actief in I
vrije tijd I
c
Reizen in een tijd die voorbij is
D
Jongeren gooien eieren naar
Nijpels bij WD-bijeenkomst
Boek belicht historie
Hollandse cartografie
f=HU.«HM!l|
Varia
DONDERDAG 24 MEI 1984
LEIDEN - De charme
van het kaartlezen
is door de bekende
zeventiende-eeuw-
se kaartmaker Flo-
ris Balthasars kern
achtig verwoord.
Het aangename, zo
zei deze kenner, is
dat je thuiszittend,
zonder zweet, stof
en moeite, het aard
oppervlak met de
ogen kan bewande
len. Een wereldreis
vanuit de luie stoel.
Maar wat is de char
me van een oude
kaart? Waarschijn
lijk het besef dat je
naar een niet meer
bestaande indeling
van een gebied
kijkt. Weemoed
maakt zich van je
meester omdat je
weet: zo was het en
zo zal het nooit
meer zijn.
Wie verslaafd is aan
het turen naar
kaarten, wie nooit
met z'n vingers van
een wereldbol kan
blijven, kan nu een
nieuwe aanwinst
aan z'n collectie
toevoegen: bij uit
geverij Fibula-Van
Dishoeck verscheen
namelijk het boek
'Holland in kaart
en prent'.
De geschiedenis van
de Hollandse carto
grafie: reizen in een
tijd die voorbij is.
Na afloop van de presentatie van het boek, een handeling
die vorige week geschiedde in het gebouw van het Hoog
heemraadschap van Rijnland, zei de maker, J.E.A.
Boomgaard, over zijn drijfveren: ''Ik ben historicus van
beroep en als archivaris werkzaam bij dit hoogheemraad
schap. Wij hebben een grote kaartencollectie; vandaar
dat ik werd aangezocht om dit boek over Holland, de
tegenwoordige provincies Noord- en Zuid-Holland dus,
samen te stellen",
Hij vond dat een fascinerende op
dracht. "De grote verandering,
daar gaat het om. Als je bijvoor
beeld verschillende kaarten van
de Alpen gaat bestuderen, dan
zeg ik: leuk, maar zoveel is er
niet veranderd. Kijkje naar kaar
ten van Holland, dan zie je de in
vloed van mensen. Dit gebied is
een cultuurlandschap bij uitstek.
Je ziet op de kaart de vorderin
gen van de mensen".
Uit de inleiding van het pracht
boek: "Men kan zich afvragen of
er ergens ter wereld een plaats is
aan te wijzen die de laatste vijf
honderd jaar zo vaak en zo ingrij
pend is veranderd als het gebied
van de huidige provincies
Noord- en Zuid-Holland. Over
stromingen, inpolderingen, ver
veningen, droogmakerijen,
stadsuitbreidingen, de aanleg
van kanalen, trekvaarten en we
gen hebben het vlakke land van
Holland steeds weer een ander
aanzicht gegeven".
door
Wim Brands
Vier grote overzichtskaarten van
Holland treft men in het boek
aan. Daarneven: kaarten van het
gewest, de regio's en de steden.
De kaarten dateren van plusmi
nus 1570 tot aan de achttiende
Vooral de zeventiende eeuw krijgt
in het boek veel aandacht, maar
dat is ook niet merkwaardig: ook
wat betreft de cartografie was de
ze periode een Gouden Eeuw.
Vondel
Van Vondel is de uitspraak: "Dus
schijnt de wereld heel om Am
sterdam". Zou iemand het nu
zeggen, hij zou naar een dokter
worden verwezen, maar in de ze
ventiende eeuw was dit geen
grootspraak: Amsterdam was in
die tijd het belangrijkste han
delscentrum van de wereld.
Die economische bloei had ook tot
gevolg dat de wetenschap opleef
de. En niet in de laatste plaats de
cartografie. Dat had natuurlijk
alles te maken met de ontdek
kingsreizen naar Indië, Afrika en
Amerika. Zeelieden die van ver
re reizen terugkwamen verschaf
ten cartografen gegevens, zodat
die cartografen nog nauwkeuri
ger kaarten konden maken, zo
dat die zeelieden...u begrijpt: al
les greep in elkaar.
