c
y
Instorten orgelmarkt
veel te lang ontkend
WIEL
contactlenzen,
das pas fijn.
van der
Kerkleden vragen herziening synodebesluit
'Eminent' in Bodegraven ten gronde aan eigen optimisme
Hulp aan
de Sahel
schiet het
doel voorbij
Over plaatsing kruisraketten
DINSDAG 15 MEI 1984
Varia
ADVERTENTIE
Driemaal overleefde Emi
nent in Bodegraven een
financiële crisis, maar
nimmer werd daarbij ge
wag gemaakt van een in
stortende markt en altijd
werd de orgelfabriek de
hand boven het hoofd
gehouden. Verliezen zijn
in het verleden steeds
toegeschreven aan ande
re oorzaken: de leeg
stand van het kantoren
complex in Waddinx-
veen, de hoge rente
stand, de late levering
van een chip en de over
schakeling op minder ar
beidsintensieve orgels.
Met de verkoop en vooral de ex
port zou het echter steeds be
ter gaan, ook al omdat Euro-
pa's grootste orgelfabriek op
het punt stond de Amerikaan
se markt de veroveren. Zelfs in
het laatste personeelsbulletin
nu, een maand later nog
steeds niet verwijderd van het
prikbord - presteerde de di
rectie het nog een 'groter
marktaandeel' te melden, ook
al ging dat paradoxaal genoeg
gepaard met het aankondigen
van ontslagen.
Ditmaal geloofde niemand nog
in de optimistische verhalen
van de zoveelste directeur, J.B.
Wolters. De bank niet, de
werknemers niet en zeker de
overheid niet. Te laat, zo blijkt
nu, zijn maatregelen getroffen
om de steeds smallere basis te
versterken. Eminent speelt
zijn laatste akkoorden onder
leiding van een bewindvoerder
met de toepasselijke naam
Slot; de sluiting is een feit.
Welvarend
Het ziet er allemaal nog welva
rend uit in Bodegraven. Een
fraai fabriekscomplex, op het
parkeerterrein enkele automo
bielen uit de duurdere mid
denklasse. Uiterlijke schijn,
want het zijn niet de klanten
die in de rij staan. Het zijn lie
den die de orgelfabriek een
laatste rekening komen pre
senteren. De ogenschijnlijke
luxe herinnert slechts pijnlijk
aan de tijden van weleer, toen
Eminent onder de leiding van
de gebroeders Vreeken op
groeide van een klein familie
bedrijf tot Europees marktlei
der en de foute gok op een nog
rijkere toekomst werd geno
men.
door
Wim Fortuyn
Van de 270 werknemers, op een
enkeling zoals de telefoniste
na, geen spoor. Zij zitten thuis,
gelaten wachtend op wat ko
men gaat. Anderhalf jaar lang
hebben ze drie procent van
hun netto-loon acht ton bij
elkaar - ingeleverd in de hoop
op betere tijden.
Ze komen niet. De ww wacht en
van dat uitgeleende geld zien
het personeel waarschijnlijk
niets meer terug, zoals ook de
overheidsmiljoenen die in het
bedrijf zijn gestoken nimmer
meer boven tafel zullen ko
men. Eminent Electronics
blaast zijn laatste tonen uit.
Failliet. Eerdere saneringen,
waarmee 20 miljoen was ge
moeid en waarbij het perso
neelsbestand al werd gehal
veerd, hebben de reddingsmo
gelijkheden volledig uitgeput.
Niemand die nog een cent in
het bedrijf wil steken, ook al
heeft directeur Wolters de
schijn lang opgehouden.
Politieke druk
"Vergeet het maar", zegt Ton
Tesser, voorzitter van de on
dernemingsraad. "Wolters is al
maanden bezig financiers te
zoeken. Anderhalfjaar geleden
konden we met politieke druk
nog net genoeg geld uit Den
Haag lospeuteren, maar nu is
geen enkele partij nog bereid
over de brug te komen, zeker
de overheid niet".
"Er zit al zoveel geleend kapitaal
in Eminent. Acht miljoen uit
Den Haag, een miljoen van de
werknemers (destijds voorge
schoten door de gemeente Bo
degraven, maar inmiddels voor
tachtig procent terugbetaald
via inhoudingen op het salaris
- red.), een miljoen van de ge
meente Waddinxveen en ook
nog 2,3 miljoen van aandeel
houders. Nee, we hebben ons
al bij de sluiting neergelegd".
