zullen
we zeker niet nalaten om met
onze vinding aan de weg te
gaan timmeren. Dat geldt van
zelfsprekend ook voor de elek
tronische besturing die een
collega - Bert Gierveld - van
ons heeft uitgedacht."
Octrooi
Twee zaken moeten dan nog wel
worden geregeld: het aanvra
gen van octrooi en het zien te
vinden van bedrijven die be
reid zijn en ruimte hebben om
de onderdelen van de molen in
produktie te nemen.
Over de octrooi-aanvraag zegt
Kapteyn: "We hebben die nog
niet, maar we zijn er wel volop
mee bezig. Voorlopig beper
ken we ons daarbij tot Neder
land. Later, als er belangstel
ling voor de vinding zou zijn,
kunnen we dat octrooi mis
schien uitbreiden tot het bui
tenland. Dan moet er wel een
duidelijke markt zijn. Nu den
ken we daar niet aan. De zaak
moet te overzien blijven. Daar
om willen we het - zeker in het
begin - kleinschalig houden.
Bovendien hebben we geen
geld om die zaak groots aan te
pakken."
Het ontbreken van octrooi kan
risico's inhouden. Het idee zou
gestolen kunnen worden. Cees
Kapteyn beseft dat. "Maar",
voegt hij er relativerend aan
toe, "dat zou om de drommel
niet gemakkelijk zijn. Inwen
dig zit het zodanig in elkaar dat
een dief eerst de molen zou
moeten slopen wil hij achter de
werking kunnen komen. Het
zelfde is eigenlijk van toepas
sing op de oliesoorten die voor
de installatie worden gebruikt.
Nee, we hoeven geen bewaker
naast de molen neer te zetten.
Zodra er vreemdelingen op het
terrein komen gaat er heus wel
een lampje branden bij de eige
naar van de kwekerij."
Bedrijfsleven
Het bedrijfsleven heeft het drie
tal nodig om de produktie op
gang te kunnen brengen. Zijn
er al contacten?
"Mondjesmaat", zegt Kapteyn.
"Ze zijn er wel geweest, maar
het verloop ervan was moei
zaam. De bedrijven hadden
wel belangstelling voor het
project, maar daadwerkelijk er
aan meewerken, nee, daar
voelden ze niets voor. Eerst
wilden ze zekerheid. Zeker
heid of de molen wel naar be
horen zou functioneren. Pas
dan waren ze bereid om hun
nek uit te steken. Er is overi
gens wel een onderneming die
geregeld bij een van ons infor
meert naar de stand van zaken.
De eigenaar van dat bedrijf is
helemaal op de hoogte. Con-
Het slagen van het proefproject
zal mede worden bepaald door
de ontwikkeling van de ener
gieprijzen. Als die in de pas
blijven is er een redelijke kans
dat deze alternatieve manier
van warmte opwekken slaagt.
Wanneer het flink stormt kan
er een overcapaciteit aan ener
gie ontstaan. Hoe meer hiervan
kan worden aangewend, hoe
sneller de molen zichzelf terug
verdient. Wat wordt er met die
overcapaciteit gedaan? Opge
slagen?
.Cees Kapteyn: "In principe zou
den we die kunnen opslaan.
Dan moet je een geïsoleerde
tank onder de grond stoppen
waarin je het warme water op
temperatuur kunt houden. Be
denk wel dat wanneer het be
hoorlijk waait er heel wat
warmte uit de kas verloren
gaat. Voor zover wij hebben
kunnen nagaan houden beide
elkaar in evenwicht. Anders
gezegd: bij harde wind ont
snapt er een hoeveelheid
warmte door de naden en kie
ren van de kas, de molen vult
die aan omdat hij dan meer
energie produceert. Is er spra
ke van echte storm, dan scha
kelt de molen automatisch
uit."
BRUSSEL (GPD) - Veel hulppro
gramma's van de Europese Ge
meenschap voor ontwikkelings
landen ondervinden ernstige en
kostbare vertraging door gebrek
aan coördinatie binnen de ge
meenschap zelf. Dat is de conclu
sie van een rapport van de Euro
pese rekenkamer, dat vorige
week in de openbaarheid kwam.