In het boek staat een aardige anek
dote over de band tussen de car
tografen en de zeelui. Het ver
haaltje handelt over de uit Vlaan
deren afkomstige predikant, car
tograaf en leraar zeevaartkunde
Petrus Plancius.
"Vanaf de kansel van de Oude-
zijdskapel in Amsterdam gaf hij
onderricht aan de stuurlieden
van de Verenigde Oost-Indische
Compagnie, voor wie hij ook de
kaarten tekende. Deze nevenac
tiviteiten van Plancius, hij was
tenslotte theoloog, namen hem
zo in beslag, dat hij zich niet al
tijd realiseerde wanneer het zon
dag was. In plaats van een stich
telijk woord over de zegen van
Gods Koninkrijk kreeg de ver
baasde gemeente dan een ver
haal te horen over de nog te ont
dekken rijken der aarde".
Niet over God, maar over een ver
land praten: Plancius doet den
ken aan die Engelse excentriek
die met zijn slaapmuts op aan het
diner verscheen, zag dat de maan
hoog aan de hemel stond en
mompelde dat die zon tegen
woordig toch zo vroeg opkwam.
Maar deze anecdote typeert toch
bovenal de gedrevenheid van de
ze cartograaf: hij nam z'n werk
serieus.
Rijnland
De communis opinio over de ze
Een prent van
Leiden, gemaakt
in 1659 door Cas
par Merian. Een
van de vele carto
grafische afbeel
dingen uit het
boek 'Holland in
kaart en prent'
ventiende eeuw is, zoals gezegd,
uitstekend door Vondel ver
woord: Amsterdam, Amsterdam,
Amsterdam. Alsof de andere be
woners van Holland ten prooi
waren gevallen aan een ernstige
aanval van lethargie. Waren er al
leen cartografen die verre rijken
in kaart brachten, waren er geen
grote regionale kaartmakers?
"Het beeld als zou alles om Am
sterdam draaien klopt niet", zei
Boomgaard tijdens de presenta
tie van zijn boek. "Er zijn prach
tige, regionale kaarten gemaakt".
Aanvankelijk had men in dit ge
west niet veel aandacht voor de
cartografie, schrijft hij in zijn
boek. In Holland, zo stelt hij, had
men meer oog voor de handel
dan voor de wetenschap; de ver
diensten aan het eerste waren ze
ker, aan het tweede twijfelachtig.
De eerste algemene cartering van
Holland - volgens het systeem
van de driehoeksmeting - werd
gedaan door Jacob van Dev.en-
ter, die leefde van circa 1505 tot
1575. Kort na hem deed Chris-
tiaan 's Grooten dit werk nog
eens over.
Tevreden waren de opdrachtge
vers niet en hij moest een tweede
versie maken. Volgens Boom
gaard bracht deze cartograaf
Holland fraai in beeld. Zij het dat
hij het soms iets te bont maakte.
"Zo liet hij de monding van de
Oude Rijn, die sedert de twaalfde
eeuw was verzand, weer bij Kat
wijk in zee stromen. Ook bij de
afbeelding van bosschages en
wateringen ging hij niet altijd na
tuurgetrouw te werk en liet hij
zijn fantasie de vrije loop. Naar
aanleiding van deze werkwijze
kan men zich afvragen welk nut
een dergelijke kaart had voor mi
litaire veldtochten".
Landschap
Die overzichtskaarten van Holland
waren trouwens geen van alle zo
nauwkeurig; er ontbrak vaak een
wetenschappelijk grondslag aan.
Een contrast hiermee vormen de
regionale kaarten, de kaarten die
bijvoorbeeld in opdracht van de
hoogheemraadschappen werden
gemaakt.
Boomgaard: "Die hoogheemraad
schappen waren er natuurlijk bij
gebaat om precies te weten hoe
hun gebied er uitzag". In zijn
boek schrijft hij: "Bovendien
werd door de bevolkingsgroei in
de zeventiende eeuw het platte
land van Holland intensiever ge
bruikt. Veenafgravingen en
droogmakerijen veranderden het
landschap regelmatig. Het in
kaart brengen van deze ontwik
kelingen was van groot belang'
Direct voegt hij daar aan toe dat de
kaarten niet alleen bedoeld
ren voor cultuurtechnisch ge
bruik. Dat lijkt een raadselachti
ge opmerking, maar wie de crea
ties die in het boek staan bekijkt,
begrijpt direct wat Boomgaard
met deze zin bedoelt.