In het afgelopen najaar - dat is
bij uitstek de tijd van verkoop
en moet zeker een derde van
de omzet worden binnenge
sleept - bleven de cijfers tien
tot vijftien procent achter bij
de begroting. In de maanden
daarop ging het allesbehalve
beter met als gevolg dat huis
bankier Amro krediet zou
moeten verschaffen boven de
zelfgetrokken rode streep.
"En dat doen we niet. Er zijn
grenzen en die zijn bij Eminent
bereikt. Er is sprake van een
constante verliezenstroom.
Jammer, maar je kunt er niet
geld in blijven pompen. Dan
hebben we zo weer een RSV",
zo luidt de simpele verklaring
vanuit het Amsterdamse
hoofdkantoor, waar men zich
overigens dient te bedenken
dat Amro zich behoorlijk heeft
ingedekt tegen een faillisse
ment door claims op voorra
den en gebouwen.
Ineenstorting
Complete ineenstorting van de
orgelmarkt, zo erkent direc
teur J.B. Wolters nu als oor
zaak van het debécle. En inder
daad, een omzetdaling van 50
procent is niet kinderachtig
voor een bedrijf, dat zich ooit
instelde op een omzetverdub
beling en dus in een veel te
ruim pak steekt. Van 20.000
niet naar 40.000 maar daarente
gen naar 8000 orgels per jaar;
van zestig miljoen naar een be
grote omzet van dertig miljoen
gulden die bij lange na niet
wordt gehaald.
Lang, te lang is verzwegen dat
het met de verkoop van orgels
helemaal niet zo goed ging.
"Vroeger gingen ze als kren
tenbollen de deur uit", meldt
desgevraagd de Leidse orgel-
en pianohandelaar Brijnen, die
zijn orgelafdeling inmiddels
heeft geliquideerd. "Op de eer
ste aankopen is flink verdiend.
Maar in 1981, toen het op inrui
len aankwam, was de grap er al
af'.
De eerste crisis kwam voor Emi
nent in het najaar 1980. Toen
trokken de banken voor de eer
ste maal aan de noodrem. Maar
de gebroeders Vreeken wilden
toen nog niets weten van een
inkrimping of een inzakkende
markt. Natuurlijk, de economi
sche achteruitgang deed zich
toen al wel gelden, maar "de
omzet ligt dankzij de toene
mende export hoger dan die
van vorig jaar", wisten de
Vreekens te melden. De pro
blemen lagen toen bij de ont
wikkeling van een chip, zo'n
elektronische wonderschake-
ling die voor een moderne 'be
sturing' van de orgels zou moe
ten zorgen.
Miljoenenstrop
Siemens zag geen kans het appa
raat te ontwikkelen. De Ameri
kaanse gigant ITT wel, maar
die kwam een half jaar later
dan verwacht aandragen met
het gevraagde stukje elektroni
ca, dat tot overmaat van ramp
niet geschikt bleek voor mas-
sa-produktie. Gevolg was niet
alleen vertraging in de produk-
tie en overschrijding van het
bankkrediet door oplopende
voorraden. Vooruitlopend op
de ontwikkelingen had Emi
nent al een handelsorganisatie
opgezet in de Verenigde Sta
ten, waar de orgelmarkt met
die nieuwe chip moest worden
opengebroken. Dat plan viel in
duigen, een miljoenenstrop.
Over de omzet evenwel nog
steeds geen klachten van di
rectiezijde. Wel was er een an
dere last, die steeds zwaarder
op de schouders van het be
drijf begon te drukken: het in
1976 gebouwde complex in
Waddinxveen, waar de pro-
duktie van het houtwerk ge
schiedt. De gebroeders Vree
ken hadden zich daarbij niet
beperkt tot een fabriekshal,
maar bouwden er een comple
te vleugel met kantoren aan
vast, die niet te verhuren
bleek. Het eigen vermogen van
zo'n veertig miljoen maakte zo
plaats voor steeds grotere ver
liezen, ook door de stijging van
de rente in die jaren.
Ontslagen en het afstoten van de
Waddinxveense onroerend-
goedlast door middel van een
sterfhuisconstructie bleken
uiteindelijk toch onvermijde
lijk: eind 1982 kon de orgelfa
briek dankzij offers van perso
neel en overheden met 380
werknemers verder onder een
nieuwe naam (Eminent Elec
tronics bv) en een nieuwe di
recteur (Van Mierlo, tijdelijk
door de banken bij Eminent
geparachuteerd, later opge
volgd door Wolters).
