Elke crash
verhaal'
)opt er nu een kasteel?
}raas haalt rampvliegtuigen uit WO-II weer boven water
CZ5ED
e in Loon op Zand volgende week onder de hamer
14 april 1941 als doel de elektrici
teitscentrales in Leiden en Haar
lem. Rond het middaguur werd de
centrale in Leiden aangevallen.
"Slechts één toestel wist het doel
te bombarderen. De tweede aanval
vond plaats halverwege de mid
dag. Daarbij werd een toestel bo
ven Oegstgeest neergeschoten. De
bemanningsleden kwamen daarbij
om het leven en werden in Oegst
geest begraven".
Vernietigd
Met behulp van het materiaal dat
uit de archieven komt en met de
ooggetuigenverslagen probeert Jo-
han Graas een reconstructie te ma
ken van de vliegtuigongelukken.
"Als het dan mogelijk is. proberen
we ook in contact te komen met de
bemanning die tijdens de crash in
het vliegtuig zat".
Tot nu toe zijn er geen contacten
geweest met Duitse vliegers. "Het
probleem daarbij is dat er ontzet
tend veel archieven in het laatste
oorlogsjaar zijn vernietigd".
Een geval waarvan Johan Graas
weet dat er twee Duitsers bij zijn
betrokken is een luchtgevecht in
de nacht van 24 op 25 juni 1943. "In
die nacht beschoot een Duitse
nachtjager een eenzaam terugke
rende bommenwerper. Dit vlieg
tuig stortte vlak voor de kust ten
noordwesten van Katwijk neer. De
nachtjager was zelf ook geraakt en
de twee bemanningsleden spron
gen uit het toestel".
"Een van de twee daalde neer ten
noorden van Leiden, in de buurt
van Rijpwetering. Hij had zware
brandwonden. De andere Duitse
vlieger landde in een veld met
koeien bij een gracht. Deze man
had verwondingen aan het rechter
been".
Aan dergelijke gegevens komt Jo
han Graas door naar zijn zeggen
systematisch te werk te gaan.
"Eerst moeten we een datum heb
ben. Dan gaan we in de archieven
van de betrokken gemeenten kij
ken. Ook onderzoeken we of er
proces-verbaal is opgemaakt van
een crash door de plaatselijke poli
tie. Zo krijgen we steeds meer ge
gevens".
"We plaatsen dan vaak een oproep
in een krant met het verzoek aan
ooggetuigen om zich bij ons te mel
den. Soms krijgen we wel meer
dan vijftig reacties. De belangrijk
ste tien haal je er uit en hun verhaal
nemen we op met een cassette
recorder". Uiteindelijk krijg je vol
gens Johan Graas een redelijk
compleet beeld van het drama dat
zich in het luchtruim heeft afge
speeld.
Spookvliegtuig wmmmm
Tijdens het speurwerk is Johan
Graas voor frappante zaken komen
te staan. Zo blijkt er tijdens de oor
log een onbemand spookvliegtuig
boven de bollenstreek en de Haar
lemmermeer te hebben gevlogen.
"Bij Kudelstaart is tijdens de oor
log een vliegtuig te pletter gesla
gen. De bemanning had zich met
parachutes kunnen redden. De pi
loot had, voor hij sprong, het vlieg
tuig met de neus in de richting van
de zee gezet en de automatische pi
loot ingeschakeld".
"Toen wij jaren later met beman
ningsleden van dit toestel spraken
ontdekten we dat het lege vliegtuig
op zee is gekeerd en over de bollen
streek via Aalsmeer is terugge
keerd. De bemanningsleden die
aan hun parachute hingen zagen
het toestel daarop weer in.de rich
ting van de Noordzee verdwijnen.
Ze waren dan ook verbaasd toen
hun werd verteld dat het vliegtuig
uiteindelijk is neergestort dichtbij
de plaats waar ze met hun parachu
te zijn geland".