De bevindingen van de rekenka
mer werden deze week bevestigd
door een zo mogelijk nog kriti
scher verslag van Euronaid, een
samenwerkingsverband van
twaalf niet-regeringsgebonden
Europese hulporganisaties.
Volgens het verslag van Euronaid,
dat op een in Brussel gehouden
conferentie werd gepresenteerd,
is veel EG-hulp verspilde moeite.
De slachtoffers zijn vaak al dood
tegen de tijd dat de EG-hulp arri
veert, aldus het rapport. Het kan
zes maanden duren voordat
voedselhulp wordt ontvangen.
Tussen de aanvraag en de zen
ding van goederen moeten vol
gens Euronaid niet minder dan
14 administratieve procedures
worden doorlopen waarmee ze
ven verschillende organisaties
zich moeten bemoeien.
Op de conferentie kwam bij wijze
van voorbeeld de noodvoedsel-
hulp voor vluchtelingen van de
oorlog in El Salvador ter sprake.
Volgens voorzitter Jos van Gen-
nip van Euronaid verliepen tus
sen aanvraag en zending twee
jaar. Het rapport signaleert, dat
hulporganisaties door vertraging
vaak gedwongen zijn tijdelijk
hulp te vragen van de Verenigde
Staten.
Euronaid gelooft dat de nu gelden
de minimale periode van 149 da
gen tussen aanvraag en zending
van hulp makkelijk bekort kan
worden tot 92 dagen. De enorme
vertragingen zijn een combinatie
van bureaucratie en onvoldoen
de coördinatie tussen de ver
schillende afdelingen en depar
tementen van de EG, aldus het
rapport.
Ongeveer vijf procent van de EG-
voedselhulp, 150 miljoen gulden
per jaar, komt via Euronaid bij
ontwikkelingslanden terecht. De
helft van deze „noodhulp" is be
stemd voor Afrika. Behalve op
de afhandeling van de hulp in
het algemeen heeft Euronaid ook
kritiek op wat de EG beschik
baar stelt voor de noodvoedsel-
hulp.
Volgens de hulporganisaties be
staat negentig procent van deze
bijstand uit magere melkpoeder.
De EG-hulp houdt onvoldoende
rekening met de plaatselijke eet
gewoonten en moedigt op deze
manier de behoefte aan dure,
geimporteerde etenswaren aan,
aldus Euronaid.
Ook het rapport van de rekenka
mer is overwegend negatief over
de uitvoering van de hulppro
gramma's. Positief is men uit
sluitend over de noodvoedsel-
hulp die door de niet-regerings-
gebonden hulporganisaties zoals
de instellingen van Euronaid
wordt bemiddeld. Ook de reken
kamer wijt veel vertraging aan
het gebrek aan communicatie.
Volgens dat rapport is er geen
overleg tussen de gemeenschap
en de ontwikkelingslanden,
noch tussen de gemeenschap en
haar leden. Binnen de EG zelf
kunnen de betrokken instanties
en afdelingen elkaar ook niet
vinden.
De directoraten landbouw en ont
wikkeling, die beide voedselpro
gramma's voor ontwikkelings
landen uitdenken en organise
ren, hebben geen voorgeschre
ven overleg. Daardoor ontstaat
er een situatie waarin „de linker
hand niet weet wat de rechter
hand doet", aldus het verslag.
Twee instituten
De toestand wordt nog ingewikkel
der doordat binnen de EG twee
verschillende instituten toezicht
houden op de hulp. Dat zijn de
EG-commissie in Brussel, het
dagelijks bestuuur van de ge
meenschap, en de Europese In
vesteringsbank (EIB) die geves
tigd is in Luxemburg.
Tussen deze twee instanties is wel
voorzien in overleg, maar de re
kenkamer citeert „talloze geval
len", waarin er van contact geen
ACHTERGROND
sprake is geweest. Het rapport
noemt voorbeelden van een aan
tal gemengde projecten, waarbij
de commissie de verantwoorde
lijkheid had voor het agrarische
gedeelte, terwijl de bank toe
moest zien op het industriële as
pect zonder dat er sprake was
van enige samenwerking. De re
gering van het ontwikkelings
land was in die gevallen vaak be
ter op de hoogte dan de bank van
de commissie of omgekeerd.