Nationale schande
De toenmalige directeur Van
Mierlo zei anderhalf jaar gele
den dat sluiting van Eminent
een 'nationale schande' en een
'grote verarming' zou zijn. On
der invloed van die opgewekte
verhalen kwam er toen een
grootscheepse reddingsopera
tie op gang, waaraan overhe
den en werknemers een forse
bijdrage leverden. Want het be
drijf zelf was eigenlijk kernge
zond, zo heette het.
Maar nog geen half jaar vielen er
opnieuw vielen er honderd
ontslagen, die volgens Wolters
te maken hadden met de intro-
duktie van arbeidsbesparende
micro-elektronica en een ver
schuiving in de markt naar
goedkopere, minder arbeidsin
tensieve orgels.
In feite was toen al duidelijk dat
tegenvallende verkoopcijfers,
dus aanhoudende verliezen, de
werkelijke oorzaak waren. Nog
duidelijker bleek dat uit de po
gingen het werk en de risico's
te spreiden door te gaan 'klus
sen' voor andere fabrikanten,
zoals Sony. Een die op zichzelf
'boven verwachting' is ge
slaagd, aldus Wolters, maar die
te laat kwam om nog redding
te brengen.
Toch presteerde Wolters het nog
om in april 1984, bij het presen
teren van alweer een sane
ringsplan, te gewagen van een
groeiend marktaandeel op or-
gelgebied. "Flauwekul", zo
verwijst Ton Tesser ze nu naar
de prullenbak. "Een groter
marktaandeel, wat zegt dat
nou als er nauwelijks meer een
markt is. Je wordt wel een
beetje gallisch van die verha
len. We hebben ons toch een
beetje bij de neus laten nemen.
We wisten wel dat die verkoop
cijfers altijd wat te mooi zijn
weergegeven, maar vooral die
Amerikaanse plannen zijn ons
altijd onduidelijk gebleven. We
hebben er alles aan gedaan de
juiste gegeven boven tafel te
krijgen. Maar dan krijg je weer
een pak papier met allemaal
managementkreten over cash
flow en weet ik wat. Daar moet
je dan maar uit wijs zien te
worden. Eigenlijk hebben we
pas vorige week begrepen dat
Amerika definitief is mislukt".
maar dan wel van een
ANVC-contactlensspecialist
Nieuwe Rijn 62
Leiden - 071-124108
LONDEN (IPS) De Westerse hulp
voot de zwaar door droogte ge
troffen Sahellanden moet gron
dig worden herzien. Dat schrijft
de Britse hulporganisatie Oxfam
in een vorige week verschenen
rapport. Volgens Oxfam is de af
gelopen tien jaar meer dan 22
miljard gulden agrarische- en
voedselhulp gezonden naar deze
streek ten zuiden van de Sahara.
Met name de situatie voor de ar
me boeren is daardoor alleen
maar verslechterd, aldus de Brit
ten.
De Westerse organisaties hebben
steeds een combinatie van directe
voedselhulp en steun voor de ont
wikkeling van de landbouw ge
zonden. De hulp had in alle ge
vallen tot doel de boeren in de Sa-
hel zelf hun voedsel te laten pro
duceren. Maar in de praktijk
blijkt deze agrarische politiek de
bestaande ongelijkheid tussen
rijk en arm in die landen te ver
groten en de afhankelijkheid van
de verkoop van exportgewassen
te bevorderen.
Volgens het rapport, 'Droogte en de
Sahel: waarom de armen het
meeste lijden', veronderstellen
Westerse hulporganisaties ten on
rechte, dat er een groot voedselte
kort is in de Sahel. De Oxfam-stu-
die wijst uit, dat er inderdaad te
weinig voedsel is, maar dat de
Westerse schattingen schromelijk
overdreven zijn. Het is eerder een
probleem van distributie dan
van produktie. Als voorbeeld
noemt Oxfam de situatie in Bo-
ven-Volta vorig seizoen.
In het zuiden van dat Sahelland
maakte men zich zorgen over de
lage prijs van de gierst vanwege
de overvloedige aanbod op de
markt terwijl de oogst in het dro
ge noorden praktisch nihil was.
Velen stierven als gevolg van de
honger.
In veel landen is de verdeling van
de oogst over het hele gebied niet
geregeld. Als voedsel wel wordt
getransporteerd, blijken de ste
den voorrang te hebben en ver
geet men de bewoners van hulp
behoevende plattelandsstreken.