Ze zien er prachtig uit; sommige
kaarten zijn ware kunstwerken.
Rijk versierd. Waarom?
Waren bestuurders van de hoog
heemraadschappen zulke esthe
ten dat ze bij het betreden van
hun gebouw een mooie kaart wil
den zien on^hun zinnen te stre
len?
Misschien.
Zeker is in elk geval dat die mooie
scheppingen macht uitdrukten.
Wie een hoogheemraadschap be
trad en aan de wand de kaart zag,
die op onnavolgbare wijze was
gemaakt, voelde van binnen iets
gloeien. Of voelde zich klein wor
den; dat hing af van de functie
die hij vervulde.
Boomgaard: "Een indrukwekkend
gezicht, zeker ook voor de zeven-
tiende-eeuwse ingeland die hier
zijn belasting kwam betalen".
Sleur
In zijn boek vertelt Boomgaard dat
het een Leidse familie was die de
regionale cartografie op een ho
ger wetenschappelijk plan
bracht: de familie Dou. Vader
Jan Pietersz (1572-1635) was de
theoreticus, zoon Johannes
(1615-1682) de practicus.
De laatste was in dienst bij Rijn
land als landmeter. Hij had veel
kritiek op de kaarten van Floris
Balthasars. In een verslag wees
hij erop dat "veel crommetghens
in de wegen en wateringen ge-
stelt zijn die der in der daet niet
gevonden werden, ofte anders
gevonden werden, de forme van
de dingen sijn doorgaens
gantsch ghebreckelijk ende
schijnen meer bij de sleur als uyt
perfecte affmetinge geteijckent
te zijn".
Het zail je maar gezegd worden.
Johannes kreeg het in elk geval
voor elkaar dat hij een nieuwe
cartering van Rijnland mocht
maken. En een goede. De kaar
ten van hem en zijn generatiege
noten zijn beroemd om hun
nauwkeurigheid. Boomgaard:
"Tot in de tweede helft van de
negentiende eeuw bleven deze
kaarten het materiaal waarmee
men werkte. Mag een kaartma
ker zich een groter compliment
wensen dan dat zijn producten
soms meer dan twee eeuwen na
ontstaan, nog zo node gemist
kunnen worden?"
'Holland in kaart en prent', uitgegeven
bij Fibula-Van Dishoeck. Prijs: 125
gulden. Het boek is in drie talen ge
schreven: Nederlands, Engels en
Duits).
LEIDEN Geboren: Stephanie Maria Ali
cia dv. J.H. Gertenaar en W.C.A.M.
Witteman, Michael zv. W.L. van der
Wel en A. Kop, Ngocchau dv. B. Le
Thi, Deepak zv. R. Ramharakh en
C.G. Khoenkhoen, Cornelis Dirk zv.
C.D. Kromhout en L. Leeuwenburg,
Lyanne Maria dv. F.L.A. Flikken-
schild en M. de Boer, Willem Frederik
zv. W.F. van Es en C. Stikkelorum,
Cornelis zv. J.H. Steenbeek en A.K.
Kraijenoord, Cornelis Dirk zv. A.J.
Vianen en A.M. Leeuwenburg, Gligo-
rija zV. J. Popovic en T. Veleva, Nien-
ke dv. D.J. Bruin en C.S. Beek, Selma
dv. R. Wolting en A. Heruer, Kevin zv.
B.A. de Roo en J. van Es, David Cor
nelis Marinus zv. M. Marijt en A. Ma-
rynus, Elisabeth Louise Danielle dv.
A.M. Bavelaar en E.J. Kleijn, Benja
min George zv. J. Crama, Lambert zv.
A.F.J.E. Kleinjans en M. Penning,
Marthe dv. F.M. Mooijekind en
H.A.M. Mol, Mariska Geertruida Eli
zabeth dv. J. Kok en A.C. Rusman,
Koen Pieter Robert zv. B.G.Q- Bartels
en H.L. Winkster, Patrick Jeroen zv.
