c
Argentinië wacht op het grote proces
ZATERDAG 7 APRIL 1984
Extra
Met een vriendelijke glimlach
vroeg zij de voorbijgangers
bij de obelisk op het Plaza de
la Republica van de Argen
tijnse hoofdstad om met hun
handtekening de actie van de
Dwaze Moeders van het Pla
za de Mayo te steunen. Zij
was een van hen, die al sinds
1977 elke donderdag voor het
roze paleis, van waaruit tot
eind vorig jaar de wrede ge
neraals regeerden, om terug
keer van hun verdwenen kin
deren vragen.
Op de vier wanden van de obelisk
waren de portretten geplakt van
honderden verdwenen jongens
en meisjes; dat van haar zoon
ook. Zijn naam had zij gebor
duurd op een witte hoofddoek.
Ondanks de plooien kon je lezen
dat hij Antonio heette. „Wilt u
uw handtekening plaatsen",
vroeg zij een oudere, streng
ogende man. Die keek haar strak
aan, sloeg eerst met zijn rechter
hand op het formulier dat zij
voor hem hield en stak vervol
gens zijn arm trillend schuin
naar voren. „Sieg Heil!", beet hij
haar toe.
Later in het kantoor van de Dwaze
Moeders kon zij er nog om hui
len. „Dat zijn de mensen die hun
misdadige oorlogsverleden in
Duitsland zijn ontvlucht en hier
heen zijn gekomen. Hier hebben
zij onze jonge soldaten opgeleid,
die later onze kinderen uit onze
huizen hebben gehaald, hen heb
ben gemarteld, zonder vorm van
proces hebben omgebracht en in
zee gegooid, of naamloos begra-
De leidster van de 'Moeders van
het Plaza de Mayo', Hebe de Bo-
nafini, is het in het geheel niet
eens met de wijze waarop de de
mocratisch gekozen regering van
president Raoul Alfonsin het
probleem van de duizenden ver
misten aanpakt.
Harder
„De militairen hebben nog steeds
veel te veel macht en Alfonsin
kan tegen hen niet verder gaan
dan zij hem toestaan. Als een ge
wone sterveling steelt, dan moet
hij voor de rechter verschijnen
en staat hij geboeid tussen twee
politiemannen in. De militairen
verschijnen in vol ornaat met
hun handen in hun zakken, of ze
komen helemaal niet. Alfonsin
spreekt de strijdkrachten toe in
hun kampement La Perla in Cor
doba, dat tijdens de jaren van on
derdrukking het grootste con
centratiekamp van Argentinië is
geweest. Hij moet veel harder te
gen de militairen optreden".
Hebe de Bonafini heeft twee kin
deren verloren in de 'Guerra Su-
cia', de 'smerige oorlog', waarin
het leger van generaal Jorge Vi-
dela lukraak, genadeloos en zon
der vorm van proces de guerrille
ro's van de Montoneros uitroei
de. Daarbij werden ook duizen
den onschuldigen uit hun huizen
gesleurd, die nooit meer terug
kwamen. Zij heeft het geweten
van de wereld wakker geschud,
door de generaals te tarten en el
ke donderdag vreedzaam en met
vele andere moeders, die hetzelf
de lot beschoren waren, rond te
lopen op het Plaza de Mayo voor
het regeringspaleis. Een struise
vrouw, scherpe ogen achter bril-
leglazen. Zij heeft haar tol be
taald voor de herstelde democra
tie, maar daar is haar taak niet
mee volbracht. Zij heeft het al zo
vaak gezegd, maar toch vloeien
steeds haar tranen:
„Wij willen weten waar onze ver
dwenen kinderen, onze zonen en
dochters en waar onze mannen
zijn gebleven. Wij weten nu
niets, wij willen achterhalen wie
ze hebben weggehaald, wie ze
hebben befecht, wie besloten
hebben dat ze moesten verdwij
nen, wie heeft ze gemarteld, wie
heeft ze begraven, welke dokter
heeft de valse overlijdensakten
geschreven, waar is het perso
neel van de kerkhoven dat zich
over hen heeft ontfermd, in wat
voor vrachtauto's zijn hun lijken
vervoerd, wie waren de chauf
feurs, wie, wie, wie, hoe, hoe?"
De minister
In het roze paleis zijn de generaals
verdwenen. Hun plaats is inge
nomen door de gekozen presi
dent Raoul Alfonsin en zijn mi
nister van binnenlandse zaken
en vertrouwensman, Antonio
Troccoli. Hij is klein, breed en
goedlachs. Deze bijna 60-jarige
volbloed democraat is de politie
ke waakhond van de president.
