Expositie van
aanwinsten
in 'Stedelijk'
Dansopleidingen
in de Randstad
Mozarts 'Cosi fan tutte'
in speelse toneelbeelden
Onevenwichtige 'Polemos'
Ook Den Haag krijgt zijn straattheateTfestival
Veelzijdige Meredith Monk: vooral door haar stemgebruik uniek
Gesublimeerde slow-motion in 'Extase' van Diek Raaijmakers
'Soundmen' door toneelgroep Baal: voer voor filmfans
MAANDAG 4 JUNI 1984
Radio - tv - kunst
PAGINA 11
Sluiting van drie academies
AMSTERDAM (ANP) - Het Direk-
tie Overleg Dansgezelschappen
DOD kan zich verenigen met de
opvatting van minister Deetman
(Onderwijs) om, vanwege be-
zuingingen, de vakopleidingen
voor (ballet)dansers te concen
treren in Amsterdam, Rotterdam
en Den Haag. Dit betekent slui
ting van de opleidingen in Arn
hem, Tilburg en Enschede. Het
DOD schrijft dit in een reactie op
een ministeriële notitie van drie
weken geleden over deze kwes
tie.
Alleen het Koninklijk Conservato
rium in Den Haag heeft volgens
het DOD nu al de mogelijkheid
leerlingen uit de regio op te ne
men. Amsterdam en Rotterdam
hebben die mogelijkheid niet.
Daar moet de accomodatie eerst
worden uitgebreid, menen de di
recteuren van de dansgezel
schappen.
Intussen kunnen de te beëindigen
opleidingen in de provincie wel
al vast onder verantwoordelijk
heid worden gebracht van de op
leidingen in de randstad, aldus
het DOD. In dit overleg zijn ne
gen gezelschappen vertegen
woordigd, onder welke het Na
tionale Ballet, het Nederlands
Danstheater, Scapino, het Inter
nationaal Folkloristisch Dans
theater en Introdans.
Inmiddels wordt hard gewerkt aan
de „groeiende samenwerking"
tussen de balletopleidingen en
de gezelschappen om de „kloof'
tussen opleiding en be
roepspraktijk te overbruggen.
De balletgezelschappen in ons
land deden de afgelopen vaak
een beroep op buitenlandse dan
sers omdat de kwaliteit van de
jonge afgestudeerde Nederlan
ders onvoldoende zou zijn.
Het Nederlands danstheater heeft
een samenwerking op touw ge
zet met het conservatorium in
Den Haag. Het Nationale ballet
doet sinds begin ditjaar iets der
gelijks met de Theaterschool/Nel
Roosakademie in Amsterdam, zo
melden vrijdag de betrokkenen.
Een van de afspraken is dat de ge
zelschappen directieleden mo
gen benoemen (althans voor
drachten doen) voor de dansop
leidingen. De opleidingen op
hun beurt worden gehoord bij
aanstelling van een nieuwe artis
tiek leider van het gezelschap,
waarmee wordt samengewerkt.
Er is verder sprake van uitwisse
ling van gegevens. De leerlingen
blijven vrij te bepalen bij welk
gezelschap zij zich willen aan
sluiten.
AMSTERDAM (GPD) - Onder de
titel "20 jaar verzamelen" is de
afgelopen week de zomeropstel-
ling van het Stedelijk Museum
gepresenteerd. Dat gebeurde
door Edy de Wilde, die eind van
dit jaar afscheid neemt als direc
teur van het Stedelijk Museum.
De expositie wordt dan ook ge
karakteriseerd door een groot
aantal werken die zijn aange
schaft in de jaren dat De Wilde
directeur is geweest van dit mu
seum.
Er worden in totaal ruim 260 aan
winsten getoond plus honderd
werken die het museum reeds
eerder verwierf. Er is veel te zien
dat lange tijd in depot heeft ge
rust en alleen dat is al een reden
om de expositie te bezoeken.
Overigens is dit niet de laatste
tentoonstelling die onder verant
woordelijkheid van Edy de Wil
de tot stand komt: dit jaar volgt
er nog een met de naam "La
Grande Parade".
De expositie is tot en met 26 augus
tus volledig te zien, daarna wordt
zij deels afgebroken.