J.A. de Koster en J.M.A. van der Luit,
Hedv Hendnka Cornelia dv. E.M.
LEIDEN - Een groep Leidse jon
geren wierp gistermiddag in de
Breestraat eieren naar Ed Nijpels
(WD), die samen met liberale
Europarlementariërs een bezoek
aan Leiden bracht. Zij wilden
hiermee hun protest tegen de
korting op de uitkeringen per 1
juli kracht bij zetten.
Enkele liberalen kregen de Euro
pese landbouwprodukten op
hun regenjas en haastten zich
naar het toilet in het gemeente
lijk vergadercentrum Het Gul
den Vlies om aldaar hun kleding
te reinigen. De groep jongeren
kwam al trommelend het ge
bouw in om hun grieven toe te
lichten. Het Leidse gemeente
raadslid en toekomstig Europar
lementariër Gijs de Vries wist de
groep in de hal op te vangen en
na een kort gesprek handig naar
buiten te werken. De inmiddels
gealarmeerde politie hoefde niet
op te treden.
Na het incident gaf de liberale de
legatie een persconferentie. Nij
pels vertelde onder de indruk te
zijn van zijn bezoek aan het Olga-
bedrijfsverzamelgebouw en
roemde de eensgezinde aanpak
van gemeente en bedrijfsleven.
De Duitse liberaal Bangemann had
een gesprek gehad met het uni
versiteitsbestuur over de moge
lijkheden van een Europese stu
die. Studenten zouden afwisse
lend periodes in verschillende
Europese universiteitssteden
moeten kunnen studeren en dan
een algemeen erkend diploma
kunnen behalen, vond hij.
Nijpels reageerde desgevraagd nog
op de uitspraken van D'66-sena-
tor Van Mierlo, die dinsdag pleit
te voor uitstel van een beslissing
over de kruisraketten. Een goed
pleidooi, maar: "De conclusie
staat haaks op zijn betoog".
Brugman, Roy zv. J.W.E. van Daim
en J. Duiker, Jeroen zv. J. Kromhout
en M. van der Niet, Jeroen zv. T. de
Jong en S. Stoekenbroek, Robbert
Jan Ad zv. A. van der Niet en M.J.J.
Beekink, Liesbeth Vistoria dv. K.R.J.
de Waal en T. Fuentus de Waal, Lieke
dv. M. van Hoogenhuijze en M.J. van
Wetten, Matthew zv. M.J.A. Geerlings
en'M. van Lopn, Marije dv. C. Konin
gen en I. Alta, Dirk zv. D. Kloos en J.
Kikkert, Danny Theodorus Gerardus
zv. R.G. van den Brink en H.P.M. Hil-
ders, Gösta Marvin zv. G. van den
Burg en, I.J. Boom, Fleur dv. S. van
Heijningen en T.J. van Velzen, Anna
Cornelia Maria Antonia dv. J.N.L.M.
Aartman en A.M. van der Luit, Corne
lis Gerrit zv. G. de Mooij en C.F.W.S.
Korsman, Bobby Arie Pieter zv. J.A.
de Graaf en M. Wempe, Elisabeth Ma
ria Irene dv. H.J. Blikman en E.M.
Blok, Jacob Gerrit Albert zv. G.J. den
Haan en J.M. Noteboom, Nadir zv. S.
Ch'oukrani en F. Dgadeg, Huig zv. D.
Ouwehand en K.P. van Rijn, Cees zv.
W. Mooijekind en P.J. Smit, Jasmijn
Nicoline dv. N.J.M. van der Valk en
W.N. de Jong, You Liang zv. S. Chou
en L.C. Kao, Guido Matthijs zv. L.J.C.
van den Broek en W. Dam, Sander
Yannick zv. G.C. Boogaards en H.L.
Scherpenisse, Hendrik Ricardo zv.
J.F. Stouten en M. Gaasbeek.