Het onderzoek naar het lot van
de verdwenen Argentijnen be
rust bij zijn departement.
In zijn rijk gelambrizeerde werkka
mer legt hij beide handen open
voor zich op tafel. „Wij willen
niets verborgen laten en zullen
tot de bodem gaan. Dat neemt
niet weg dat ook wij niet in staat
zijn om verdwenen volwassenen
levend terug te brengen. Wij heb
ben, nadat wij aan de regering
zijn gekomen op 10 december
vorig jaar, het hele land meter
voor meter uitgekamd. We heb
ben een onderzoek laten instel
len in alle plaatsen waar wij zou
den kunnen vermoeden dat er
Nu de generaals zijn verdwenen, lijkt er eindelijk schot te komen in het
opsporen van degenen die verantwoordelijk zijn geweest voor de
massale verdwijningen in Argentinië. "Wij willen niets verborgen laten
en zullen tot de bodem gaan", zegt minister van binnenlandse zaken
Antonio Troccoli. Maar de 'Dwaze Moeders van het Plaza de Mayo' zien
vooralsnog weinig heil in de aanpak van president Alfonsin. "De
militairen hebben nog steeds te veel macht. Hij moet veel harder tegen
ze optreden". In afwachting van het grote proces peilde Jan van Beek de
gemoederen in Buenos Aires.
door Jan van Beek
Hebe de Bonafini (derde van links), de leidster van de Dwaze
Moeders, komt de eer toe de wereldopinie te hebben geactiveerd. Er
is altijd wel een televisieploeg in haar buurt, ditmaal de BBC.
(foto GPDl
een concentratiekamp was inge
richt of een geheime gevangenis.
Alle militaire kampementen heb
ben wij ondersteboven gehaald.
Wij zijn er absoluut zeker van dat
er na 10 december in heel Argen
tinië niemand meer tegen zijn
wil in het geheim wordt vastge
houden. Dat betekent dat in dit
land - voor het buitenland kan ik
niet spreken - helaas geen ver
dwenen mensen meer levend
zullen worden aangetroffen".
„Kinderen wel. Er zijn kinderen in
gevangenissen geboren. De moe
ders zijn vermoord; de kinderen
zijn aan andere ouders gegeven.
Af en toe komen wij zulke kinde
ren op het spoor. Ik heb tegen de
moeders van het Plaza de Mayo
gezegd dat wij zullen door gaan
met ons onderzoek. De Nationale
Commissie voor de Verdwenen
Personen heeft duizenden aan
klachten gekregen, die worden
stuk voor stuk onderzocht. Die
commissie heeft voldoende mo
gelijkheden, want ook wij willen
de schuldigen vinden en wij wil
len hen voor het gerecht bren
gen".
Commandopost
De man die ervan verdacht wordt
als politiecommandant de hoofd
schuldige te zijn van de verdwij
ningen, de martelingen en moor
den, generaal Ramon Camps, zit
gevangen in een kamer op de
tweede verdieping van de staf
van het Eerste Argentijnse Le
gerkorps in Buenos Aires. Hij
heeft het vertrek ingericht als
een commandopost en bereidt er
zijn verdediging voor. Zijn
vrouw en beide zonen bezoeken
hem regelmatig.
De beul van het militaire bewind,
admiraal Ruben Chamorro,
wordt ervan verdacht de hand te
hebben gehad in de dood van bij
na de helft van alle verdwenen
mensen. Hij zat eerst gevangen
in het Mariahoofdkwartier aan
de haven. Sedert een paar weken
is hij overgebracht naar een spe
ciaal ingerichte hut op een van
de oorlogsschepen die betrok
ken zijn geweest bij de Falkland-
oorlog. Hij krijgt daar bezoek
van zijn kinderen en vrienden.
Maar dat worden er steeds min
der, want die voelen zich gecom
promitteerd.
Admiraal Emilio Massera, lid van
de eerste militaire junta in 1976,
die in zijn machtswellust zichzelf
zag als de toekomstige president
van Argentinië en allen liqui
deerde die hij op zijn weg tegen
kwam, zit in de gevangenis van
Buenos Aires. Nadat hij uit de
junta was gewipt, zette hij zijn
praktijken op eigen houtje voort.
Een verzoek tot voorlopige in
vrijheidstelling werd onlangs af
gewezen.