Er wordt een grote belangstelling
verwacht voor de catalogus, die
overigens pas over enkele weken
zal verschijnen. Deze catalogus
is volledig geïllustreerd en bevat
alle aanwinsten van 1963 tot 1984
(schilderijen, beelden en video-
werken). De Wilde geeft in deze
catalogus ook zijn visie op het
begrip verzamelen. Edy de Wilde (links) geeft uitleg over de nieuwe aanwinsten van het Stedelijk Museum in Amsterdam, (foto gpdk
DEN HAAG (ANP) - Meer dan
veertig muziek- en theatergroe
pen van over de hele wereld ge
ven tot 10 juni op Het Plein in
Den Haag 67 geprogrammeerde
voorstellingen. Het is voor het
eerst dat in de residentie een
straatfestival wordt gehouden.
Het krijgt vorm in vier tenten, op
een buitenpodium en
plein of straat. Doel c
breed publiek kennis te laten
maken met alle facetten van een
kunstvorm die een bekend ver
schijnsel is geworden.
Straattheater staat niet meer alleen
meer voor vuurvreters, clowns,
dwazen, steltlopers en jongleurs
maar ook voor variété-, cabaret-,
muziek-, bewegings-, absurdis
tisch en masker- en poppenthea
ter, alsmede voor video en film.
Tijdens het festival, waarvoor
het ministerie van WVC en de ge
meente subsidies verstrekten,
houden voorts drie Haagse
beeldhouwers zich bezig met
omgevingskunst.
Het festival behoort tot de extra
evenementen In de zomermaan
den waarvoor de gemeenteraad
geld heeft bestemd, nu het Hol
land Festival in Den Haag is weg
gevallen. Andere evénementen
die ook in juni worden gehou
den, zijn de Haagse Salon die
beeldende kunstenaars volop ge
legenheid biedt te exposeren, en
het Festival van de Oude Muziek.
In Leiden wordt zoals al eerder ge
meld een festival of Fools gehou
den in de weekeinden van 7 t/m 9
en van 14 t/m 16 juni.
Bij Instituut Houtappel
•Cosi fan tutte' van W.A. Mozart door
Rhoda Levine. Gezien in de Rot
terdamse Schouwburg op 3 juni.
Volgende voorstellingen op 9, 12,
14,17 en 19 juni in Amsterdam.
ROTTERDAM - Als aan het
eind van Mozarts 'Cosi fan tut
te' Despina, Don Alfonso en
het koor het toneel verlaten,
blijven de vier hoofdpersonen
eenzaam achtef en bekijken el
kaar met duidelijke vraagte
kens in hun ogen. Moet ieder
een het weer proberen met zijn
of haar vroegere verloofde, ver
dient de nieuwe partner mis
schien de voorkeur, of is er iets
heel wezenlijks gebeurd en
trekken de vier belangrijkste
personages uit het 'blijspel' op
eigen krachten de wereld in op
zoek naar een nieuwe toe
komst? Regisseuse Rhoda Le
vine geeft er geen antwoord
op, maar het spel van de jonge
geliefde geeft in de loop van de
voorstelling wel aan, dat naïve
teit en onvolgroeide gedrag
spatronen het leven tot op dat
moment beheersen. Het door
de cynische Don Alfonso op
stapel gezette spelletje kan
derhalve als katalysator ge
werkt hebben en de oorzaak
zijn geweest van een versnelde
groei naar volwassenheid.
Zowel de oorspronkelijke verlo
ving als de daarna aangegane
verbintenissen moeten dan op
gevat worden als uitvloeisels
van puberale verliefdheden of
oppervlakkige flirtations. Het
werkelijke leven begint na het
vallen van het doek, als elk van
de hoofdfiguren een nieuwe le
venshouding moet vinden, ook
Don Alfonso, die dit resultaat
van zijn weddenschap kenne
lijk niet voorzien had.
Voor een dergelijke benadering
had de Ned. Operastichting
een voorbeeldige bezetting op
de been gebracht. Roberta Ale
xander en Hilda Harris bleken
aan elkaar gewaagd als twee
speelse, lichtelijk frivole zus
ters en de overeenkomst in
huidskleur gaf hun spel zonder
meer een extra charme.
