Sacharov strijder voor wereldvrede
C
Vrijwilliger in onderwijs:
een onbehoorlijke situatie
Groenen (2)
Heineken
Meningen
ZATERDAG 2 JUNI 1934
Tussen de stroom van circulaires,
die de scholen voor voortgezet
onderwijs de laatste tijd berei
ken, was er een met als onder
werp: "Vrijwilligers in het on
derwijs door werkzoekenden".
De circulaire was gedateerd 9
mei 1984, ondertekend door mi
nister Deetman zelf en gericht
aan Besturen en Bevoegde Geza-
gen van allerlei soorten van on
derwijs.
door
J.B.L. Geerts
Samengevat komt het hierop neer:
Regelmatig worden aan het Mi
nisterie verzoeken gericht om
"vrijwilligerswerk" (ook wel ge
noemd betaalde arbeid op pro-
deo-werk) aan een school te laten
of mogen verrichten. Het betreft
hier niet alleen verzoeken van
schoolbesturen of van werkloos
onderwijspersoneel (ontslag uit
keringsgenietenden), maar ook
verzoeken van schoolverlaters.
De minister wil nu enkele duide
lijke richtlijnen opstellen in het
belang van de vrijwilliger, omdat
de wetgeving op dit terrein nog
wel enige tijd zal vergen. Vrijwil
ligerswerk, aldus de bewinds
man, is er op gericht de vrijwilli
ger betrokken te laten blijven bij
het onderwijsgebeuren. Om het
een en ander mogelijk te maken,
heeft de minister enkele voor
waarden geformuleerd.
Het moet werk zijn dat op de
school niet door een betaalde
kracht wordt gedaan. Het gaat
om aanvullende werkzaamhe
den.
Het te verrichten vrijwilligers
werk moet werk zijn waarvoor
de school m.b.t. salariskosten
geen subsidie heeft of kan krij
gen.
Het totale pakket vrijwilligers
werk moet tot 30% van het aan
tal formatie eenheden beperkt
blijven.
De vrijwilliger mag slechts een
halve weektaak op zich nemen.
De sollicitatieplicht blijft.
Bij eerste lezing is men enigszins
verbaasd en verward en men ge
looft zijn eigen ogen niet. Kenne
lijk is er in de scholen een enor
me hoeveelheid werk te verrich
ten door hooggekwalificeerde
onderwijskrachten, maar in het
kader van de financieel-econo-
mische situatie in ons land, mag
dit werk door jonge mensen niet
worden verricht. Jonge mensen,
die deze kwalificatie vaak na ja
renlange studies hebben bereikt.
Het werk is er, de minister wil
hen ook bij het onderwijsgebeu
ren betrekken of betrokken laten
blijven, maar op kosten en risico
van deze jonge mensen zelf.
Bij de voorwaarden waaronder het
toelaatbaar is dat er aan een
school vrijwilligerswerk wordt
verricht, staat concluderend dat
die werkzaamheden die tot de di
recte functie van een bezoldigd
personeelslid behoren, niet door
vrijwilligers kunnen en mogen
worden verricht. Bij dezelfde
voorwaarden worden enkele
voorbeelden gegeven van onbe
taalde activiteiten die door vrij
willigers aan een school kunnen
worden gedaan.
a. Het ondersteunen van werk
zaamheden van de aan de
school verbonden onderwijsge
venden.
b. Het ondersteunen van de bege
leiding van de leerlingen.
c. Het meewerken aan projecten
waaraan de school deelneemt
voor zover dit behoort tot de
taak van het bezoldigde onder
wijspersoneel en studiebegelei
ding.
Hoe valt dit nu met elkaar te rij
men. Een enkel voorbeeld: Zoals
u weet is de differentiatie binnen
lessenverband een hot item. bij
het onderwijs. D.w.z. dat kinde
ren op hun eigen tempo in klas-
severband aan de slag kunnen.
De snelle leerling doet aan ver-
diepingsstof, de langzame leer
ling houdt zich bezig met de her
haling van het reeds aangebode
ne. Voor dit soort onderwijs
wordt van de leraar het onmoge
lijke verwacht, omdat hij/zij
maar op één plaats tegelijk kan
zijn.