Het contact tussen de EG-commis-
sie en de leden van de gemeen
schap over hulpverstrekking is
vaak niet veel beter, concludeert
het rapport. West-Duitsland is de
enige lidstaat, die de EG-com
missie informatie verstrekt over
de eigen ontwikkelingsprojec
ten.
Projecten worden zelden of nooit
achteraf doorgesproken. Als
men al ervaringen en resultaten
bespreekt, komen uitsluitend
politieke aspecten aan de orde.
De technische kant van de hulp
programma's wordt niet bespro
ken, aldus de rekenkamer.
De verscheidenheid aan ambtelij
ke procedures is een last voor de
regeringen van Derde-Wereld
landen. Vaak accepteren zij aller
lei administratieve verplichtin
gen om maar in aanmerking te
komen voor hulp, schrijft de re
kenkamer. Later blijkt, dat het
overbelaste staatsapparaat de
verplichtingen helemaal niet kan
nakomen.
De communicatie tussen EG en de
begunstigde ontwikkelingslan
den laat ook te wensen over. Het
rapport citeert evenals Euronaid
schrijnende voorbeelden van
verspilde voedselhulp als gevolg
van onvoldoende overleg van te
voren. De rekenkamer schrijft,
dat ze vaak gezien heeft, dat
voedselhulp aankomt tijdens het
regenseizoen. De wegen zijn dan
onbegaanbaar. Het voedsel kan
daardoor niet verdeeld worden
en ligt te rotten in de haven of op
het vliegveld.
Achteraf blijkt dan dat interne bu-
reuacratische procedures, die
volgens de rekenkamer zes tot
zelfs negen maanden kunnen du
ren, in wezen bepalend zijn voor
de leveringsdatum. Dringend
noodzakelijke voorraden arrive
ren zo soms na de tweede oogst
als de schuren net gevuld zijn in
plaats van tijdens de hongerpe-
riode tussen de twee oogsten in.
Volgens de rekenkamer gaat onge
veer 90 procent van de hulp ge
paard met verspilling, dubbel
werk en vertraging. De aanvra
gen voor spoedhulp worden wel
snel en efficiënt verwerkt, zo sig
naleert het rapport, waarschijn
lijk doordat de EG de verant
woordelijkheid daarvoor bijna
geheel uit handen geeft. De niet-
regeringsgebonden hulporgani
saties hebben ervaring in het
veld en worden niet gehinderd
door een log ambtelijk apparaat.
De rekenkamer doet een dringend
beroep op de commissie om de
coördinatie op alle niveaus bij
ontwikkelingsprogramma's te
verbeteren. Zij acht zowel over
leg bij het uitdenken, uitvoering
en evaluatie noodzakelijk.
Verder stelt zij naar voorbeeld van
de wereldbank de oprichting van
een databank voor. Zowel de
commissie als de lidstaten en an
dere donors zouden moeten kun
nen beschikken over gegevens
over de lopende projecten die
opgeslagen worden in de data
bank, aldus het rapport.
LEIDEN/NOORDWIJK - Na 2V4 jaar dokteren, teke
nen, uitproberen en bouwen is het zo ver. Twee
Noordwijkers - Cees Kapteyn en Klaas Huisinga - en
een Leidenaar - Harry Klein - zijn er in geslaagd een
molen te bouwen die wind direct omzet in warmte.
Het drietal leverde de kennis, bollenkweker Van Ee-
den uit Noordwijkerhout nam de kosten van de bouw
voor zijn rekening en stelde werkruimte beschikbaar.
Bij zijn bedrijf staat de molen.
Tweeëneenhalf jaar experimenteren lijkt een lange tijd.
Maar dat valt reuze mee. Cees Kapteyn: "We hebben
vooral veel tijd moeten investeren in dat deel van de
molen dat de wind in warmte omzet. Daar zijn we bij
elkaar wel anderhalfjaar mee bezig geweest. Toen pas
konden we met zekerheid zeggen zo moet het en niet
anders. Als ik naar het bedrijfsleven kijk, dan slaan
wij nog niet eens zo'n gek figuur. Dat is soms jaren in
de weer met het beproeven van een nieuwe vinding."
De praktijk zal moeten aanto
nen of we ons werk naar beho
ren hebben gedaan. Ik heb in
elk geval geen enkele twijfel.