Vocaal waren zij trouwens even
eens aan elkaar gewaagd en
daardoor kwamen zij in hun
aria's en duetten toch beter
over het voetlicht dan tenor
Laurence Dale en bariton Jake
Gardner, die beiden wel over
uitstekend stemmateriaal be
schikten, maar die tijdens de
Rotterdamse voorstelling alle
bei stroef overkwamen. De ge
raffineerde maar tevens kei
harde Despina is natuurlijk
een kolfje naar de hand van
Thea van der Putten, onze spe
cialiste in het vertolken van
dienstmeisjes, maar Julian Pa
trick- heeft zowel de autoriteit
als de ironie voor een overtui
gende Don Alfonso.
Helaas werd de regie van Rhoda
Levine ook weer gekenmerkt
door een gebrek aan logica en
sociaal inzicht, en door het op
treden van een aantal persona
ges die geen enkele functie
hadden en die alleen maar
dienden om voor 'levendig
heid' te zorgen. Het contact
tussen het Utrechts Symfonie
Orkest en de solisten was mini
maal, maar het lijkt er op dat
dirigent Vittorio Negri aan een
algehele bijscholing toe is. Zijn
Mozart-stijl (coupures, een
overmaat aan appoggiatura's,
druk klavecimbelspel) behoort
in elk geval al enkele decennia
tot het verleden.
PAUL KORENHOF.
Scène uit het tweede deel van 'Polemos' met Elso Boll als gouverneur-
generaal Benthem de Haghebere zittend in wit kostuumen achter
hem Michiel Hennus als professor Alink. (foto Kees de GraafT)
'Polemos', een Holland-Festivalpro-
duktie door Instituut Houtappel.
Decor/regie/algehele leiding:
Geert Voskamp en Lambertus
Lambregts. Gezien op 1 juni in
Mickery in Amsterdam. Aldaar
nog te zien tot en met 17 juni (be
halve op maandag).
AMSTERDAM - Het Instituut
Houtappel (dat meer in de fan
tasiewereld dan in de
werkelijkheid bestaat, maar
toch al wel voor de nodige eve
nementen heeft gezorgd) be
staat uit en wordt geleid door
Geert Voskamp en Lambertus
Lambregts. De toneelproduk-
tie 'Polemos' hebben zij in op
dracht van het Amsterdams
Fonds voor de Kunst geschre-
'Polemos' is het aan het Oud-
Grieks ontleende woord voor
oorlog en gaat voornamelijk
over de capitulatiebijeenkomst
van het KNIL in maart 1942,
waarover nog steeds geen dui
delijkheid is. In drie delen
wordt deze bijeenkomst als
uitgangspunt gekozen; niet om
tot een veelzijdige historische
reconstructie er van te komen,
maar om van het thema strijd
Music Concert with Film door Mere
dith Monk en Vocal Ensemble.
Programma bestaande uit 5 delen:
Solos for Voice and Piano (1972-
1973), Film uit Quarry (1976),
Waltz uit Turtle Dreams (1981),
Fragment uit Ellis Island (1979),
Dolmen Music (1979). Uitvoeren
den: Meredith Monk, Andrea
Goodman, Naaz Hosseini, Gail
Turner, Robert Een, Paul Lang-
land, Ron Roxbury, Steve Loc-
kwood en Nicky Paraiso. Gezien U
6 Stadsschouwburg Rotterdam.
ROTTERDAM - Meredith Monk
behoort sinds het eind van de
jaren zestig tot de voorhoede
van de Newyorkse avantgarde.
In Nederland is ze echter pas
éénmaal eerder geweest. In
1975 haalde Mickery haar hier
naar toe met haar muziekthea-
terproduktie "The education
of the Girlchild". Wat de rede
nen ook mogen zijn dat ze niet
vaker in ons land was te zien,
deze week kan het Nederland
se publiek de schade voor een
klein deel inhalen. Dat velen
naar haar komst hadden uitge
keken bleek wel uit het feit dat
de voorstelling 'Turtle Dreams'
al na 1 xh uur na de opening van
de kaartenmarkt van het Hol
land Festival volledig was uit
verkocht.