Krijgswet
Tegenover de beschuldiging van
de moeders van het Plaza de
Mayo, dat de militairen te veel
vrijheid krijgen, zegt minister
Antonio Troccoli: „Het militaire
recht dateert in ons land uit de
periode van generaal Peron, 33
jaar geleden. Dat recht hebben
wij niet zelf gemaakt, dat hebben
wij geërfd en ligt verankerd in de
Grondwet. Wij moeten ons als
rechtsstaat daar aan houden. Die
Krijgswet bepaalt dat alle misda
den, ook van civiele aard, die ge
pleegd zijn in militaire oorden of
in opdracht van militaire com
mandanten, door de krijgsraad
moeten worden behandeld. De
militairen die vastzitten, zijn dus
gevangenen van hun eigen on
derdeel en zullen door de krijgs
raad worden berecht. Wij hebben
aan dat systeem wèl kunnen toe
voegen dat alle vonnissen van
militaire rechtbanken die betrek
king hebben op de periode van
de dictatuur, moeten worden be
krachtigd door de burgerlijke
rechter".
„Er is in de behandeling die de ge
neraals en admiraals krijgen ver
schil of zij in preventieve hechte
nis zitten omdat er al beschuldi
gingen tegen hen zijn inge
bracht, of niet. In het eerste geval
zitten zij in de militaire gevange
nis en in het andere zitten zij in
een soort verzwaard huisarrest
en hebben dus meer vrijheden".
„Wij hebben in de verkiezings
strijd gezegd dat wij de schuldi
gen aan de moord op duizenden
jonge mensen voor hun rechters
zullen slepen. Wij willen de
rechtsstaat herstellen en zullen
geen speciale tribunalen oprich
ten. Daarmee stellen wij het jus
titiële apparaat voor een zware
proef, maar het moet die aankun
nen. Wij houden ons aan de
rechtsregels en dat nemen helaas
velen ons kwalijk".
De moeders
Direct na de machtsoverdracht
heeft president Alfonsin de Na
tionale Commissie voor de Ver
dwenen Personen ingesteld. Hij
heeft daarvoor een aantal onpar
tijdige mensen uitgezocht uit de
rechterlijke macht, uit commis
sies voor de mensenrechten, uit
de universiteiten en uit de we
reld van de kunst; mensen die
zich tijdens de dictatuur herhaal
delijk op humanitaire gronden
actief'hebben verzet. Voorzitter
is de bejaarde schrijver Ernesto
Sabato, van wie onlangs in Ne
derland de vertaling van zijn
boek „Van helden en graven" is
verschenen.
De moeders van het Plaza de Mayo
staan zeer kritisch tegenover de
ze commissie. Hebe de Bonafini
wil een parlementaire enquête.
„Als burgers hebben wij volks
vertegenwoordigers gekozen die
tot taak hebben de gruwelen van
het militaire bewind helemaal tot
de bodem uit te zoeken. Wij wil
len een open debat en openbare
verhoren".
„Ik geloof wel dat de leden van de
nationale commissie de bedoe
ling hebben om naar vermogen
te onderzoeken wat er gebeurd
is, maar zij hadden voor die eer
moeten bedanken. In die com
missie zitten mensen die wij
enorm waarderen en we willen
ons niet tegen hen keren. Maar
wij zijn bang dat die commissie
iets gaat doen wat wij niet willen;
een monument oprichten. Onze
kinderen die verdwenen zijn,
wilden gewoon leven, zij wilden
niet sterven. Zo lang wij niet we
ten wat er met hen gebeurd is,
willen wij geen monumenten.
Als dat er komt, gaan wij daar el
ke dag tegen protesteren".
..Wij zijn dinsdag begonnen offi
cieel aanklachten in te dienen bij
de burgerlijke rechter. Van ons
gaan er 947 optreden als aankla
gers tegen allen die in de provin
cie Buenos Aires actief zijn ge
weest gedurende de periode van
onderdrukking van '76 en '77.
Daarna komen alle moeders die
kinderen hebben verloren in '78
en '79 aan de beurt, en daarna al
le volgende jaren. Wij vragen aan
de rechter om deze aanklachten
niet op te splitsen in 900 zaken,
want al deze aanklachten zijn
één. Dat wordt onze kracht; wij
gaan de strijdkrachten aan de ba
sis aanpakken. Aan die basis
weet men heel goed wat er in die
jaren is gebeurd".