"Ik had geen tijd meer en
moest een handschoen in het
vliegtuig laten liggen. Door de
haast het vliegtuig te verlaten
scheurde een broekzak open
en viel er wat geld op de grond
van de cabine van de bommen
werper. Daarna ben ik er uit
gesprongen".
;n die in
oe boven
Dit is achteraf het relaas van een
bemanningslid van een bommen
werper die in de Tweede Wereld-
t oorlog boven Nederland neerstort
te. Hij woont nu in Australië en
nog niet zo lang geleden werd hij
opgebeld door Johan Graas uit As
sendelft.
Deze 30-jarige medewerker van de
r vliegtuigfabriek Fokker had de
handschoen en het geld ruim veer
tig jaar na de crash van de bom-
i menwerper gevonden in de vette
Noordhollandse klei waarin hij op
zoek was naar het vliegtuig "Die
man wist niet wat hij hoorde toen
ik hem opbelde", zegt Johan
Graas. "Met behulp van zijn ver
haal hebben we weer een stukje
van de legpuzzel gevonden.
Taferelen
Samen met een groepje luchtvaar
tenthousiasten is Johan Graas al
een paar jaar in de weer om gege
vens te verzamelen over de vlieg
tuigen die in de oorlogsjaren boven
Nederland zijn neergestort. Boven
dien wordt geprobeerd om met be
hulp van ooggetuigen en archieven
de bemanningsleden op te sporen.
De bedoeling daarvan is onder
meer om te achterhalen hoe de tal
loze bemanningsleden van deze
vliegtuigen zich voelden, wat ze
deden en wat ze zeiden toen hun
toestellen in de jaren '40-'45 boven
Nederland neerstortten.
En alleen al in Nederland gebeurde
dat in die vijf oorlogsjaren zes tot
zevenduizend keer. "Elke crash is
een verhaal op zich", zegt Johan
Graas op de zolder van zijn nieuw
bouwwoning in Assendelft. De zol
der is ingericht als museum en in
een vitrine liggen onder meer de
gescheurde handschoen en de En
gelse munten van de Australiër.
Ook boven Leiden en omgeving
hebben zich heel wat hachelijke ta
ferelen afgespeeld, weet Johan
Graas te vertellen. "Veel is daar
over bij ons nog niet bekend. We
doen dan ook een beroep op oogge
tuigen om hun verhaal aan ons te
vertellen".
Eén zo'n geval waar Johan Graas
meer over wil weten deed zich voor
op 24 oktober 1943. Met een enor
me klap boorde een Duits vliegtuig
zich toen in de klei van de binnen
plaats van het toenmalige Elisa
beth Ziekenhuis aan de Hooi
gracht in Leiden. Patiënten keken
verschrikt op van hun bedden,
maar er raakte niemand in het zie
kenhuis gewond.
Dit bijna legendarische verhaal is
bij menig Leidenaar bekend. Maar
wat er aan het neerstorten van de
Duitse jager voorafging weet bijna
niemand. Johan Graas heeft kun
nen nagaan dat het toestel werd
neergeschoten tijdens een actie
van geallieerde bommenwerpers,
die Schiphol aanvielen.
"Bij Noordwijk werden deze bom
menwerpers aangevallen door
Duitse jagers en één van die jagers
stortte neer bij het Leidse zieken
huis", zegt Johan Graas.
Archieven
"Het is natuurlijk vreemd dat er
over de luchtoorlog boven Neder
land zo weinig is geschreven. Al
leen al over de slag bij Arnhem zijn
talloze boeken verschenen, maar
wat zich hier in die tijd in de lucht
afspeelde is slechts bij weinig men
sen bekend".
Met een man of tien stroopt hij
daarom archieven af en speurt hij
bij allerlei instanties naar meer in
formatie over vliegtuigen en hun
bemanningen die in de Tweede
Wereldoorlog in Nederland zijn
verongelukt. Voor dat doel werd
de club Aircraft Recovery Group
1940-1945 opgericht.
Veel tijd heeft de club niet meer
om via ooggetuigenverslagen ma
teriaal te* verzamelen. "Over onge
veer twintig jaar zijn de meeste
mensen die erbij waren gestor
ven".