Wat minder belangstelling is er
voor het andere programma
dat ze samen met haar groep
The House hier brengt. In 'Mu
sic Concert with Film' laat ze
zien waar ze de afgelopen tien
jaar mee bezig is geweest. En
dat is nogal wat. Hoewel van
origine zangeres en componis
te besefte ze pas tijdens haar
bemoeienis met dans dat ook
de stem net zo individueel en
flexibel als het lichaam zou
moeten zijn. In hoeverre ze ook
als choreografe, regisseuse en
filmmaakster haar eigen weg
heeft gevonden was in dit over
zichtsprogramma moeilijk te
beoordelen, maar dat ze er in is
geslaagd zichzelf en de leden
van haar groep een stemtech-
niek en -geluid eigen te maken
dat behalve zeer verrassend,
ook boeiend en soms zelfs
meeslepend is, bewees de mi
nutenlange ovatie aan het eind
van de avond.
Dat applaus gold echter zeker
niet de twee filmfragmenten
die werden vertoond. Behalve
dat ze de spelers de gelegen
heid boden zich om te kleden
en voor te bereiden op het vol
gende programma-onderdeel,
konden ze door hun korte leng
te en zonder steun van enige
inleiding nauwelijks inzicht
geven in de filmische kwalitei
ten van Monk. Door dit gebrek
aan kontekst en door de hoor
baar snorrende projektor en de
slechte beeldkwaliteit ont
stond er in de zaal een giecheli
ge sfeer van een avondje
vakantiedia's kijken.
Maar Monk was de avond al
sterk begonnen met vier zang
nummers uit eerdere theater-
produkties. Zichzelf sober be
geleidend op de piano dwong
zij respekt af door haar zeer on
gewone maar uiterst gedisci
plineerde stemtechniek. De
klanken die zij voortbracht,
want slechts sporadisch waren
lettergrepen of woorden her
kenbaar, riepen bij mij gedach
ten op aan Afrikaanse talen die
gebruik maken van de glottis
slag, aan jodelen of hikkend la
chen of aan het geluid dat ik
zelf produceerde als ik vroeger
bij mijn moeder achterop de
fiets zat en op een straatje met
kinderkopjes een langgerekte
A liet klinken.
Het meest tot hun recht kwamen
Monk's compositorische kwa
liteiten in de twee nummers
voor haar hele ensemble.
'Waltz' liet duidelijk haar ver
wantschap zien met de mini
mal-art principes van mensen
als Philip Glass, Lucinda
Childs en Robert Wilson.
Uniek is Monk in haar combi
natie van minimale bewegin
gen en synthesizermuziek met
haar expressieve, haast extati
sche zang. Dramatisch was dit
contrast terug te vinden in de
manier waarop de vier spelers
voortdurend met elkaar en op
de driekwartsmaat van de wals
geometrische figuren maak
ten, maar desondanks geen
contakt konden of wilden ma
ken. De enkele keer dat één
van hen dat wel probeerde viel,
hoewel dat moment zeer kort
was, daardoor des te meer op.
'Dolmen Music' (dolmen zijn de
Franse broertjes van onze
Drentse hunebedden) was een
bij vlagen humoristisch
spreekgezang voor drie man
nen, drie vrouwen en een cello.
Hoewel er geen verstaanbaar
woord werd gezongen leek het
een samenkomst van druïden
onder de heilige eik. Hoewel
dit laatste nummer me net iets
te lang en net iets te jolig was,
deed dat niets af van mijn gro
te waardering voor deze zeer
aparte stemtechniek. In iets
gewijzigde vorm is "Music
Concert with Film" nog te zien
op 7/6 en 8/6 in de Stads
schouwburg in Amsterdam.
MARC VAN DER VELDEN
'Extase' van Dick Raaijmakers, uit
gevoerd door Cees van Zeeland,
Hein Fiedeldij Dop en Dick Raaij
makers in het repetitielokaal van
Frascati. Gezien op zaterdag 2 ju
ni. Volgende voorstellingen op 7,
8, 9, 14, 15 en 16 juni. (Aanvang
24.00 uur).