„Als wij het niet zo doen, dan ge
beurt hier hetzelfde als wat in
Duitsland is gebeurd. Daar heeft
men in '45 niet iedereen willen
veroordelen. Zij kregen de kans
om hierheen te komen om onze
soldaten op te leiden tot moorde
naars. Om dat te voorkomen,
gaan wij door tot het uiterste, tot
wij niet meer kunnen".
Blijven zoeken
- Wanneer komt het moment waar
op de moeders aanvaarden dat
hun kinderen niet meer leven?
Tranen wellen in de ogen van Hebe
de Bonafili. „Wij zullen blijven
vragen dat onze kinderen levend
terugkeren. Dat doen wij om het
leven zelf te beschermen, ook al
weten wij wel beter. Door hén le
vend terug te eisen, kunnen wij
de schuldigen blijven zoeken.
Daarom aanvaarden wij hun
dood niet, totdat wij weten wat
er gebeurd is".
- Hoeveel er zijn verdwenenen, er
circuleren zoveel lijsten. Presi
dent Alfonsin spreekt van 10.000,
de nationale commissie van 8600,
en steeds is daar het cijfer van
30.000?
„Er zijn 8600 aangiften gedaan.
Maar de moeders van de Plaza de
Mayo blijven er bij dat het er
30.000 zijn. Er zijn zoveel mensen
die angst hebben en de verdwij
ning niet durven aangeven. Zij
willen niet laten weten aan hun
andere kinderen en aan hun fa
milieleden dat zij een kind heb
ben dat ervan verdacht is tot ter
roristische organisaties te heb
ben behoord. Ook zijn zij ooit be
dreigd als zij aangifte zouden
doen. Er is zoveel angst onder de
mensen. Ik heb heel veel vrien
den van mijn verdwenen zoon
aangegeven. Hun ouders durf
den niet. Van een van die jon
gens zijn de beide ouders gestor
ven. Er was alleen een jonger
broertje over, die was te bang om
aangifte te doen. Ik heb (fat ge
daan, omdat zijn broer als een
kind voor mij is geweest".
Wordt u wel eens bedreigd?
„Ik? Ik word permanent bedreigd.
Gisteren nog werd mij per brief
een gruwelijke dood aangezegd".
De schrijver
Zijn ogen worden steeds slechter.
Hij draagt een donkere bril en zit
het liefst in het duister. Ernesto
Sabato, een van de grootste he
dendaagse schrijvers van het La-
tij nsamerikaanse continent, die
in zijn boeken de eeuwige strijd
van de mens tussen beschaving
en barbarij beschrijft. Hij woont
buiten de stad in een donker
huis, verscholen achter hoge bo
men. Al jaren kan hij niet meer
schrijven omdat zijn ogen te
slecht zijn. Nu schildert hij nog,
neo-impressionistische portret
ten van schrijvers, Kafka, Dosto-
jewski, Sartre.
President Alfonsin heeft hem ge
vraagd om het voorzitterschap
van de Nationale Commissie
voor de Verdwenen Personen op
zich te nemen. Hoe voelt een zo
subtiel schrijver zich als voorzit
ter van een commissie, die alle
gruwelen uit de donkerste nacht
van de Argentijnse geschiedenis
aan de dag moet brengen?
„Hoe denk je dat ik mij voel: vrese
lijk, geteisterd. Wij staan voor
een taak die heel zwaar is, zeer
onaangenaam en wij zijn belast
met een enorme verantwoorde
lijkheid. We hebben de indruk
dat wij moeten proberen water
uit zee te halen met een mandje.
Volgens de opdracht van de pre
sident moeten wij de aanklach
ten van de familieleden van de
verdwenenen verzamelen, die
aanklachten onderzoeken, zo
mogelijk de verdwenen mensen
en kinderen opsporen, de schul
digen zoeken en de zaak overge
ven aan de rechtbanken. Ten
slotte zullen wij over drie maan
den een eindrapport met een uit
voerige omschrijving van ons
werk en onze bevindingen pro
duceren".
„Ik kan je verzekeren dat de hoofd
rolspelers in de onderdrukking
zeer zware straffen kunnen krij
gen. Ongeveer 10.000 mensen
werden uit hun huizen gehaald
of gewoon op straat opgepakt,
werden gemarteld en vermoord.