Maar toch moeten er volgens hem
in deze regio nog aardig wat men
sen rondlopen die in de nacht van
27 op 28 mei 1943 een bommenwer
per een noodlanding hebben zien
maken op een eilandje in de Kager-
plassen. "Het vliegtuig had een
bombardement uitgevoerd boven
Essen in Duitsland en werd boven
het doel al geraakt door luchtaf
weergeschut. De voltallige beman
ning werd na de noodlanding ge
vangen genomen".
Volgens Johan Graas is een aantal
jaren geleden nog een stuk van het
vliegtuig opgevist. Hij wil weten
waar het toestel nu precies ligt.
"Misschien dat we het dan gaan
bergen. Dat doen we onder meer
om te kijken of het geschreven ma
teriaal dat we over dit vliegtuig en
zijn laatste vlucht hebben klopt
met de praktijk".
Op dit moment is Johan Graas met
zijn Aircraft Recovery Group in de
Nieuwkoopse Plassen op zoek
naar een bommenwerper die daar
is neergestort. "Jaren geleden was
er nog een stuk van de staart te
Leidenp^BB^BBi
Johan Graas is ook benieuwd of er
ooggetuigen zijn van het neerstor
ten van een jachtvliegtuig op 3 juü
'43. Op die dag vlogen er 's mid
dags bij Noordwijk twee jacht
vliegtuigen het land binnen. Ze
volgden de spoorlijn Leiden-Haar-
lem in zuidelijke richting. Het was
eigenlijk de bedoeling om de
spoorlijn in noordelijke richting te
volgen, zegt Johan Graas. "Dit om
een beschieting uit te voeren bij
Haarlem".
Het liep echter anders en de twee
vliegtuigen kwamen bij het station
in Leiden. Daar werd een juist ver
trekkende trein beschoten. "Eén
van deze toestellen werd bij deze
aanval geraakt door luchtafweer
geschut. Het vliegtuig stortte neer
op enkele percelen aan wat de Van
Helmkade moet zijn geweest".
"Ik heb nooit kunnen achterhalen
waar deze kade in Leiden is", zegt
Johan Graas. "Het kan best zijn dat
de geallieerden de straatnaam fout
hebben opgeschreven. Dat komt
wel meer voor. We konden wel ach
terhalen dat de piloot om het leven
kwam en in Oegstgeest werd be
graven.
Ook werden in Oegstgeest drie be
manningsleden begraven van een
bommenwerper, die op 27 juni
1940 samen met vijf andere vlieg
tuigen een verkenningsvlucht uit
voerde boven het IJsselmeer. Ze
vlogen via Rotterdam naar het
noorden. Bij Alphen aan den Rijn
werden ze aangevallen door Duitse
jagers. Vier van de zes bommen
werpers keerden niet terug op de
basis. Eén van deze vier vliegtui
gen stortte neer bij Oegstgeest.
Vier bommenwerpers hadden op
verzamelt hij er
samen met een
aantal
uchtvaartenthousi-
asten zoveel
mogelijk gegevens
over. Desnoods
ilaatst hij oproepen
in de krant om
ooggetuigen te
zoeken. En zo
ontstaat dan
geleidelijk een
>eeld van het drama
dat zich heeft
afgespeeld. Ook
boven de Leidse
regio voltrok zich
een aantal
vliegrampen
waarvan de
legpuzzel nog niet
compleet is.
doör
L
van neeraettorte vlieotuioen (foto SchtphoQutdi
Tot voor kort zullen slechts
weinigen gehoord hebben van
het Wit Kasteel in het
Brabantse Loon op Zand. Een
klein kasteel, dat door zijn
bewoners het dorp nog een
adellijk aanzien gaf. Maar bij
het overlijden van de laatste
bewoonster, de 86-jarige
jonkvrouwe douairière Emily
Francoise Rose Marie
Verheijen, zijn plots aller
ogen op het kasteel gericht.