AMSTERDAM - Met het korte
programma 'Extase' laat Dick
Raaijmakers zich zien als de
maker van zijn eigen theater-
produktie. De handeling is mi
nimaal: de componist Chaus-
son valt met zijn fiets tegen de
grond en sterft bijna onmiddel
lijk aan een schedelbreuk
(1899) terwijl ondertussen zijn
collega Duparc gelijktijdig op
rijst uit en neerdaalt in een lig
stoel.
Dat is letterlijk alles wat er ge
beurt, maar door middel van
een mechanische constructie
is Raaijmakers er in geslaagd
deze twee bewegingen door
twee 'acteurs' te laten uitvoe
ren in een extreem uitgerekte
slow-motion-sequens van bij
na een half uur. Het gevaar van
langdradig verdwijnt echter
snel, doordat Raaijmakers de
slow-motion dermate tot in het
extreme weet door te voeren,
dat er een bijna onwezenlijke
theatrale spanning wordt op
geroepen.
Een sterk functioneel hulpmid
del daarbij is een strakke en
nergens opdringerige achter
grond van elektronische mu
ziek, soms doorbroken door
een kort motief uit 'Salome'
van Richard Strauss en aan het
slot overgaand in een histori
sche opname van het lied 'Ex
tase' van Duparc. De verlei
ding hieraan allerlei diepzinni
ge theorieën op te hangen is
groot (waarbij men zich boven
dien kan afvragen waarom
Raaijmakers wel 'Salome' ci
teerde en niet Wagners Tris
tan', waarmee Chausson een
bijzondere band had).
Dit lijkt echter typisch een van
die voorstellingen, die door ie
dere toeschouwer volledig an
ders worden ervaren, zodat elk
getheoretiseer bij voorbaat
niet meer is dan een zuiver
subjectieve impressie. Een pu
blieksonderzoek na afloop van
'Extase' zou misschien boeien
der resultaten kunnen opleve-
PAUL KORENHOF
'De Soundman I' van Dick Raaijma
kers. 'Soundmen' door Toneel
groep Baal onder regie van Leo
nard Frank. "Ow!" door muziek
groep Hoketus. Gehoord in Fras
cati op zaterdag 2 juni. Volgende
uitvoeringen t/m 16 juni behalve's
zondags. (Aanvang 21.30 uur).
AMSTERDAM - Tegenover het
tijdschrift 'Muziek Dans' zet
te Dick Raaijmakers zijn be
zwaren uiteen tegen de aandui
ding 'centrale componist van
het Holland Festival', maar
daarmee verandert hij niets
aan het feit dat hij met o.a. drie
theaterprogramma's wel dege
lijk een centrale positie in
neemt. De vraag is alleen in
hoeverre Raaijmakers als
'componist' beschouwd moet
worden (en ook dat zal voor
menigeen geen vraag zijn...).
In twee programma's, die beide
luisteren naar de titel 'De
Soundmen', presenteert Raam
makers een vijftal variaties op
de soundtrack van 'Nightowis
de eerste geluidsfilm van Stan
Laurel en Oliver Hardy. In het
eerste programma zijn dat er
twee, waarvan de eerste,
'Soundmen' in samenwerking
met Baal, een pretentieloos
maar amusant brokje effect-
werk is geworden. In de grote
zaal van Frascati heeft decor
ontwerper Paul Gallis over de
gehele lengte een enorme hou
ten machinerie in drie etages
laten bouwen, dat doet denken
aan een tot gigantische propor
ties opgeblazen trucagekast
van de hoorspelkern. Op twee
schermen wordt dan (in ge
deelten) "Nightowls" ver
toond, maar alle bijbehorende
geluidseffecten worden door
leden van de Toneelgroep Baal
uit dit decor tevoorschijn ge
toverd, waarbij juist het natu
ralisme in deze geluidsnaboot
singen voor absurde effecten
zorgt. De voorstelling drijft
echter op Laurel en Hardy
(daar kunnen geen Raaijma
kers en geen Baal tegenop) en
wordt helaas een beetje lang
dradig'als de 'geluidstechnici'
tegen het einde de macht gaan
overnemen. Ook een geluids
decor is een decor en een decor
kan een heleboel doen. maar
het kan beter niet de hoofdrol
gaan spelen.
