lÉfiï
-C
Bouwen vrouwen beter?
actief in I
vrije tijd
J
Frutsels en fratsels zijn typisch mannelijk
IMOOI
11!
LELIJK
MODERNE ARCHITECTUUR
EEN BESCHERMD STADSGEZICHT
Leiden
Het bouwen in Leiden heeft zich de af-
1/1 gelopen jaren niet gekenmerkt door
Iff in het oog springende architectuur.
In een tijd waarin De Stijl en het
Nieuwe Bouwen volop in de belangstelling staat,
valt de nieuwbouw in de Leidse binnenstad juist
op door een aaneenschakeling van nostalgische
vormen: huisjes van baksteen met houten punt
daken, helrode pannen en erkertjes uit groot
moeders tijd. Kortom: Madurodam in het groot.
Mooi of lelijk? Dat is de vraag die de gemoederen
voortdurend bezighoudt. En wat de één mooi
vindt wordt door de ander juist verafschuwd.
Vast staat dat de Leidse binnenstad in de greep is
van de kleinschaligheid. Critici spreken van
"kneuterigheid" of van "de nieuwe truttigheid"
maar de 'gewone' Leidenaar vindt het "gezellig"
en "knus".
Bouwen is eigenlijk altijd mannenwerk geweest.
Sinds het oprichtingsjaar van de Technische Ho
geschool in Delft, zijn er nog geen 300 vrouwelij
ke bouwkundige ingenieurs afgestudeerd. Be
kend werden onder anderen Margaret Staal-
Kropholler (1891-1966), die de woningen aan de
Holendrechtstraat in Amsterdam-Zuid ontwierp,
v J.H. Mulder die het ontwerp maakte
voor het Amsterdamse Bos. En ook de i
gevangenis in de hoofdstad, bekend als de Bijl
merbajes, is ontworpen door een vrouw, ir. J.F.
Pot-Keegstra.
De vrouw in het architectenvak is evenwel dun ge
zaaid. De indeling van woningen en gebouwen
getuigt daarom nogal eens van mannelijke te
kortkomingen en onhandigheid. En in de wo
ningbouw wemelt het nog altijd van de projecten
die zijn afgestemd op het gezin en de immer aan
wezige moeder. Bouwen is eigenlijk altijd man
nenwerk geweest. Alleen de Vrouwen Advies
Commissie bemoeit zich met elk bouwplan om er
DONDERDAG 3 MEI 1984
op toe te zien dat het aanrecht niet te laag wordt
gemaakt, de wc-deur niet de verkeerde kant op
draait en meer van dat soort praktische zaken die
aan de tekentafel nog wel eens over het hoofd
worden gezien.
Maar, zou de nieuwbouw er wezenlijk anders uit
zien als meer vrouwen het voor het zeggen had
den in het bouwwereldje? En bestaat er zoiets als
feministische architectuur?
Vandaag in de reeks artikelen over het bouwen in
de Leidse binnenstad: vrouwen en bouwen. Is de
term 'huisvrouw' dan toch niet voor niets in de
wereld gekomen?
Volgens Anne-Lot Haag is het aan
tal vrouwen in de bouw zo klein
dat het bijna onmogelijk is daar
aan conclusies te verbinden. Ze
is er wel van overtuigd dat vrou
welijke architecten en stede
bouwkundigen minder gevoelig
zijn voor modieuze tendensen en
meer aandacht schenken aan de
functionaliteit van een woning.
"De vrouwen in het architecten
vak die ik ken zijn in elk geval
veel minder meegegaan met de
kneuterige tendensen in de
nieuwbouw dan de meeste van
mijn mannelijke collega's".
Intuïtie
Volgens Margaret Staal-Krophol-
ler (1891-1966) kunnen vrouwen
goede architecten zijn, maar is de
begaafdheid voor de bouwtech
niek en wiskunde veel meer bij
mannen aanwezig, wat als gevolg
heeft dat het beroep waarschijn
lijk nooit door veel vrouwen ge
kozen zal worden. Zij deed deze
uitspraak in 1947.