De oplossing ligt nu voor het grij
pen. Deze vorm van onderwijs
waar velen achter staan, krijgt nu
een unieke kans om gerealiseerd
te worden. De jonge vrijwilliger,
opgeleid voor juist dit onderwijs,
gaat de bezoldigde leraar, die er
niet uit kan komen, ondersteu
nen. De assistent-leraar, zij aan
zij met de zittende kracht, werkt
aan een vorm van onderwijs die
anders nooit gerealiseerd kan
worden. Broodnodige steun voor
een ideale vorm van onderwijs.
Remedial teaching op zijn best.
Een ander voorbeeld: Het project
onderwijs d.w.z. een vorm van
onderwijs, waarbij het klassever-
band wordt verbroken en vaak
buiten de normale rooster om
een bepaald onderwerp dwars
door de vakken heen, bestu
deerd wordt. Een vorm van on
derwijs die de vereiste afwisse
ling kan brengen in de didacti
sche werkvormen. Wil men pro
jectonderwijs van de grond krij
gen, dan moet aan een aantal
randvoorwaarden worden vol
daan. Eén van deze randvoor
waarden is; dat de docent tijd
moet hebben om deze geheel an
dere aanpak goed voor te berei
den. Een ieder die bij het onder
wijs betrokken is, weet wat dit
met een 29-urige lestaak bete
kent.
Ook hier weer duikt de vrijwilliger
op die met zijn intellectuele ca
paciteit en zijn belangstelling
voor andere benaderingen een
ideale partner kan zijn voor de
overbelaste bezoldigde docent.
Realisatie van onderwijs waar al ja
ren naar gestreefd wordt, realisa
tie van steeds maar weer nieuwe
plannen, die in het verleden toch
vaak stukliepen op de personele
bezetting of wel de faciliteiten
voor de zittende docenten. En dit
is nu wat ik op deze circulaire zo
tegen heb. Enerzijds duidelijk
vanuit pragmatisch oogpunt de
mogelijkheid echt iets aan het
onderwijs te veranderen, maar
anderzijds de droevig stemmen
de situatie waarin jonge mensen
na jarenlange studie gemanou-
vreerd worden.
De gemeenschap heeft een plicht
t.o.v. alle burgers, ze heeft de
plicht degenen die bepaalde
werkzaamheden voor de ge
meenschap verrichten, op de
juiste manier te belonen.
Het gaat niet aan om te wijzen op
de financieel-economische situa
tie van ons land. Dan zal hier,
hoe dan ook, water bij de wijn
moeten worden gedaan. En het
gaat zeker niet aan om de jonge
mensen die staan te trappelen
om aan de slag te kunnen het on
derwijs binnen te sluizen met het
argument: Begin maar als vrij
williger, dan hou je contact met
het onderwijs en hoe het verder
rechtspositioneel en verzeke
ring-technisch zit, dat moet je
maar vragen bij het arbeidsbu
reau, want een goede regeling
van het vrijwilligerswerk en van
de positie van de vrijwilliger
vergt wetgeving van formele
aard. En dat kan dus nog jaren
duren.
De jonge afgestudeerde is onder
tussen bezig het contact met het
onderwijsveld niet te verliezen,
door zich intens van zijn kant in
te zetten en moet maar afwach
ten wat er van komt.
De minister schrijft, dat de aard
van vrijwilligerswerkzaamheden
wezenlijk anders is dan die van
normale (betaalde) arbeid. Hij
zegt: "In het algemeen veronder
stelt het verrichten van arbeid
een tegenprestatie in de vorm
van loon, salaris of bezoldiging.
Daartegenover staat het werk
van vrijwilligers, die in het alge
meen geen loon- en dienstbe
trekking beogen".
Inderdaad dat klopt, dit maakt nu
de andere aard van de werk
zaamheden uit, het wel of niet
voor hetzelfde werk betaald wor
den. Kortom een onbehoorlijke
situatie.
Verandering en verbetering van
het onderwijs. Ja. Met behulp
van al degenen die daarvoor in
de afgelopen jaren zijn opgeleid,
maar dan wel op een redelijke
basis. Geef het onderwijs de mo
gelijkheden om de leerlingen
van nu voor te bereiden op de
maatschappij van morgen en
geef de werkers die daarvoor zor
gen, hun verdiende loon.
De auteur is rector van de Rembrandt
Scholengemeenschap in Leiden.