Het onderdeel "Ow!" na de pau
ze is aanzienlijk minder onder
houdend en verleidde menige
toeschouwer tot een overhaast
vertrek. Met een merkwaardig
instrumentarium van lange
planken, een enorme stalen
hoepel en nog enkele lawaai-
instrumenten laat Raaijmakers
de valpartijen (ramen, deuren.
mensen) uit de film naspelen,
maar nu zonder de bijbehoren
de beelden. Van structuur lijkt
in dit werk nauwelijks sprake
en de veroorzaakte hoeveelhe
den decibels bereiken meteen
in het begin al een niveau dat
geen enkele climax meer toe
laat. Het gevolg is georgani
seerd lawaai waaraan ieder
verrassingseffect ontbreekt,
daar elk geluid vooraf voor
spelbaar is, zelfs de verrassing
van een klap die niet doorgaat.
Soundmen II' met de overige
drie variaties gaat vrijdag a.s.
in première.
PAUL KORENHOF
en manipulatie een literaire be
werking te geven. Dat klinkt
vaag, maar dat blijft de voor
stelling ook.
De drie delen zijn alleen al in
tijdsduur zeer onevenwichtig
samengesteld. Het eerste deel
is een monoloog van bijna een
uur. Daarentegen duurt het
tweede deel, dat de capitulatie
bijeenkomst toont, slechts tien
minuten. Het laatste deel heeft
de vorm van een hoorzitting en
duurt weer iets langer.
Aan het begin van de voorstel
ling zien we "een man" in een
soort cel. Deze ruimte, waarin
hij zijn zelfonderzoek ver
woordt, wordt steeds feller be
licht en, naarmate het uur ver
strijkt, dooft het licht geleide
lijk. Het is eigenlijk het enige,
wat er op het toneel gebeurt.
Even zien we nog in de duiste
re achtergrond een soldaat
wachtlopen, maar daarmee is
dan ook alles aangegeven.
Dat is dus zeer kaal, waardoor al
le aandacht op de gesproken
tekst wordt gericht. En juist
deze tekst wordt vrijwel zon
der pauze uitgesproken op een
manier, die moeilijk te volgen
is. Nu moet hier een klein voor
behoud worden gemaakt, want
acteur René Frank heeft deze
rol ruim een week voor de eer
ste voorstelling overgenomen,
nadat Guido Lauwaert, die
aanvankelijk de monoloog zou
uitspreken, onverwachts af
haakte.
Toch neemt dat niet weg, dat
door het spel van René Frank
de betekenis van zijn tekst
deels verloren ging. Gezien de
uiterst sobere enscenering (hij
staat achter een lessenaar) kan
dat onmogelijk de bedoeling
zijn geweest. Op het" achterto
neel speelt het tweede deel van
deze produktie.
Deze korte scène werd fraai inge
leid door een schaduwenspel,
waarbij een bandopname van
een Jittisch sprekend persoon
te beluisteren is. Deze kunst
taal is speciaal voor deze voor
stelling ontwikkeld en klinkt
voor leken als het Japans.
Op zichzelf is zo'n kunsttaal wel
interessant, maar als geluids
fragment bij een toneelpro-
duktie heeft deze vondst geen
zinvolle functie.
'Polemos' eindigt met een ge
deelte van de hoorzitting door
de Parlementaire Enquête
commissie Varkenvisser. Dit
deel is zeer overtuigend en
beantwoordt waarschijnlijk
het meest aan hetgeen de beide
schrijvers voor ogen stond: een
woordenspel, dat de visie op
de historische gebeurtenissen
nauwelijks verandert. Ge
hoord wordt hier profesoor
Alink, voormalig attaché/tolk
in Nederlands-Jeënie (ook in
de naamgeving zit namelijk
een fictief element).
De scène eindigt zeer abrupt, als
Alink (ftaai onderkoeld ge
speeld door Michiel Hennus)
de 'stille krachten' bespot.
Hoewel de capitulatiebespre
king als uitgangspunt dus een
duidelijk verbindingselement
vormt, is 'Polemos' uiteinde
lijk toch teleurstellend, omdat
de uitwerking van de drie de
len niet altijd zorgvuldig en
zinvol overkomt en een one
venwichtige indruk achterlaat.
WIJNAND ZEILSTRA