Jongeren en WD'ers in de hal van het Gulden Vlies. Aanstaand Euro
parlementariër Gijs de Vries derde van links, op de rug gezien) wist de
gemoederen te sussen. (foto Holvast)
Concordia
De chr. muziek- en showband
Concordia opent vanavond het
nieuwe clubgebouw in het
voormalige Harteveltcomplex
aan de Langegracht. Wethou
der Bordewijk is uitgenodigd
de opening te verrichten. Om
zeven uur trekt het jeugdkorps
van Concordia via de Haar
lemmerstraat naar de Lange
gracht, waarna er in het nieu
we clubgebouw voor leden, do
nateurs en genodigden een re
ceptie is.
Duivensport
De wedvluchten uit Noyon gin
gen wegens het slechte weer
niet door. Per vrachtwagen
werden ze daarom naar Roo
sendaal gebracht, waar alsnog
een aantal vluchten van start
gingen. De uitslagen:
Het Oosten. 1,5,6,7 T. van As en
zn.; 2 H. van Klaveren; 3, 4 H.
Adali; 8 P. v.d. Muyt; 9 L. v.d.
Nieuwendijk; 10 G. Hendrikse.
P.V. Leiderdorp. In concours 246
duiven. 1,6 J. van Alphen2. 4
F. van Heusden; 3 A. Petit; 7 H.
Flippo; 5, 8 P. Sloos; 9 W. Jaco-
bi; 10 comb. Reijka.
LPC. In concours 155 duiven. 1,4.
5, 6, 9 Schouten-Verhagen; 2 W.
Onstenk; 3 L. v.d. Meer; 7 J.
Staffelen8 F. Gijsman, 10 A.
Singeling.
Hengelsport
Viscollege De Ruisvoom hield de
vijfde wedstrijd in de Dwars-
wetering. Uitslag: 1 J. Ciere
3125 gram-25 stuks, 2 M. Rie-
mens 3200-19, 3 W. de Roode
2500-24, 4 A. Sinteur 2075-26, 5
T. van Daalen 1800-22, 6 J.
Nieuwenburg sr. 2050-17, 7 J.
den Hoed 1400-16, 8 C. Pierens
1725-12, 9 J. Brouwer 1050-11,
10 L. Klein 725-7.
SOVPTT hield een wedstrijd in
de Zijl. Slechts zeven deelne
mers vingen wat, van wie P. de
Bree een meerval van zo'n vijf
centimeter aan de haak sloeg.
Uitslag: 1 T. de Vink 1075
gram-5 stuks, 2 P. de Bree 725-
5, 3 P. v.d. Bogaard 325-2, 4 R.
Kikkert 275-4, 5 P. v.d. Voort
225-3, 6 K. de Bree 150-1, 7 P.
Kikkert 125-2.
V olwassenenwerk
Het volwassenenwerk van het
Leidse Volkshuis houdt vrijdag
een open dag, van half twee tot
vijf uur. Deelnemers aan de
cursussen brengen dan eeh pro
gramma met demonstraties en
tentoonstellingen van jazzbal-
let, iiolksdansen, aerobic, een
modeshow, weven, pottenbak
ken, de resultaten van de klus-
sencursus, kantklossen, han
denarbeid, zelfverdedigingde
open-schoolgroep Engels en Ne
derlands laat van zich horen
en het zangkoor treedt op, even
als het smartlappenkoor 'Op
Hoop van Zegen'. Het Volks
huis is gevestigd aan de Apo-
thekersdijk 33.
Vegetarisch
De 29ste buitenlands-vegetari
sche vrijdag in Repelsteel
(Breestraat 19) biedt morgen
avond van half zes tot half acht
Deens eten.
Die Leythe
Roeivereniging Die Leythe houdt
zaterdag een open dag. Ieder
een (ook kinderen van tien jaar
en ouder) die geïnteresseerd is
in roeien kan van elf uur af te
recht op het botenterrein aan
de Morsweg 148 (via de poort
daar). Belangstellenden kun
nen zich beperken tot rondkij
ken, maar mogen onder bege
leiding ook een stukje roeien.