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs
'Het onderwijs moet de kans krijgen leerlingen voor te bereiden op de maatschappij van morgen", (foto Holvast)
Lezers schrijven
Politiek is een smerig bedrijf, zeg
gen ze wel eens. Je zou het haast
gaan geloven als je de reaktie van
de heer v.d. Meij over de Europe
se Groenen leest (Leidsch Dag
blad van 25 mei j.l.). Dat artikel
tje staat bol van valse suggesties
en halve waarheden. Daarom
hier enkele correcties.
Het Groen Progressief Akkoord
(lijst 6) is een samenwerkingsver
band van PSP, Groene Partij Ne
derland, PPR en CPN. Een stich
ting bestaande uit twee PPR-
prominenten bestaat niet. Wel
nemen in de Groene Partij Ne
derland ook enkele aktieve PPR-
leden deel. Het groen progressie
ve samenwerkingsverband
poogt stemmen te winnen voor
haar programma dat gericht is op
een goed milieubeleid, een vre
despolitiek, strijd tegen racisme
èn een rechtvaardig sociaal-eco
nomisch beleid. In de samenstel
ling of het programma lag dan
ook niet de oorzaak van het af
wijzen van de oorspronkelijke
naam door de Raad van State.
Nee, de oorzaak hiervan was ge
legen in het feit dat De Gaay
Fortman reeds in een zeer vroeg
stadium 'groene partijnamen' bij
de Kiesraad had laten registre
ren. Namen die later niet ge
bruikt werden.
De heer v.d. Meij suggereert dat de
Europese Groenen over brede in
ternationale contacten beschikt.
Helaas voor de Europese Groe
nen heeft de enige groene partij
in Europa die tot op de dag van
vandaag op veel kiezers kan re
kenen, Die Grünen in Duitsland,
besloten tot samenwerking met
het Groen Progressief Akkoord.
Die samenwerking garandeert
een sterke en goede groen-pro-
gressieve fractie in het Europees
Parlement.
Voor het Groen Progressief Ak
koord is milieu een zeer belang
rijk deel van een progressief to
taal-program. De Europese Groe
nen willen milieu los zien van de
keuze links-rechts. Het GPA
acht dat onmogelijk. Daarom
haakten de Europese Groenen
af. De discussie zou daar over
moeten gaan. Want dat verschil
van inzicht kan vergaande conse
quenties hebben in de prakti
sche politiek.
Bestuur PPR-Leiden
p/a Boerhaavelaan 9
Leiden
Tunnelwachter
straks via de autoradio waar
schuwen" een kort briefje. Best
een aardig idee van Rijkswater
staat, maar het is toch wel be
kend dat autoradio's NIET
werken in tunnels, dus wat heb
ben dan die mededelingen in
noodgevallen voor nut voor auto
mobilisten die in tunnels rijden.?
P.Hassig - Philippeau
Roerdompstraat 1
Leiden.
Volgens een bericht in de krant
van 28 mei j.l. schijnt een woord
voerder van de Rijkspolitie 'niet
erg nerveus te worden' van het
feit, dat vele getrainde politie
mensen naar Heineken vertrek
ken met het doel te gaan werken
bij een z.g. beveiligingsbedrijf.
Maar het is de vraag of men het
recht heeft onder een dergelijk
bericht rustig te blijven. Want is
het niet zo, dat door de hiervoor
genoemde daad, de vorming van
een particulier politiecorps, een
van de grondpijlers van een de
mocratische staat wordt onder
graven? Namelijk, de bescher
ming van alle burgers door een
politiecorps, dat in naam van de
ze burgers wordt opgeleid, be
taald en in stand gehouden.
Het getuigt nu niet bepaald van
een democratische instelling,
wanneer men zich in dat opzicht
door een welvarende particuliere
onderneming laat verleiden.
Noch geeft genoemde onderne
ming er blijk van over een derge
lijke instelling te beschikken,
omdat men politie-mensen door
het bieden van een groot salaris-
voordeel en onkostenvergoeding
tot deze stap durft aan te zetten.
Wellicht wordt daarbij over het
hoofd gezien, dat dit alles met
het huidige en rampzalige bezui
nigingsbeleid te maken heeft.
Het gevolg zal dan ook zijn, dat
de rijken steeds rijker en de ar
men steeds armer zullen worden.