Ir. Nellien de Ruiter (oud-wethou
der van Voorschoten) meent van
daag de dag dat vrouwelijke ar
chitecten bij uitstek geschikt zijn
voor de huizenbouw omdat er in
$it Vak 'naast verstand ook zo
veel plaats is voor gevoel en in
tuïtie'. In haar artikelen geeft De
Ruiter een aanzet tot een femi
nistische bouwfilosofie: het ma
terialistische kwantitatieve pro-
duktiedenken moet volgens haar
ruim baan maken voor emotio
nele kwaliteiten. Deze voorals
nog met name door vrouwen ('fe-
minieme') gedragen eigenschap
pen zouden samen met spontane
creativiteit de bouwwereld moe
ten binnendringen. Zij meent dat
feminisme ten aanzien van bou
wen betekent: het bouwen zon
der vergunning/subsidie of over
heidscontrole, hergebruik van
materialen, geen opgedrongen
perfectie en meer aandacht voor
'lijfwerk'. Vrouwen zouden als
bouwvakkers en zelfbouwsters
aan de slag moeten gaan.
Vooral voor mannen geeft de femi
nistische benadering van het
bouwen meestal meer stof om
zich vrolijk over te maken dan
stof tot nadenken. Anne-Lot
Haag zegt het niet echt eens te
zijn met De Ruiter. "Ik denk dat
haar opvatting niet zo puur femi
nistisch is. Een aantal dingen die
zij noemt werden in de jaren vijf
tig ook al door mannelijke archi
tecten uitgedragen. Mijn opvat
ting is dat veel mensen juist wel
behoefte hebben aan een perfec
te woning en het liefst in een
kant en klaar huis wonen".
Bewijzen
Een brandende vraag is of vrouwe
lijke architecten nu wel of niet
gediscrimineerd worden? Over
haar ervaringen als architecte
vertelt Anne-Lot Haag: "Bij
mannen gaat men er altijd als
vanzelfsprekend van uit dat ze
hun werk aankunnen terwijl je je
als vrouw eerst moet bewijzen
voordat je geaccepteerd wordt.
Opvallend is dat ik in mijn vorige
baan wel als mevrouw ir. werd
voorgesteld. Dat zouden ze bij
een man nooit gedaan hebben.
Maar als ze mij niet zo voorstel
den dacht men wel dat ik de no
tulen kwam maken"
"Als vrouw moet je wel een heel
sterke persoonlijkheid zijn om je
staande te houden in zo'n man-
nenwereldje. Je mag niet te mee
gaand zijn, maar ook niet teveel
commentaar hebben want dan
vindt men je al gauw een haai
baai. Je wordt als vrouw wel an
ders behandeld maar dat werkt
soms ook in je voordeel. Ik heb
mij eigenlijk nooit echt gediscri
mineerd -gevoeld".
Over de woningbouw aan de Doe
lengracht heeft ook de vrouwen-
adviescommissie haar zegje ge
daan. "Dat was zeker niet over
bodig", zegt Anne-Lot Haag.
"Ja...er zaten wel een paar on
handige dingen in".
Volgende keer: Het Witte Singel/Doe
lenterrein
LEIDEN - In weerwil met wat de naamgeving doet ver
moeden is de truttigheid in de hedendaagse nieuwbouw
niet door vrouwen uitgevonden of door hen gepropa
geerd. Integendeel. De vele overbodige frutsels en frat
sels die de afgelopen jaren aan talloze bouwsels werden
toegevoegd zijn juist typisch mannelijk.
Dit is één van de conclusies die we
kunnen trekken uit een door
vrouwen verricht onderzoek
naar de opvattingen en
werkervaringen van vrouwelijke
architecten en bouwkundige in
genieurs in Nederland. De nieu
we truttigheid is dus mannen
werk. Want, bouwen is altijd een
mannenzaak geweest en is het
nóg. De weinige vrouwen die in
het vak werkzaam zijn blijken
juist een grotere nadruk te leg
gen op functionaliteit en een ta
melijk zakelijke vormgeving.
Ook het betaalbaar bouwen en
het inspelen op de wensen van
toekomstige bewoners zou bij
vrouwen in betere handen zijn.
In de Leidse praktijk blijken deze
conclusies moeilijk te toetsen.
Vrouwelijke architecten zijn ook
in het Leidse een uitzondering.
En dat zal vermoedelijk zo blij
ven nu de gemeenteraad onlangs
een motie in de prullenbak heeft
doen belanden, waarin werd ge
vraagd om bij voldoende ge
schiktheid, aan vrouwelijke ar
chitecten de voorkeur te geven
boven mannelijke collega's.