Als daar op de markt wel eten te
koop is, hebben de arme boeren
en nomaden vaak helemaal geen
geld meer om voedsel aan te
schaffen. De nu al jaren aanhou
dende droogte heeft velen van
hen gedwongen hun voorraden,
land en vee te verkopen.
De rijkeren hebben de goede land
bouwgrond overgenomen. Zij
profiteren dan ook het meest van
de Westerse hulp voor de ontwik
keling van de landbouw, die
vooral gericht is op verhoging
van de produktiviteit aldus Ox
fam.
De van regen- of rivierwater af
hankelijke sorghum- of gierstoog-
sten voor eigen gebruik maken
plaats voor gewassen die uitslui
tend voor de export worden ge
teeld, een aanzienlijke oogst ople
veren en geld in het laatje bren
gen. De rijkere boeren hebben
weinig belang bij verbouw van
voedsel voor Sahelbewoners.
Als voorbeeld noemt het Oxfam-
rapport de teelt van katoen en
pinda's in Mali. In de periode
1967-1972 kampte Mali met enor
me droogte. Het land produceer
de desalniettemin in die jaren 70
procent meer pinda's, het voor
naamste exportgewas. De ka-
toenproduktie verviervoudigde
in die periode. De hulp die was
bedoeld voor het verbouwen van
eigen voedsel ging bijna geheel
op aan de ontwikkeling van deze
exportprodukten. De uitermate
ongunstige weersomstandighe
den in die jaren leek daardoor to
taal geen invloed te hebben op de
ze met bevloeiing verbouwde ex
portgewassen.
Voor de arme boeren en nomaden is
deze uitwerking van de land-
bouwhulp niet motiverend. Men
is noodgedwongen aangewezen
op de overgebleven arme land
bouwgrond met nog minder kans
op een redelijke oogst die voor ei
gen gebruik bestemd is.
Volgens de Oxfam-studie stoppen
Westerse hulporganisaties en re
geringen hun kop in het zand
voor de problemen. Men wil het
ernstig falen van de gekozen
strategie niet onder ogen zien, al
dus Oxfam. De organisatie wijst
als voorbeeld op de noodhulp, die
de voedselorganisatie van de VN,
FAO, dit jaar heeft gevraagd
voor de Sahel: een recordbedrag
van een miljoen ton voedsel.
De Britten geloven, dat alleen di
rect gezonden hulp aan hulpbe
hoevende boeren en herders er
voor zorgt dat de produktie voor
eigen behoefte wordt ontwikkeld.
Alleen deze boeren hebben vol
doende kijk op de eigen situatie
om de landbouw in de Sahel zo
danig te veranderen, dat zij de
volgende droogteperiode kunnen
overleven. Maar zij hebben daar
wel steun bij nodig, aldus Ox
fam.
Tegelijkertijd zouden organisaties
van dorpelingen de opslag van
voedsel moeten organiseren. Dat
moet efficiënter en doorzichtiger
gebeuren dan de overheid nu
doet in enkele landen, aldus de
Oxfam-studie. De Britten noe
men daarbij het gedeeltelijke
succesverhaal van coöperaties in
Boven-Volta. Met geld van bui
tenlandse vrijwilligers konden
arme plattelandsbewoners uit
het Noorden zuidwaarts reizen
om daar voedsel in te kopen. De
gewassen werden later voor rede
lijke prijzen thuis weer verkocht.
Het Oxfam-rapport over de voed
selhulp aan de Sahel is het eerste
in een serie over de gevolgen van
droogte in arme streken. De hulp
organisatie heeft soortgelijke on
derzoeken over de Hoorn van
Afrika en Noordoost-Brazilië op
haar programma staan.
Bij de gereformeerde synode
zijn tot nu toe ruim 70 verzoe
ken binnengekomen om het
besluit van 7 maart tegen plaat
sing van kruisraketten in Ne
derland te herzien. Dat deelde
een kerkelijke woordvoerder
desgevraagd mee.
Op 7 maart vroeg de synode (met
55 tegen 18 stemmen) haar be
stuur, regering en parlement
'te manen om af te zien van el
ke nieuwe stap in de nucleaire
wedloop, waaronder het plaat
sen van kruisraketten'. Vele
kerkleden zijn het daarmee
niet eens. Het Interkerkelijk
Comité Tweezijdige Ontwape
ning (Icto) stelde een stan
daardformulier op, waarmee
een verzoek tot revisie kon
worden ingediend. Nogal wat
kerkleden hebben van dat for
mulier gebruik gemaakt.