Wie worden de nieuwe
bewoners van het kasteel?
Prinses Christine stond op de
lijst van gegadigden. Ook de
commissaris van de koningin
voor Noord-Brabant,
ex-premier Dries van Agt,
heeft er zijn zinnen op gezet.
Of krijgt het kasteel straks
een andere bestemming?
Met spijt in het hart zien de dorps
bewoners de veiling van de inboe
del op 7 mei tegemoet. Want het
was altijd al ook een beetje hun
kasteel. Helaas, de gemeente Loon
op Zand was zelf niet kapitaal
krachtig genoeg het prachtig ge
restaureerde adellijke domein aan
te kopen. In het dorp kan men nu
slechts afwachten. En met lede
ogen toezien waar de vele antiqui
teiten en kostbaarheden naartoe
verhuizen...
Maandag 7 mei veilt het bekende
Amsterdamse veilinghuis Chris
tie's de inboedel van het pittoreske
kasteel van Loon op Zand. Een
niet alledaagse gebeurtenis, zo'n
inboedelveiling van een dergelijke
omvang. Vele oude schilderijen,
antieke meubelen, kleden, zilver
werk en een collectie oude tot zeer
oude wijnen uit de kelders van het
kasteel. Geschatte waarde van de
te veilen goederen: bijna een half
miljoen gulden.
Door de eeuwen heen hadden de
bewoners van het Wit Kasteel al
het beste voor met het vriendelijke
dorp onder de rook van Tilburg.
De laatste kasteelvrouwe was daar
een goed voorbeeld van. Jonkvrou
we Emily Ten Horn-Verheijen. Zij
is ook op het kasteel geboren. Ze
was een graag geziene gaste op de
officiële gebeurtenissen in het
dorp. Al deed ze dan niet echt mee
aan het dorpsleven. Maar toen zij
in 1979 haar kasteel verkocht aan
een in Hilvarenbeek geboren voor
malige vleeshandelaar, hield het
dorp zijn hart vast. „Die jonkvrou
we was een echte kasteelvrouw.
Ongenaakbaar en met alle stijl die
bij zo iemand past. Ze was niet zo
makkelijk te benaderen, maar had
toch wel een hart van goud", zo
heet het op het gemeentehuis in
Kaatsheuvel.
In september 1979 kocht Johannes
Wilhelmus Dionysius Cornelis
Lemmens het kasteel en het bijbe
horende zaadhuis of neérhuis.
Lemmens is 'directeur ener ven
nootschap', zo staat in een uittrek
sel van de koopakte te lezen. Een
zakenman in onder meer onroe
rend goed. De jonkvrouwe bedong
bij de verkoop dat zij zelf op het
kasteel mocht blijven wonen met
alle gebruik van de spullen die er
in het kasteel aanwezig waren.
Lemmens en zijn vrouw trokken in
het al even fraaie neerhuis, dat te
genover het kasteel ligt. Een kapi
taal pand, waar in vroeger dagen
de zaden werden opgeslagen en
verhandeld want ooit was het kas
teel ook een levendig centrum van
zaadhandel.
Die koopakte vermeldde ook dat er
op het gekochte kasteel en de bij
behorende gebouwen geen café,
restaurant, hotel, jeugdherberg,
museum, gemeentehuis of andere
gemeentelijke, provinciale of rijks
instelling gevestigd mag worden.
De jonkvrouwe heeft dat voor
twintig jaar vastgelegd. En om te
laten zien dat het haar ook ernst
was, stond er op overtreding van
die bepaling een boete van maar
liefst twee miljoen gulden. Die be
paling is inmiddels overigens on
gedaan gemaakt
Harmonie
De jonkvrouwe had een traditie op
te houden in het dorp. Haar groot
vader, jonkheer mr. Jean Baptiste
Verheijen, was in 1864 samen met
zijn broer, die toen burgemeester
van Loon op Zand was, de oprich
ter van de Loonse Koninklijke
Harmonie Sophia's Vereeniging -
tegenwoordig mogelijk de beste
van het land. Sophia was de naam
van hun moeder. En zoveel mu
ziekgezelschappen zullen er niet
zijn die hun volledige naam in de
gevel van een horeca-uitspanning
hebben staan. Jonkvrouwe Emily
volgde haar vader op als bescherm
vrouwe van diezelfde harmonie.