Doelenterrein
Een vrouw die in Leiden het nodi
ge aan de weg heeft getimmerd is
Anne-Lot Haag. Zij had de pro
jectleiding van de bouw van
twee universiteitsgebouwen op
het Witte Singel/Doelenterrein
en is de architect van 58 wonin
gen die op hetzelfde terrein in
aanbouw zijn.
Anne-Lot Haag begon in 1962 aan
haar bouwkundestudie in Delft
en studeerde in 1970 af in de ar
chitectuur. Zij werkte daarna bij
verschillende architectenbu-
reau's en een stedebouwkundig
bureau en heeft gedurende zes
jaar projectonderwijs begeleid
op de TH in delft. Sinds enkele
maanden werkt zij bij het archi
tectenbureau Tauber in Alk
maar.
De ideeën van het Nieuwe Bouwen
uit de jaren twintig en dertig
spreken Anne-Lot zeer aan. Zij
bewondert de zakelijke vormge
ving uit die tijd maar noemt de
monotone flatbouw die in de ja
ren vijftig en zestig, naar voor
beeld van het Nieuwe Bouwen,
uit de grond werd gestampt,
"desastreus". Deze uitwas werd
volgens Anne-Lot veroorzaakt
door de noodzaak snel en goed
koop te bouwen om de woning
nood te kunnen oplossen.
Zakelijk
"In het architectuurtijdschrift Fo
rum werd eind jaren vijftig al
verzet aangetekend tegen de ver
doorgevoerde scheiding van wo
nen en werken in de toenmalige
nieuwbouwwijken. Het is jam
mer dat die monotone flatbouw
toch nog zo ontzettend lang heeft
doorgewerkt. De nieuwbouw uit
de jaren zeventig is daarmee ver
geleken een enorme vooruit
gang, ondanks alle truttigheid",
aldus Anne-Lot Haag.
In de woningen die Anne-Lot heeft
ontworpen voor het Doelenter
rein in Leiden komt haar bewon
dering voor het Nieuwe Bouwen
tot uitdrukking. De nieuwbouw
bestaat uit 58 woningen met een
sobere, zakelijke vormgeving ge
situeerd rond een binnenterrein.
De meeste woningen zijn be
stemd voor gezinnen. Het bin
nenterrein wordt uitgevoerd met
een groengedeelte, terwijl het
parkeren verdiept zal plaatsvin
den en zoveel mogelijk aan het
oog wordt onttrokken.
Anne-Lot hoopt vurig dat het ni
veauverschil tussen groen en
parkeren niet uit bezuinigings
overwegingen uit het plan wordt
gehaald. Oorspronkelijk was de
bedoeling het parkeren onder de
bebouwing te laten plaatsvin-
door
Jan Rijsdam
den, maar dat is al vanwege de
hoge kosten geschrapt.
De nieuwbouw wordt opgetrokken
uit een sobere roodbruine bak
steen. Buitenschilderwerk wordt
uitgevoerd in de kleuren wit en
standgroen, zodat de nieuwbouw
goed aansluit bij de omringende
historische bebouwing. Het pan
nendak wordt anthracietgrijs.
Typerend voor de nieuwbouw
zijn de glazen trappenhuizen in
de kopbebouwing.
Torens
Het woningencomplex wordt drie
bouwlagen hoog en krijgt een
schuine kap die langs de Doelen
gracht en aan de andere langszij
de van het complex wordt onder
broken door markante 'torens'
waar poorten onder doorlopen
die toegang geven tot het bin
nenterrein. De 'torens', vier
bouwlagen hoog met halfronde
balkons, geven het complex een
bastionachtig karakter. De
bouwstijl roept associaties op
met de Amsterdamse School,
een architectuurstroming uit het
begin van deze eeuw toen wo
ningblokken werden gezien als
burchten die het zelfbewustzijn
van de arbeiders moesten ver
groten. Anne-Lot Haag vindt die
vergelijking te ver gaan. Zij
meent wel dat het geëngageerd
omgaan met sociale woning
bouw belangrijk is om een kwali
tatief goede en leefbare woning
neer te zetten.