Want wat is het geval. Wanneer
een welvarende onderneming in
staat wordt gesteld goed getrain
de politie-mensen met een grote
financiële aanbieding bij de
overheid weg te lokken, dan zul
len de minder welgestelden
voortaan van de hulp van deze
deskundigen verstoken blijven.
En een overheid die dit soort za
ken toestaat, bevordert en er
zelfs niet nerveus van wordt,
heeft nu niet bepaald het alge
meen belang op het oog. Maar
ook de burgers van een staat,
waarin dergelijke praktijken
voorkomen, kunnen niet van me
deplichtigheid worden vrijge
pleit. Wanneer ze namelijk deze
zaken gelaten over zich heen la
ten gaar., zonder een krachtig
protest langs de daarvoor geëi
gende kanalen, maken ze zich
mede schuldig aan de toenemen
de verpaupering van hun mede
mensen. Om niet te spreken over
bedrijven waar men de euvele
moed heeft om alleen met het ei
gen belang rekening te houden.
Men behoeft zich daarom geenzins
te verwonderen over de toene
mende criminaliteit, omdat deze
in alle gevallen voortkomt uit ei
gen belang. Enerzijds, het eigen
belang van hen die uit gemak
zucht hun mond houden en niet
krachtig protesteren en ander
zijds, het eigen belang van diege
nen, die uit win-zucht van deze
toestand gebruikmaken. In bei
de gevallen laat men de medeve
rantwoordelijkheid voor zijn me
demens geheel buiten beschou
wing. Men zou wensen, dat het
Nederlandse volk nu eindelijk
eens wakker wordt om orde op
eigen zaken te stellen. En dit be
hoeft niet met geweld gepaard te
gaan, maar door de door haar
aangestelde overheid op een dui
delijke manier te doen blijken
hoe men het land geregeerd
wenst te zien, niet alleen in het
belang van de enkeling, maar in
het belang van het gehele volk.
J. Carton,
Pr. Mauritslaan 60.
2252 KT VOORSCHOTEN
Het ziet er naar uit dat de Sowjet-
autoriteiten bezig zijn de Russi
sche vrijdenker Andrej Sacharov
voorgoed monddood te maken.
Zijn gedwongen opname in een
ziekenhuis, de officiële aan
klacht tegen zijn vrouw Jelena
Bonner en de lugubere campag
ne in de Sowjet-pers tegen het
echtpaar, wijzen in die richting.
door
Martin van de Heuvel
Andrej Sacharov, het kan niet dui
delijk genoeg worden gesteld, is
in de eerste plaats een strijder
voor behoud van de wereldvre
de. Zijn geestelijke ontwikkeling
is even merkwaardig als logisch
geweest. Als natuurkundige
werd hij in 1948 opgenomen in
een team dat een thermo-nu-
cleair wapen ontwikkelde. In de
westerse pers is hij vaak „de va
der van de Russische waterstof
bom" genoemd. Hij had indertijd
geen moeite om aan zo'n project
mee te werken. Hij vond het voor
het machtsevenwicht in de we
reld noodzakelijk dat de Sowjet-
Unie ook over een superwapen
zou beschikken.
Maar Sacharov zag de gevaren van
het nieuwe wapentuig zeer snel
in. Al in 1955 zei hij op een ban
ket, na een geslaagde Russische
kernproef, te hopen dat „onze
produkten nooit boven steden
zullen exploderen". Een hoge
militair antwoordde daarop dat
het de taak van geleerden was
om betere wapens te maken,
maar dat het gebruik ervan niet
tot hun competentie behoorde.
Vanaf 1957 voelde Sacharov zich,
mede onder invloed van mensen
als Albert Schweitzer en Linus
Pauling, verantwoordelijk voor
het probleem van radio-actieve
besmetting ten gevolge van
kernproeven. Hij ging dat pro
bleem op vergaderingen aan de
orde stellen en memoranda
schrijven, maar stuitte bij de
Sowjet-partijleiding op een
muur van onbegrip.
Berlijnse kwestie
Het duidelijkst bleek dat in de zo
mer van 1961. Partijleider
Chroestjov riep toen een aantal
kerngeleerden bijeen om hen de
Russische dissident kritiseert Moskou, maar ook Washington
opdracht te geven een bijzonder
grote en zware serie kernproeven
voor te bereiden die de eis van de
Sowjet-regering met betrekking
tot de Berlijnse kwestie kracht
moesten bijzetten.