Waarom moest de jonkvrouwe het
kasteel verkopen? In het dorp is
men ervan overtuigd dat ook de
adel verarmde. In de oorlogsjaren
was het kasteel nogal toegetakeld.
De jonkvrouwe werd te oud voor
het kasteel. Ze kon het niet meer
bijsloffen en toen Lemmens tien
jaar geleden voor het eerst op de
markt kwam om het kasteel over te
nemen, was er zoveel achterstallig
onderhoud en moest er nog zoveel
aan het kasteel gedaan worden dat
de verkoop van haar familiebezit
een logisch gevolg werd.
Het echtpaar Lemmens echter
heeft zelf in het geheel geen trek
om het kasteel te bewonen, nu de
kasteelvrouwe er niet meer is. Ze
zijn tevreden met het ook al in
drukwekkende neerhuis. Maar het
zal eveneens duidelijk zijn dat nie
mand in Nederland een kasteel als
hobby in zijn bezit kan hebben,
zonder er gebruik van te maken.
En dus wordt er aan alle kanten
druk gespeculeerd over de moge
lijke nieuwe bewoners.
Te duur
„Het probleem bij de verkoop van
een dergelijk kasteel is dat er ei
genlijk geen markt voor is. Voor
particuliere bewoning is zo'n kas
teel veel te duur, maar voor een of
andere instelling is het weer te
klein. Bovendien", zo meent een
makelaar die anoniem wenst te
blijven, „is er door het uitbrei
dingsplan van Loon op Zand een
forse aanslag gedaan op de privacy
van zo'n verblijf'.
Hij weigert dan ook een waarde te
noemen van het kasteel. „Neem
nou dat enorme pand in Moerge
stel waar die projectontwikkelaar
Rienk Kamer in woonde. Dat was
veel groter en had veel meer grond
ook. Daar had Pieter van Vollenho
ven nog belangstelling voor. Maar
de Rijksgebouwendienst heeft het
afgeraden. Alleen al aan achterstal
lig onderhoud en door de jaarlijkse
onderhoudskosten zou het veel te
duur worden. Een architekt heeft
het toen voor een miljoen gulden
gekocht, maar onlangs heeft hij het
alweer moeten verkopen voor aan
zienlijk minder. Nee, ik waag me
niet aan een schatting".
Eigenhandig en met behulp van
vrienden heeft Lemmens het kas
teel de afgelopen jaren volledig ge
restaureerd. Kapitalen heeft dat
gekost. Een meningsverschil met
Monumentenzorg had bovendien
nog tot gevolg dat die haar mede
werking-introk en Lemmens naast
de toch altijd nog zeer forse subsi
dies greep.
Wat moet er volgens hem met het
kasteel gebeuren? Lemmens: „Ik
ben onder andere in onderhande
lingen met de burgemeester. Die
heeft in het verleden wel veel aan
dacht gehad voor het kasteel. Maar
de gemeente zegt geen geld te heb
ben. En de provincie is geïnteres
seerd. Daar is in ieder geval wel
geld. Ik hoop dat het weer be
woond gaat worden door iemand
die net als de kasteelvrouwe ook
die rol in het dorp kan spelen. Ie
mand ook met liefde voor zo'n
waardevol gebouw...".
Vrijdag 4, zaterdag 5 en zondag 6 mei
kan het kasteel voor de in de veiling
geïnteresseerden bezocht worden. Tel
kens tussen tien en vier uur. Experts
van het Amsterdamse veilinghuis ge
ven dan ook nadere toelichting op de
taxatie van de te veilen onderwerpen.
HUUB KLOMPENHOUWER
Ex en interieur van het Wit Kasteel in Loon op Zand «foto's gpdi