Die molen doet het. Klaar uit."
Zelf een molen bouwen is op
zich al een knappe prestatie.
Zeker als je daarbij bedenkt
dat het drietal ook nog eens de
apparatuur die nodig was voor
het vervaardigen van allerlei
onderdelen fabriceerde. Want
de molen is uniek. Nergens ter
wereld - zo hebben de bouwers
laten uitzoeken - is er ooit een
molen gebouwd die wind op
deze manier omzet in warmte.
Vrolijke gezichten in Noordwijkerhout: de molen kan draaien. (foto Holvast)
Wat heeft het drietal nu precies gepresteerd? Simpel gezegd komt het
hierop neer: ze hebben een - 20 meter hoge - molen met alles erop
eraan van de grond af opgebouwd. Het mechanisme van de molen
is aangesloten op de verwarming van een glazen kas waarin bloem
bollen worden gekweekt. De wind die de molen levert verwarmt
het water dat door de buizen van de centrale verwarming stroomt
tot ongeveer zeventig graden. Een oliegestookte kachel levert het
restant van de energie die nodig is om het water op een tempera
tuur van negentig graden te brengen. De 'drie' hebben uitgerekend
dat de bollenkweker nu jaarlijks drieduizend liter huisbrandolie
minder hoeft in te kopen: een besparing van ongeveer f. 2500. De
verwachting is dat de molen - als die normaal wordt onderhouden -
zo'n twintig jaar dienst zal doen.
Proefdraaien
Het grote moment - de molen
gaat dan in bedrijf - breekt met
Pinkst^ren-aan. De twintig me
ter hoge toren staat inmiddels
overeind en wordt afgemon
teerd. Een periode van proef
draaien staat in de startblok
ken. Cees Kapteyn: "Voor ons
is dat eigenlijk geen enkel
punt. Alles is tot in details uit
geprobeerd, er kan gewoon
niets misgaan. Het enige vraag
teken waarmee we nog zitten
is; hoelang houdt 'ie het vol?
In plaats van met een begroot
tekort van f500.000 heeft het
algemene kerkewerk van de
Hervormde Kerk 1983 afgeslo
ten met een overschot van f 1,8
miljoen. Dat meldt de Genera
le Financiële Raad van deze
kerk. De noodzaak om op kor
te termijn via noodmaatrege
len nogal drastisch te bezuini
gen is verdwenen.
Wel loopt het aantal kerkleden
nog steeds terug, waardoor de
inkomsten van plaatselijke ge
meenten zullen dalen, terwijl
ook de economische teruggang
en de vermindering van over
heidssubsidies hun invloed la
ten gelden. Daarom is een
nieuwe commissie 'beleid en
bezuiniging' ingesteld, die
voorstellen moet doen om de
landelijke en provinciale orga
nen van de kerk zo voordelig
en efficiënt mogelijk te laten
werken.
Een van de oorzaken van het fi
nanciële overschot is, dat het
personeel van de kerk allang
geen prijscompensatie meer
krijgt. Bovendien heeft het 3
procent salaris ingeleverd.
Verder hebben de verschillen
de organen Van de kerk minder
uitgegeven dan werd ver
wacht, gingen de pensioenpre
mies omlaag en viel de rente
hoger uit. Ook werkt de 'selec
tieve vacaturestop' door.
De verplichte afdrachten van de
plaatselijke gemeenten (quota)
gingen niet omlaag. Die hef
fing is, achteraf gezien, hoger
geweest dan nodig was. De Ge
nerale Financiële Raad stelt de
synode dan ook voor, het te
veel betaalde aan de gemeen
ten terug te geven, omdat het
niet nodig is nog grotere reser
ves te maken.
Dit jaar verwacht de raad een
vrijwel sluitende begroting
voor het algemene kerkewerk.
In totaal zal f. 15 miljoen wor
den uitgegeven aan landelijk,
provinciaal en regionaal werk.
Generale Kas
Ook de 'Generale Kas' (waaraan
belijdende leden jaarlijks f. 20
geven) heeft geen tekort. Uit
deze kas wordt plaatselijk
werk op tal van terreinen ge
steund. Vorig jaar werd in to
taal f9,2 miljoen besteed. Eind
1983 was er nog f5,8 miljoen
uit te geven. De financiële raad
zou nu extra uitkeringen wil
len doen aan gemeenten die
moeite hebben met rente- en
aflossingsverplichtingen en
met onderhoudskosten voor
gebouwen.