Het Doelengrachtproject is het eer
ste grote project dat Anne-Lot
Haag, op verzoek van aannemer
Du Prie, heeft ontworpen. Daar
voor was zij vooral werkzaam als
projectleidster, dat wil zeggen
dat ze met behulp van tekenaars
de ontwerpen van architecten
volledig technisch uitwerkte en
de uitvoering van de bouwwer
ken begeleidde. Zo had ze bij het
vorige bureau waar ze werkte, ar
chitectenbureau Verster, Dijk
stra en Loerakker (thans Loerak
ker, Rijnboutt, Ruijssenaars), de
projectleiding bij de bouw van
een universiteitsgebouw op het
Doelenterrein en de restauratie
van het voormalige Arsenaal op
hetzelfde terrein.
Inmiddels heeft dit architectenbu
reau een aanzienlijk afslanking
ondergaan en heeft Anne-Lot
een andere baan moeten zoeken
en gevonden. "Heel jammer vind
ik dat ik daardoor de bouw van
de Doelengrachtwoningen niet
tot het laatst heb kunnen bege
leiden. Ik ga natuurlijk wel regel
matig kijken hoe het er mee
staat".
Onveilig
De 58 woningen die Anne-Lot voor
de Doelengracht heeft ontwor
pen zijn gesitueerd temidden
van de universitaire bebouwing
op het terrein. Anne-Lot is heel
gelukkig met deze combinatie
van wonen en werken. "Zonder
de woningbouw zou het Doelen-
terrein 's avonds en in het week-
Foto rechts: Architecte Anne-Lot Haag bij de in aanbouw zijnde i
gen op het Doelenterrein. Linksboven: de nieuwbouw voor de universiteit
van architect Tj. Dijkstra. Linksonder:'de binnenplaats van het gerestau
reerde arsenaal. Voor beide laatse projecten fungeerde Anne-Lot Haag
als projectleidster. (foto's Holvast)
einde een dood gebied zijn". An-
ne-Lot Haag meent dat met na
me in de stedebouw veel vrouw
onvriendelijke dingen gebeuren
waardoor vrouwen niet meer vei
lig over straat kunnen of durven.
Architectuur kan volgens haar ook
wel een handje helpen het rollen
patroon van mannen en vrouwen
te doorbreken, bijvoorbeeld door
de indeling van een woning zo te
maken dat meer gelijkwaardige
ruimtes ontstaan in plaats van
een woonkamer en enkele kleine
slaapkamertjes. "Wanneer een
woning uit een aantal gelijkwaar
dige leefruimtes bestaat is de
vrouw minder genoodzaakt als
middelpunt van het gezin te
functioneren. De voorschriften
van het rijk zijn evenwel zo be
nauwend dat je met een andere
indeling van de woning nauwe
lijks een kant op kunt", meent
Anne-Lot Haag.
"Het zijn ook financiële overwe
gingen die architecten in een
steeds strakker keurslijf dwin
gen. De huidige tendens is om
steeds kleinere woningen te bou
twee kinderen. En die kinderen
moeten dan het liefst onder de
vijf jaar blijven want de kamer
tjes zijn zo klein dat ze als ze gro
ter worden eigenlijk het huis uit
moeten". Versobering vindt An
ne-Lot prima maar mag niet te
koste gaan.van de leefbaarheid
"anders bouwen we de krotten
van morgen en zouden we niets
van de jaren vijftig en zestig heb
ben geleerd".
Gezin
Uit het boekje 'Vrouwen in de (ste-
de)bouw, wat doen jullie nou?',
waarin Ellen van Kessel en Mar-
ga Kuperus de resultaten be
schrijven van hun onderzoek
naar het werk en werkervaringen
van vrouwelijke architecten en
bouwkundige ingenieurs in Ne
derland, blijkt dat vrouwen een
grotere nadruk leggen op func
tionaliteit, betaalbaar bouwen en
wensen van toekomstige bewo
ners. Zij zouden ook meer aan
dacht besteden aan andere
functievermen
ging en het opheffen van het
woonisolement. Het afschaffen
van het gezin als norm in de wo
ningbouw zou beter tot uitdruk
king worden gebracht.
Anne-Lot Haag denkt dat het be
langrijk is dat vrouwen meer
greep krijgen op de woning
bouw, maar verwacht daar geen
gouden bergen van. "Andere sa
menlevingsvormen komen niet
door architectuur tot stand",
meent ze. "Architectuur speelt in
op de behoefte aan andere woon
vormen, zoals bijvoorbeeld cen-
traal-wonenprojecten. Wat zon
der de inbreng van toekomstige
gebruikers tot stand komt is ei
genlijke volstrekt niet vernieu
wend", aldus Anne-Lot Haag.