Sacharov liet Chroestjov toen een
briefje overhandigen met de
tekst: „Hervatting van de pBoe-
ven, na een onderbreking van
drie jaar, zal de besprekingen
over het stopzetten van de proe
ven en over de ontwapening on
dermijnen en zal leiden tot een
nieuwe ronde in de bewape
ningswedloop, met name op het
gebied van de intercontinentale
raketten en het raketafweersys
teem".
Later, tijdens het diner, ging
Chroestjov hierop in. Hij zei on
geveer: „Sacharov is een goed
geleerde. Maar de buitenlandse
politiek is het terrein van ons,
specialisten. Het gaat hier alleen
om macht, om de desoriëntatie
van de vijand. Wij kunnen niet
zeggen dat wij politiek bedrijven
vanuit een machtspositie, maar
zo moet het wel zijn. Ik zou eer:
slappeling zijn en geen voorzitter
van de ministerraad, als ik zou
luisteren naar mensen als Sacha-
Sacharov liet zich echter door
Chroestjov's reactie niet af
schrikken. Integendeel, steeds
meer raakte hij overtuigd van de
grote gevaren die het moderne
wapentuig voor de mensheid in
houden. En steeds actiever ging
hij zich daar tegen teweer stellen
en ontwapening bepleiten. De af
wijzende houding van de Sowjet-
overheid deed hem belanden in
het kamp van de Russische dissi
denten of, zoals hij hen zelf liever
noemt, vrijdenkers.
Ontspanning
Geleidelijk ging hij inzien dat, om
een echte ontspanning in de we
reld te bereiken, de democratise
Sacharov en zijn
ring van de Sowjet-Unie onont
beerlijk was. Hij ging toen steeds
meer ageren voor de mensen
rechten in eigen land, maar zag
dat steeds als noodzakelijke
voorwaarde om de wereldvrede
te bewaren en tot een rechtvaar
diger wereld te komen. In al zijn
publicaties zitten passages over
de vraag hoe de ontspanning in
de wereld het beste kan worder.
bevorderd.
Onspanning is voor Sacharov geen
gesjacher tussen grootmachten
die zaken onderling regelen,
maar een echte verzoening en
convergentie van het kapitalis
me en socialisme. Die samenwer
king tussen Oost en West acht hij
ook noodzakelijk om samen de
honger in de Derde Wereld te
kunnen bestrijden.
Sacharov is nooit een blinde aan
bidder van de westerse democra
tie geworden, hij kritiseerde de
Amerikaanse Vietnam-politiek
en bepleitte een verbetering van
de positie van de arbeiders en
een vermindering van het milita
risme in het Westen. Al in 1968
stelt hij zich kritisch op ten op
zichte van extremistische krach
ten in Israël.
Maar hij kritiseert ook zijn eigen
politieke leiders. Hij keert zich
tegen de militarisering van de
Sowjet-maatschappij en het mili
tair-industrieel complex in de
Sowjet-Unie. Hij wijst ook op de
wapenleveranties van zijn land
aan tirannieke regiems in de Der
de Wereld. Hij waarschuwt bij
herhaling tegen het Russische
„messianisme", dat wil zeggen
een buitenlandse politiek die
voortdurend gericht is op de uit
breiding van de Russische in
vloed in de wereld. Daarnaast
heeft hij al vroeg een scherp oog
voor de vele gevaren die het mi
lieu in Oost en West bedreigen.
Verbannen
In januari 1980 wordt de wereld op
geschrikt door het bericht dat
Sacharov zonder proces naar de
stad Gorki, vierhonderd kilome
ter ten oosten van Moskou, is
verbannen. De bedoeling hier
van is uiteraard om hem van zyn
Russische vrienden en van de
westerse pers af te snijden en om
de Russische dissidentenbewe
ging een definitieve slag toe te
brengen.
De Sowjet-pers begint een steeds
fellere campagne tegen hem
waarin hij er van beschuldigd
wordt tegen ontspanning en te
gen wapenbeheersing te zijn. Op
5 mei jl. schreef de Prawda dat
Sacharov „zijn volk door het
slijk haalt, openlijk tot oorlog op
roept en oproept tot het gebruik
van kernwapens tegen zijn eigen
land". Volgens een artikel in de
Izvestia van 21 mei onder de titel
„Overlopers en hun bescher
mers" getuigt elke regel van Sa-
charovs geschriften van „haat te
gen zijn land en zijn volk".