Maar dat alles gebeurde in
nachtelijke operaties en in de
clandestiniteit. Het is heel moei
lijk om de juiste schuldigen aan
te wijzen, namen los te krijgen,
voornamen, adressen. Maar ik
geloof zeker dat wij voldoende
bewijzen zullen vinden om de
belangrijkste schuldigen voor
goed op te sluiten".
Argentijnen
- Als schrijver realiseert u zich na
tuurlijk heel goed dat niet alleen
de vermoorden, maar ook de
moordenaars Argentijnen zijn.
„Natuurlijk zijn dat ook Argentij
nen. Maar dat bewijst niet dat de
Argentijnen daarom in wezen
slecht zijn. De mens is altijd en
overal dezelfde. Het kwaad be
staat nu eenmaal in de wereld, de
mens is in alle tijden en op alle
plaatsen onderworpen geweest
aan het kwaad. Daarom verbie
den alle grote godsdiensten het
kwaad en dreigen met eeuwige
straffen".
Nog niet zolang geleden was hier
een Duitse journalist en die zat in
dezelfde stoel als waar jij nu in
zit en die verbaasde zich erover
dat in een beschaafde samenle
ving als de Argentijnse zulke
beestachtigheden hebben kun
nen gebeuren. Ik heb hem er be
scheiden aan moeten herinneren
dat een van de meest beschaafde
volkeren van de wereld, een volk
dat schrijvers, dichters, filosofen
en musici van de hoogste orde
heeft voortgebracht, ook Hitier
heeft geproduceerd. En zo kan je
doorgaan. De Fransen hebben in
Algiers wreedheden zonder
naam bedreven. Zelfs een res
pectabel volk als de Zweden
heeft tijdens hun 30-jarige oorlog
zich wreed en sadistisch gedra
gen. En wat te zeggen van de
honderdduizenden Japanse do
den onder de Amerikaanse
atoombommen. Er zijn boven
dien geen wredere oorlogen dan
burgeroorlogen. Kijk naar de af
scheidingsoorlog in Amerika, de
burgeroorlog in Spanje. En ik wil
beslist de genocide van de Rus
sen in Afghanistan niet vergeten.
Begrijp goed dat ik dictaturen
haat en niet alleen die van
rechts".
Ontmanteld
De minister van binnenlandse za
ken, dr. Antonio Troccoli, is er
van overtuigd dat het onder
drukkingsapparaat van de mili
taire dictatuur geheel is ontman
teld. „Wij zijn nu bezig met de
omscholing van de basis. De
mensen van de veiligheidsdien
sten hebben tijdens de militaire
dictatuur een opleiding genoten
die geheel afwijkt van wat in een
democratische samenleving aan
vaardbaar is. We hebben hun lei
ding afgezet en willen het hele
opleidingssysteem veranderen.
Dat gaat niet van de ene op de
andere dag. Er zijn afschuwelijke
gewoonten in het korps binnen
geslopen, die beslist gecorri
geerd moeten worden. Daarom
moet niemand zich erover verba
zen dat er nog steeds dingen ge
beuren die herinneren aan de da
gen van de dictatuur. We hebben
met alle kracht alle martelmetho
den afgezworen, die gebruikelijk
waren geworden bij ondervra
gingen. De veiligheidsdiensten
moeten leren werken met mo
derne en beschaafde manieren
om achter de waarheid te ko-
Ik hoorde van de moeders van de
Plaza en van Ernesto Sabato dat
zij nog steeds met de dood be
dreigd worden.
„Natuurlijk worden zij dat", zegt
Troccoli, „dat worden wij, minis
ters, ook. Elke dag. Niemand
ontkomt daaraan. Maar u komt
ook uit een continent waar terro
risme heerst. Wie is daar zeker
van zyn leven? Maar daarom
hoef je nog niet hysterisch te
worden. Vergeet niet dat wij een
felle strijd moeten voeren. Ons
land ontwaakt uit een periode
die heel a-typisch en abnormaal
voor dit land is geweest. Alles
was gemilitariseerd en het mil-
taire concept heeft nu eenmaal
niets met democratie te maken.
Wy moeten dus die samenleving
grondig omvormen, niet alleen
de militaren, maar ook de bur
gers, want er zijn er genoeg die
van mening zijn dat wij met de
verdachten die onder bescher
ming van de dictatuur gruwelda
den hebben bedreven, op dezelf
de wijze zouden moeten om
springen als de moordenaars van
die dictatuur met onze verdwe
nen landgenoten hebben gedaan.
En dat kan nooit de bedoeling
zijn. Die schande willen wy nooit
op ons laden".