"Ik denk dat het wel meehelpt
als vrouwen daarin een grotere
stem hebben"
De schuine kap wordt op
de Doelengracht er uit
Zoals op bovenstaande tekening gaat de nieuwbouw
aantal plaatsen nog onderbroken door dakkapellen.
Eis om veulen
afgewezen
DEN HAAG/LEIDEN - Vice-presi
dent mr. Portheine van de Haag
se rechtbank heeft het in kort ge
ding gedane verzoek van een
Leidse vrouw om levering van
een veulen door twee paardefok-
kers uit Nootdorp afgewezen. De
Leidse meende tegen kostprijs
recht te hebben op het veulen
omdat zij de vroegere eigenares
se van het moederdier was ge
weest.
Zij betoogde vorige week dat bij de
koop was overeengekomen dat
zij het eerste nakomelingschap
van de merrie tegen kostprijs zou
mogen kopen. Bij de koop was
tevens overeengekomen dat zij
het paard na zijn racecarrière aan
de verkopers zou teruggeven.
De Leidse was evenwel in financië
le problemen geraakt en moest
het dier tussentijds aan de vroe
gere eigenaars terugverkopen.
Toen is de bepaling in het eerste
koopcontract niet nogmaals in
de verkoop opgenomen.
LEIDEN - Een onbekende jonge
man heeft gistermiddag om
streeks kwart over vier de rozen
tuin van een 85-jarige bewoon
ster van de Koninginnelaan in de
brand gestoken.
Bejaarden verhuizen/verhuisd
LEIDEN - Bejaardencentrum
'Rijn en Vliet' kreeg gisteren de
verhuizer op bezoek. Nadat het
lange tijd twijfelachtig was ge
weest of het bejaardenhuis aan
de Aaltje Noorderwierlaan zou
worden gerenoveerd, was het gis
teren toch zo ver dat de eerste
groep bewoners vertrok naar de
tijdelijke behuizing aan de Schu-
bertlaan (foto rechts). Op 17 mei
zal wethouder Schoute in Rijn en
Vliet de eerste handeling van de
renovatie verrichten.
Die tijdelijke behuizing aan de
Schubertlaan was onlangs verla
ten door de bewoners van huize
Roomburgh, dat de renovatie nu
achter de rug heeft. Reden genoeg
voor een dansje tijdens een ope
ningsfeest in de splinternieuwe
zaal van Huize Roomburgh. Om
het feest luister bij te zetten tra
den daar gistermiddag onder
meer een majorettekorps en een
muziekgezelschap op.
(foto's Holvast)
Wandeltochten
Wandelsportvereniging Zuid-
West organiseert zaterdag de
Bevrijdingswandeltocht. Deel
nemers kunnen kiezen uit de
afstanden 5,10,15, 20 en 40 ki
lometer. De starttijd is van ne
gen tot twee uur, bij de kantine
van voetbalvereniging VTL
aan de Voorschoterweg. Ook
organiseert Zuid-West dit
weekeinde een tweedaagse,
over de afstanden 20 of 40 kilo
meter. Start beide dagen op
nieuw bij VTL, voor de twintig
kilometer tussen negen en twee
uur en voor de veertig kilome
ter tussen negen en half elf. In
lichtingen over deze wandel
tochten: mevrouw Huyssteden
de Wit, tel. 071-132596.
Derde plaats
Heilig Hart en
Lusthoflaan bij
schoolvoetbal
LEIDEN De Sassenheimse
school Het Kompas heeft giste
ren de streekfinale van het voet
baltoernooi voor basisscholen in
Leiden gewonnen. Bij de meisjes
won de Roelofarendsveense
school De Schakel.
De deelnemers aan deze streekfi
nale waren de winnaars van de
enkele weken geleden in de hele
streek gespeelde gehouden
plaatselijke scholentoernoois.
Tweede bij de jongens werd de
Aerestijnaschool uit Roelofa-
rendsveen, gevolgd door de
Lusthoflaan (Leiden), Schapen
del (Noordwijk), Otto Baron
(Katwijk) en Pius X (Alphen).
Bfj de meisjes schoot de Alphense
Bonifaciusschool in de finale te
kort en eindigde op de tweede
plaats. De Heilige Hartschool uit
Leiden werd derde en Het Kom
pas uit Sassenheim vierde.