Overigens merkt de raad in zijn
jaarverslag ook op, dat het aan
tal belijdende lidmaten vorig
jaar met ruim 10.000 is afgeno
men. Daardoor zullen de in
komsten gaan dalen.
De Stichting Mechanische Regi
stratie en Administratie ten
dienste van de Hervormde
Kerk (SMRA) heeft 1983 even
eens afgesloten met een voor
delig saldo: f500.000. Dat zal
aan de Generale Financiële
Raad worden overgemaakt,
omdat deze in 1981 en 1982 ex
tra geld gaf voor de overscha
keling op andere apparatuur.
Dankzij deze overschakeling
en een reorganisatie kon een
tekort van f 1,3 miljoen gulden
in 1980 nu worden omgezet in
een overschot.
Er wordt gedacht aan samenwer
king met andere kerken op het
gebied van ledenadministratie.
Procedurefout
bij synodebesluit
De algemene commissie voor
behandeling van bezwaren en
geschillen van de Hervormde
Kerk heeft het synodebesluit
van maart dit jaar om de 'Pas
torale Brief over de kernbewa
pening van 1980 met een bege
leidend schrijven naar rege
ring en parlement te zenden
nietig verklaard op grond van
een procedurefout. Tegen het
besluit had een lidmaat van de
kerk bezwaar aangetekend.
De synode had het desbetreffen
de besluit niet mogen nemen
zonder éérst te bezien, of er re
denen waren om de classicale
(regionale) vergaderingen van
de kerk te raadplegen. Dat
schrijft de kerkorde voor, als
de synode zich 'tot overheid en
volk' wil wenden. Het besluit
van maart is inmiddels uitge
voerd.
Het bestuur (moderamen) van de
synode erkent de fout. Ds. C.
B. Roos, voorzitter van de sy
node, noemde het besluit van
de commissie voor bezwaren
en geschillen 'terecht'. Maar de
commissie heeft zich daarmee
niet uitgesproken over de in
houd van het synodebesluit.
Ds. Roos verwacht dan ook
niet, dat de synode, als zij vol
gende week in Doorn verga
dert, naar aanleiding van deze
fout opnieuw een inhoudelijke
discussie over het besluit zal
willen houden. Het synodebe-
stuur zal proberen, de synode
een richtlijn te geven voor be
handeling van deze procedure
kwestie.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Waarde (Z.) kandi
daat J. de Bie Tholen, naar
Loenen (Veluwe) D. Noord
mans Franeker; beroepen te
Onstwedde H. Harkema Bra-
kel; bedankt voor Krimpen
aan de IJssel (buitengewone
wijkgemeente) P. Koeman
Rijssen.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Niawier (Fr.) K. Welbe
dacht Hazerswoude; aangeno
men naar Bovensmilde C. J.
van der Meulen Nijkerk, naar
Waarder H. P. de Goede Zwar-
tebroek. Gereformeerde Ker
ken Vrijgemaakt: aangeno
men naar Stadskanaal F. H.
Folkerts Gorinchem, naar
Drachten (voor zendingsdienst
op Borneo) kandidaat S. M. Al-
serda Kampen.
De Bond van Nederlandse Pre
dikanten en de Gereformeerde
Predikantenvereniging zijn
weer goed met elkaar. Toen de
laatste in april besloot een sa
menwerkingsverband met het
CNV aan te gaan om sterker te
staan bij onderhandelingen
over arbeidsvoorwaarden, zat
dat de bond niet lekker. De
bond, waarin de gereformeer
de predikanten, net als de
doopsgezinden, een eigen
plaats zouden kunnen krijgen,
meent zelf voldoende deskun
digheid in huis te hebben.
Het gesprek tussen beide is nut
tig geweest. Misvattingen zijn
opgeruimd. De samenwerking
van de gereformeerde predi
kanten met het CNV houdt be
slist geen aansluiting bij dit
vakverbond in. Het overleg
met de predikantenbond blijft
geheel open, zeker met het oog
op 'Samen op weg'.