Feest in Meerburg
De Stichting Meerburg/clubhuis
Matilo organiseert zaterdag
het jaarlijkse wijkfeest op het
terrein voor het clubhuis aan
de Zaanstraat. Het feest begint
's ochtends om kwart voor tien
met een optocht voor kinderen,
begeleid door drumband en
majorettenkorps Matilo. Om
half elf begint een fancy fair
met vele attracties: darts, een
schiettent, een caviarace, touw
tje trekken, een loterij, een en-
veloppestand en een rad van
avontuur. Ambachtslieden ge
ven demonstraties van o.m.
pottenbakken, delftsblauw
schilderen, hout draaien en ste
nen slijpen. Tegelijkertijd is er
een rommelmarkt onder de
naam Waterlooplein.
Over de hele dag verspreid zijn
er diverse muzikale activitei
ten: om één uur treedt 'Nieuw
Leven' op, om twee, drie en vier
uur de majoretten en miniret-
ten van drumband Matilo en
om acht uur 's avonds de boe-
renkapel van Matilo. Om zeven
uur in de avond voert Kuwa-
hara, een demonstratieteam in
fietscrossen, een show op met
o.a. de Europese kampioen Phil
Hoogendoorn. Na afloop is er
een verloting met als hoofd
prijs een crossfiets.
LAK-salon
Als traditionele afsluiting van
het cursusseizoen biedt de
LAK-salon zaterdag een bonte
presentatie van toneel, dans,
muziek, voordrachtskunst, pro-
za, zang en vele andere vormen
van expressie en kunst. Om
vier uur begint een expositie
van werk van cursisten in de
foyer van het LAK Cleverings-
plaats); om acht uur beginnen
de overige activiteiten in het
theater met tot slot een feest.
Club '58
De Stichting voor sport- en vrije
tijdsbesteding voor geestelijk
gehandicapten, 'Club '58'
opent zaterdag haar nieuwe
clubgebouw, gelegen aan de
Langegracht 57 (het voormalig
Harteveltcomplex). Club '58
heeft verschillende activiteiten
zoals een hobbyclub, een zwem-
groevvoetbal, wandelen en
een muziekgroep. Belangstel
lenden kunnen zaterdag om 12
uur het clubgebouw inwijden.
Schoolkorfbal
Op het sportveldencomplex aan
de Montgomerystraat worden
zaterdag schoolkorfbalwed-
strijden gehouden voor zowel
het lager als het voortgezet on
derwijs. De wedstrijden begin
nen om negen uur 's ochtends.
Rommelmarkt FNV
De Vrouwenbond FNV houdt za
terdag in gebouw Rapenburg
48 een rommelmarkt van tien
tot vier uur.
Youth for Christ
Youth for Christ houdt zaterdag
weer een koffiebaravond. Cen
traal staat het optreden van
zangerI gitarist Leendert de
Jong, met liedjes over het ge
loof. Dat gebeurt in het Hoog
landse Huys, een zaal bij de
Hooglandse kerk. Aanvang
acht uur.
Jazz
Een IC P-groep treedt zaterdag
avond op bij jazz-zolder Hot
House. ICP staat voor Instant
Composers Pool, onder leiding
van Misha Mengelberg (piano)
en Han Bennink (drums en
percussie). Naast dit duo be
staat ICP dit maal uit Maurice
Horsthuis (viool), Ernst Reijse-
ger (cello) en Larry Fishkind
(tuba). Ook is de Duitse jazz
musicus Peter Brötzmann (sa
xofoons) uitgenodigd, maar
diens komst is niet zeker. De op
zet van het concert is dat de
musici met twee of drie peros-
nen met elkaar samenspelen,
naar behoefte en voorkeur. De
aanvang is om tien uur; Hot
House is gevestigd in het LVC-
gebouw, Breestraat 66.
Pijpen
In het Pijpenkabinet, een onder
deel van het hof Meermansburg
aan de Oude Vest 159a, wordt
zaterdagmiddag een bijeen
komst gewijd aan de Neder
landse kleipijp uit de zeven
tiende eeuw. Om half drie be
gint er een dialezing over de re
gionale zeventiende-eeuwse
pijpmakerijen, de modellen-
ontwikkeling en de onderlinge
concurrentie. Vervolgens kun
nen bezoekers hun pijpen laten
determineren. Ook is er gele
genheid een kijkje te nemen in
de studiecollectie van dit pij-
penmuseum.