De synode bepaalt, wat er met
zulke verzoeken gaat gebeu
ren. Zij kan ze zelf behandelen
of ze doorgeven aan de volgen
de synode. Het in behandeling
nemen van een verzoek tot re
visie moet de instemming heb
ben van tweederde van het
aantal synodeleden.
Beroepen. Hervormde Kerk:
beroepen te Krimpen aan de
Ussel (buitengewone wijkge-
meente, deelwerk) P. Koeman
Rijssen, te Rotterdam (voor
ziekenhuis- en gemeentewerk,
beide in deeltijd) J. G. Kooren
Rotterdam-Zuid; aangenomen
naar Bilthoven H. A. Wisman
Den Burg (Texel); bedankt
voor Onstwedde L. Schaap
Schoonhoven, voor Menaldum
A. J. de Bue Nijverdal.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Vinkeveen kandi
daat A. van der Wal Kerkdriel,
naar Nieuw-Amsterdam J. J.
Sonneveld Maasland; bedankt
voor Lunteren R. Hassefras
Maasdijk.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Assen H.
van den Berg Hoek.
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Benthuizen A.
Hoogerland Dirksland, voor
Terneuzen L. Blok Nunspeet.
Overleden. In Kampen is, 68
jaar oud, professor drs. H. J.
Schilder plotseling overleden.
Van 1952 tot 1981 was hij hoog
leraar in de wetenschap van
het Oude Testament aan de
theologische hogeschool van
de Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt.
Luthersen
De generale kerkelijke verga
dering van de Evangelisch-Lu-
therse Kerk - in Amsterdam
bijeen heeft besloten, een
motie van dominee J. P. Stoep-
ker (Zaandam) tegen plaatsing
van kruisraketten niet in be
handeling te nemen. Niet dat
de vergadering het met de
strekking van de motie oneens
zou zijn - de motie werd dan
ook niet verworpen -, maar de
meerderheid meende, dat ze
nu niet nóg eens een uitspraak
moest doen. De vorige had ve
len al pijn gedaan, zo werd ge
zegd.
Vooral mr. T. R. Seinstra vertolk
te dat standpunt. Hij wees op
de 'noodsignalen' uit de hoek
van de krijgsmachtpredikan
ten. "Niet alleen beroepsmili
tairen verkeren in gewetens
nood, ook dienstplichtigen
hebben het moeilijk".
Gratie. De Generale Diakonale
Raad van de Nederlandse Her
vormde Kerk vraagt in een te
legram aan de Zuidafrikaanse
regering gratie voor de zwarte
Zuidafrikaan Meiesela Benja
min Moloise, die is ter dood
veroordeeld wegens moord op
een politie-agent.
Er wordt aan getwijfeld, of Mo
loise de moord kan hebben ge
pleegd. Hij miste daarvoor de
training. Maar hij heeft de
moord wel bekend, een beken
tenis echter tijdens eenzame
opsluiting, toen hij geen con
tact met een advocaat mocht
hebben. Ook bij de Verenigde
Naties zijn bezwaren tegen het
doodvonnis gerezen.
Servatius. Niet Sint Willibror-
dus is de eerste christelijke
prediker op Nederlands grond
gebied geweest, zoals vaak ten
onrechte wordt voorgesteld,
maar Sint Servatius. Daarop
wees aartsbisschop Simonis
tijdens een eucharistieviering
in Maastricht ter herdenking
van Servatius' sterfdag, 1600
jaar geleden. Hij was niet al
leen de eerste verkondiger
maar ook de eerste bisschop
van Nederland.
'De paus en de bisschoppen",
zei Simonis, "hebben met alle
gelovigen de plicht om, naar
het voorbeeld van Servatius, te
luisteren naar de stem van het
evangelie".
God en politiek. De theologe
professor Luise Schottroff uit
Mainz vindt een slagzin als
'God is vóór een werkweek van
35 uur' helemaal niet godslas
terlijk. Ze zei dat op een 'poli
tiek avondgebed' in Frankfort.
"Met algemene uitspraken zo
als 'De kerk moet solidair zijn
met mensen zonder werk' pro
beert de kerk zich alleen maar
te drukken".
Vrouwen. "Vrouwelijke pries
ters zouden in alles hun man
nelijke collega's overtreffen,
omdat de vrouw haar bood
schap kan laten doordringen
tot in de wortels van ieders be
staan. Wat hun hele instelling
betreft zijn vrouwen dan ook
veel meer geschikt voor het
priesterschap dan mannen".
(Moeder Teresa van Calcutta
deze week in een interview).