De artikelen in de Prawda en Iz
vestia richten zich in het bijzon
der tegen Sacharovs vrouw, Jele
na Bonner. Zij is de Sowjet-auto-
riteiten al lang een doorn in het
oog, want zij fungeerde als con
tactpersoon tussen haar man en
de buitenwereld. Bijna elke
week reisde zij van Gorki naar de
hoofdstad met berichten van en
over haar man. Ook probeerde ze
dan aan boeken te komen waar
door Sacharov in Gorki zijn we
tenschappelijke studies nog kon
voortzetten.
De Sacharovs stonden in Gorki
aan een ongekend aantal peste
rijen bloot. Veel van hun post
werd onderschept, hun flat werd
dag en nacht bewaakt en afge
luisterd, en bij hun afwezigheid
regelmatig onderzocht waarbij
steeds brieven en documenten
ontvreemd werden. Er kan na
tuurlijk geen twijfel over bestaan
dat de KGB hier in het spel was,
want een gewone misdadiger
breekt bij mensen die dag en
nacht door de geheime en gewo
ne politie bewaakt worden na
tuurlijk niet in.
Diefstal
Eén keer kwamen de Sacharovs
thuis en was er nog iemand in
hun flat die rustig via het raam
naar buiten stapte. Sacharov
droeg daarom, hoewel hij een
zwak hart heeft en herhaaldelijk
bij het lopen moet stoppen om
meer lucht te krijgen, altijd een
tas bij zich waarin zijn radio, ma
nuscripten. dagboeken en ande
re persoonlijke bezittingen za
ten. Hij was bang dat ze anders
gestolen zouden worden.
Twee keer zijn Sacharovs papieren
gestolen in een taxi en een keer
bij de tandarts. De tweede keer
in de taxi moet daarbij chloro
form of een ander bedwelmings
middel gebruikt zijn want hij
was toen een hele poos buiten
bewustzijn. Toen hij bijkwam
miste hij een koffertje met aante
keningen en zijn levensbeschrij
ving waarmee hij bezig was.
Soms keerden ook Sowjet-burgers,
als gevolg van de lastercampag
nes in de pers, zich tegen de Sa
charovs, meestal in opdracht van
de overheid. Op Sacharovs auto
zat eens het opschrift: „Oorlogs
hitser, maak dat je uit onze stad
komt!" Jelena Bonner is in de
trein naar Moskou door mede
passagiers lastig gevallen. Ook
het inkopen doen in Gorki was
soms geen pretje. Mevrouw Bon
ner is half joods en Sacharov
werd wel eens toegevoegd: „Uw
jodenvrouw moest worden om
gebracht".
Jelena Bonner is arts en oorlogsin
valide. Zij onderging al eens een
oogoperatie in Italië en durfde
zich niet onder behandeling te
stellen van Sowjet-artsen. Eind
1983 kreeg ze haar tweede hart
aanval. Sacharov wilde per se dat
zij opnieuw in het buitenland be
handeld zou worden. Hij heeft
verklaard dat haar dood ook voor
hem het einde zal betekenen.
Daarom begon hij op 7 mei een
hongerstaking toen hy verno
men had dat Jelena Bonner in
staat van beschuldiging was ge
steld. Volgens de Izvestia kon de
gezondheid van haar man Jelena
Bonner echter geen snars sche
len. „Voor haar telt alleen dat zij
over het lyk van haar man naar
het Westen kan komen".
Isoleren
De Sowjet-autoriteiten willen nu
Sacharov kennelijk helemaal iso
leren. Ze kunnen hem in een on
bekend ziekenhuis houden en af
en toe aan het buitenland mel
den dat zijn gezondheid goed is.
Sowjet-bronnen hebben diverse
malen gesuggereerd dat Sacha
rov allang geestelijk niet meer
gezond is, maar hem in een psy
chiatrische inrichting stoppen
zou wel zeer verregaand zijn. Wel
lijkt de rechtsvervolging tegen
Jelena Bonner nu voor de hand
te liggen. Als zy wegens anti-
Sowjet-activiteiten voor een tyd
veroordeeld zou worden, zou de
band tussen Sacharov en de bui
tenwereld praktisch verbroken
zijn.
(De auteur is medewerker van het
Oost-Europa Instituut van de Uni
versiteit van Amsterdam)
